Tag Archives | gaixotasunak

Memoria galduak

Batzuetan begirada batek dena esan ohi digu. Nahikoa da begietara begiratu hura zer pentsatzen edo sentitzen ari den jakiteko. Istant batean, ordea, ispilu hark norabidea galdu eta espresioa apaldu zitzaion, poliki-poliki iluntasunak aurpegia indarrez hartuko balu bezala. Orduan, begi haietan hiri handi batean galduriko haur baten begirada bera ikusi nuen: tristura, ezintasuna… pentsamendu hutsalen islapenak besterik ez ziren agerian. Behin, izenak ahaztu zituen; hurrena, gaztaroko oroimenak behin eta berriz gogoratu zituen, berak zioen zoritxarreko bizitzaren jabe izatearen tristura malkoak isuriz; hitz egiteko zailtasunak ondoren, aldi batez hiztun izan zena mutu geratu zen. Eta azkenik, erabat galdu genuen, buruak norabide galdua hartu zuen. Behin galdu denean ez dago atzera bueltarik; aurrera jarraitzea besterik ez dago, noizbait izan dena izateari utziko baitio.

Memoria galera, eguneroko lanak egiteko zailtasunak, mintzairarekin arazoak, denbora eta espazioaren nahastea, umore, nortasun eta jokabide aldaketak dira, besteak beste, Alzheimerren gaixotasunaren sintomak. Gaixotasun hau adinekoetan sortzen den dementziaren arrazoietako bat; nahasmendu larri eta endekapenezkoa da garuneko neuronen gutxikako galerak eragiten duena.

1902an, Auguste deituriko 50 urteko emakume bat Frankfurteko ospitalean sartu zen dementzia arazo ezezagun batekin. Emakume honek nahaste konstante, antsietate eta asaldura sintomak pairatzen zituen. Eta Alois Alzheimer doktorearen idatzien arabera: “Auguste aztertzea ezinezkoa izaten zen”. Gauetan gela isolatu batean egiten zuen lo, sala nagusiko gaixo guztiak esnatzen baitzituen ezin zuelako loak hartu. Eta behin bere gela pribatuan, kuxinarekin estaltzen zuen bere burua, izararekin estali beharrean. Orduan, sendagileari tratamendu bat bururatu zitzaion: gaixoa lasaitzea eta inongo botikarik gabe zaintzea. Alzheimerrek hainbat ordu edota egun egon iztekeen bainuekin gaixoa lasaitzen eta, horrez gain, korronte elektriko ahulak ere erabiltzen zituen.

Aloisek August bisitatzen jarraitu zuen gaixotasunaren egoera azkenekoetan egon arren. “Momentu horietan behar-beharrezkoa da buruzagitza moral sendo bat mantentzea gaixoari zaintza on bat eskaintzeko”, diote bere idatziek. Eta zera nabarmenduko dute: “Lan goresgarri hau, ordea, desagertzeko arriskuan dago”. Izan ere, haren ustez, gero eta kontaktu gutxiago egon ohi zen gaixoaren eta hura tratatzen zuen medikuen artean.

Honekin guztiarekin zera esan nahi dut: gaixotasunaren ondorioz gaixoak jasango dituen faseetan zehar ingurukook hoberantz aurrera pausoak ematen dituelako irudimen faltsuak izaten ditugun arren, ez dago atzera bueltarik: bere bizitzan parte hartu duten pertsonak ahaztuko ditu hark eta bere munduan erabat murgilduko da. Ez dago neuronen galera geldituko duen inongo medikamenturik, itxarotea besterik ez dago eta denbora izango da epaile bakarra.

Momentu horietan, edonori egoki dakiokeen lanik gogorretako bat zamatzea da sendabiderik egokiena: bere ondoan egotea. Baina egungo gizartean, medikuntzak mirariak egin ditzakeela uste dugun gizarte honetan, ez gara errealitateaz jabetzen. Horrelakoetan, dagoenari aurre egin, eta gaixoari azkenera arte laguntza eta sostengua ematea baino ez dugu.

