Tagged: J Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 11:15 pm on 2022/04/26 Permalink | Reply
    Tags: J   

    joaira 

    iz. Ur-lasterrez mintzatuz, uraren higidura. Ez zen inolako intziririk aditzen, errekaren joaira baino ez.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    joaira.

    1. (B ap. A ; Izt VocC, H (s.v. goaia)), joaia ( y- Lecl, H), joaire, joanaira (L-ain ap. A ), goaira (H). Corriente; caudal. “Yoaia, cours, courant” Lecl. “Erreka orrek joanaira ederra du” A. “Joai, corriente (Izt)” Ib. , pero en Iztueta sólo aparece “goaia, corriente del mar” y “joaira, curso del río”. v. goaia. Mendietatik amiltzen diraden urakin loditu eta pizkortzen dabelarik bere joaira. Izt C 120. Argi joaira. SBaroj ( in FRnatzesB II 123). Han-hemenka ibai-zola ere kraskatu zen, leize eta tulunbio batzu eginez, ur-joaira desberdinduz. Lf Murtuts 2. Bitarteko lur-zerra hori guri-guria da, liskatsua, lekada lodi baten parekoa. Jelada hortan gaindi badabiltza joaire edo kurrent batzu ekalderat buruz. Herr 7-7-1960, 4. [Iturri] biotatik darion joaira. “El corriente” . Gazt MusIx 221. (H, s.v. goaia ). Curso, recorrido de un río. Lau erreka oek beren joairan erabilten dituzte ogei ta iru errota iringille. Izt C 101. Canal. “Canalón […] zikinkerien joaira” Lar.

    2. (Lar, H (que cita el ej. de Birjin)). “Aprovechamiento, adelantamiento, joaira, aurreratzea” Lar.
    Hek gehiago lotzen zaizko othoitzari […]; bainan begiratu behar dira bere joairan baratzetik, aski aintzinatu direlako aitzakiaren azpian. “Dans leur course” . Birjin 104.

    3. “Ida” , “partida de un lugar a otro” Lar.

    4. “Curso”, “decurso” Lar (cf. tbn. Lar: “Curso, en las Universidades, urtajoaira”). “Derrota, camino” Ib. “Derrota, rumbo, itsas joaira, bidea” Ib.

    5. “Desconcierto de vientre […] sabel joaira” Lar.

    6. (En la expr. bihotz-joaira, sentimiento). Biotz-joaira berezia alabainan sendi diat Harrisen ganat. Herr 18-1-1962, 4.

    Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [ibai baten ibilbidea]: laster, korronte Bizk. zah.    

    [bulkada]: g.e.bulkada, bultzada, bultzakada, bultzaldi, inpultso, sakada, pusako Ipar., sakakada Bizk., sakatu Bizk., bultza g.e., bulka Zub. g.e.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. corriente del agua; curso del río (2) iz. impulso, ímpetu
    fr
    en
    port

    Testuinguruan

    Ez zen inolako intziririk aditzen, errekaren joaira baino ez.  (Hiztegi Batua)

     
  • Maite 11:15 pm on 2021/09/15 Permalink | Reply
    Tags: J   

    jorratu 

    1 du ad. Soroan edo baratzean, alferrikako belarrak atera eta lurra pixka bat harrotu. Ik. saratu. Nik erein arren galgaraua soroan, jorratu eta zalkea eskuz atera arren, ez zaidala garirik helduko. || (nor osagarria lurra, soroa edo kidekoa dela). Landa jorratu gabean bezala. || (nor osagarria erein edo landu den landarea bera dela). Artoa maiatzean jorratzen da. Jorratu behar ez den landarerik ez da. Belarrak jorratu eta artoa sasira bota: zerbait oker egin.

    2 du ad. Irud. Herriko berriak xeheki jorratuz, intxaurrondoaren itzalpe eztian.

    3 du ad. (Gai edo arlo intelektualen batez mintzatuz). Landu. Erabili asmo dudan saila ez da maizegi jorratua izan euskaraz. Gai hori ederki jorratu du Coseriuk.

    4 du ad. Gaizki esaka aritu; kritikatu. Gaizki esaleak, gutxiago ezagutuz, gutxiago jorratuko zaitu. Jorratzen diren obrak irakurri ere egin behar dira.

    5 du ad. Jipoitu. Hanka kolpeka jorratu zizkion saihets hezur guztiak.

