Archive | irakurlearen txokoa

RSS feed for this section

Antsoren dorreak, Toti Martinez de Lezea

Toti Martinez de Lezea Gasteizen jaio zen, 1949an. Gaztelaniaz idazten du eta liburu batzukeuskaraz argitaratu ditu, itzulita. Ingeles eta frantses itzultzaile bezala lan egiten du. Gehien landu duen genero literarioa eleberri historikoa da. Bere obrek Erdi Aroko historia eta Euskal Herrikotradizioak islatzen dituzte. Haurrentzako literatura ere landu du. Horretaz gain, ETBn lan egin zuen eta programa batzuk idatzi eta zuzendu zituen. Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailarekin ere kolaboratu izan du. Bere obra batzuk La Calle de la juderia, Las torres de Sancho, La hebolera: Una joven curandera acusada de brujeria, Euskal leiendak, Los hijos de Ogaiz eta Hautsi da katea: Sara izan zen lekuko dira.

ANTSOREN DORREAK

Nik irakurri dudana Antsoren dorreak izenekoa da. Kokapena kontuan hartuta, liburua nobela historiko bat da. Lehenaldian idatzita dago eta askotan lehenago gertatutako gertaera bat kontatzen da. Narrazioek dute garrantzi handiena, baina deskribapenak ere agertzen dira, batez ere pertsonaienak.

Nobela XI. mendeko Iruñeko Erresuman kokatuta dago, Antso III.a Nagusiaren garaian. Gaia Antso erregearen bizitza da eta beste pertsonaia batzuen istorioak ere kontatzen ditu, batez ere Eneko Lopizena.

Istorioa 1004. urtean hasten da Antso III.a errege izendatzen dutenean. Bertan gorteko intrigak azaltzen dira. Odilon Clunyko abadeak Hispaniako elizan erritu erromatarra ezarri nahi du, eta monje bat bidaltzen du Eneko nobizioarekin. Zoritxarrez, ekaitz batean, Eneko galdu egiten da, eta urte batzuk menditar paganoekin pasatu eta gero, Antso erregearen kontseilari batek seme bezala adoptatu eta Antsoren lagun egiten da. Clunyko abadeak, Arnoldo Blanzykoa, monje-zaldun burgundiarra, bidaltzen du espioi Iruñera. Honek Eneko ezagutzen duenean, Clunyra eramaten saiatzen da, eta honek ihes egin behar izaten du. Mendietara itzultzean, Garai Belluz ezagutzen du, eta honek menditar batzuk esklabu eraman dituztela esaten dio. Haien atzetik joaten dira eta Eneko Garsea Azenarizekin, Antsoren espioi batekin, topatzen da. Garseak erregearen aurkako konspirazio batez hitz egiten dio eta, Xemeingo Ulakideren laguntzaz, esklabuak askatu eta konspiratzaileak harrapatzen dituzte. Antsok EnekoBizkaiko Jaun izendatzen du eta Garsea Gipuzkoakoa. 1035. urtean, Antso Oviedon dagoenean, Blanzy eta Artazako Jauna, konspiratzaileetako bat, erregea hiltzen saiatzen dira, eta Antso hilik aurkitzen dute.

Eleberriko narratzailea orojakilea da, hau da, pertsonaiek pentsatzen dutena badaki, nahiz eta istoriotik kanpo egon. Idazlea, batez ere nobela historikoak idazten dituenez, asko dokumentatu da eta kontuan hartu ditu garai hartako gizartea, politika eta erlijioa. Santiago bideaz eta monasterio eta ospitaleen eraikuntzaz ere hitz egiten du. Pertsonaia nagusiak hauek dira:

Antso III.a Nagusia: Iruñeko erregea izan zen 1004 eta 1035 bitartean. Bere erreinaldian, Iruñeko Erresumak gehienezko hedadura lortu zuen. Bere aurreko erregeek baino botere gehiago izan nahi du, ez du erlijioa Clunyko abadearen esku utzi nahi eta baskoi paganoei euren ohiturak mantentzen uzten die.

