About amaia.morales

Author Archive | amaia.morales

Energia nuklearra: kalte eta onuren arteko lehia

Azken urte hauetan, elektrizitatea sortzeko metodo berriztagarri eta ez-berriztagarrien inguruko eztabaida nahiko handia izan da. Bakoitzaren abantaila eta desabantailak sakonki aztertu ondoren, metodo horietako batzuk garatu eta gure gizartean hedatu dira. Beste batzuk, ordea, guztiz baztertuak izan dira. Baina badago oraindik arazo edo kezka ugari sortzen dituen elektrizitatea lortzeko sistema bat, energia nuklearra alegia.

Energia nuklearra zentral nuklearretan sortzen da fisio edo fusio izeneko bi prozesu ezberdinen ondorioz. Fisioa da orain arte gehien erabili izan den bidea, fusioa orain dela denbora gutxiago deskubritu baitzen. Gaur egun ikusten ditugun zentral gehienak, denak ez esateagatik, fisioarenak dira, eta hauetan uranio izeneko elementu kimikoa erabiltzen da elektrizitatea sortzeko. Zentral nuklearrek kritika ugari izan dituzte, hauek dituzten abantaila eta desabantailak desorekan baitaude, eta, antza denez, desabantailak abantailak baino gehiago baitira.

Nork ez du inoiz aditu zentral nuklearrek tximinia edo dorre batzuetatik ke pila kanporatzen dutela? Egia da hau, baina ke hau ez da arazoa, ez baita kutsakorra. Jende askok kutsakorra dela pentsatzen duen ke honen zatirik handiena ur lurruna da; eta, beraz, ez dio atmosferari kalterik egiten. Hala ere, atmosferara CO2-a botatzen duen prozesu bat beharrezkoa da erregai nuklearra lortzeko. Edonola ere, energia kW bat sortzeko ikatz-zentral termiko batean baino askoz CO2 gutxiago ekoizten da zentral nuklearretan.

Karbono dioxidoaren emisioa txikia izateaz gain, energia elektriko handia sortzen dute zentralek, eta hau, gu bizi garen gizartearentzako, abantaila handia da. Gizakiok energia eta, bereziki, elektrizitatea ezinbestekoak ditugu gure bizitzetan, baina zaila da desabantailak edo eragozpenak ez dituen energia lortzeko sistema bat aurkitzea, eta hori oso argi daukagu: alderdi ekonomikoarengatik ez bada, alderdi ekologikoagatik; eta azken honengatik ez bada, ikuspegi estetikoarengatik. Alabaina, premiazko dugun elementu hau produzitzeko, azkenean, bat edo beste hautatu behar izaten dugu, eta energia nuklearraren kasuan, hondamendi handiak izan dira ondorio.

Energia kantitate handia ekoiztu bai, baina hondakin erradioaktibo kopuru izugarria sortu ere bai. Uranioa erabiltzean sortzen diren hondakinak oso arriskutsuak dira, eta, horregatik, fisioa ezbeharren bat gertatzean ingurunera ezer ez kanporatzeko prestatutako altzairuzko ontzi erraldoi baten barnean ematen da. Gainera, ontzi hau, tximiniarekin batera, segurtasun neurri zorrotzez metro bat eta bi metroren arteko hormigoizko paretez eraikitako eraikuntza baten barnean kokatzen da. Dena dela, Txernobylen jazo zen moduan, gerta daiteke edozein arrazoirengatik hondakin hori ingurumenera igarotzea, laino erreaktibo bat sortu eta pertsonen nahiz animalia eta landare askoren gaixotasun eta heriotzak eragiteaz gain, mutazioak ere sortzea. Beraz, alderdi honetatik bortizki kaltegarria izatera hel daiteke.

Dena den, egokia al litzateke energia eta zentral nuklearrak desagertzea? Baliteke hemendik urte batzuetara guztiz ezabatzea, baina, nire ustez, oraingoz ez da edo ezin da irtenbiderik zuzenena izan. Alde batetik, arriskutsua izan arren, eguneroko bizitzarako beharrezkoa dugun zerbaiten sorrera bermatzen duelako, eta, bestetik, hau ordezkatzeko bide berririk aurkitu arte oso baliagarria suertatuko zaigulako. Ondorioz, zientzialariak orain egiten ari diren bezala, zientzia eta teknologiaren garapenaren hurrengo urrats garrantzitsuenetariko bat energia eta zentral nuklearrei soluzio bat bilatu eta aurkitzea izango dela pentsatzen dut.

