Archive | literatura

RSS feed for this section

Piano gainean gosaltzen, Harkaitz Cano

http://www.euskonews.com/0328zbk/argazkiak/elkar02.jpgEzin dut zehazki esan zein den liburu hau hautatu izanaren arrazoia; izan ere, herriko liburutegira joan eta bertan aurkitu nuen lehenengoetariko bat da, konbentzitzen ninduenik aurkitu ezinda, zertxobait itsuan hautaturikoa. Piano gainean gosaltzen irakurri nuen liburuaren azalean. Etxeorratz (edo ortzenbor) multzo bat plater baten barruan, Askatasunaren Estatua kikara baten barnean eta beste hainbat elementu. Zubirik ez. Hori da piano baten gainean, izenburuaren gaineko marrazkian agertzen dena Harkaitz Canoren liburu honetan. Atzeko aldean datorren liburuko testu zatia irakurri nuen, eta neure buruan liburuarekin zerikusirik ez duen ideia bat egin nuela aitortu beharra daukat. Irakurtzera nindoala, ordea, Harkaitz Canok berak New Yorken igarotako aldian idatzitako kroniketan oinarritutako istorio bat zela ohartu nintzen; eta New Yorkek beti deitu izan didanez arreta, gustura hasi nintzen irakurketarekin. Nire aukeraz damutuko ez nintzela jakin nuen une hartan.

Harkaitz Cano Lasarte-Orian jaio zen, Gipuzkoan, 1975ean. Zuzenbide ikasketak gauzatu zituen Donostiako EHU n. Idaztea du, baina, ofizio lasartearrak. Beste zenbait idazle gazterekin Lubaki Banda sortzearekin batera hasi zen bere ibilbide literarioa 1993an. 1994an bere lehen poesia liburua argitaratu zuen: Kea behelainopean bezala. Narrazioa eta nobelaren arteko liburu bat idatzi zuen urte berean: Paulov-en txakurrak. Hurrengo urteetan Radiobiografiak (1995), Beluna jazz (1996), Telefono kaiolatua(1997), Bizkarrean tatuaturiko mapak (1998), Pasaia blues (1999), Piano gainean gosaltzen (2000), Itsasoa etxe barruan (2001),Norbait dabil sute-eskaileran (2001), Dardaren interpretazioa (2003), Belarraren ahoa (2004), Neguko zirkua (2005), Omar dendaria(2005) eta Lasterren logika (2005) iritsi ziren. Sari ugari jaso ditu dagoeneko liburu hauei esker. Gaur egun, Harkaitz euskal literatura berriko balore finkoetako bat kontsideratzen da, eta bere obra guztiek onespen handia lortu dute irakurleen artean. Euskal Herriko zenbait egunkaritan kolaboratzen du eta telebista eta irratian gidoilari lanetan aritzen da. Hala ere, nahiz eta egunkarietarako, irratirako, telebistarako eta zinerako gidoi eta artikuluak idatzi izan dituen; onenak ipuin, poesia eta nobelei eskaini dizkie. Aipatzekoa da New Yorken igaro zuen boladak idazle honengan izan zuen eragina; hiri hau bere liburuetan sarritan agertu izana da froga nabaria.

Harkaitz Cano New Yorkera joan zen bizitzera hilabete batzuetarako eta Martxelo Otamendik enkargu bat egin zion joan aurretik: Egunkariarako kronikak idaztea astero. Hortaz, liburua kronika horietan oinarrituta dago. Liburuko zenbait atal 1999an Egunkarian agertu ziren argitaratuta. Kronika hauek errealitatean dute oinarri, baina fikzioarekin ere nahasten dira, askotan bien artean ezberdindu ezin dela.