Informazio gehigarria:

Comments { 4 }

Azala, hiltzeko arrazoi

Afrikako albinoakAlbino hitzak latinezko albus hitzan du jatorria eta zuria du esanahi. “Beltz-zuri” gisa ezagun badira ere, afrikar albinoek gurago dute albinismoa dutela onartu. Euren “bekatu” bakarra azalean aurkitzen da: melanina eza. Azalean, begietan eta ilean; ez, ordea, bihotzean. Gene errezesibo biren kontua baino ez da, begi berdeak edo ile leuna edukitzearekin gertatzen den gauza bera. Edonola ere, aurreiritziak desberdina den edonor zapaltzeko erabili ohi dira, eta albinoak ez daude zigor horrengandik salbu.

Gezurra badirudi ere, eguzkiak sorturiko arazoak nahikoa ez, eta jazarpen zikoitz baten biktima ere badira. Esetsi hori pairatzen duten 270.000 albino daude 39 milioi biztanle dituen Tanzanian. Iaz, esaterako, martxoaren amaieratik apirilaren erdialdera, 15 pertsona (umeak barne) erail eta mutilatu zituzten lurralde horretan. Joan den urtean ere, Burundin, azaroan ero zuten irailaz geroztiko seigarren hildakoa: gurasoak lotu ostean, buruan tiroa emanez akabatu zuten 6 urte zituen neskatxa. Aipaturiko bi Haur albino baten ama laguntza eskeafrikar herrialde horietaz gain, beste hainbat aipa genitzake; izan ere, 3.000 pertsonatik batek albinismoa du kontinenteko leku anitzetan. Datu horrek ez du inondik inora adierazten gure planetako gainontzeko txokoetan gaixotasunaren eramale den beste inor ez dagoenik, baina. Estatu Batuetan, kasu, 17.000 biztanletik bat albinoa da.

Aurretik aipatu moduan, eguzkia eta aurreiritziak edo zurrumurruak dira albinoen etsai gaindigaitzak. Lehenak gaixotasun kronikoak sorrarazten dizkie. Albinismoa dutenen seirenak azaleko minbizia nozitzen du eta, arazo hori dela medio, gehienek ez dituzte 30 urte betetzen. Hori gutxi balitz, babes gabeziak begi-arazo larriak eragiten dizkie. Gainera, Afrikako zenbait lurraldetan eguzkitarako kremak luxuzko gaitzat hartzen dira edo ez daude salmentan ere.

Beste alde batetik, zurrumurruek albinoen hilketak bultzatzen dituzte. Tanzania da horren adibide esanguratsu bat. Bertan, hiltzaileek hildakoen gorpu zatiak (behatzak, sexu-organoak, mihiak eta ilea) saltzen dizkiete meatzari txikiei. Esames batzuen arabera, urrea aurkitu eta meatzeetan ez hiltzeko balio ei dute eta. Halaber, komunitateko buruek behi bat edo bi, edo 100 dolar ematen dizkie hiltzaileei “egindako lan onagatik”. Poliziaren esanetan, nekazaritzako zonaldeetan sinesten dira superstizioak errazen, eta mediku sorginak izan ohi dira zurrumurruen erantzule. Azken horiek albinoen azala, hezurrak eta ilea saltzen dituzte zorte ona izateko edabeak prestatzeko bikainak direla esanez. Esamesak etorri eta joan egiten dira. Horregatik, Tanzanian gutxitzen ari den azal merkataritza zitalak mugak igaro eta Zambia, Malawi edo Kongoko lurraldeetan bota du hazia dagoeneko.

Istorio ugari daude albinoen pertsekuzioen afrikar albinoainguruan, norberak istorio propioa baitu. Hala ere, askok eta askok badituzte ezaugarri komunak. Horietako bat aitaren jarrera da. Haur albinoen aitek ez dituzte hauek euren seme-alaba gisa onartzen gehienetan. Sarritan gertatzen da umetan gainontzekoen irainak jasan behar izatea. Gertaera biak jazo zitzaizkion egun pop abeslari ezaguna den Maliko Salif Keita “Afrikako urrezko ahotsari”.