      (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    jorratu. Tr. Documentado desde finales del s. XVI, aparece tanto al Norte como al Sur. En DFrec hay 21 ejs., 4 de ellos septentrionales. 1. (gral.; SP, Urt I 236, Ht VocGr , Lar, Añ, Arch VocGr 212 (y-), VocBN (y-) , Gèze, Dv), jorraitu (Lar, Añ, H). Ref.: A; Lrq; Iz Als , To , Ulz (y-); Ibarra Dima 280. Escardar. “Sarcler” Ht VocGr, Arch VocGr, VocBN, Gèze. ” Jorratu ” Izt C 234 (en una lista de palabras relacionadas con la agricultura). Sasitu ta jorratu ta garia artu. RS 236. Nik erein arren galgarauba soluan, ezarri arren simaurra ugari, jorratu, ta zalgia eskuz atera arren, ez jatala garirik elduko. Mg PAb 68. Ereintean, jorraitutean. Añ MisE 68. Ala ereiteko nola jorratzeko eta itaitzeko. It Dial 62s (tbn. Ur, Dv e Ip). Bainan irakaz betheak zorigaitzez gehienak, erdara hitz andanatto bat han-hemenka erain eta ez jorraturik. JE Bur 144. Soluan ostera, oñik ipiñi bez, bertan-bera itxi, ez giyau, ez mokillausi, ez zaztu, ez yorrau, ez ezebez. Kk Ab II 144. v. tbn. EZBB II 22 (V-m). Albeniz 19. (H). Escardar (un campo, etc.). “Biner une terre, une culture” H. Den lurrik hoberenak ere behar du aphaindu, garbitu eta iorratu. Ax 41 (V 25). Hetan, landa iorratu gabean bezala, anhitz hasuin eta belhar gaixto, anhitz falta, malizia eta bekhatu edireitea. Ib. 41 (V 25; Añ GGero 29 solo jorraitu bagean). Ezarri zuen Hedengo baratzean iorratzeko eta begiratzeko baratzea. Urt Gen 2, 15 (Dv, Ur, Ol, Ker, Bibl, BiblE landu). Lurra ez dezazula ez iraul, ez jorra urite denean. Dv Lab 24. Solua jorratu ta zainduten ezpada, geituaz ta geituaz baduaz bedar galgarrijak. Kk Ab I 33. Euskerak, guna, mamia, aberats-aberatsa dauka ta gure baratz ederra ondo jorratu, landu ta ongarritzen badegu, emaitz aundiak ekartzekotan dago. Etxde AlosT 8. Baserritarrak gariketarako lurra jorratzen ari ziran. Ib. 15. Lenengo urtean birraldatu landaretik landarera metro-erdi bat inguru ematen zaiola; beste bi edo iru urtetan tarteak ondo jorratuz zaitu bear da. Munita 41. Txukun jorratu dezu / bertsoen baratza. Zendoia 237. (Fig.). Ollar bat zebillen bein / faza ederrean, / soroa jorratuaz, / jaten goiz batean. It Fab 69. (Fig.).Arrancar los cabellos. Eta biek dute yorratzen hain ongi / non baitu kaskoa meloi bat iduri. Gy 20. (Fig.). Arancar, extirpar. Guda guzietan ziritu izan oi diran oitura txarrak gure errian jorratutzea dagokigu. EAEg 23-5-1937, 1695. (V-gip, B; Dv). Escardar una plantación (con los cultivos de ésta expresados como compl. directo). ” Gure ogia jorratzekoa da ” Dv. ” Mayetzian, artuak jorrau ” Etxba Eib. “Patatak jorratu biarrian dare” Elexp Berg. “Yorratu tugu artoak” Izeta BHizt. . Ezin diro ogirik ora / artorik jorra hain guti. (Canción citada por Oihenart). FLV 1971, 154. Biar da [garia] jorratu. Mg PAb 150. Aprilla laugarrena / garijak jorratu lelengo. DurPl 68. Bein jorratuten badituzu [erne txarreko gurarijak] edo erregarijetan badutuzu ezauberiagaz zeuben goguan, laster aziko dira. fB Ic II 251. Bainan diote ogiak bederen utz ditzazkeela jorratu gabe. Dv Lab 71. Nik ez dut nihor ikhusten arbola jorratzen. Ib. 345. Artuak bere sasoian jorratzen ez ditunak. Sor Bar 75. Landariak jorratzia. Ib. 43. Gure mutillak biar andija eukon baratzian, lorak busti ta jorratu-barik eukozan-eta. Altuna 63. Porruak lur sailtxoetan sartu ta jorratzeko. Onaind EEs 1930, 198. Bazterretxeko jendeek kausitzen zituzten ongarriak hedatuak […], lurrak irauliak, arthoak jorratuak. Barb Leg 26. Neronek landatutako aza, neronek yorratutako barazkia. Or Y 1933, 406. Gañera orrela jorratutako landareari legorteak askoz ere kalte gutxiago egiten diote. Munita 42. Urtean-urtean landara barriek sartu ta lengoak yorratuaz. Akes Ipiñ 20. Oraino anaia han ari da, zangoak lohian, irrisa ereiten, landatzen, jorratzen, ihiztatzen eta biltzen. JEtchep 94. Gaztaiñiak merezi dabela urregorrizko atxurrakin jorraketia. And AUzta 58. Ez da jorratu behar ez den landarerik. Xa Odol 119. Bezperan tabakoak jorraturik. Etchebarne 43. Artoak goroztu ta jorratu. JAzpiroz 75. v. tbn. MendaroTx 27. TxGarm BordaB 12.

