Archive | irakurlearen txokoa

RSS feed for this section

EGA: LEXIKOA lantzeko ariketak

Euskaljakintzakook, gure hiztegia aberastu nahian, azken egun hauetan lexikoa lantzeko ariketak sortzen ibili gara. Dakizuen bezala, azken urteetan berrikuntza ugari egon da EGA azterketan. Puntuazio sistema osoa aldatzeaz gain, hainbat ataletan -lexikoan, irakurriaren ulermenean eta ahozko proban- ere aldaketak txertatu dituzte. Lehen, Sinonimoak deituriko atalean, 10 esaldi ematen ziren eta esaldi horietako bakoitzean azpimarratutako hitzaren sinonimoa eman behar zen; orain, aldiz,  testu labur batean txertaturik, markatutako hitzen baliokide egokiak aukeratu behar dira. Hitz horietako bakoitzak dagoen testuinguruan duen esanahia kontuan harturik aukeratu behar da baliokidea. Probari Lexikoa izena eman diote. Bada, eredu berria jarraiki, gutako bakoitzak horietako jarduera bat sortu dugu.

Has gaitezen, baina, hasieratik. Ikasturteari ekiten diogunean, ikasle bakoitzak XX. mendeko euskal autore baten irakurgai bat hautatzen du.  Jarraian, autore eta liburuari buruzko informazioarekin, deigarriena iruditu zaionarekin eta iritzi kritikoarekin euskaljakintzako Irakurlearen txokoa atalean argitaratzeko artikulu bat idazten du (ikus gure Irakurlearen txokoaren gunea informazio gehiagorako). Bada, irakurritako liburu horiek baliatu ditugu lexikoa lantzeko jarduera hauek sortzeko. Ziur gaude gure Batxilergo 1eko ikasleei oso ondo etorriko zaizkiela EGA azterketaren Proba Idatziaren atal hori prestatzeko, eta, bide batez, hementxe uzten dizkizuegu zuei ere zuen hiztegia aberastu, euskal autoreen obrak ezagutu edo EGA prestatzeko.

Hemendik aurrera, ariketa hauek eskuragarri egongo dira euskaljakintza EGAn (sinonimoak/lexikoa atalean) eta euskaljakintzako eskuineko zutabean (ariketak atalean). Egin klik irudien gainean lanean hasteko:

LEXIKOA LANTZEKO ARIKETAK
Comments { 4 }

Esku leuna – Gotzon Garate

Hasieran, galduta ibili nintzen liburua aukeratzeko orduan, baina liburua erraz irakurri eta lan hau gustura egiteko onena bide segurura jotzea zela pentsatu nuen. Beraz, niri gehien gustatzen zaidan eleberri mota irakurtzea iruditu zitzaidan egokiena: polizia eleberria. Gotzon Garate da euskal eleberrigintzan genero horretan gehien idatzi duen idazlea eta, beraz, liburu-dendara joan eta lehenengoa aurkitu nuena eraman nuen.

Gotzon Garate euskal filologo, filosofo eta idazle ospetsua da. Gipuzkoako Elgoibarren jaio zen, 1934ko irailaren 1ean. Durangoko San Jose jesuiten eskolan ikasi zuen. Bertan euskal kontzientzia hartu zuen. 21urterekin euskaraz idazten hasi zen etaJesusen bihotzaren Deia, Egan eta Eusko Gogoa aldizkarietan kolaboratu zuen, Gomiga goitizena erabiliz. Filosofian doktoratu zen eta teologian lizentziatura lortu zuen; gainera, marxismoan espezializatu zen. Ondoren, Deuston Filologia Erromanikoan lizentziatu zen, eta Euskal Filologiako lehen ikasketak sortu zituen, 1976an. Euskal Herri osoan zehar bidaiatu zuen, hizkuntza ikertu eta zona bakoitzeko ezberdintasunen informazioa jasotzeko. Horren ondorioz, liburu batzuk idatzi zituen euskararen erabilera egokiari zuzendutakoak: Erdarakadak , Atsotitzak … Euskaraz gehien irakurri eta idatzitako autoreetako bat da: kronikak, saiakerak, eleberriak, narrazioak…idatzi zituen. Euskal eleberri beltzaren aitatzat hartu da, eta genero honetan hainbat sari lortu zituen. Mundu osoan zehar ere bidaiatu zuen hizkuntza ezberdinak ikasi eta beraien historia ezagutzeko asmoz. India, Moscu, New York eta abarretan izandako esperientzietan eta ikasitako guztian oinarritu izan zen zenbait obra idazterakoan. 2008ko urriaren 8an hil zen Bilbon, 74 urte zituela.

