Martxelo Otamendi: “Euskararik gabeko herria, gorringorik gabeko arrautza”

Hitzordua adostu bezain laster hasi zen atzerako kontaketa, eta harekin batera nire bihotz taupadak areagotzen joan ziren. Astea kirioak dantzan igaro ostean, iritsi zen egun handia. Goizean Maiterekin azken xehetasunak argituta, Andoainera abiatu ginen nire kamera eta biok nor baino nor urduriago. Autoan gindoazela, atasku batekin egin genuen topo Tolosatik irten bezain pronto. Albait azkarren irten eta Anoetatik joatea erabaki genuen. Zorionez, bidea libre zegoen. Andoaingo sarreran, garrasi bat askatu behar izan nuen nire egonezina baretzearren. Amak lasaitzeko oihukatu zidan, bihotzekoak emango zidala bestela. Azkenean, iritsi ginen Martin Ugalde Parkera. Egongelan nerbioekin borrokan nenbilela, Martxelo harrera egitera etorri zitzaigun. Hala ere, pixka bat gehiago lasaitzeko balio izan zidan ordubete igaro zen elkarrizketa hasterako, Berriako zuzendariak bilera bat baitzuen. Bere bulegoan sartu orduko azaldu zidan ez zuela denbora gehiegirik. Hortaz, elkarrizketari ekin genion besterik gabe.

martxelo-eztizen

Kazetari, zuzendari, euskaltegiko irakasle… , baina ezer baino lehen euskaltzale. Gutariko askok ere zuri esker geureganatu dugu gure hizkuntzarekiko maitasuna. Oroitzen dut noiz hasi nintzen euskararen errealitateaz jabetzen: Egunkaria itxi zutenean izan zen, hain zuzen ere. Horrekin batera, euskararen aurkako beste hainbat errepresaliak begiak ireki zizkidan. Modu bortitz horren bidez piztu zitzaidan euskaltzaletasuna, haurtzaroko sineskorkeriatik larrialdietarako lurrartzea zirudien hartan. Nola ohartu zinen zu gure hizkuntzaren egoeraz? Ni familia euskaldun bateko semea naiz, baina gogoratzen naiz Tolosako Eskolapioetan ikasten nuen garai hartan ez zela euskarazko irakaskuntzarik fraideen artean eta ez zegoela ikastolarik. Familia euskalduneko semeak izan arren, eskolatik, batik bat semeak, erdaraz hizketan etortzen ginen. Gogoratzen naiz aitak ez zigula ordainsaririk ematen ez bagenuen etxean euskaraz egiten. 67-70 inguruko giroaz ari naiz, noski. Ni konturatu nintzen pixka bat gure hizkuntzaren egoeraz 16-17 urterekin, jabetu nintzenean gure eskolako lagunok gazteleraz hitz egiten genuela nahiz eta euskaraz jakin. Orduan, ez genekien besteek euskaraz bazekiten edo ez zekiten; izan ere, gazteleraz bakarrik hitz egiten genuen. Iruditzen zitzaigun euskara etxeko gauza baino ez zela, familia eremukoa. Gero, 16-17 urterekin konturatu nintzen nik neronek euskaraz ez nuela ondo egiten, eta bagenuela hizkuntza bat gurea zena, bizkortu egin behar zena. Orduan, 16-17 urterekin pixka bat jabetu nintzen horretaz eta hasi nintzen nik orduan nuen maila kaxkar hura hobetzen eta ikasten. Ikasi eta irakatsi urtebeteko kontua izan zen.

Gogor ahalegintzen da zenbait euskararen zapalkuntzan, baina zergatik hainbeste errepresio? Zeren beldur dira? Beno, hizkuntzaren kasuan, badakitelako gure hizkuntza gure nortasuna dela eta gu ez garela sekula Euskal Herria izango ez baldin bada euskaldunen herria. Badakitelako guretzat hizkuntza hori dela: gure nortasuna eta gure izatearen atal garrantzitsua. Ez da %100, baina bai asko bereizten gaituena eta baita nor egiten gaituena ere. Garai batean, “Euskararik gabeko herria, gorringorik gabeko arrautza” eta “hegorik gabeko usoa” eta horrelako pintada batzuk egiten ziren. Badakite hori, eta, orduan, badakite euskara erauzita, gure sustrai nagusietako bat kendu egiten digutela.

Kolpaketak kolpaketa eta egunero-egunero kementsu lan egin beharko dugun arren, euskara inoiz desagertuko ez delakoan nago. Zer deritzozu zuk? Ez da desagertuko eta gure esku dago, gainera, desagertzea edo ez desagertzea. Ez da desagertuko, zorionez, azkeneko 30 urte hauetan badaudelako belaunaldi batzuk hizkuntzaren auzia, aurreko batzuetan ez bezala, oso serio hartu dutenak. Gaur egun topa ditzakezu, beraiek hala erabakita, euskaraz dakiten genetistak, fisikoak, kimikoak, enpresetako buruak, komunikabideak… Gaur badago Euskal Herrian talde sendo bat, antolatuta ez badago ere, gure Herria euskalduntzeko helburua duena. Alegia, 5.000-10.000 laguneko elitea, formatua, bai zientziaren aldetik, eta baita hizkuntzaren ikuspegitik ere. Horregatik dauzkagu genetista euskaldunak, eta genetistak izateaz gain, badakite genetikaz euskaraz mintzatzen. Elite hori da motorea gaur egun, euskararen hedapenaren eta euskararen lanketaren motorea. Gutxi dira oraindik, baina gure hizkuntza ez da galduko. Ez dauka bermerik oraindik irauteko eta hizkuntz normalizatu bat izateko. Oso urruti gaude hizkuntz normalizatu bat izatetik, baina normalizatuta ez dauden hizkuntzen artean, 5.000 laguneko elite horri eta horiek daukaten bultzada eta indarrari esker, gaur egun euskara izango da hobekien dagoenetako bat. Ez da egongo beste hizkuntza bat munduan gure tamaina duena
-800.000 hiztunekin-, estatu-hizkuntza izango ez dena eta gure baliabideak euskaraz dauzkana: unibertsitate-karrera batzuk euskaraz egiteko gaitasuna, enpresario batzuk euskaraz normaltasunez lan egiteko gaitasunarekin, sendagile batzuk, zientifiko batzuk, profesionalak, irakaskuntza-sistema bat eskoletan, komunikabideak -telebista, irratia, aldizkariak, egunkaria-… Ez da egongo munduan beste komunitate bat 800.000 hiztunekin bakarrik gure eskaintza egiten duena, baina ezezkorrena da oraindik oso urruti gaudela gure herriko hizkuntza izatetik, gure herriko herritar guztien hizkuntza izatetik. Bide horretatik segitu behar dugu, baina galdu, ez; badagoelako talde bat uniformea ez dena eta kolore bakarrekoa ez dena, askotarikoa dena, baina gure hizkuntzaren garrantziaz konturatu dena.

Garbi dago lan asko dugula egiteke edo hori adierazten dute inkestek bederen. Eusko Jaurlaritzak argitaratu berri duen Euskal Herriari buruzko 2006ko egoera soziolinguistikoaren arabera Euskal Herriko biztanleen %58’9 erdaldun elebakarrak direla kontuan hartuta, inoiz lortuko al dugu euskal herritarren %100 euskaraz mintzatzeko gai izatea? Orain goazen bidetik ez, behintzat. Orain goazen bidetik eta orain goazen abiaduran, ez. Gauza gehiago egin behar dira eta gauzak hobeto egin behar dira: baliabide gehiago jarri behar dira horretarako, kanpaina sendoagoak eta lan handiagoa egin behar da jendea konbentzitzen. Egia da zaila dela. Gipuzkoa, Bizkaia eta Araban izan gaitezke %30, baina Euskal Herri osoa kontuan hartuta %25 gara eta oso zaila da %25ak %75 hizkuntza ikasten eta erabiltzen jartzea. Orain goazen bidetik ez dugu lortuko. Beste kemen bat, beste indar bat eta beste konbentzimendu bat behar dira, beste apustu batzuk egin behar dira, alegia. Beti behar da adostasuna, beti behar da elkarlana, beti behar da jendea erakarri eta nahi den guztia, baina orain ez daukagun helburu batekin egin behar da lan eta ez dut uste helburu horrekin ari garenik.

martxeloEdozer lortuko badugu ere, erantzukizunaren zati handiena “euskaldun zaharrongan” dago. Zer egin dezake gutariko bakoitzak euskara bultzatzeko? Euskaldun izan eta euskaldun modura jardun ahal den guztietan: euskara erabili, euskarazko produktuak kontsumitu eta kontsumitzen lagundu eta ondoan erdalduna daukanak konbentzitu euskara ikas dezan eta gero harekin jardun. Ondoan daukanak euskaraz irakurtzen ez badu, edo euskarazko produktuak kontsumitzen ez baditu, edo sekula joaten ez bada euskarazko antzerki edo film bat ikustera …hura konbentzitu. Gutako bakoitza jarrita euskara normaltasunez erabiltzen eta euskarazko produktuak kontsumitzen eta gauzak euskaraz egiten, asko lor dezakegu, ikaragarri, baina ez dut ikusten azkeneko urte hauetan hori bultzatzeko jarrera bat dagoenik, ez behintzat kemenez eta indarrez eta uste dut hori garrantzitsua dela. Gutako bakoitzak asko egin dezake bere inguruan gure gizartea euskalduntzeko: erdaldunak euskara ikastera bultzatu eta euskaldunak direnak bere burua orraztera behartu, euskarazko produktuak kontsumitzera animatu…

“Euskaldun berriek” ere garrantzi handia izan badute euskararen etorkizunean. Zein da gure hizkuntza erabiltzeko orduan topa dezaketen oztoporik gaitzena? Hizkuntza bera menderatzea eta Euskal Herriko zonalde batzuetan inguru euskalduna topatzea euskaraz praktikatzeko, baina hor daude komunikabideak eta liburuak. Asko zor diegu euskaldun berriei. Batzuek, gainera, inongo laguntzarik gabe ikasi dute, euskara ikastearen truke inongo lanpostu ofizialik eskaini gabe, inongo buruzagitzarik eskaini gabe. Lan ikaragarria egin dute, milaka eta milaka dira azken urteetan euskara ikasi dutenak helduen artean, eta ikasleen artean ere bai. Asko dira gurasoek euskaraz jakin ez eta haiek badakitenak. Horietatik heldutan ikasi dutenak, alegia,18-20 urterekin, asko dira eta uste dut horiei zor zaiela omenaldi bat, ezagutza eta esker ona egin duten lanagatik. Badira oraindik, eta asko dira, ikasten ari direnak, adibidez Ekuadorretik etorritakoak, eta handik lau hilabetera hasten direnak euskara ikasten. Miresgarria da jende horrek egiten duen ahalegina eta lana. Nik uste dut hor zor handia daukagula euskaldun berriekin, euskara ikasi duten helduekin edo bere seme-alabak, nahiz eta beraiek euskaldunak ez izan, euskarazko D ereduetara eraman dituzten guraso horiekin. Ordizian eta Tolosan hori esatea erraza da, baina hori egin beharra dago Araban, Nafarroan… mila lekutan.

Asko eta asko dira euskara ulertu bai, baina erabiltzera ausartzen ez direnak. Zer esango zenieke jauzi hori eman ezinean dabiltzanei? Animatu, horiek animatu egin behar dira. Kanpainak antolatu behar dira eta jokaleku erraza eta samurrak jarri behar zaizkie euskaraz praktikatzeko. Egun hauetan entzun dut Oarsoaldean edo nonbait umearekin euskaraz, baina bikotearen artean gazteleraz egiteko joera dutenei zuzendutako saiakera bat. Oso spot polita dago irratian (spotean azaltzen den elkarrizketari egiten dio erreferentzia): “Aizu, gu erdaraz ari gara, baina zergatik ez dugu euskaraz egiten? Umearekin euskaraz egiten dugu, baina gure artean zailagoa da. Orduan, goazen bikoteen tailerrera.” Tailer moduko bat antolatu dute bikote horiek euskaraz egiteko jarrera har dezaten. Irudimena behar da, laguntza…

Gazteok garela etorkizunaren giltza entzun izan dugu eta, behin aitortu zenuenez, ez omen gatoz irakurri zale. Zer ondorio ekar diezazkioke horrek gure mintzairari? Gazteen esku egongo da 30 urte barru zer egingo den. Orain eskolan zabiltzatenek erabakiko duzue euskaraz, gazteleraz edo ingelesez egingo duzuen eta zer produktu kontsumituko duzuen. Egia da orokorrean gazteak -ez hemen, ez Estatu Batuetan, ez Europan- ez datozela irakurri zale, ez datozela egunkariak irakurri zale. Hor badaukagu guk defizit bat horrekin. Ez badituzte albisteak paperean hartu nahi, interneten emango dizkiegu eta horretan ari gara eta horretan saiatu gara. Ezin dugu pentsatu: “Guk arrazoia daukagu eta gazteak bide okerretik doaz”. Belaunaldi berriak ez badatoz oso irakurri zale, zer nahi duten galdetu beharko diegu guk eskaintzeko. Gu ezin gara gelditu gure buruarekin, gure purutasunean.

Nola deskribatuko zenuke euskal gazteriak euskararekin duen egungo harremana? Beno, nik uste dut, orokorrean, gure garaian baino dezente gehiago egiten duzuela gazteek euskaraz naturaltasunarekin kalean. Zuek nire zain egon zareten bitartean, zein hizkuntzatan jardun duzue? (Euskaraz aritu garela argitzen diot.) Bada, orain dela 30 urte, agian, gazteleraz ibiliko zineten, zuen artean gazteleraz, eta, gero, hona etorriko zineten euskaraz. Nik uste dut orokorrean eskolaren eraginagatik izan dela, gurasoen kontzientziarengatik eta kontzientzia hori naturaltasun gehiagorekin transmititu zaizuelako. Nik hori ikusten dut, behintzat, nire inguruan. Seguru Ordizian egongo direla gazteak euskaraz gure garaian baino gehiago egiten dutenak. Dena den, beti dago kexua eskolan eta jolastokian erdaraz egiten dutela, baina nik nire inguruan edozein eratako bikoteak naturaltasun guztiarekin euskaraz egiten ikusten ditut gaur eta hori gure garaian ez zen gertatzen. Gure garaian oso gutxi ziren kalean euskaraz jarduten zuten bikoteak. Gaur egun, Donostiara film bat ikustera joan zaitezke eta topatu, jende-lerroan zaudela, atzean dauzkazun neska-mutilak 25 urterekin euskaraz hitz egiten naturaltasunez. Hori orain dela 25 urte gertatu izan balitz, burua jiratuko zenukeen zein zen jakiteko; beraz, nik uste dut gaur egun gazteen partetik badagoela kontzientzia bat. Ez da bakarrik gazteen meritua, nik uste dut ingurua desberdina dela, gurasoak daude, kontzientzia bat egon da gaztetatik, eskolaren lana dago, eskolek normaltasun guztiarekin transmititu dute euskara eta gero zuen naturaltasuna dago: “Nire hizkuntza da eta horrekin egingo dut”. Hori duela 30 urte salbuespena zen. Orain, badaude oraindik gazte asko gazteleraz egiten dutenak, baina gure garaian baino dezente gehiago dira euskaraz gaztetatik egiten dutenak.

Zein modutara definituko zenuke “euskaldun petoa”? Euskaldun izateko beharrezkoa al da euskaraz mintzatzea? Nik definituko nuke “euskaldun osoa”; izan ere, “euskaldun petoa” beste gauza bat da. Esaten da “euskaldun peto-petoa” da. Horrek esan nahi du euskaraz ondo dakiela, ez daki euskara tekniko edo garbia ondo eta seguraski inguru euskaldun batean bizi da eta normalean euskaraz dihardu. Niri gehiago gustatzen zait “euskaldun osoa” deitzen dena eta hori da euskalduna dena eta hizkuntza horretan bere bizitza normalizatu batean behar diren ekintza edo ekitaldi edo jardunaldietan euskaraz normaltasunez jarduteko gaitasuna eta trebetasuna daukana, hizkuntz trebetasunak onak dauzkan bat. Hori da euskaldun oso bat. Irakurtzen eta idazten badakite, ez daukate inongo arazorik testu bat hartu eta euskaraz ulertzeko eta euskaraz erantzuteko, normal idazten dute eta normal irakurtzen dute, antzerki batera joaten dira eta ulertzen dute, zinea ulertzen dute, hitzaldi bat… eta hizkuntz gaitasun ona daukate, guk daukaguna bezalakoa. Gizarte normalizatu batean, bizitza normala eta teknikoa euskaraz jarduteko gaitasuna dutenak dira. Niri gehiago gustatzen zait “euskaldun osoa”; izan ere, badirudi “euskaldun petoak” ez dakiela erdaraz edo ez dakiela ingelesez. “Euskaldun osoak” badaki euskaraz oso ondo eta beste lau edo bost hizkuntza jakin ditzake.

Prentsak eragin zuzena du lengoaien zabalkundean. Zer datorkizu burura “euskara” eta “prentsa” hitzak entzun bezain pronto? Oso binomio konplikatua dela, zaila dela, gehiena gazteleraz eta frantsesez dagoelako. Gaur egun kioskoetan dagoen prentsa-aukera ikaragarria da gazteleraz, frantsesez eta ingelesez, batik bat, frantsesez iparraldean eta ingelesez hegoaldean; euskaraz, berriz, oso urria da. Beraz, harreman zaila daukan matrimonio bat da. Ahalegin batzuk badaude eta gu saiatzen gara horretan, baina oraindik normaltasunetik urruti dago.

berriaBost urte joan zaizkigu dagoeneko Berria sortu zenetik. Zertan ikusi duzu aldatu dela egunkaria ordudanik? Bihar aldatuko da (larunbatari egiten dio erreferentzia). Gaur ostirala da, Berriak esplikatzen du bere orrialdeetan berrikuntzak egongo direla berria.infon eta Berria paperean. Beno, pixkanaka-pixkanaka aldatzen doa. Bost urteotan hirugarren edo laugarren aldia da aldaketa egiten duguna irakurterrazago egiteko, beti jendearentzat ikus-pertzepzio aldetik interesgarriago egiteko, beti irakurleengan pentsatuta, irakurleei zer gustatzen zaien gure buruan edukita. Azkeneko bost urte hauetan hiru edo lau aldiz saiatu gara periodikoa hobetzen. Ekainean egin genuen beste aldaketa handi bat, letra-tipoa aldatu genuen. Orduan egin gabe utzi genituen aldaketa batzuk bihar egingo ditugu. Bihar, larunbata, izango da lehenengo aldia. Interneten ere aldaketa handi bat egongo da bihar eta hori da gure esperantza.

Euskara Sariaren aurtengo irabazlea izan da Berria. Zer sentitzen da zuek burututako eguneroko jarduna saritzen dutenean? Animoak aurrera segitzeko. Lehen esan dizut “euskara” eta “prentsa” oso bikote konplikatua dela, indar gehiago beharko lukeena eta sendoago egotea merezi duena, baina indarra ematen digu helburu horietara iristeko, gero eta sendoagoa izateko eta gero eta indartsuago eta gero eta gaitasun handiagoa besteekin lanean jarduteko eta elkarrekin denon artean gauzak egiteko. Egun hauetan “iragarki laburrak” sortu dugu, 8 orrialdeko egunkari moduko bat. Gaur banatu dugu eta, gainera, interneten badago iragarkilaburrak.com. Hori da 23 komunikazio enpresek elkarrekin hartu eta bultzatutakoa. Orduan, sari horiek indarra ematen dute aurrera segitzeko, gauzak hobeto egiteko, gure irakurleengandik gertuago egoteko eta, beste batzuekin batera, etorkizunean proiektu komun bat egiteko eta gauzak elkarrekin egiteko.

Inoiz pasa al zaizu burutik euskararen aldeko borroka horretan amore ematea? Ez. Guk, gainera, horrekin bizi izan dugu. Gure mugak ezagutzea garrantzitsua da ez desesperatzeko eta ez etsitzeko, baina baditugu barne-mugak, jendeak bere buruari jarritakoak, eta kanpoko mugak. Guk landu egin behar dugu muga horiek kentzeko eta jendeak bere euskararekiko joera eta zaletasuna garatzeko eta zabaltzeko, baina ez dugu etsiko. Jada 50 urte dauzkat eta ez nago etsitzeko. Garrantzitsuena da lana ondo egitea eta atzetik datozen belaunaldiak ondo formatzea, haiek ere gure lana segi dezaten, beti helburu horrekin. Batzuetan jendearen zenbait jarrera ikusita haserre zaitezke; ikusita, adibidez, gauza batzuk bultzatu eta landu egiten direla, baina gero ez dutela jasotzen hartzaileen partetik erantzun egokia. Dena den, saiatu behar duzu beste behin, beste bide batetik, beste gauzak eginda, birpentsatuta… Hori da gure lana.

Martxelo eta Eztizen 2uskara maite dugun guztiok ditugu egiazko bilakatuko direla uste dugun ametsak. Nola laburbilduko zenuke zure guraria titular batean? Euskal Herriko agente politiko eta sozialak irtsi direla akordio batera euskal gatazka deitu den horri irtenbide negoziatua eta elkarrizketatua emateko, eta frogatzea akordio horretan jasotzen direla herri honek bere burua aurrera eramateko daukan eskubidea, herri honek bere etorkizuna erabakitzeko daukan eskubidea eta herri honek hizkuntza eta kultura berreskuratzeko daukan eskubidea.

Espero dut azkar ikusiko dugula titular hori Berriaren azalean. Gure webgunean ere, hortxe izango da. Bide batez, euskaljakintzaren xedea euskararen hedapena bultzatzea da, ikasleok euskara lantzeko erabiltzen dugun materiala denon eskura ipiniz. Amaitzeko, gure lana hobetzeko zure aholkua nahi nuke. Zer aldaketa egingo zenizkioke gure webguneari? Beno, ez dut ezagutzen zuen webgunea, baina gomendioak baino gehiago animoak ematea da. Segi ezazue lanean bizkor. Ikusi dut kazetari belaunaldi ona datorrela eta hori ona da gure itxaropenerako, gure etorkizuneko proiektuetan kazetariak behar ditugulako eta kazetari onak, euskaldunak eta euskaltzaleak. Animo, segi lanean. Ez etsi, batzuetan ematen du ez goazela ondo eta ez goazela espero dugun eta nahiko genukeen bezain ondo, baina ez etsi eta segi lanean. Segi bizkor eta gauzak egin, eskaini produktuak, webgunean, paperean eta, irratia baduzue, irratian. Telebista baduzue, telebista ere bai… Egin lana koordinatuta, egin lana jendea kontuan hartuta, pentsatuz beti ikusle, entzule edo irakurlearengan eta saiatu zuen inguruko jendea biltzen. Ez gara asko, gutxi gara; beraz, gaudenok eta garenok bildu egin behar dugu. Elkarrekin indarrak batu eta merkatura atera besteekin lehiatzera. Bestela, besteak oso handiak dira. Gu txikiak gara, hizkuntza txiki batean gaude; haiek, frantses eta espainolak, hizkuntza handi batean daude. Modu bakarra atsedenik eta etsipenik gabe lan egitea da.

Mila esker elkarrizketa egiteko aukera eman eta euskararen balioa ikusarazi izanagatik. Zorionak orain arte egin duzun bidea eta hemendik aurrera egingo duzunagatik! Eskerrik asko zuri eta segi bizkor Ordiziara.

Hasieran aipatu bezala, gizona lanez lepo dabil eta, elkarrizketa amaitu bezain laster, autoa hartu eta Gasteizera bidean jarri zen. Horregatik eta gure hizkuntza bultzatzeko egin duen lan izugarriagatik, eskerrak eman beharrean nago; izan ere, Martxelo bezalako borrokalariengatik ez balitz, auskalo zein egoeratan legokeen euskara.

Berealdiko egiak esan zizkidan eta eguneroko jardunean euskara erabiltzeko arrazoi gehiago eman. Espero dut zuentzat haren aholkuak niretzat bezain baliagarri izatea eta denon artean erabat euskalduna izango den Euskal Herria eraikitzea!

,

8 Responses to Martxelo Otamendi: “Euskararik gabeko herria, gorringorik gabeko arrautza”

  1. WordPress › Errorea

    Zure webgunean errore kritiko bat gertatu da.

    WordPresseko arazo-konponketen inguruan gehiago jakin.