    2. (L, BN; Dv, H). Ref.: A; Gte Erd 225 . Criticar; murmurar (sobre alguien). Eta mündiaren jorratzen arte hartan abüsatzen. Etch 304 (tbn. en ChantP 180 y Or Eus 281). Hek [goresten hitenek] berek baihite, azpiz jorratuz, gehienik aphaltzen. JE Bur 125. Atso txar guziak oro / besteen jorratzen lanean. Mde Po 42. Besteren pekatuak jorratzeko. Etxde JJ 213. Oek [mihi maltzurrek] aholku-antzean iorratu egiten dute. Or Aitork 213. Bertze jaidura gaixtoak ere jorratuko zituen. Lf ELit 117. Bestek egiñarekin / bizi dira errez, / aixa asko jorratuz / guk egiñak nekez. Insausti 49.
    v. tbn. Zait Plat 90. Larz Senper 36. Herriko berriak xeheki jorratuz.JEtchep 47. Aski jorratua izan den liburu agertu berri aski baten egilea. MIH 216. “Jorrátu xuei […], le han reñido” Iz ArOñ.

    3.Sacudirle duramente a uno” Iz ArOñ. Zayde, ondo yorratua, etzegiela etxean artu. Or Tormes 11. Ez mamiñik ez azurrik ezeutsen itzi ondo jorratu bakorik. Otx 36. Anka-kolpeka jorratu zizkion saiets-ezur guziak. Berron Kijote 180. Atze-aldea ederki jorratuta, baldar-baldar egiña joan dek. Ataño TxanKan 210. v. tbn. NEtx Antz 142. MEIG IX 123 (en colab. con NEtx). Euriak, eman dio berriz kristalak jorratzeari.NEtx LBB 105.

    4. “Quitar dinero […]. Jorrátu xuei, le han quitado dinero” Iz ArOñ.

    5. Tratar, estudiar (un tema, una materia). Beti betiko egia nausiak ziren, hek jorratu eta erro-berritu behar zirenak misione batetik bestera. Larre ArtzainE 268. Gai hori ederki jorratu zuen E. Coseriuk. MIH 397n.

    6. (V-gip). Gastar dinero. ” San Fermiñetan illabeteko sueldua jorratu giñuan ” Elexp Berg. ” Ipurdiin jorrau (G-goi), malgastar, despilfarrar bienes” JMB At.

    7. (Uso sust.). Crítica. ” Obispuai eman zien jorratu (b)at ” Juan Aranguren (comunicación personal).

    JORRA-JORRA EGIN. Vapulear, dar una paliza. Joaniko billatu ta yurre-yurre ein eudien. JMB OC II 72 (ap. ELok 144).

    Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [lur landuetan belar txarrak atera]: saratu, galtzaratu Ipar.    

    [landu]: elaboratu, landu

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es 1  du ad. escardar, quitar las malas hierbas 2  du ad. (hed.) tratar, trabajar, cultivar 3  du ad. (hed.) murmurar, criticar, chismorrear 4  du ad. (hed.) sacudir, vapulear
    fr 1  du ad. sarcler, enlever les mauvaises herbes 2  du ad. (hed.) traiter, travailler, cultiver 3  du ad. (hed.) médire, critiquer, cancaner 4  du ad. (hed.) secouer, fouetter
    en 1  du ad. to weed 2  du ad. [gaia] to discuss
    port 1  du ad. capinar 2  du ad. (hed.) tratar, discorrer 3  du ad. (hed.) murmurar, criticar, fofocar 4  du ad. (hed.) sacudir