Ezin esan daiteke egoera kezkagarria ez denik; alderantziz, zurrumurruak sakabanatzen diren heinean, hilketa gehiago suertatzeko arriskua hazten doa. Horren aurka, bai polizia eta baita erakunde ugari ere, albinoen segurtasuna bermatzen ahalegintzen ari dira. Polizia albinoen zerrenda bat osatzen saiatzen ari da, bizkartzain modukoak izan ditzaten behar izanez gero. Erakundeak, euren aldetik, bizitza arriskuan duten horientzat ezinbesteko bilakatuz doaz bien bitartean.

 

Comments { 0 }

Lo egitea ezinbestekoa bizi ahal izateko

sleep-stagesPertsona batzuek bestelako jarduerei garrantzi gehiago ematen diete lo egiteari baino; eta beraiek ez badakite ere, luzaroan lo ez egiteak era askotako ondorio kaltegarriak sortzen ditu. Gutxi batzuek esaten dute 4-5 orduko loaldiarekin nahikoa dutela hurrengo egunari sasoiz ekiteko. Egun bat, bi eta, agian, hiru pasatuko dituzte horrela, baina azkenean pot egingo dute nekearen ondorioz, eta hainbat loaldi luze egin beharko dituzte ezinbestean. Pertsona batek ezin du jarraitu aurrez aipatutako bizimoduarekin; bestela, ez litzateke pertsona izango. Bizidunok, bai gizakiok eta baita animaliek ere, atseden hartu behar dugu eta deskantsatzeko jarduerarik onena lo egitea da. Beraz, izenburuan aipatu dudan bezala, lo egitea ezinbestekoa da bizitzeko. Loaren garrantzia azpimarratuta, loa zer den, loaren faseak eta nahasteak azaltzeari ekingo diot.

Zer da loa

Lo egotea esna egotearen aurkakoa da; organismoak atseden hartzeko erabiltzen du. Ekintza hau inkontzienteki egiten dugu; hau da, ez gara jabetzen lo hartu dugun edo ez esnatu arte. Hau burutzea jatea bezain garrantzitsua da; bestela, hil egingo ginateke. Lo gauden bitartean, gorputzak atsedena hartzeko aprobetxatzen du, eta baita galdu dituen energiak birsortzeko ere. Egoera honetan gaudenean, gorputzeko jarduera sentsorialak, alerta egoera eta mugikortasuneko mugimenduak eten egiten dira. Ez da egoera pasibo bat, egoera aktiboa baizik; izan ere, hemen ematen dira gorputz-funtzio eta buru-jardueren aldaketak eta hauek oso garrantzitsuak dira organismoaren oreka psikiko eta fisikorako.

Loaren faseak
Lo dagoen pertsona bat 2 orduz behatuko bagenu, bere gorputzean aldaketak ematen direla konturatuko ginateke. A. Rechstchaffen eta A. Kalesek, loa fase ezberdinetan sailkatu zuten, gizakiaren gorputzak dituen ezaugarrien arabera: begien mugimenduak, muskulu-tonua, odolaren oxigeno kantitatea, arnas erritmoa eta buru-jarduerak. Loaldia bi fasetan edo periodotan bana daiteke: SOL edo ez-REM fasea eta REM (begien mugimendu bizkorra) fasea.

Ez-REM edo SOL fasea
Periodo geldo hau atsedena hartzeko eta desgaste fisikotik indarberritzeko erabiltzen dugu. Fase honetako loaldiari ortodoxo deitzen zaio. Hemen bertan, lau azpifase daude:

  • I. fasea. Jakina da, pertsona batek lo egin nahi badu, egiten duen lehenengo gauza begiak ixtea dela. Hori egitean, SOLeko lehenengo zatian sartuko da. Zati hau, lo arinaren faseaz ezagutzen da. Esna-aldi eta loaldiaren arteko erdiko fasea da, hau da, subjektua oraindik esna dagoela gertatzen da. Horregatik, oraindik gure inguruan ematen diren estimuluak hautematen ditugu. Periodo honetan gutxi indarberritzen gara; izan ere, egoera honek gehienez zazpi minutu irauten du. Zati honetan begien mugimenduak geldoak dira eta muskulu-tonua pixka bat murrizten d
  • II. fasea. Azpifase honetan subjektua lo dago. Lotiaren buru-jarduera momentu honetan sakabanatuta dago eta pentsamenduz beteta. Gure nerbio sistemak zentzumenezko informazioa jasotzeko sarbidea blokeatzen du. Blokeo honen bidez lotia kanpoko mundutik deskonektatu edo isolatu egiten da, eta horrela subjektuak lo errazago egin dezake. Fase honetan gorputza zertxobait gehiago indarberritzen da, baina oraindik ez da guztiz errekuperatu.
  • III. fasea. Lo hartu eta 20-30 minutura, subjektua 3. periodoan sartzen da. Zati honetan aurreko faseko blokeoa biziagotu egiten da. Hori dela eta, lo sakonagoa egiten dugu. Lotia SOLeko aldi honetan esnatzen bada, nahasirik egongo da; izan ere, momentu batean subjektuak kontzientzia galtzen du. Muskulu-tonua aurreko bi aldietan baino gehiago murrizten da eta ez dago mugimendurik begietan. Bestalde, arteria-presioa, tenperatura, buru-jarduerak eta arnas erritmoa ere murriztu egiten dira. Honenbestez, fase hau ideala da atsedena hartzeko. Ez da egoera pasibo bat, egoera aktiboa baizik; izan ere, hemen ematen dira gorputz-funtzio eta buru-jardueren aldaketak, eta, lehen adierazi dugun legez, hauek oso garrantzitsuak dira organismoaren oreka psikiko eta fisikorako.
  • IV. fasea. Lo geldoaren periodoaz ezagutzen da eta 20 minutu irauten du. Zati honetako loa lehenagokoa baino sakonagoa da, eta loari delta deitzen zaio. Garuneko uhinak geldoak eta zabalak dira, eta nerbio-sistema zentralaren aginduz hazkundearen hormona jariatzen da. Honen ondorioz, gorputzak izan duen energia gastutik indarberritzen da. Bestalde, fase hau 3. fasea bezain garrantzitsua da organismoaren errestaurazio fisiko eta psikikoarentzat. Periodo honetan esnatzen bada subjektua, oso aztoratuta esnatuko da; izan ere, lotiaren gorputzak eroriko delako sentsazioa du. Fenomeno honi mioklonia deitzen zaio, hots, atake epileptiko baten ondorioz sortutako fenomenoa. Batzuetan ametsak ager daitezke, nahiz eta ohikoa ez den. Amets gaiztoak eta sonanbulismoa bezalako aztorapenak periodo honetan sortzen dira.

REM (begien mugimendu bizkorra) fasea:
Periodo azkar honek mundu birtual moduko bat sortzen du, subjektuaren buruak kanpoko errealitatetik atseden hartu ahal izateko. Oreka psikologikoa mantentzeko beharrezkoa da. lo egitenFase honetan ematen den loaldi motari paradoxikoa deitzen zaio. Loaldi mota hau hainbat izenez ezagutzen da: begien mugimendu bizkorra, loaldi aktiboa, loaldi arkaikoa, loaldi azkarra… Jouvetek “paradoxiko” deitu zion periodo honetan kontraste handiak daudelako. Muskuluak guztiz erlaxatzen dira; eta nerbio sistema zentrala, aldiz, aktibatu egiten da. Gaur egun, Jouvet loaren ikertzaile garrantzitsuenetakoa da. REMen fasea lo hartu eta 80-100 minutura gertatzen da eta 20-30 minutuko iraupena du. Zati honetan sistema sinpatikoa aktibatu egiten da eta buru-jarduerak azkar ematen dira. Honek zerebroa oso aktibo egotea eta garun-enborrak neurona motoreak blokeatzea eragiten du. Ondoren, zerebroak substantzia batzuk jariatzen ditu eta lotian paralisi bat sortzen dute. Paralisi hau ez da erabatekoa, oraindik muskulu-mugimendu irregularrak eta begien mugimenduak ematen direlako. Paralisi hau beharrezkoa da, bestela, irudimen onirikoek lotian kalteak sortuko lituzke. Honen ondorioz, bihotz-maiztasuna eta arnas erritmoa irregularrak dira. Hori gutxi balitz, metabolismo erreakzioen eta gorputzeko tenperaturaren igoera ematen da. Bestalde, gizonezkoetan erekzioa ematen da; emakumeetan, berriz, basodilatazioa. Loaren fase honetan egiten dugu amets eta gure ingurutik informazio asko jasotzen dugu buru-jarduera handien ondorioz. Ametsak errazago gogoratzen dira loaldiaren zati honetan.