Istorioa 1998ko urriaren 20an hasten da, protagonistak, Harkaitz Kanok berak, New Yorkerako hegazkin bat hartzen duenean. Euskal Herria denboraldi batez uzteko gogoa du, baina era berean, printzipio deklarazioan dioen bezala, inorentzat ez dela garrantzitsua sentitzearen beldur da, atzerrian dagoen bitartean existituko ez ote den beldur. Horrela, beldurrez josita baina askatasun eta liberazio pixka bat izateko gogoz, abiatzen da denok ezagutzen dugun hirira, bai telebistan eta bai filmetan ikusitako topikoz betetako hirira. Liburuan bera da pertsonaia nagusia eta narratzailea, 1. pertsonan idatziz kontakizunari zinezkotasuna emanez. 1. pertsonaren erabilera hau bisitari harrituaren ikuspegia emateko ere erabiltzen du. Anekdota bitxiak kontatzeaz gain, kritikak eta deskribapenak tartekatzen ditu, eta hemen, idazlearekin areago egiten du topo irakurleak, uneren batean narratzailea irakurleari zuzentzen zaiolarik, testu zati honetan bezala:

Mimi artista da. Bere senarra, berriz, idazlea enpresa farmazeutiko batean. Ez jarri aurpegi hori, irakurle, hau New York da eta hemen idazle batek idazle bezala lan egin dezake enpresa farmazeutiko batean.

38 kapituluk edo kronikak osatzen dute Canoren liburua: liburu atsegina, erakargarria, deskriptiboa, kritikoa, ironikoa, eta argumentu zehatzik ez duena. Atal laburretan kontatzen ditu gertatutako zenbait gertakari bitxi, detailez betetako definizioz beteak, irakurlearen interesa pizten dutenak. Idazkera gardenean idazten du. Hiri hartan denboraldi bat pasatzeak eman zion idazleari bertako gizartearen deskripzioa egiteko aukera. Gauza arruntak kontatzen ditu, eguneroko bizimoduan gertatutakoak, baina hausnarketa sakonak ere ageri dira. Tirabira anitzak bizi ditu taxistekin, etxebizitza lortzeko arazoak ere baditu, hango gizartea astintzen duten kontuak azaltzen dizkigu, bizitza soziala ere agerian uzten du (etengabeko parranda dela ematen duena… Honelako gauzez beterik dago liburua eta, horregatik, badu bere xarma, bitxikeriak ezagutzearen morboagatik edo. Dibertigarrienak edo barregarrienak gogoratzen saiatu da Harkaitz Cano kronika hauek idazteko orduan. Horrekin batera, New York hiriaren deskribapen zehatz samarra ere egiten digu. Esango nuke hiri handi hartan bizirauteko gida bezala erabil daitekeela liburua. Bada atal bat non idazlea hirian dauden komunitate hispanoez mintzatzen den. Esaten duenez, ingeles eta gaztelania arteko nahasketa bat egina dute, Spanglisha, eta liburuko umore puntuetako bat ikus dezakegu bertan, idazten dituen hizkuntza berri honen esaldietako batzuen bidez:

El rufo está liqueando, The roof is leaking (Teilatuak itoginak ditu)

Istorioan zehar pertsonaia ugari ageri dira, joan-etorrikoak. Atmosfera ezberdinetan kokatuta pertsonaia bitxi ezberdin guztiekin bizitako pasarteak kontatzen ditu idazleak. Surrealismo ukitu bat ere agertzen da liburuan, egoera komikoak sortzen direla. Bere bizitzako epe labur honetan ezagutzen dituen pertsonaiek arnasa ematen diote Harkaitzi eta Euskal Herrira bueltatu beharrean aurkitzen denean, haietaz agurtu beharrak pena handia ematen dio. Prusiarra, berekin bizi den laguna, New Yorkeko egonaldi osoan zehar dago protagonistaren ondoan, Eguberrietan Euskal Herrira familia bisitatzera joaten den tartea kenduta. Bertan zenbait lagunekin atera ohi dira parrandara, Francis eta Hector bikote gay-a, esaterako. Lagunez gain, badituzte aingeru guardako antzeko batzuk, Jota Jauna eta Charley Papa, azken hau emakume lasaia benetan, Ainhoa Artetaren txakurrarekin gertatutako intzidentearen aurrean ere patxadaz jokatzen duena. Txuspo Poyo artista ere aipatzekoa da. Bi lagunei fabrika abandonatuan (“La cueva del Poyo”) loft-a alokatzen dien pertsonaia bitxia da, azkenerako haien lagun kontsidera dezakeguna.