    Testuinguruan

    Erabili asmo dudan saila ez da maizegi jorratua izan euskaraz. #gaurkohitza

     
  • Maite 11:07 pm on 2021/08/27 Permalink | Reply
    Tags: J   

    jokalege 

    iz. Joko jakin bat arautzen duen legea. Ez ditu errespetatu jarri diren jokalegeak.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    jokalege. (V, G ap. A ), jokolege (L, BN-baig ap. A ), jokulege (Sc ap. A). Regla(s) del juego (sentidos prop. y fig.). “Ley del juego” A. Italiaren ekonomi jokalegeari buruz. Eguna 18-5-1937 (ap. KazHiz 207 ). Joko-legeak bagenekizkien aldez aurretik. Adimena zorrozteko sortua zen jostaketa hori, ez bihotza ukitzeko. MEIG I 129. Ez ditu batere errespetatzen Swadeshek berak […] jarri zituen jokalegeak. MEIG VI 122. JOKALEGE-OHOL. “(V), cierta tabla en el juego de bolos” A.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. ley/regla del juego
    fr iz. règle de jeu
    en iz. game rules
    port iz. regras do jogo

    Testuinguruan

    Ez ditu errespetatu jarri diren jokalegeak. (Hiztegi Batua)

     
  • Maite 11:44 pm on 2021/08/05 Permalink | Reply
    Tags: J   

    jauretsi 

    ad. jauretsi, jaurets, jauresten || du ad. Gurtu, adoratu. Jainko asko jauresten dituzte. Ahuspez jauretsi zuten. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    jauretsi. Tr. Atestiguado en Oihenart y Pouvreau, no vuelve a documentarse hasta principios del siglo XX. Pouvreau emplea jaun etsi . Hay jaurestu en Enbeita (127) y Orixe. La forma más empleada para el sust. verbal es jaureste- , aunque hay jaurestute- en Enbeita. En DFrec hay 2 ejs. de jauretsi . (Dv, A, SP, H), jaun etsi (SP). Homenajear, reverenciar. “Reconnaître quelqu’un pour seigneur, le révérer, lui faire hommage” O VocPo. ” Norbaiten iaun etstea, prendre quelqu’un pour maître” SP. Xapelak erauntzirik, hura iaun etsten dutela eta agur egiten diotela. SP Phil 66. [Neskatxek] inguratzen dute Maider eta buruz jauresten. E. Decrept RIEV 1914, 88. Gorputz zuria biluzik erakutsi zionean, bere ahultasunean hain hukigarria, bere ahaltasunean hain jauretsia. Mde HaurB 98.

    (A), jaurestu (BeraLzM). “Adorar” A (que cita O Po). Iainkotan bat huts iauretsak. O Po 53. Jauretsi edo gurtu. KIkV 61. Yainkoa […] Elizean yauresten dute. ‘Dieu est adoré’ . Or Mi 82. Josu-Bijotza jaurestu daben / Tokira juan-etorri. Enb 128. Yaiegunean Yainkoa yaurestera (adoratzera) igo. Ir YKBiz 424 (25, 69 yauretsi (adoratu) ). Belaunikaturik eta burua-as ya[u]retsi bearko duzue. Goen Y 1934, 102 (184 yauretsita). Atarian bizi diran arbasoen yainkoak oro yauretsita gero. Zait Sof 48. Emen dator Norbait […] Jainko au jaurestera. Or Poem 550. Jainko zuzenak / […] baitziran jauresten. Mde Po 88. Agerrazu betarte maitea, / […] lurrak jaurets dutena. Gazt MusIx 133. Itsaslariek numen bakartzat iaurets zatzaten. Ibiñ Virgil 70 (v tbn. 118).

    Sinonimoak: ad. jas.

    [gurtu]: agurtu, erreberentziatu, gur egin, gurtu, adoratu Ipar., agur egin g.e., beakurtu g.e., beneratu zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es du ad. (Erl.) adorar, venerar, rendir culto
    fr du ad. adorer, vénérer, honorer
    en du ad. (Erl.) to worship; to venerate
    port du ad. (Erl.) adorar, venerar

    Testuinguruan

    Ahuspez jauretsi zuten. (Hiztegi Batua)