Aukeratutako polizia eleberria Esku leuna da, berak idatzitako lehen nobela genero honetan. Arrakasta dezente izan zuen eta Irun Hiri Nobela saria irabazi zuen. Donostiako familia aberats bateko emakume alargun bat hilda aurkitzen dute. Hasieran, adina dela eta bihotzekoak eman diola uste da; autopsia egin ondoren, ordea, norbaitek emakumeari bihotza jostorratz batez zeharkatu diola garbi geratzen da. Arazoa isilpean gorde nahian, kasua Jon Bidart detektibearen esku uztea onena dela erabakitzen dute familiartekoek. Bere lehenengo ikerketatan galdu samar ibitzen da, badago zerbait denek ezkutatzen diotena; gainera, emakumea hiltzeko arrazoirik ez du aurkitzen. Lagun bati esker jakiten du familia osoa dela susmagarria. Hala ere, zerbait gehiago dago isilpean. Ustekabeak, maitasun istorio eta heriotza gehiago egon beharko dira tartean, azkenik, Jon Bidartek hiltzailea zein den salatzeko.

Garrantzi gehien duen pertsonaia Jon Bidart detektibea da. Nahiz eta polizia eleberri gehienetan susmagarriak izan funtsezkoenak, honetan autoreak detektibeari eman dio inportantzia. Jon ez da horrelako nobeletan agertu ohi diren detektibeak bezalakoa. Atsegina da, nahiko ona bere lanean, ez da bitxia edo arraroa (ez oso ohikoa detektibeengan), ia denek begi onez ikusten dute, eta itxura onekoa da.

Idazleak euskara eta euskaltzaletasunaz idatzi nahi izan zuen. Argitu beharreko kasuan badu zerikusirik horrek; izan ere, euskaltzaletasun hori dela eta, alargunak herentzia aldatzea erabakitzen du, dirua ikastolen sorreran erabiltzeko. Horren ondorioz, familiartekoak herentziako dirua galduko duten beldur dira. Garai horretan Euskal Herri osoan piztu zen sentimendua erakusten digu, nazionalismoa eta euskararenganako maitasuna agerian utziz.

Denboraren aldetik, garaia aipatzen ez badu ere, berak nobela idatzi zuenekoa dirudi. Gizarte mota, euskararen egoera eta teknologien erabilerarengatik ondoriozta daitekeenez, 80ko hamarkada ingurukoa ematen du. Espazioari dagokionez, istorio osoa Donostian gertatzen da. Pertsonaien etxeetan eta Donostiako zenbait lekutan.

Oso interesgarria da liburua, lehenengo momentutik sartzen zaitu bete-betean istorioan. Ia kapitulu guztien bukaeran zerbait argitu edo kasua oraindik gehiago zailtzen duen gertaera batez harritzen saiatzen da idazlea, irakurlearen atentzio osoa bereganatuz. Honek guztiak irakurketa arintzen du. Hala ere, bukaerak zertxobait dezepzionatu nau. Horrelako nobeletan detektibearekin batera hiltzailea nor den, zergatik egin duen eta egiteko modua asmatzen joaten zara istorioa aurrera doan ahala, susmagarrien kopurua erantsiz eta kenduz. Kasu honetan, baina, hilketaren konklusioa bukaeran azaltzen du, kontaketan informazio horren guztiaren berri eman gabe. Egia da irakurlea erabat ezustean uzten duela, baina pistak edo sujerentziak aurrez adierazi gabe ezinezkoa da irakurlea ez harritzea.

Bestalde, gaur egun erabili ohi ez diren hitz bitxiak eta esaerak daude. Hori dela eta, batzuetan, ez da testua horrenbeste ulertzen. Gainera, aipatzekoa da -edo niri, behinik behin, deigarria egin zait- euskara batuaren aurrekoa dela, garai hartan araututa ez zeuden formak agertzen baitira, bait- partikula eta orduen idazkera , esaterako. Hauek zuzendu egin beharko liratekeela iruditzen zait. Hau da, euskara batuak onartzen ez dituen (EGAko azterketan ikasleoi idazlan bat suspenditzeko arrazoi nahikoak izango ziren) akats gramatikal horiek zuzendu, edo, behintzat, beraien erabilpen egokiaren azalpen bat agertu beharko litzatekeela iruditzen zait. Horretaz gain, jatorrizko bertsioa euskararen historiaren oroigarri bezala gorde beharko litzateke.