Comments { 0 }

Asier Zinkunegi (Etzi antzezlanaren zuzendaria): “Oso pozik eta harro sentitzen naiz Gorkarengan sinetsi dudalako”

Ia konturatu gabe iritsi zen ostiral hura. Bi aste eta erdi lehenago, Etzi antzerkiaren zuzendariak, nire irakaslea izandakoak, eman zidan Tolosan izango zen obraren estreinaldiaren berri, eta bitan pentsatu gabe ikustera joango nintzela erabaki nuen. Ez nekien norekin joan, ez zen inor animatzen, eta azkenean ama eta biok joan ginen. Asko gustatu zitzaidan emanaldia, eta, amaitutakoan, nire irakasle ohiarengana hurbildu nintzen, hura agurtzeko asmoz. Bi astetan antzerkia Beasainen aurkeztuko zutela esan zidan, eta, beraz, elkarrizketa emanaldi haren aurretik egiteko geratu eta berehala atera nintzen antzokitik, nahiko lanpetuta baitzebiltzan. Egia esan, bi egunetan edo ez nuen antzerki hura burutik kendu, bueltak eta bueltak eman nizkion gaiari, benetan hunkitu baininduen. Hamabost egun motzetan galderak pentsatu eta idatzi nituen, batzuk amaren laguntzaz, eta azkar iritsi zen hitzordua.  Uste baino lasaiago joan nintzen nire bi lagunen konpainian Beasaingo Usurbe Antzokira, pastel batzuk eskuan neramatzala. Zuzendariak ireki zigun atea eta aktoreak pixkanaka-pixkanaka ailegatzen joan ziren. Azkenean, lasai eseri, arnasa sakon hartu eta grabatzeari ekin genion.

Dar-dar konpainia orain dela hamar urte sortu zen Legorretan eta, urte batzuetan umeei eskainitako emanaldiak ekoizteaz gain, azken urte hauetan helduentzako obra batzuk ere sortu ditu, “Gaurko Menua” izenekoa, esate baterako. Momentu honetan aipatutako emanaldi hau eta beste batzuk Euskal Herriko hainbat txokotan aurkeztu dituzte konpainia honetako aktoreek, eta 8.000 ikusletik gora izan dituzte.

Etzi izeneko antzezlana Karlos Linazasororen izenburu berdineko liburuaren egokitzapen bat da. Obra honek Bruno izeneko Down sindromedun mutiko baten istorioa kontatzen du, honen familiakideek berarekin izandako momentu onenak azpimarratzen ditu, eta honelako pertsonak zenbateraino maitatzera hel gaitezkeen erakusten digu umore, intriga eta drama puntu batez. Etxean horrelako egoera dutenenengana hurbiltzea da antzerki honen helburu nagusia, eta, jasotako kritikei begiratuta, eginkizuna bikain burutu dutela esan genezake.

Antzerki hau Jose Ramon Soroiz, Pilar Rodriguez, Asier Oruesagasti, Gorka Zufiaurre eta Asier Zinkunegi aktoreek aurkezten digute, eta gaurkoan Euskaljakintzan ditugu.

Lehenik eta behin, eskerrik asko Euskaljakintzarako tartetxo hau hartzeagatik. Besterik gabe, elkarrizketarekin hasiko gara. Lehenengo, taldean erantzuteko galdera batzuk egingo dizkizuet eta ondoren bakarkakoak. Hasteko, zergatik erabaki zenuten horrelako antzerki bat egitea? Nori bururatu zitzaion liburuaren egokitzapenaren ideia? (Asier Zinkunegi) Liburuaren egokitzapenaren ideia ekoiztetxetik atera zen, Iker, anaiaren, eta bion gauza izan zen. Lagun batek, Elkarren lan egiten zuen Joxean Ormazabalek, esan zigun Karlos Linazasororen ipuin bat argitaratzera zihoala, gure ekoizpen lerroekin ongi joan zitekeela iruditzen zitzaiona. Eta irakurri genuenean, esan behar da hunkituta gelditu ginela, eta kajoi batean gelditu zen etorkizunean gauzatu zitekeen proiektuetako bat bezala, eta aurten erabaki dugu hau aurrera ateratzea.

Nola erabakitzen da bakoitzak antzeztuko duen pertsonaia? (AZ) Esan liteke kasu honetan ipuinetik nahiko markatuta zetozela zer pertsonaia mota eta zenbat zeuden. Ipuinak berak markatzen zuen, eta, gero, egokitzapena egiteko garaian hartzen joan ginen erabakiak izan ziren. Gehien bat zuzendaritza eta egokitzapen arlotik hartutako erabakiak izan dira.

Zer izan da obra hau egitean lan gehien eman dizuena? (Jose Ramon Soroiz) Zuzendaria bera da, orduan, erantzunak berak ditu… (AZ) Lan gehien eman diguna? Prozesu luzea izan da, astuna eta gogorra. Hasiera batean, egokitzapenak lan dezente eman zuen; ipuin narratibo bat da, nahiko motza dena eta hori antzerkira gauzatzea lan sakona izan zen.

Nola moldatzen zarete entseguak egiteko? (AZ) Nola moldatzen garen? Ekoizpen arlotik planning bat egiten da eta sei astez ensaiatzen da gaur egun ekoizpen profesionaletan. Orduan, sei aste horietan dena muntatuta izatea posible izateko, aste bakoitzean helburu batzuk markatzen dituzu, egun bakoitzean helburu batzuk markatzen dituzu, nolabait, epe hori bukatzen denean dena eginda egon dadin.

Nolakoa izan da Down sindromedun pertsona batekin lan egitea? (AZ) Hau denontzako galdera bat dela iruditzen zait; bestela, nik bakarrik hitz egingo dut…Niretzako, zuzendari bezala, plazer bat. Gorka, gainera, oso langilea eta oso sistematikoa da, eta gozada bat izan da niretzat berarekin lan egitea. (Pilar Rodriguez) Oso aberatsa izan da niretzat ere bai; gertutik horrelako pertsona bat ezagutzea da, ezagutzen ditugu bai kalean eta bai… Eta bera ikustea, gainera! Horrelako pertsona batek lan eginez gero, zenbat gauza egiteko kapaz den…Eta Gorka bera oso aktore ona, sinpatikoa eta oso majoa da; beraz, benetan gustura. Aberasgarria iruditzen zait. (JRZ) Nik lehenagotik ezagutzen nuen, lehen bere aita izan nintzen eta orain aitona, adinean gora baikoaz. (Asier Oruesagasti). Egia esan, sindromedun jendearekin lan egindakoa nintzen, baina ez antzerki munduan edo ez aktuazio munduan, eta, horregatik, nik jakin nuenean Down sindromedun bat egongo zela antzerkian…Hasieran, pelikulak egiten dituzu zure buruan, sindrome oso maila desberdinak baitaude; orduan, kezka puntu bat… Baina Gorka ezagutu eta lehen egunean castinga egin genion Asierrek eta biok Gorkari; baita beste bati ere. Garbi ikusi genuen lehenengo momentutik, bagenekien berarena izango zela papera. Eta hala izan da.

Antzezlan honek Down sindromea dutenen inguruan aurretik zenuten pentsaeran eraginik izan al du? (PR) Bueno, gehixeago ezagutu dugu horrelako pertsona bat. Nik, behintzat, ezagutzen ditut, baina pixka bat kalean eta horrela. Eta erreflexio bat: lan eginez gero horrelako pertsona batekin, zenbat gauza egiteko gai den…Nik lehenago ezagutu nuen Gorka, ETBn behin ikusita. Zenbat lan egin duten bere gurasoek, bere arrebak eta bere amak, batez ere. Zenbaterainoko garrantzia duen horrelako jendearekin lan egitea, estimulatzea… Bagenekien aktorea zela, laburmetraiak eginak ditu, ez dakit zenbat, eta bere lan egiteko gogo hori eta ilusio hori… Benetan esaten duzu, ze guay, ze ongi!