Pertsona batek lo hartzen duenean, lehenengo SOLeko azpifaseetatik pasatzen da (60-70 minutu) eta, ondoren, REM fasean sartzen da (20-30 minutu). 2 zati hauek egitean, ziklo bat betetzen da. Gau batean ziklo ugari ematen dira, eta honen kopurua bakoitzaren adina eta ezaugarrien araberakoa da.

Loaren nahasteak edo trastornoak
Loaren nahasteak iratzarri-egoera eta loaldiaren arteko zikloan ematen dira eta kalitatea, kantitatea, loaldiaren ordutegia eta anormaltasun baten agerpenaren ondorioz sortzen dira. 2 mota bereizten dira: disomnioak eta parasomnioak.

Loaren trastorno bat egoten bada kalitatean, kantitatean edo loaren ordutegian, orduan disomnioa sortzen da. Hauek dira disomnio mota ezagunenak:

  1. Insomnioa
  2. Hipersomnioa
  3. Narkolepsia
  4. Arnasketari loturiko nahastea
  5. Bihotz-erritmoari loturiko nahastea
  6. Zehaztu gabeko disomnioa

Insomnioak eta hipersomnioak dira gizakietan gehien ematen diren disomnio motak. Insomnioa lo egiteko zailtasuna edo atsedena hartzeko ezintasuna dela esan dezakegu. Azken batean, lo gutxi egitea dela esan genezake edo gorputzak oso gutxi deskantsatzea. Trastorno hau beste nahaste mental batzuekin lotzen da: depresioa, antsia… Hipersomnioa, berriz, lo gehiegi egitea edo iratzarri-egoeran lokuma gehiegi izatea da. Trastorno bipolarra duten pertsona gehienek nahaste hau izaten dute, eta kasu batzuetan insomnioa ere eduki dezakete. Hortaz, ikus dezakegunez, insomnioa eta hipersomnioa batera eman daitezke.

Aurrez aipatutako zikloan sistema fisiologikoa aktibatzen bada momentu batean, orduan parasomnioa sortzen da. Parasomnio mota bakoitza ziklo horren fase konkretu batean sortzen da eta hauek nerbio-sistema begetatiboaren menpe daude; izan ere, berak erabakitzen du noiz produzitu aktibazio jarduerak. Arazo hau dutenek portaera arraroa izaten dute gauetan, jokaera anormalak agertuz lo egiten ari den subjektuarengan. Hauek dira nagusienak:

  1. Amesgaiztoak
  2. Gaueko izualdiak
  3. Sonanbulismoa
  4. Zehaztu gabeko parasomnioa

Aurrez aipatutako nahaste horiek izan nahi ez badituzue, emaiozue garrantzia ondo lo egiteari. Izan ere, ondo egiten badugu lo, eguna ondo hasiko dugu eta egunean zehar burutu beharreko jarduerei hobeto ekingo diegu. Gainera, errazago pasatuko zaigu eguna. Gaizki eta ordu gutxiegi lo eginez gero, ordea, nekaturik sentituko gara eta nekeak traba besterik ez digu egingo egunean zehar: saiatu ondo lo egiten, gorputzak eskertuko dizu eta.

Comments { 2 }
-->