Orokorrean gustatu zait liburua eta irakurtzeko erraza eta interesgarria da. Beraz, esan beharra dago, Agatha Christieren nobeletatik oso urrun gelditu arren, guk ere baditugula irakurtzea merezi duten polizia eleberriak.

Informazioa gehiago

Garateren denbora-lerroa

Comments { 0 }

Zazpi etxe Frantzian – Bernardo Atxaga

Atxaga euskaljakintzarekinBernardo Atxaga goitizenez ezaguna den Joseba Irazu 1951ko uztailaren 27an jaio zen, Asteasun. Haurtzaroa bertan eta nerabezaroa Andoainen igaro ondoren, Bilbora joan zen Ekonomia Zientziak ikastera. Idazteko zaletasuna gaztetatik izan duen zerbait da, eta ikasle zela argitaratu zen bere lehen lana, Borobila eta puntua. Geroago, lana eta idazketa uztartu behar izan zituen, eta horrela jaio ziren Ziutateaz nobela (1976) eta Etiopia poema sorta (1978). Urte batzuk behar izan zituen idaztera mugatzeko erabakia hartzeko, tartean hainbat lanbidetan aritu zelarik (euskara irakasle, irratiko gidoilari, liburu-saltzaile, ekonomialari…). Behin idazle profesional izatea erabakirik, 80ko hamarkadan, Bartzelonara joan zen filosofia ikasketak burutzera. Garai hartan aipatu zuen lehenengoz Obaba, Camilo Lizardi erretore jaunaren etxean aurkitutako gutunaren azalpena izeneko liburuan. Atxagaren izena mundura zabaldu zuen lana, ordea, Obabakoak izan zen, 1989an Espaniako Narratiba Sari Nazionala irabazteari esker izandako oihartzunagatik. Luze erabili zuen Obaba, nola zuzenean hala zeharka, harik eta, 2003an, Soinujolearen semearekin agur esan zion arte. Honela, egun duen arrakastaren iturburua itxi eta proiektu berrietan murgildu zen.

Euskaltzaindian sartzeko eskabidea onartu zuen batetik. 2007ko martxoaren 31n eman zion hasiera Euskaltzain ibilbideari Antzarak, zenbakiak eta letak sarrerarekin. Ordutik, egin duen lan aipagarriena plazaratu berri den Erlea aldizkaria izan da, honen zuzentze lanetan arituz.

Bestetik, bere bizitzan tarte bat hartu eta Renora joan zen. Han urtebete igaro ondoren, bere azken nobela ekarri digu, Zazpi etxe Frantzian. Nobela argitaratu bezain laster idatzi ziren kritikek bultzatu ninduten, gehienbat, liburu hau irakurtzera. Aldaketa hitzak entzutea hartu zuen urtea izan zen, inondik ere, iazkoa, eta Atxagari ere ezarri zioten. Aldaketa lehen pertsonan ikusi nahi izan nuen, norainokoa izan den behatu, eta horrexegatik aukeratu nuen liburua, hasieran beldur izpi batez, baina gogo handiz beti ere. Ez zait damutu. Atxagaren estiloa gustatzen zaion edonori gomendatzeko moduko liburua iruditzen zait.

Zazpi etxe Frantzian 1903ko Kongo Belgikarrean kokatzen da, Yangambi eta Kisangani artean, hain zuzen, noizbehinka oihana tartekatuz, Force Publique postu militarrean gehienetan. Belgikako Leopoldo II.aren garaia hoztasunez deskribatzen du idazleak; horretarako, militarren, mertzenarioen, arteko harremanak gordin deskribatuz. Lalande Biran bera baino protagonistagoa da iruzurra; engainua eta desengainua, maltzurkeria, bekaizkeria, azpijokoa, basakeria…

Chrysostome Liège nekazariaz baliatzen da idazlea irakurlea testuinguruan kokatzeko. Afrikako bihotzera iritsi berri den gizonarekin halakotour bat egiten du Atxagak, zeina ez den Yangambi erakustera soilik mugatzen, pertsonaiak ere sakonki erakusten ditu. Behin Chrysostome istorioan kokatuta, Lalande Biran kapitaina bihurtzen da arreta gune.