Horrelako egoera etxean dutenei zer esango zeniekete? (AZ) Gertutik ezagutzen dutenek, uste dut, beraiek dauzkatela gauza asko esateko guri; askoz gehiago dute beraiek guri erakusteko guk beraiei baino. Zer esango diegu, bada? Bizitza horrelakoa dela eta aurrera segi behar dela, eta ezer gutxi gehiago. Beraiek askoz gehiago dute guri erakusteko, guk beraiei baino. (PR) Gorka desiatzen dago erantzunak emateko… Berak ere zer esango lioke bera bezalako jendeari?

Zer esango zenieke? (Gorka Zufiaurre) Nik ere baditut lagunak sindromearekin. Esango nieke aurrera jarraitzeko, eta beraien helburuak lortzeko. Hori da inportantea dena.

Jose Ramon Soroizen txanda

Zuek antzerki, telebista eta zineman ibilitakoak zarete, eta arlo honetan esperientzia ugari duzue. Jose Ramon, pertsonalki zerk urduritzen zaitu gehiago, kamera baten aurrean aktuatzea edo jendaurrean antzeztea? Betiko galdera! Era desberdinak dira. Kamera baten aurrean lan egiten duzu, moztu egiten da gaizki ateratzen bada… Aspergarriagoa da alderdi horretatik. Antzerkiak duena da zuzeneko gauza. Bizia da, hor ez dago atzera ematerik, behin atzeratzen zarenean, aurrera egin behar da. Eta hori aberatsa da, publikoa hor gertu edukitzea eta haiei egitea, eta beraien txaloak eta beraien isiluneak… Momentu horiek oso aberatsak dira aktore batentzat. Nik uste dut antzerkitik pasatu beharko lukeela edozein aktorek. Teknika ezberdinak dira. Nik neronek, adibidez, landuagoa daukat antzerkia zinea baino; niri gehiago kostatzen zait momentuan… Baina pentsatzen dut hori ere zenbat eta gehiago egin, orduan eta gehiago ikasten dela, gauza guztiak bezala. Baina zein gehiago? Hobeto bizitzeko, diru aldetik, zinea edo telebista eta… (PR) Asko egiten baduzu, dena bezala… (JRS) Asko egiten baduzu, bai, baina horiek hobeto pagatuta daude. Gutxien pagatua edo pobreena esan dezakegu antzerkia dela, baina gustukoena ere bai, niretzat behintzat.

Urduritasuna gainditzeko zer gomendio emango zenuke? Buf! Urduritasuna… Ni oraindik urduri jartzen naiz atera aurretik, eta komeni izaten da pixka bat beldur hori edukitzea. Serioa da, ateratzen zarenean zure dena eman behar duzu eta orduan ez dado txantxarik: “Ba! Nik egin dizkiat hainbeste emanaldi…”. Ez, orduan, urduritasun hori komeni izaten da zentratuta egoteko eta indarra emateko. Zer esan? Ateratzen zarenean, joaten zaizkizu. Orduan, beste mundu batean zaude eta, hasieran, atera aurretik izaten dira nerbio horiek.

Pilarrekin…

Orain, Pilarren txanda da. Zein izan da antzerki munduan bizi izan duzun esperientziarik politena? Ez dakit orain esateko; bakoitzak bere historia du… Nik, pertsonaia bezala, egin dudan konplikatuena eta gehien bete nauena Eklipse izan zen. Oso pertsonaia berezia zen, alderdi guztiak zituena: oso arraroa, konplikatua… Eta onena izan zen ordura arte egin nahi izan nuen pertsonaia zela. Heriotza zen, eta emakumea, eta erdi gizon, eta erdi emakume… Gauza arraro bat zen, eta lantzeko zaila. Gogoan gelditu zitzaidan. Halere, ni pertsonaia guztiekin gelditu naiz gustura. Ateratzen zarenean, ahal duzun ondoen egiten duzu, eta ahal duzun ondoen sartzen zara pertsonaia horretan. Zerbaitek pixka bat markatu banau, pertsonaia hori izan da.

Antzerkian eszenak errepikatzeko aukerarik ez dagoenez, noizbait zer esan ez zenekiela geratu al zara? Gertatu izan zait atera baino lehenago, momenturen batean. Halere, ohituta gaude horretara, inprobisatzera; eszena eta pertsonaiaren barruan noski, ez edozein gauza esateko. Beraz, behin, baina kanpoan, ez barruan.

Asierrek hartu du lekukoa

Asier Oruesagastiren txanda dugu orain. Pertsonaia ezberdin ugari antzeztu dituzu, Asier. Nolako pertsonaiak iruditzen zaizkizu antzezteko errazenak? Gustukoenak gaiztoenak izaten dira marjina eta askatasun gehien uzten dizutelako, baina ez zaizkit askotan tokatu. Halere, arazo bat ekar dezakete: nahiz eta oso politak izan aktuatzeko momentuan, normalean oso denbora laburrerako izaten dira, berehala harrapatu edo hil edo zerbait gertatzen baitzaie. Zine edo antzerkirako horrelako pertsonaia batek gauza handiekin edota detaileekin jokatzeko aukera ematen dizu. Nahiz eta beste pertsonaia guztiekin berdin jokatu ahal izan, gaiztoen paperak hori du, askatasun gehiago ematen dizula. Baina pelikula, serie edo antzerki batean badakizu hasiera eta bukaera duela. Horrelako gaizto puntu bat duten pertsonaiak politenak direla iruditzen zait.

Noizbait egokitu al zaizu gustuko izan ez duzun pertsonairen bat antzeztu behar izatea? Bada, ez. Agian, badaude pertsonaia batzuk besteak baino askoz gehiago gustatu zaizkidanak, baina, azkenean, pertsonaia guztiei aurkitzen diezu nolabaiteko konplizitatea zurekin, eta zaindu behar duzu pertsonaia hori, horrek ematen dizulako momentu horretan jatekoa. Baina, egia esan, orain arte, bai Donostiako Zurriola antzerki eskolan egin ditudan antzezlanak, eta bai profesionalki lortu ditudan pertsonaiak ere gustagarriak izan dira; ez dut bat ere gorrotatu. Beraz, alde horretatik pozik.

Gorkarekin jarraitu dugu

Orain Gorkaren txanda da. Obra honetan Brunoren papera egitea proposatu zizutenean, zer iruditu zitzaizun? Brunoren pertsonaia ni bezalakoa da, asko mugitzen da bera eta ni ere bai; bera aktiboa da eta ni ere bai. Aldi berean hainbat gauza egiten ditugu: ni deportista naiz, aktore ona ere bai… Brunoren papera egiteko esan zidatenean, ni pozez zoratzen jarri nintzen, hori baita nire gustuko papera.

Eta, azkenik,  zuzendaria…

Azkenik, kamareroaren papera egiteaz gain, obra honen zuzendaria den Asierren txanda da. Hau bezalako antzezlan osatu bat egiteko, zer da beharrezkoa? Hasteko, “aberia” pixka bat edukitzea ganbaran… Momentu honetan egoera dagoen bezala, ez da batere gomendagarria horrelako enbolatu batean sartzea. Gero, emaitza izan den bezalakoa izateko, beharrezkoa da eduki ditugun mailako kolaboratzaileak izatea: interpretazioan beraiek, eszenografian Nacho, bideo-proiekzioan Beto… Jende askok hartu du parte honen sorkuntza prozesuan, eta denak bere arloan oso-oso onak dira. Horrek ematen dio ikuskizun honi, nire ustean, duen maila artistikoa.

Gorkarekin lan egin baino lehen, Down sindromedun aktoreren batekin jardunean ibilitakoa al zinen? Nolako esperientzia izan da? Bueno, nik klase eman diot noiz edo noiz Down sindromedun pertsonaren bati, bat zuen ikastetxekoa, Xiker, eta besteren bat ere ezagutu dut, baina ez asko. Niretzat ere aukera oso aberasgarria izan da Gorka ezagutzea, nire lagun handisina bihurtu da. Esperientzia oso positiboa. Nik beti pentsatzen dut jendearengan sinestu egin behar dela, denok ditugula gaitasunak gauzak egiteko. Oso pozik eta harro sentitzen naiz Gorkarengan sinetsi dudalako, berak erantzun egin baitio gure sineste horri bere lanarekin eta bere talentuarekin.

Mila esker Dar-dar produkzioen antzerki-talde honi, benetan, egun hartako emanaldiaren aurretik tartetxo bat eskaintzeagatik eta Etziren atzean dagoenaren ideia bat emateaz gain, antzerkiak era guztietako pertsonei harrera egiten diela erakusteagatik.

Comments { 7 }

Dibertsioa osasunaren kalte

Nork ez du noizbait pantaila baten aurrean denbora gehiegi ematea txarra dela pentsatu? Nor ez dute behinola kontsola edota telebistarik gabe zigortu, hauen aurrean denbora gehiegi galtzeagatik? Gurasoek askotan esan eta egin dizkigute horrelakoak, baina guk beti pentsatu izan dugu mito hutsa dela. Hala ere, frogatuta dago telebistak nahiz bideo-jokoek gure izaera eta osasunarengan duten eragina uste baino handiagoa dela.

Lehenik eta behin, azpimarratzekoa da azkenaldi honetan biolentzia bideo-jokoek haur eta gazteen jokabidearengan duten eraginari ematen ari zaion garrantzia. Zenbait joko, hezigarriak ez ezik, aspergarriak ere izan daitezke, eta, ondorioz, hauek ez dira ume eta nerabeei gehien gustatzen zaizkienak. Beraz, mota hauetakoak baztertu, eta modakoak direnak hautatzen dituzte gaur egungo gaztetxoek, askotan biolentzia eta balio negatiboz beterikoak. Aukeraketa hau egitean, eta bideo-joko dibertigarri hauekin denbora luzez ibili eta gero, portaera erasokor eta bortitzak azaleratzen dira haurrengan, askotan eskolako kideekin duten harremana oztopatu eta gelako portaerak okerrera eginez. Hona hemen gai honi buruzko artikulu interesgarri bat.

Hariarekin jarraituz, telebista eta kontsolak geure bizitza-kalitatea murriztearen kausa izan daitezke askotan; izan ere, pantaila aurrean egunero ordu asko igarotzeak gure ahozko gaitasunean eta ikasketa-errendimenduan eragin zuzena baitauka. Aparailu hauekin denbora gehiegi pasatzeak memoria okertzea, gelako arreta gutxitzea, kontzentrazio falta handitzea eta, ondorioz, eskola-porrota areagotzea ekar ditzake. Consumer webgunean irakurri dudan artikulu baten arabera, Pediatrics aldizkarian argitaratutako bideo-jokoei buruzko ikerketa bateko emaitzek argi utzi zuten hauek geure kontzentrazio-gaitasunean zerikusi handia dutela. Ikerketa honetan, adin ezberdinetako 1.500 pertsona inguruk parte hartu zuten, eta galdeketa bat egin zitzaien egunero pantaila aurrean ematen zituzten orduak kontuan hartuta. Hamahiru hilabeteko jarraipen bat egin eta gero, egunean bi ordu baino gehiago bideo-jokotan ematen zituztenek besteek baino %67ko kontzentrazio gabezia handiagoa zutela islatu zen emaitzetan. Hala ere, atentzio faltaren kausa ez dira bideo-jokoak soilik, gurasoek haurrei emandako heziketak ere badu erlaziorik.

Edonola ere, ezin diegu kontsolei eta telebistari bota eskola-porrota edota portaera okerraren erru osoa; lehen aipatu bezala, hezigarriak ere izan daitezkeelako eta gurasoek umeak hezteko dituzten metodoek ere garrantzia handia dutelako. Consumer aldizkariko artikulu berean adierazten denaren arabera, Huelvako Unibertsitateko ikertzaile batzuek argitaratutako lan batean azaltzen da bideo-jokoak gizarte-zientziak irakasteko bide onenetako bat direla, irakaskuntzaren prozesua hobetzeaz gain, ikasleengan gauza berriak ikasteko grina areagotzen dutelako.

Aurretik esandako arazo hauek guztiak desagertu edota murrizten saiatzeko, behar-beharrezkoa da adin guztietako haur eta gazteei gaur egun aisialdian dibertitzeko erabiltzen diren tresnekin igaro behar den denbora mugatzea. Adituen ustez, egunero gehienez bi ordu eman ditzake pertsona batek pantaila aurrean, honengan izan ditzakeen ondorio negatiboak ekiditeko.

Informazio gehigarria

Comments { 5 }
-->