Musika eta literatura erreferentziak dira aipagarriak lanean zehar. Bakardadeari buruzko ohar ederrak ditu. Aipatu bezala, gertakizunez beterik dago liburua, eguneroko gertakizunez, baina burutazioak eta beste hainbat egileren testuak ere aurki daitezke; baita Harkaitzek berak egindako poema batzuk ere. Idazlearen obsesioak agerira ateratzen dira liburuan, X-ena edo zubiena bezalakoak. Idazleak egiten dituen hausnarketak interesgarriak iruditu zaizkit, adibidez, jendeak antisoziala dela esaten dionean pentsatzen duena:

Isilik egotea, harbera izatea, ez dago ondo ikusia. Izan ere, txorakeriak esateko hobe da isilik egon.

Baina honezkero ez al duzue pentsatu zer dela eta deitzen den liburua Piano gainean gosaltzen? Pianoa ezinbesteko elementua da liburu honetan; izan ere, Canok bere eleberria eta kronikak idatziko dituen lekua da, fabrika zaharreko loftean aurkitu eta mahai moduan erabiltzen duena. Txoko atsegina. Harkaitz beraren hitzetan irakur dezakegu liburuan pianoaren garrantzia:

Isats-pianoa gure gelako zentro neuralgiko garrantzitsuena da. Batetik leiho ondoan dagoelako eta argitasunaz gain, eguzkiak ere bertan jotzen duelako, leku epel eta atsegina da. Tabureteetan eserita pianoak nahikoa altuera du mahai funtzioa betetzeko eta hantxe gosaltzen dugu goizero.

Azkenik, irakurterraza dela esan beharra daukat, anekdotak eta bitxikeriak irakurtzea gustuko duen edonorentzat. New Yorkenganako interes berezi bat nuen liburua irakurri aurretik, baina orain inoiz baino gogo baiziagoa daukat hiri harrigarri hori ezagutzeko, hari buruz zertxobait gehiago dakidan sentsazioarekin geratu naiz. Idazle honek gaitasun ikaragarria du eguneroko gauza arruntak deskribatuz, irakurlearen arreta bereganatzeko. Beraz, merezi du liburua irakurtzea. Ni ez naiz literaturan aditua; beraz, ez dakit Harkaitzek liburuan aipatzen duen idazkera perfektua lortu ote duen, hitzik soberan edo faltan ez duena, baina ni, behintzat, bere idazteko erak (itxuraz erraza) eta liburuak liluratu egin naute.

Lexikoa lantzeko ariketa

lexikoa lantzeko ariketa

Harkaitz Canoren denbora-lerroa

Bibliografia

http://zubitegia.armiarma.com/egileak/00025.htm
http://www.ikeder.es/agencia_literaria/bio-hc-es.html
http://www.seix-barral.es/fichaautor.asp?autor=389

Comments { 0 }

Antsoren dorreak, Toti Martinez de Lezea

Toti Martinez de Lezea Gasteizen jaio zen, 1949an. Gaztelaniaz idazten du eta liburu batzukeuskaraz argitaratu ditu, itzulita. Ingeles eta frantses itzultzaile bezala lan egiten du. Gehien landu duen genero literarioa eleberri historikoa da. Bere obrek Erdi Aroko historia eta Euskal Herrikotradizioak islatzen dituzte. Haurrentzako literatura ere landu du. Horretaz gain, ETBn lan egin zuen eta programa batzuk idatzi eta zuzendu zituen. Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailarekin ere kolaboratu izan du. Bere obra batzuk La Calle de la juderia, Las torres de Sancho, La hebolera: Una joven curandera acusada de brujeria, Euskal leiendak, Los hijos de Ogaiz eta Hautsi da katea: Sara izan zen lekuko dira.

ANTSOREN DORREAK

Nik irakurri dudana Antsoren dorreak izenekoa da. Kokapena kontuan hartuta, liburua nobela historiko bat da. Lehenaldian idatzita dago eta askotan lehenago gertatutako gertaera bat kontatzen da. Narrazioek dute garrantzi handiena, baina deskribapenak ere agertzen dira, batez ere pertsonaienak.

Nobela XI. mendeko Iruñeko Erresuman kokatuta dago, Antso III.a Nagusiaren garaian. Gaia Antso erregearen bizitza da eta beste pertsonaia batzuen istorioak ere kontatzen ditu, batez ere Eneko Lopizena.

Istorioa 1004. urtean hasten da Antso III.a errege izendatzen dutenean. Bertan gorteko intrigak azaltzen dira. Odilon Clunyko abadeak Hispaniako elizan erritu erromatarra ezarri nahi du, eta monje bat bidaltzen du Eneko nobizioarekin. Zoritxarrez, ekaitz batean, Eneko galdu egiten da, eta urte batzuk menditar paganoekin pasatu eta gero, Antso erregearen kontseilari batek seme bezala adoptatu eta Antsoren lagun egiten da. Clunyko abadeak, Arnoldo Blanzykoa, monje-zaldun burgundiarra, bidaltzen du espioi Iruñera. Honek Eneko ezagutzen duenean, Clunyra eramaten saiatzen da, eta honek ihes egin behar izaten du. Mendietara itzultzean, Garai Belluz ezagutzen du, eta honek menditar batzuk esklabu eraman dituztela esaten dio. Haien atzetik joaten dira eta Eneko Garsea Azenarizekin, Antsoren espioi batekin, topatzen da. Garseak erregearen aurkako konspirazio batez hitz egiten dio eta, Xemeingo Ulakideren laguntzaz, esklabuak askatu eta konspiratzaileak harrapatzen dituzte. Antsok EnekoBizkaiko Jaun izendatzen du eta Garsea Gipuzkoakoa. 1035. urtean, Antso Oviedon dagoenean, Blanzy eta Artazako Jauna, konspiratzaileetako bat, erregea hiltzen saiatzen dira, eta Antso hilik aurkitzen dute.

Eleberriko narratzailea orojakilea da, hau da, pertsonaiek pentsatzen dutena badaki, nahiz eta istoriotik kanpo egon. Idazlea, batez ere nobela historikoak idazten dituenez, asko dokumentatu da eta kontuan hartu ditu garai hartako gizartea, politika eta erlijioa. Santiago bideaz eta monasterio eta ospitaleen eraikuntzaz ere hitz egiten du. Pertsonaia nagusiak hauek dira:

Antso III.a Nagusia: Iruñeko erregea izan zen 1004 eta 1035 bitartean. Bere erreinaldian, Iruñeko Erresumak gehienezko hedadura lortu zuen. Bere aurreko erregeek baino botere gehiago izan nahi du, ez du erlijioa Clunyko abadearen esku utzi nahi eta baskoi paganoei euren ohiturak mantentzen uzten die.

Eneko Lopiz: Izurako Jaunaren semea, Clunyra bidaltzen dute nobizio. Mendiak zeharkatzean galdu ondoren, urte batzuk pasatzen ditu menditarrekin eta euren ohiturak ikasten ditu. Antsoren kontseilari batek adoptatzen du. Geroago, Antsok Bizkaiko Jaun izendatzen du. Hau da gehien gustatzen zaidan pertsonaia.

Garsea Azenariz: Antsoren espioia da Zaragozan eta bertan beste identitate bat du. Bere ama Arnoldo Blanzykoak bortxatu zuen eta mendekatzea zin egin zuen. Zaragozako erregeak Izurungo Jaunari mezu bat eramatea eskatzen dio eta berak mezua Antso erregeari eramatea erabakitzen du. Erregearen etsai batzuek mezua lapurtzen diote eta Izurunen bere mendekua lortzen du.

Garai Belluz: Enekoren laguna da, baskoia. Izurungo Jaunak bere aita hil eta beste menditar batzuk esklabu eraman eta gero, Enekorekin topatzen da. Izurungo gotorlekuari erasoan parte hartzen du eta, geroago, Antsok bere goardiako buru egiten du.

Arnoldo Blanzykoa: istorioko antagonista nagusia da. Blanzyko Jauna zaldun burgundiarra da. Jainkoak beretzat lan bat duela uste du eta horregatik sartzen da Clunyko abadian. Odilon abadeakNafarroara espioi bezala bidalita, Antsoren armadan sartzen da eta oso krudela da. Eneko Lopiz Clunyra eramaten saiatzen da eta, azkenean, erotu egiten da.

Odilon, Clunyko abadea: Clunyko abadeak botere eta eragin handia zituen aita santuarengan. Odilon Iruñeko erresumako eliza kontrolatzen saiatzen da, erregeari boterea kenduz. Nobelan, Odilon intrigetan agertzen da eta Clunyko abadia mendebaldeko abadia boteretsuena bihurtzen saiatzen da.

Pertsonaiak biribilak dira, istorioan zehar aldatzen dira. Hau normala da istorioa hasten denetik bukatzen den arte 31 urte (1004tik 1035era) pasatzen direla kontuan hartuta. Pertsonaia batzuk narratzailea beraien historia eta sentimenduak kontatzen ari denean agertzen dira, eta hasieran ez dute beste gertakizunekin zerikusirik. Beste batzuk, berriz, pertsonaia nagusietako bat beraiekin topatzen denean agertzen dira.

Egitura kontuan hartuz, liburua kapituluetan banatuta dago. Kapitulu bakoitza gertaera garrantzitsu bat gertatu zen urte bat da. Kapituluak ere banatuta daude eta, zati bakoitzean, pertsonaia bati gertatzen zaizkion gertaerak agertzen dira. Hasieran, gertaera horiek ez dute erlaziorik; istorioak aurrera egitean, ordea, elkartu egiten dira. Gertaeren ordena gutxi gorabehera lineala da, baina, askotan, kapitulu ezberdientan pertsonaia bakoitzak aurreko urteetan gertatu zaiona gogoratzen du. Lexikoa aberatsa da.

“Antso! Ondoeza sartzen zitzaion hura gogoratzen zuen bakoitzean. pozik salatuko luke zerbaitez aita santuaren aurrean; zertaz salatu, ordea? Iruñeko erregea zen, Frantziako erregearekin batera, Clunyren mesedegilerik oparoena. Horrez gainera, bere erresuma barruko monasterioekin ere guztiz eskuzabala zen, Leirerekin eta San Juanekin batez ere, baina ez ziren ahaztu behar San Millan, Iratxe edo Uxuekoak ere. Baina ez ziren ahaztu behar erreforma ezarri nahi eza, edo nagikeria behintzat, Konpostelarako frantses bideari buruzko isiltasuna edo Grial Santua San Juanera eramateari buruzkoa. Eta, batez ere, musulmanei eta juduei zien bagiramena, bere lurraldeetako baskoipaganoei ziena ez aipatzeagatik. Nola zitekeen XI. mendean sartuta, Hispaniako iparraldean oraindik ere paganoak izatea? Halakorik ezin zen onartu.”

Lexikoa lantzeko ariketa: egin klik irudiaren gainean, lexikoa lantzeko.

Antsoren dorreak

Pasarte honetan Odilon Clunyko abadeak Iruñeko erregeaz pentsatzen zuena agertzen da. Istorioan zehar abadeak bere boterea handitzeko duen planaz hitz egiten du. Plan horretan Done Jakue bidearen ibilbide berri bat trazatzen du, Orreagatik Pirinioak pasatu eta Iruñera joaten den bidea.

Bukatzeko, nire iritzia falta da. Gaia niretzat interesgarria da eleberri historiko bat delako. Garai hartako gizartea aurkezten du, eta konparatu egiten ditu Iruñeko erresumakoen, Clunykoen, baskoi menditarren eta arabiarren gizartea eta ohiturak. Atentzioa eman dit garai hartan eremu handi batean oraindik paganoak gelditzea. Eleberriak intriga politiko eta erlijiosoak aurkezten ditu, interes handiagoa pitzaraziz. Hala ere, pertsonaia desberdinen istorioak zatika kontatzean, zertxobait nahastu egiten du ordena, ez delako beti guztiz kronologikoa. Hau guztia kontuan hartuta, nire ustez, merezi du nobela hau irakurtzea.