Eneko Lopiz: Izurako Jaunaren semea, Clunyra bidaltzen dute nobizio. Mendiak zeharkatzean galdu ondoren, urte batzuk pasatzen ditu menditarrekin eta euren ohiturak ikasten ditu. Antsoren kontseilari batek adoptatzen du. Geroago, Antsok Bizkaiko Jaun izendatzen du. Hau da gehien gustatzen zaidan pertsonaia.

Garsea Azenariz: Antsoren espioia da Zaragozan eta bertan beste identitate bat du. Bere ama Arnoldo Blanzykoak bortxatu zuen eta mendekatzea zin egin zuen. Zaragozako erregeak Izurungo Jaunari mezu bat eramatea eskatzen dio eta berak mezua Antso erregeari eramatea erabakitzen du. Erregearen etsai batzuek mezua lapurtzen diote eta Izurunen bere mendekua lortzen du.

Garai Belluz: Enekoren laguna da, baskoia. Izurungo Jaunak bere aita hil eta beste menditar batzuk esklabu eraman eta gero, Enekorekin topatzen da. Izurungo gotorlekuari erasoan parte hartzen du eta, geroago, Antsok bere goardiako buru egiten du.

Arnoldo Blanzykoa: istorioko antagonista nagusia da. Blanzyko Jauna zaldun burgundiarra da. Jainkoak beretzat lan bat duela uste du eta horregatik sartzen da Clunyko abadian. Odilon abadeakNafarroara espioi bezala bidalita, Antsoren armadan sartzen da eta oso krudela da. Eneko Lopiz Clunyra eramaten saiatzen da eta, azkenean, erotu egiten da.

Odilon, Clunyko abadea: Clunyko abadeak botere eta eragin handia zituen aita santuarengan. Odilon Iruñeko erresumako eliza kontrolatzen saiatzen da, erregeari boterea kenduz. Nobelan, Odilon intrigetan agertzen da eta Clunyko abadia mendebaldeko abadia boteretsuena bihurtzen saiatzen da.

Pertsonaiak biribilak dira, istorioan zehar aldatzen dira. Hau normala da istorioa hasten denetik bukatzen den arte 31 urte (1004tik 1035era) pasatzen direla kontuan hartuta. Pertsonaia batzuk narratzailea beraien historia eta sentimenduak kontatzen ari denean agertzen dira, eta hasieran ez dute beste gertakizunekin zerikusirik. Beste batzuk, berriz, pertsonaia nagusietako bat beraiekin topatzen denean agertzen dira.

Egitura kontuan hartuz, liburua kapituluetan banatuta dago. Kapitulu bakoitza gertaera garrantzitsu bat gertatu zen urte bat da. Kapituluak ere banatuta daude eta, zati bakoitzean, pertsonaia bati gertatzen zaizkion gertaerak agertzen dira. Hasieran, gertaera horiek ez dute erlaziorik; istorioak aurrera egitean, ordea, elkartu egiten dira. Gertaeren ordena gutxi gorabehera lineala da, baina, askotan, kapitulu ezberdientan pertsonaia bakoitzak aurreko urteetan gertatu zaiona gogoratzen du. Lexikoa aberatsa da.

“Antso! Ondoeza sartzen zitzaion hura gogoratzen zuen bakoitzean. pozik salatuko luke zerbaitez aita santuaren aurrean; zertaz salatu, ordea? Iruñeko erregea zen, Frantziako erregearekin batera, Clunyren mesedegilerik oparoena. Horrez gainera, bere erresuma barruko monasterioekin ere guztiz eskuzabala zen, Leirerekin eta San Juanekin batez ere, baina ez ziren ahaztu behar San Millan, Iratxe edo Uxuekoak ere. Baina ez ziren ahaztu behar erreforma ezarri nahi eza, edo nagikeria behintzat, Konpostelarako frantses bideari buruzko isiltasuna edo Grial Santua San Juanera eramateari buruzkoa. Eta, batez ere, musulmanei eta juduei zien bagiramena, bere lurraldeetako baskoipaganoei ziena ez aipatzeagatik. Nola zitekeen XI. mendean sartuta, Hispaniako iparraldean oraindik ere paganoak izatea? Halakorik ezin zen onartu.”