     
  • Maite 11:19 pm on 2021/05/02 Permalink | Reply
    Tags: J   

    joskintza 

    iz. Jostea. Josketak eta etxeko beste lanak (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    joskintza. (V-gip ap. Iz ArOñ ; Lar, H). “Sastrería, oficio” Lar. “Métier de couturier, de tailleur” H. “Joskintzaa gutxi ein dot nik (en mi vida)” Iz ArOñ.
    Ez dituzube destinau biar zeuron alabak joskintzarako. msOñ2 167v.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. oficio de sastre/costurera (2) iz. labor de costura
    fr (1) iz. métier de tailleur, métier de couturière (2) iz. travail de couture
    en (1) iz. sewing (2) iz. [gizonezkoena] tailoring; [emakumezkoena] dressmaking (3) iz. [goi-mailakoa] high fashion, haute couture, fashion design
    port (1) iz. comércio de alfaiate/costureira (2) iz. trabalho de costura

    Testuinguruan

    «Irudimena behar da joskintzan; zer egingo den aurreikusi, eta praktikan jarri» [Txaro Iturralde, 2021-05-02 (Amaia Ramirez de Okariz Kortabarria, berria.eus)]

     
  • Maite 11:16 pm on 2020/12/21 Permalink | Reply
    Tags: J   

    jangai 

    iz. Janaria, jatekoa. Badaukazu etxean jangaia ugari. Jangaiak erostera.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    jangai.

    1. jankai (A, que cita HeH), jangei. Alimento. Udare, txermen, mats eta beste jan-gai guziak. Mb IArg I 119. Garagar, olo ta jankai guztijak. Mg PAb 149. Egorratzu haukiek auzoko herri eta herrixketarat, eros dezatentzat iankai. HeH Mc 6, 36 (Lç ogi, He jateko behar dutena, Dv zerbait jateko, Ker, IBk, IBe jateko). Jankai guziak gooraka zijoazen garaian. TAg GaGo 91s. Guda eta jan gaiak gureganatuko baditugu. “Materiales bélicos y alimentos” . EAEg 2-4-1937 1411. Gobernuak ez luke nahi jan-geiak kario izan diten. Herr 1-10-1959 1. Amak egunoro bezela jangaiak benedikatu. Osk Kurl 56. Jangairik ez badago, akabo da besta. Xa Odol 150. Ondoren aparia, / bazan naiko jan-gai. Insausti 270. v. tbn. And AUzta 124. Ibiñ Virgil 71. AZink 14. Jankai: Uzt LEG I 218.

    2. Sustancia componente de un alimento. Janariak, jan-gai auek dauzkate: ura, proteina, gantza, grasa edo koipea […] eta bitaminak. Oñatibia Baserria 67. Jan-gai edo bizi-gaiak eta oiek onartzeko gorputzak duan era. Ib. 79.

    Sinonimoak: iz.

    [jatekoa]: bizigai, bizigarri, elikadura, elikapen, elikatze, hazgarri, jaki, jan, janari, jangarri, jateko, mantenu, alha Ipar., bizigailu Ipar., bizitzeko Ipar., entretenimendu Ipar., hazkurri Ipar., neurrimendu Ipar., jaten Gip., alimentu Heg. beh., bianda Ipar. zah., hazkuntza Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es  iz. alimento, comida, sustento
    fr iz. aliment
    en iz. food
    port iz. alimento, comida

    Testuinguruan

    Beharrak edozer gauza bihurtu zuen jangai, eta piztiek ere jan ohi ez dutena gizakien hortzek irensten zuten. [Asisko Frantzizko, Asisko Klara, / Askoren artean (Arantzazu, 2002)]

     
  • Maite 11:21 pm on 2020/09/15 Permalink | Reply
    Tags: J   

    jendetsu 

    adj. Jende asko dagoena edo bizi dena. Hiri handi eta jendetsua. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    jendetsu. (Dv, T-L), jentetsu (V-gip ap. Elexp Berg ). Populoso; multitudinario. “Populeux” T-L. ” Oso entierru jentetsua izan da ” Elexp Berg. Edo ezperen jendetsu Prinzearen armada. EZ Man I 45. Flandesko uri jendetsu Brujas ta Anvereskora. Aran SIgn 65. [Hiria] nahiz den hemengo handienetarik eta jendetsuenetarik bat. Prop 1876-77, 303. Bilbo au berez da beti jentetsua ta bixi-bixija ta eragiña. Kk Ab II 124. Hendaian, Donibane Garazin, herri jendetsu guzietan. Lf ELit 221.

    Sinonimoak: izond.

    [laguntsua]: masibo, laguntsu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es  izond. populoso, -a, multitudinario, -a; muy poblado
    fr  izond. peuplé, -ée
    en izond. populated; massive; crowded
    port iz. populoso(a), multitudinário(a)

    Testuinguruan

    Hezkuntza komunitateko askotariko kideek manifestazio jendetsua egin dute Donostian (berria.eus, 2020-09-15)]

     
c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel