Gaurko hitza

Search Results for: malo Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:54 pm on 2021/11/11 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kakamarlo 

  iz. Ipar. Kakalardoa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kakamarlo. (L-ain, B, BN-baig; Dv, H), kakamalo (BN), kakamerlo (Lh), kakamarto (vEys, Lh), kakamarro (B, R; H), karkamalo (BN-arb-lab), karkamarlo, kakamorro (Aq 1212), kakamarrao (V-m). Ref.: A (kakamalo, karkamalo); Izeta BHizt (kakamarro) . “Scarabée qui fouille dans les déjections animales” Dv. “Escarabajo” A. ” Kakamarro bat ikusi dut. Hor badire hainbertze kakamarro ” Izeta BHizt. v. kakalardo. Armiarmo, / kakamarlo, / apho, bare, sathor, suge, / sagarroi, pitots, basurde. Ox 113. kakamarroak ere, Jainkoak iñak ditun, ta Ark eman eginbearrak betetzen zitizten. TP Kattalin 187. Bertze bi etsai: kakamarlua eta zizari urdina. GH 1933, 80. (Fig.). Urtetik urterat ari zaiku goratuz, zabalduz, gizenduz, hanpatuz, kaskailduz, […] Parise karkamarlo ikaragarria! SoEg Herr 1-10-1959, 1. Berria hedatu baita, Krutchef, Eisenhower, Mac Milan eta De Gaulle, lau karkamalo handiak gutartean izanen direla egun hortan. Herr 23-6-1960, 2.

  Sinonimoak: iz.

  [kakalardoa]: kakalardo, kakarraldo Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Zool.) escarabajo (2) iz./izond. estúpido, -a; zampabollos (epíteto despectivo)
  fr iz. (Ipar.) scarabée, escarbot
  en iz. (Ipar.) beetle
  port iz. escaravelho

  Testuinguruan

  Haurtzaroan, kakamarloen beha egotea maite nuen. [Berria, 2006-01-13, «Kakamarloa», Aurelia Arkotxa [Gaiak]]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:54 pm on 2021/09/05 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  mamutxa 

  iz. Zomorroa. Negu latzak izaki xume guztiak, euli, mamutxa eta beste, funditzen ditu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  mamutxa.

  1. mamuza (det. Lar), mamutx (H), mamutz(a) (H). Monstruo. “Vestiglo, monstruo formidable, mamuza ” Lar.
  Mamutx itsusi ori noizbait Iunoen gorrotoen eskupeko izan zan. “Hoc […] monstro” . Ibiñ Virgil 97.

  2. (BN-baig), mamutx (B, BN-arb-baig; H), mamux, mamutz(a) (BN-baig; H (det.)), mamuza (det. Lar). Ref.: A (mamutx, mamutz); Satr VocP (mamutxa, mamutza). Insecto, bicho. “Mamutza, cucaracha” Satr VocP. “Mamutx, mosquito, cínife” (B). v. mamorro. Zaurietarik darion odol ustel hartara ere bilduak, han ditu inguru hetako mamutza guziak. Prop 1891, 209. Hainbertze mamutxa eta har gaixto jaten duelakotz. Dass-Eliss GH 1923, 596. Izen berri bat eman dakogu: zura bera porroskatzen duen mamutzarena. Deitu dugu. zerrena. JE Med 153. Negu latzak izaite xume guziak, uli, mamutxa eta bertze, funditzen eta ezeztatzen ditu. Zub 122. Igelek herri guzia hartu zuten. Mamutza eta ulitxak orotan hedatu ziren. Zerb IxtS 35. Mamutxa egadun guziak. Ol Deut 14, 19 (Ker koko, BiblE intsektu). Mamutza hiltzeko errauts bat. Herr 7-6-1962, 4. Gelatxoak argiaren etsai diren mamutxez itsututzen dira. “Blattis” . Ibiñ Virgil 112. Or zegok ire / sagar-lorea, / aidea zuriz arrotzen… / elur-maroak?… Pinpilinpauxak?… / Maitagarrien mamuxak?… / Orrela itukan amesten. (Interpr?). NEtx LBB 264.

  3. (Usado como adj., con sentido despectivo y aplicado a animales). Bikote batek, beren xakur mamutxa kordatik, transistor debru hura han ere behar altxoan eta beharri ondoan… Herr 30-7-1998, 1.

  Sinonimoak: iz.