Lexikoa lantzeko ariketa: egin klik irudiaren gainean, lexikoa lantzeko.

Antsoren dorreak

Pasarte honetan Odilon Clunyko abadeak Iruñeko erregeaz pentsatzen zuena agertzen da. Istorioan zehar abadeak bere boterea handitzeko duen planaz hitz egiten du. Plan horretan Done Jakue bidearen ibilbide berri bat trazatzen du, Orreagatik Pirinioak pasatu eta Iruñera joaten den bidea.

Bukatzeko, nire iritzia falta da. Gaia niretzat interesgarria da eleberri historiko bat delako. Garai hartako gizartea aurkezten du, eta konparatu egiten ditu Iruñeko erresumakoen, Clunykoen, baskoi menditarren eta arabiarren gizartea eta ohiturak. Atentzioa eman dit garai hartan eremu handi batean oraindik paganoak gelditzea. Eleberriak intriga politiko eta erlijiosoak aurkezten ditu, interes handiagoa pitzaraziz. Hala ere, pertsonaia desberdinen istorioak zatika kontatzean, zertxobait nahastu egiten du ordena, ez delako beti guztiz kronologikoa. Hau guztia kontuan hartuta, nire ustez, merezi du nobela hau irakurtzea.

Toti Martinez de Lezearen denbora-lerroa:

Bibliografia:
Antsoren dorreak, Toti Martinez de Lezea, poltsiko.e (Erein)

Comments { 1 }

La lutte finale, Joxean Agirre

Joxean Agirre Odriozolaeuskal idazle ezaguna dugu. 1949an Azpeitian jaio bazen ere, egun Zarautzen bizi da. Soziologia ikasi zuen Parisen eta, ondoren, kazetaritza Leioan. Egin egunkarian aritu zen lanean itxi zuten arte. Orain, Gara egunkarian egiten du lan, Ikastola etaBertsolari aldizkarien zuzendari izateaz gain.

La lutte finale(2008) bere azken lana izanik, ez da Agirrek duen bakarra narratiba arloan; aipatzekoak dira, Lehen triptikoa (1986), Gizon bat bilutsik pasiloan barrena (1991), Elgeta (1996) eta Romain zen bere izena(2003).

Nahiz eta nobelak gai asko jorratzen dituen hiru lirateke narrazioaren oinarria osatzen dutenak: pertsona ezberdinen arteko amodio harremanak, denboraren igaroak eta horren ondorioen inguruko gogoetak eta iraganeko egonezin politikoak. Horiek guztiak pertsonaia ezberdinen ikuspuntuetatik landuak daude -gaiek eurengan eragiten dituzten egonezin, gogoeta eta bestelako pentsamenduak uztartuz-, eta deskribapen luzeez hornituak; izan ere, askotan nobela bera lan filosofiko bat dela pentsatzera eramaten gaitu. Hori guztia ikuspuntu guztiz errealista baten inguruan ematen da, fantasia askorik egin gabe, nahiz eta aipatutako lan filosofikoaren irudikapen horrek hala dela pentsatzera bultza gaitzakeen. Hau guztia bi ardatzen inguruan sailkatua: oraina/iragana eta Venezia/Euskal Herria, denbora eta kokapen geografikoari dagokienez hurrenez hurren.

Nobela, iraupen oso ezberdinezko kapituluetan banatua, pertsonaia orojakileen esku geratzen da narrazio osoan zehar, eurek egiten dituzten gogoetez gain, abilezia handiz interpretatzen baitituzte beste pertsonaia ororen gertakari, sentimendu eta bestelako pentsamenduak. Bestalde, atzera eta aurrerako saltoez hornitua egonik, zaila egiten da pertsonaia bat bestetik bereiztea. Horri guztiari, gainera, protagonista dirudienaren izena ez agertzeak sortzen duen nahastea gehitu behar zaio.

Zailtasunak gorabehera, pertsonaia bakoitza bizitzako ikuspuntu batekin lot daitekeela esan dezakegu, edota aurretik aipatutako oinarrizko hiru gaietako batekin, bata edo bestean sakonduz pertsonaia ezberdinekin, betiere amodiozko harremanak izanik guztien arteko elkargune.

Nobelaren lexiko eta hizkera ez dira oztopo hura ulertzeko garaian, inoiz hitz jasoagoren bat eta adierazpen kiribilduago bat erabiltzen badu ere, orokorrean bi atal horiek ez dute h

alako zailtasunik suposatzen. Gehiago dira aurretik aipatutako denbora saltoak, pertsonaien inguruan ematen den banaketa eskasa eta obrak argumentu jarrai bat ez duen sentsazioak, gogoeta filosofikoaren irudipenak alegia, obra ongi ulertzea galarazten dutenak.

Horregatik guztiagatik, Joxean Agirre gutxietsi gabe betiere, eta kontuan izanda argi ikusten dela La lutte finale nobelaren kalitatea (Agirre autorea izanda, bestelakorik ezin delako izan), esan nezake, nire ikuspuntu pertsonal eta esklusiboan, liburua orokorrean ez dela irakurri ditudan guztietatik gehien gustatu zaidana. Beraz, ez nioke liburu hau argumentu eta pertsonaia erabat definituak, denbora salto gutxi eta orokorrean gogoeta sakonik gabeko lanak atsegin dituenari gomendatuko; bai, ordea, moldeak hausten dituzten nobela sakon eta korapilatsuak gustuko dituenari.

  • Datu biografikoak guztiak, Elkar argitaletxeak 2008an argitaratutako La lutte finale liburuaren aurrealdeko azaletik hartuak

Comments { 0 }

Fatum, Jon Arretxe

Jon Arretxe by eitb.comEgia esan, ez dakit zerk bultzatu ninduen liburu hau irakurtzera. Liburu bat aukeratu behar nuenez, ikastolako liburutegira joan eta apaletan begiratzen hasi nintzen. Azkenean, hiru bat liburu nituen eskuetan. Eta ez dakit, bada, liburuaren atzeko azalpenak edo liburuaren azaleko instrumentuak eta tren errailek bultzatu ninduten irakurtzera, baina kontua da azkenean Jon Arretxeren Fatumnobela geratu zela nire eskuetan.

Jon Arretxe 1963an, Basaurin(Bizkaia), jaio zen, baina 15 urtez Gasteizen bizi izan zen. 2004tik aurrera, aldiz, Arbizun, Nafarroan. Ikasketei dagokienez, piano ikasketak, Euskal Filologiako doktoradutza eta Heziketa Fisikoko lizentziaturak ditu. Urte askotan irakasle lanetan aritu da; dena den, 1998tik aurrera, idaztea, hitzaldiak ematea eta Bilboko Opera Koruan kantatzea ditu ogibide. Munduan zehar bidaiatzea izugarri atsegin du; horrela, bidaia-literaturaren eragina jasoz.

Jon Arretxe euskal idazle emankor eta estimatuenetakoa da. Nagusiki bi genero landu ditu: bidaia-liburuak edo haietan oinarriturikoak (Tubabu , Urrezko triangelua , Ekialdeko mamuak …) eta umorea oinarri duten lanak (Ostiralak,Larunbatak …). Gainera, nobela beltzari (Morto vivace , Fatum …) ekin dio azkenaldian. Hauetaz at, beldurrezko liburuetan (Sustrai beltzak …), gazte literaturan (Harresi Handirantz …) eta dialektologian ( Basauriko euskara ) ibilia da. Bere obrak pixkanaka gaztelaniara itzultzen ari dira (Hacia la Gran Muralla , Shahmarán …)

Fatum, nobela beltza (Elkar, 2008)

Hasteko, liburuaren atzeko azalean irakur daitekeena ekarri nahiko nuke hona:

Lisboako bazter ilunenak garbitzen ari da norbait: kalean dabiltzan prostituta zaharrak, jonkiak, eskale eta arloteak hilik agertzen hasi dira; horietako bat zen Mariza, eta hiltzailearen bila ekingo dio haren adiskide Mario Barbosak.

Polizia ohi eta fado-kantaria, cachaça-edale eta bihozbera, Mario Barbosa da istorio honetako pertsonaia berezi eta ahaztezinetako bat. Bestea, berriz, Lisboako hiria bera, bertako aldapa eta tranbiak, kale estu eta begiratokiak, maitemintzeko nahiz hiltzeko aproposak izan litezkeen txoko ezkutuak…

Fatum liburua elkarrekin lotura duten lau kapitulutan banaturik dago. Kapitulu horien gertakizunak kronologikoki lotuta daude. Istorioa Portugaleko hiriburuan kokatzen da, Lisboan, eta esan beharra dago bertako alde zaharrak protagonismo handia hartzen duela. Jon Arretxek estima handia dio hiri honi. Askotan egona da bertan, bai hiriaz gozatzen, bai idazten (liburuaren zati handi bat bertan idatzi zuen). Liburu honetako pertsonaia gehienak eratzeko ideiak han hartu zituen, hiriko auzo zaharretako fado-etxeetan afalduz, 28. tranbian mila bidaia eginez… Liburuan kontatze modu asko ageri dira (barne bakarrizketak, elkarrizketak, deskripzioak…) eta narratzailea kanpoan kokatzen da.

Fado hitza latinezko fatum-etik datorkigu. Patua da, eta nobelako protagonistak argi du patuaren kontra ezin dela ezer egin.

Liburu honetan pertsonaia asko badaude ere, bi dira nagusi: Mario Barbosa eta Lisboa bera. Egun batean, Marioren bere azken amodioari, Mariza prostitutari, lepoa moztuko diote eta hor hasiko da istorioa. Lisboako prostituzio eta droga-trafiko gune nagusian, Largo do Intendenten, hil dute. Bitartean, bere laguna den Belmonte lanean dabil zezen plazan. Mariok ezin ditu besoak gurutzatu, zer jazo den jakin nahi du. Horretarako edo beste zerbaiterako, Marizaren lankidea den Ileanarengana jotzen du, eta berak aitortzen dio azken boladan jende ugari desagertzen ari dela. Informazio askorik gabe jarraitzen du, eta hil zuten lekura ere jotzen du, baina ez du askorik lortzen.

Mariok beti 28. tranbia hartuko du eta beti gidari emakume bera izango da. Elkarri asko begiratuko diote eta, azkenean, lapurreta bat medio, hitz egiteko parada izango dute aurrerago. Larunbat gau batean, Belmonterekin topatzen da, informazio asko du honek Mariorentzat, informazio sinestezina. Badaki nor edo zein dagoen desagerpenen atzean: polizia bera.

Zeregina jonki gizajo edo gaizkile txikiren bati agindu eta nola edo hala konpentsatze omen diote zerbitzua poliziek, droga apur bat emanez, trapitxeoan ez ikusiarena eginez, delituak barkatuz eta horrela. Gero azalpen ofiziala zera izaten da: trafikatzaileen arteko mendekuak…

Horrela, kaleak garbituz. Halere, ekimena ez da poliziarena. Polizia lan zikinaz arduratzen da, baina aginduak goitik datoz. Hugo Silva arduradun nagusietako bat da. Hau bakarrik ez, Mariza hil duenaren informazioa ere badauka, jonki angolar batek hil duela entzun zuen, Largo dos Santos Domingos-etik ibiltzen zena.

Mariori plan bat bururatzen zaio eta Hugo Silvarekin elkartu nahian dabil. Pentsatu eta egin. Elkartzean, borroka gogor batean murgildurik, Hugok jendea hiltzen ari direla onartzen du, baina ez Mariza.

-Nork hil zuen orduan? Eta zergatik?
-Ideiarik ez. Horrelako hilketak askotan gertatzen dira, batez ere, Intendenten eta…

Biak gogor zaurituak ateratzen dira bertatik. Bitartean, Belmonte askotan bezala prostituta batekin jolasean dabilela, bat-batean gizon bat azaldu eta biak akabatzen ditu.

Mariok bere planei jarraituz, Largo dos Santos Domingos-era jotzen du angolarraren bila. Baita topatu ere! Azkenean, Mariza hiltzearen zergatia azaltzen dio jonkiak. Bi aldiz pentsatu gabe, Mariok jonkia petrilaren gainetik behera botatzen du. “Zekena izateagatik -bota zuen, arduragabe-. Ez zidalako zigarro bat eman nahi izan.”

Hurrengo egunetan, bere lanari jarraituz, fadoak abesten jarraitzen du, eta, gainera, autobuseko gidaria bisitan joaten zaio. Hala eta guztiz ere, bat-batean, Hugo ere abesten ikusten du, baina hau ez da afaltzera etorri. Abesten bukatutakoan…“Isildu eta, burumakur, bere patuaren zain geratu zen.”

Pertsonaia batzuk:

  • Mario Barbosa polizia lanetan ibilia da bertatik botatzen duten arte. Ordutik aurrera, gauetan, fadoak kantatzen ditu Alfamako jatetxe txiki batean, diru gutxiren truke. Mouraria auzoko pisu hondatu batean biziko da eta bere alboan izango du beti cachaça botila. Izaerari dagokionez, sentibera dugu eta hiria eta emakumezkoak idealizatuta ditu. Patuaren menpe bizi da, eta bizitzak ez dio askotan irribarre egin.
  • Mariza brasildar mulatoa prostituta da. Mario Barbosarekin oso harreman berezia du.
  • Hugo Silva eta Paula poliziak dira, bere lankide ohiak. Hugo eta Mario ez dira batere ongi moldatzen elkarrekin.
  • Jonki angolarra, Marizaren hiltzailea. Burua zapi batez estalita eta erratz baten makila eskuan eramaten du.
  • Belmonte Marioren laguna da eta, garai batean, zezen eta zaldien larrupean “garraiatzen” zituzten. Egun, torero managerra da. Kristalezko begia duen gizon hau ere prostitutekin ibiltzen da.
  • Ileana Marizaren lankidea da. Mariza hil eta gero, berarekin egoten da Mario. Bukaeran, lana uzteko esango dio.

Eleberri honetan ikusi dugu, Lisboako hirian, jende eta leku aberatsak… egon badaudela, baina txoko ilun ugari ere badela, oso atseginak ez direnak. Liburuaren hizkuntzari dagokionez, liburu hau euskara maila errazean idatzia dago, oso erraz irakurtzen den horietakoa da. Hala ere, badaude portugesez hitz batzuk hainbatetan irakurketa zailtzen dutenak.

Liburuari buruzko hausnarketa egiten jarrita, gehien azpimarratuko nukeen ezaugarria da ez zaidala batere kostatu irakutzea. Gainera, gustukoa izan dut. Hasieran, ez nekien, nobela beltza izanik, erakarriko ninduela; liburua irakurtzen ari nintzen heinean, ordea, iritzia aldatu dut. Hala eta guztiz ere, nahiago izango nukeen, protagonistak hiltzailea nor den berak bere kasa ikertu izan balu, bere lagunak esan ordez. Zalantzarik gabe, nobela beltzak gustatzen zaizkionari gomendatuko nioke. Komeni da esatea, nobela hau gustukoa izanez gero, Jon Arretxeren beste nobela beltz batzuekin jarrai dezakeela irakurleak. Horretaz gain, esan beharra dago idazleak hiri batzuk begiz jota dituela: Praga, Istanbul, Afrikako edo Ekialde Urruneko hiriren bat, Casablanca, Bamako, Varanasin…

Jon Arretxeren denbora-lerroa

Bibliografia

Comments { 0 }
-->