Toti Martinez de Lezearen denbora-lerroa:

Bibliografia:
Antsoren dorreak, Toti Martinez de Lezea, poltsiko.e (Erein)

Comments { 1 }

La lutte finale, Joxean Agirre

Joxean Agirre Odriozolaeuskal idazle ezaguna dugu. 1949an Azpeitian jaio bazen ere, egun Zarautzen bizi da. Soziologia ikasi zuen Parisen eta, ondoren, kazetaritza Leioan. Egin egunkarian aritu zen lanean itxi zuten arte. Orain, Gara egunkarian egiten du lan, Ikastola etaBertsolari aldizkarien zuzendari izateaz gain.

La lutte finale(2008) bere azken lana izanik, ez da Agirrek duen bakarra narratiba arloan; aipatzekoak dira, Lehen triptikoa (1986), Gizon bat bilutsik pasiloan barrena (1991), Elgeta (1996) eta Romain zen bere izena(2003).

Nahiz eta nobelak gai asko jorratzen dituen hiru lirateke narrazioaren oinarria osatzen dutenak: pertsona ezberdinen arteko amodio harremanak, denboraren igaroak eta horren ondorioen inguruko gogoetak eta iraganeko egonezin politikoak. Horiek guztiak pertsonaia ezberdinen ikuspuntuetatik landuak daude -gaiek eurengan eragiten dituzten egonezin, gogoeta eta bestelako pentsamenduak uztartuz-, eta deskribapen luzeez hornituak; izan ere, askotan nobela bera lan filosofiko bat dela pentsatzera eramaten gaitu. Hori guztia ikuspuntu guztiz errealista baten inguruan ematen da, fantasia askorik egin gabe, nahiz eta aipatutako lan filosofikoaren irudikapen horrek hala dela pentsatzera bultza gaitzakeen. Hau guztia bi ardatzen inguruan sailkatua: oraina/iragana eta Venezia/Euskal Herria, denbora eta kokapen geografikoari dagokienez hurrenez hurren.

Nobela, iraupen oso ezberdinezko kapituluetan banatua, pertsonaia orojakileen esku geratzen da narrazio osoan zehar, eurek egiten dituzten gogoetez gain, abilezia handiz interpretatzen baitituzte beste pertsonaia ororen gertakari, sentimendu eta bestelako pentsamenduak. Bestalde, atzera eta aurrerako saltoez hornitua egonik, zaila egiten da pertsonaia bat bestetik bereiztea. Horri guztiari, gainera, protagonista dirudienaren izena ez agertzeak sortzen duen nahastea gehitu behar zaio.

Zailtasunak gorabehera, pertsonaia bakoitza bizitzako ikuspuntu batekin lot daitekeela esan dezakegu, edota aurretik aipatutako oinarrizko hiru gaietako batekin, bata edo bestean sakonduz pertsonaia ezberdinekin, betiere amodiozko harremanak izanik guztien arteko elkargune.

Nobelaren lexiko eta hizkera ez dira oztopo hura ulertzeko garaian, inoiz hitz jasoagoren bat eta adierazpen kiribilduago bat erabiltzen badu ere, orokorrean bi atal horiek ez dute h

alako zailtasunik suposatzen. Gehiago dira aurretik aipatutako denbora saltoak, pertsonaien inguruan ematen den banaketa eskasa eta obrak argumentu jarrai bat ez duen sentsazioak, gogoeta filosofikoaren irudipenak alegia, obra ongi ulertzea galarazten dutenak.

Horregatik guztiagatik, Joxean Agirre gutxietsi gabe betiere, eta kontuan izanda argi ikusten dela La lutte finale nobelaren kalitatea (Agirre autorea izanda, bestelakorik ezin delako izan), esan nezake, nire ikuspuntu pertsonal eta esklusiboan, liburua orokorrean ez dela irakurri ditudan guztietatik gehien gustatu zaidana. Beraz, ez nioke liburu hau argumentu eta pertsonaia erabat definituak, denbora salto gutxi eta orokorrean gogoeta sakonik gabeko lanak atsegin dituenari gomendatuko; bai, ordea, moldeak hausten dituzten nobela sakon eta korapilatsuak gustuko dituenari.

  • Datu biografikoak guztiak, Elkar argitaletxeak 2008an argitaratutako La lutte finale liburuaren aurrealdeko azaletik hartuak

Comments { 0 }
-->