  [zomorroa]: koko, kotxo, mamu, zomorro, marmalo Ipar., marmutxa Ipar., xomorro Heg., mamorro Gip., barbalot Zub., arbiska zah., marbalo Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) bicho, insecto; monstruo
  fr iz. punaise, insecte; monstre
  en iz. bug, insect; monster
  port iz. inseto; monstro

  Testuinguruan

  Negu latzak izaki xume guztiak, euli, mamutxa eta beste, funditzen ditu. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 10:50 pm on 2020/03/17 Permalink | Reply  

  maskara 

  iz. Mozorroa. Maskararik ez du behar zuk bezalako aurpegia duenak. (Hiztegi batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1. mazkara. Máscara. Konbenienziaren maskararekin eta libertatearekin ez du agertzen eta estalzen du iduri itsusi bat (B, s. XVIII). BOEans 934. Orain baina gabilzaz / maskaraz erdiak. Azc PB 199. Euskalduna gorputza, / Prantzesa arimea, / au da len esan dodan / geure mazkarea. Ib. 203 (in Ur PoBasc 226 maskaria). Maskararikan ez daula biar / zuk lango arpeia daukonak. BEnb NereA 33. Dendetan kartoizko maskarak saltzen ziran. Etxabu Kontu 96. [Kirofanoan] maskara bat jarri zidaten, aoa eta sudurra tapatzen zituala. JAzpiroz 177. Disimulatzen dira / gamelu oiekin, / errudunak tapatuz / maskara batekin. Ayesta 67. En DFrec hay 2 ejs

  2. Enmascarado, persona disfrazada; personaje disfrazado. Eskerrak maskara Brakamanen lengusua zala. Iraola 118. Etorri aurten Lesakara […] / iñauteriyetako bestak / alai pasatzera; / emengo mairu ta maskara, / jostaketa ona nola ez para? Yanzi 66.

  3. + mazkara (V-ger-m ap. A). “Atrevido, desvergonzado, cínico” A. ” Maskarie. Maskari-ori!, desvergonzado, descarado” Ort Voc 141. “Maskarien arpidxe oki, ser desvergonzado” Ib. 141. Zeuk eztakixu edaten ela? Nongue da maskarien arpidun ori! Ort Oroig 127. Maskarien arpidxe be eztako arek txikidxe! Ib. 95. Azalez zakarra, gordiña ta mazkara da [Rabelais], mamiz besterik da, ordea. Zait EG 1954 (5-8), 92.

  4. mazkara (Sal ap. A). “Ganado vacuno de hocico negro” A. En Garral EEs 1918, 122 aparece Maxkara como nombre propio de una vaca. v. maskaro.

  Sinonimoak

  iz. [mozorroa]: mozorro, koko Bizk., karatula g.e., katamalo g.e., mamu g.e., maska Ipar. g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan

  • es (1) iz. [mozorroa] máscara, careta, mascarilla (2) iz. [kosmetikoa] mascarilla (3) iz. (Inform.) máscara
  • en iz. mask
  • fr iz. masque
  • port iz. máscara

  Testuinguruan

  Marka eta itxura askotariko maskarak daude, baina nagusiki hiru multzotan bana daitezke: Ffp1, 2 eta 3. [Berria.eus, 2020-03-04 (mold.)]

  

   
• 

  Maite 10:46 pm on 2019/11/08 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  arbiska 

  iz.Zernahi intsektu. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  arbiska. (Lar, Añ, Hb). Insecto. “Insecto” , “falangio”, “musaraña” Lar. “Espèce de petit insecte” Hb (Lhande copia erróneamente arbixka). Bere büria ere enganatzen dialarik, uste dü bera beno gizon prestiagorik eztela mündian […]. Ãœdüri da, etxe hanitzer, latsünak xuri agerteraziten dütiena ürhünetik ta lohiz direnak, khaparrak argitzen dütien arbisker. Egiat 77. Eltxo pozoidunak eta beste arbiska pozoitsu askok. It Dial 42 (Dv asko marmutzek, Ur patari askok, Ip hanitx barbalotek). Emen lurrean arrastaka dabilltzan arraz ere aztutzen etzera, eta piztia eta arbiskamota guziai neguan ere dagozkien janariak eratzen dieztetzu. Arr GB 43. Gauza guzia dakust paketsu, ixill osoan… / Bakarrik dantzut arbisk (arbiska-insecto) burrunba nere alboan. Ag EE 1895a, 40.

  Sinonimoak: iz. zah.

  [intsektu txikia]: koko, kotxo, mamu, mamutxa, zomorro, marmalo Ipar., marmutxa Ipar., xomorro Heg., mamorro Gip., barbalot Zub., marbalo Ipar. g.e.(UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. insecto, bicho
  fr iz. insecte; (familier) bête, (familier ; plus petit) bestiole
  en iz. insect, bug, (colloquial) creepy-crawly
  port iz. inseto, bicho

  Nola, Ama, erliak, orren arbiska txikia izanik, onelako miñ aundia eman lezake? [Bilduma laburra (1877), Jose Manterola] (Euskal Klasikoen Corpusa)

  

  arbiska (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:38 pm on 2019/10/30 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kirastu 

  ad. kirastu, kirats/kirastu, kirasten 1 da ad. Usain guztiz txarreko bihurtu. Hatsa kirastu zaio. Usteldua eta kirastua dagoen bekataria. 2 du ad. Usain guztiz txarra bota. Hilen gorputz ehortzigabeek bazter guztiak kirastu zituzten. 3 du ad. Ipar. Mindu, samindu. Holako egitateak kirasten baizik ez ditu bihotzak. 4 (Era burutua izenondo gisa). Lazaro, lau eguneko hil kirastua piztu zuenean. Usain kirastua. Arranoak haragi kirastura bezala. Aho kirastuaz. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
  

   [usain txarreko bihurtu] ad.: usaindu Ipar., atsitu Bizk., urrindu Ipar./Naf., urrindatu Ipar. g.e.

   [atsitu] izond.: kiratsu, urrintsu, kirasdun Ipar., atsitu Bizk., hats g.e., kirats Ipar. g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. volverse maloliente/fétido/hediondo, volver maloliente/fétido/hediondo; heder, apestar (2) da/du ad. (Ipar.) afligir(se), amargar(se), apenar(se) (3) du ad. apestar, corromper
  fr (1) da/du ad. devenir fétide, devenir puant, -e ; puer, (s’)empester (2) da/du ad. (s’)affliger, faire de la peine (3) du ad. empester, corrompre
  en (1) da/du ad. to stink out, to reek; to become stinky/smelly/foul-smelling (2) da/du ad. [mindu] to hurt, to sadden, to upset
  port (1) da/du ad. feder (2) da/du ad. (Ipar.) penalizar-se, ter pena, afligir-se (3) du ad. corromper

  Usain kirastu bat uzten du bazterretan.  [Azken tranbiaren itzala, Jose Inazio Basterretxea, Elkar, 2011] (Egungo Testuen Corpusa)

  

  kirastu (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:02 pm on 2019/09/22 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zizini 

  iz. Zerbait egiteko burutapena.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1. (V-arrig-m ap. Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A ). “Intención. Zizini txarrak dakaz odai onek (V-m), esta nube trae malas intenciones” Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A.  Frantzi ta España zizini (intentzio) txarrez / itogarrian dabiltza. Gure izkuntzaren mugatik (1992).”>Ayesta 91.

  2. zizina. “Rastro. Zizinarik ez eban etxi” A Apend. “Zizinarik ezin atera” Ib.

  3. ” Ollarrak amarretatik laster joten dau; zizini txarra, mal augurio (V-arr)” A Apend. .

  ZIZINETAN. “Zizinetan jaio, tener malos principios (Darric)” DRA.

  Sinonimoak: iz.
  

  [zizini] : asmo, xede, uste; intentzio; deseinu
  

  Beste hizkuntza batzuetan (Labayru eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. intención
  fr iz. projet, intention, prétention
  en iz. intention; aim, purpose
  port iz. intenção, propósito

  Zizini txarrak dakartzate hodei horiek. (Orotariko Euskal Hiztegia, mold.)

  

  zizini (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:49 pm on 2018/11/25 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  txarretsi 

  ad. du Txartzat jo, gaitzetsi. Obrarik bikainenak txarretsiz eta txepelenak goraipatuz. Bat ontzat hartu eta beste guztiak txarretsi.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

   txarretsi (BeraLzM), xarretsi (L ap. Lh; Hb ap. Lh). Reprobar; despreciar. “Txarretsi (desaprobar, reprobar), de txarr (malo)” AG 2342. “(Hb), mépriser” Lh. Ondo egina! Orregatik iñork ez zaitu txarretsiko. Goen Y 1934, 95. Jaun onek be Marxen garrazkeriak txarresten ditu: […] Marxen gaikeri (materialismo) zarpallak […] iguin emoten dautso. Eguzk GizAuz 78. Iauntxoen asmo zitalak erdeinatu (gutxietsi, txarretsi) egiten baitzituen. Zait Plat 16. Ioni ta Itali zarretako iakintzaleak ere ezin arbuiatu (gutxietsi, txarretsi) ditukezu. Ib. 27. Kritikorik sonatuenek maiz egin izan dute kolpe huts, obrarik bikainenak txarretsiz eta txepelenak goraipatuz. MIH 137. Horiek zeharo txarrestekotan, txarretsi ere beharko ditu […] euskal hiztegi guztiak edo ia guztiak. Ib. 202.

  Sinonimoak: ad.

  [gaitzetsi]: apaletsi, diskriminatu, gaitz esan, gaitz iritzi, gaitzetsi, gutxietsi, muzin egin, txikietsi, zaputz egin, arbuiatu Ipar., erdeinatu Ipar., gaitz erran Ipar., hastandu Ipar., mespretxatu Ipar., nardatu Ipar., mendratu Ipar./Naf., gaitzets izan g.e., kondenatu g.e., urruindu g.e., despreziatu zah., menospreziatu zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. reprobar, desaprobar, censurar
  fr du ad. désapprouver, repousser, rejeter
  en du ad. [arbuiatu] to condemn; to disapprove; to reject
  port du ad. reprovar, censurar, condenar

  Indarkeria matxista txarretsi da gaurko manifestazioan, “Inori, inoiz, inon ez” lelopean. #gaurkohitza

  

  txarretsi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)