Idazlea maisuki zedarritzen da pertsonaia bakoitzaren izaeran, eta kontakizuna garatzen doan heinean ematen dituen zertzeladekin, emeki-emeki, hauek iluntzen doa, elkarrenganako tratua izugarri gaiztotzeraino. Pertsonaia aipagarrienak ondorengoak direla esango nuke:

  • Lalande Biran: Force Publiqueko militar burua da, kapitaina. Ankerra da oso militarren gehiengoarekin; ankerra baino gehiago, hotza. Gizon sentibera da, alabaina, sentibera eta jantzia. Latina menperatzen du eta poesia gogoko du oso. Europan zuen dirua jokoan galdu izanagatik sartu zen mertzenario, eta hori du Yangambin izatearen arrazoi nagusi. Emaztearen eskari ekonomikoak ase eta Europara itzultzeko borondatea azaltzen du etengabe, horretarako erregeari iruzurtxoak egingo badizkio ere. Botere nahia eta indarrak itsutzen dute bai bera, baita Van Thiegel tenientea ere.
  • Vant Thiegel: Lalande Biranen bigarrena (honek “Cocó” deitzen dio), tenientea. Gorpuzkera aldetik handia da, sendoa, eta horrek lan astun guztiak bere gain hartzera ahalbidetzen du. Baina bere gorputza handia bada, handiagoa da bere bekaizkeria. Gertakariak jazotzean hauek eragingo dituzten ondorioak bitan banatzeko eta atalez atal aztertzeko joera du. Sentimendu ez oso garbiak adierazten ditu maiz, joera horrekin irudimenezko pertsonaia errealitatera izugarri hurbilduz.
  • Chrysostome: Yangambira azken iritsi den gizona da, nekazari gaztea, tiratzaile ezin hobea, Force Publiqueko militarren artean gorrotatuena. Apika, gehienetan askatuta daramatzan alkandoraren botoiek agerian uzten dituzten zinta urdin eta urrezko katea izango dira eragile. Edonola ere, Lalande Biranek onartu eta errespetatu egiten du Liège. Ez da batere hiztuna, eta bere izaeran gailentzen den isiltasun horrek hotz bihurtzen du, hotz bezain zuhur. Gainontzekoek ez bezala, ez du desio sexuala oihaneko emakumeekin bortizki asetzen. Horrek bere sexualitatea zalantzan jartzera bultzatzen ditu asko eta asko; maxa, hots, homosexuala dela aditzera emanez.

Pertsonaien arteko harremanak zurrumurru, gezur eta espekulazioetan oinarritzen dira, besteak beste. Hona hemen hori ikusten den liburuko pasarte bat:

Van Thiegel berandu arte gelditu zen klubean, eta mahaitik altxatu zenerako piztuta zegoen Yangambiko zurrumurru berria, elefante ehiza muin zuena, eta kartutxo kopurua espekulazio-iturri. Ehiztariek 200 eramango zituztela esan zen aurrena, ondoren 350 izango ote ziren, edo 500… Pasa zen egun bat, eta, loditzen joandako orea bezela irudipenak gorputza hartu zuen: 400 kartutxo izango ziren. Beste egun bat, eta 400 kartutxo haien banaketa ere erabakita gelditu zen: Lalande Biran kapitainak, 200; Chrysostomek, 100; kapelu-gorria bakoitzak, 10.

Hirugarren egunean, Lalande Biran, Chrysostome, gastadoreak, kapelu-gorriak eta garraiolariak partitu zirenean, zurrumurrua oso gaiztotuta zegoen Yangambiko ofizialen artean. Kapitainarena ulertzen zuten; kapelu-gorriena ere bai, zeren ehizera zihoazen, eta ohizko bi kartutxoak baino zerbait gehiago behar zuten; baina Chrysostomek 100 izatea ezin zuten eraman. Hain tiratzaile ona izanda, 20 kartutxo ez al zituen nahikoak 10 elefante botatzeko.

Betiko legez, errekurtso literario bat baino gehiago aurki dezakegu Atxagaren lan honetan. Hona hemen liburuko pasartetxo batzuk, zeinetan estilo baliabideak agertzen diren:

  • Metaforak

Sentimendu hura ere barru-barrutik ezagutzen zuen. Arratsalde askotan, eta gau batzuetan ere bai, ametsetan, saguzarrak ikusten zituen plazako palmondoaren inguruan jiraka. Zalantzarik gabe, haietako bat Esperantza zen.

Benetakoa izan zen damua, eta agian horregatik Donatieni argitu egin zitzaion bat-batean burua, eta salbazio bide bat ikusi zuen; bidezidor bat oihan zabartsuan, argi bat iluntasunean, metafora bikoitz batekin esatearren.

  • Pertsonifikazioa

Edaria bukatu zuen, eta ibaira begira gelditu zen, zigarroari arestian baino atxiki luzexeagoak emanez. Ura kizkurtu egiten zen toki batzuetan, bere mugimendua etengabea zen. Biltegiaren pareko portutxoan, kanoek jauzi egiten zuten uretan. Aitzitik, oihana geldi-geldirik zegoen, pintura batean bezala.

  • Zertzeladatxoak

Gelditu eta arnasa hartu zuen. Ederra zen kaobaren usaina; ederra zen bere kolore hura, arrosa gehienetan, baina baita gorria ere zuhaitz lodienen enbor muinetan. Egur onuragarria, kaoba. Pentsamendu goibelak uxatzen laguntzen zuen.

  • Konparazioa

Bere heriotza gogoan, Donatienek zintzurraren taupadak sentitu zituen bihotza haraino igo balitzaio bezala, eta bere buruari errepikatu zion Lalande Biranek ez zuela halakorik egingo, sei urte zirela elkarrekin, sei urte laguntzaile leial bezala. Baina ez zuen bere burua lasaitzea lortu. Berak bazekien zer izaera zuen kapitainak, halakoxea baitzen bere beste anaia bat, zaharrena. Ez tximu amorratu bat bezalakoa, labana atera eta konturatzerako sastakada bat ematen zuena, baizik eta beste mota bateko hiltzailea, krokodiloaren familiakoa-edo, ibaiaren txoko batean zain egoten zekiena harik eta minik handiena egiteko unea iritsi arte.

  • Beste hizkuntza batzuen presentzia:

. Frantsesa
Hitz solteak, esamoldeak eta esaldi luzeak nahasten ditu idazleak.

Essaie-toi même, mon cher” Saia zaitez, laztana eskatzen zion Christinek, Saint-Jean-Cap-Ferrateko etxea gogoan.

Donatien pertsonaiaren hitzak jateko joera erakusteko ere erabiltzen du frantsesa.

-Gaur osteguna da, kapitaina. Neskatilla paillotean daukat-esan zuen Donatienek azkenean, hitzak inoiz baino gehiago janez:”Jourduijeudicaptainelafilleaupailotte.

. Latina:
Tarteka esamoldeak sartzen ditu, zitak, baina ezin dira esamolde frantsesen maiztasunarekin alderatu:

Van Thiegel alboan eseri zitzaion, zabalik izterrak. Hasperen egin zuen.

-Niri ere idatzi didate- esan zuen, Force Publiqueko Burugintzaren gutuna ikustean-. Nola esaten duzu, ba zerbait bukatu dela latinez?

-Finis coronat opus.

Errekurtsoak alde batera, oraingoan umore beltzaz ere baliatu da gizarteari kritika moduko bat egiteko. Estiloan nabaritu dut nik aldaketa handiena, Obabakoak eta Soinujolearen Semearekin alderatuz zuzenagoa baita kontaketa, biziagoa. Ekintzen maiztasuna handiagoa da, bai, baina ez dio horregatik pertsonaien pentsamendu konplexuak ondo zehazteari muzin egiten, gogoeta eta hausnarketek toki esanguratsua dute; azken batean, hori baita Atxagaren partikulartasuna, zertzelada txikiena ere handi egitea. Horretan da maisu, eta horregatik, ekintzak garatzen doan heinean pentsamenduak garatzeagatik, errealismoa ematen dio nobelari, erabateko errealismoa.

Idazleak fikzioan duela ehun urteko bizimodura bagaramatza ere, gertaera horien oinarrian dagoena oraingoxea izan daiteke zuzen-zuzen. Ez hori bakarrik, idazterakoan Atxagak egungoa izan duela buruan esatera ausartuko nintzateke; izan ere, gertakari puztuen oinarrian, gure gizartea menderatzen duen aseezintasuna da nagusi. Beteezintasun horrek ematen dio narrazioari zentzu borobila nolabait esateko, Lalande Biran kapitainaren emaztearen asegaiztasunak. Asegaiztasun horren presentzia sumatzearekin batera, Christinek -karta bidez baino ezagutzen ez denak-, Paristik, sei etxe gutxi bailiran, zazpigarrena eskatzen dionean hasten dira interesak gainontzekoa gailentzen. Iruzurra bizilegetzat onartzen da, pertsonaien alderdi ilunena azaltzen, azken batean, “Cui finis est licitus, etiam media sunt licita”.

BIBLIOGRAFIA

Atxagaren denbora-lerroa (Irune eta Beñat)

Comments { 1 }
-->