euskaljakintza

Sarrera

Karmele Jaio euskal idazlea Gasteizen jaio zen 1970eko martxoaren 19an. Informazio Zientzietan lizentziatu zen eta kazetari lanetan ibili da Egunkarian eta Garan, besteak beste. Noizbehinka, zutabeak ere idatzi ditu Diario de Noticias de Alava eta Deia egunkarietan.

Bere liburuei erreparatuz, 3 idatzi ditu: Hamabost zauri (2004) ipuin bilduma, Amaren eskuak (2006) eta  Zu bezain ahul (2007) ipuin bilduma. Generoei dagokienez, bere obran narrazioak du pisurik handiena, hasieratik landu eta sakondu duen generoa baita. Esparru hau landu duten idazleen artean, besteak beste, Gotzon Garate, Aitor Arana, Peru Magdalena eta Edorta Jimenez euskal idazleak daude.

Bestalde, aipagarria da euskal idazle hau hainbatetan saritua izan dela. 2004an, Igartza sariaren VII. deialdia irabazi zuen Amaren eskuak nobelaren proiektuarekin (aurrekoan Amaiak adierazi zigun bezala); 2006an, Zilarrezko Euskadi Saria, Zazpi Kale saria eta Beterriko Liburuaren saria irabazi zituen.

Sakonduz

Liburu hau istorio ezberdinek osatzen dute, hamabost narraziok zehatzago esateko, eta bakoitzeko gaia ezberdina da. Orokorki begiratuta, izenburuak iradokitzen duen bezala, gorputz eta pentsamenduen zauriei buruz hitz egiten du liburuak, baina gehiago sakonduz, bestelako gaiak ere aurki genitzake. Izen hauskorrak narrazioan maitasuna da gai nagusia, adibidez; Alokairuan, ordea, desleialtasuna…

Argumentuarekin jarraituz, lehen esan bezala kontakizun ezberdinez osatutako obra denez, bakoitzaren argumentuak ere desberdinak dira. Adibide gisa, hona hemen lehen hiru kontaketen argumentua:

• Stop: bikote bat autoz doa errepidetik, Gabonetan noren familiarekin afaldu behar duten eztabaidatuz. Bat-batean, Guardia zibilak kontrol batean geldiarazi eta gero errepidea berriro hartzen dutenean, geldiunearen nerbioengatik edo, aurreko liskarra ahaztu eta alde batera uzten dute.

• Zauri kronikoak: Olatzek Santi bakarrik utzi eta alde egin du. Santik ez diola sekula barkatuko dio, baina neskatoa barkamen eske etortzean, Santi itsu-itsu honen eskuetan erortzen da.

• Hau ez da Hollywood: Luisa bakarrik bizi da, Izar katuarekin. Bere senarra orain hamar urte hil zen eta Joseba, bere semea, Ritarekin joana da Bartzelonara bizitzera. Goiz batean, supermerkatuan dagoela, gizon bat ikusten du eta Hollywoodeko aktore baten antza hartzen dio, baina ez du honen izena gogoratzen.  Katuaren janaren aitzakiaz elkarrekin hitz egiten dute eta German izena duela jakinarazten dio gizon dotoreak. Gainera, berak ere katu bat duela kontatzen dio. Gertaera hau dela eta, lagunak egin eta handik hiru hilabetera, Luisak bere etxera gonbidatzen du zerbait hartzera. Egun hau heltzean, emakumea etxean bueltaka eta urduri dabil Germanen zain. Orduantxe etortzen zaio burura Hollywoodeko aktorearen izena: Gary Cooper. Halako batean, txirrinak jotzen du eta emakumea irekitzera joaten da, bere laguna dela pentsatuz, baina atea ireki eta hara non Joseba eta Rita etorri diren bisitan bere ilobekin.

Pertsonaia ugariak azaltzen dira liburu osoan zehar. Hona hemen, adibide gisa, Maitagarria benetan eta Fotogramak istorioetatik ateratakoak:

Maitagarria benetan:

• Gonzalo: Virginiarekin ezkondu behar da. Arregi jaun eta anderearen semea.
• Virginia: Garai batean emagaldu lanetan ibilia,  Gonzalorekin ezkontzekotan da.
• Arregi jauna: Gonzaloren aita. Virginiaren sekretua ezagutzen du, iraganean bere zerbitzuak erabili baitzituen.
• Arregi anderea: Gonzaloren ama eta Arregi jaunaren emaztea.

Istorio hau oso interesgarria iruditu zait. Bertan bi hari nagusitik tira egiten du idazleak, Arregi jaunaren pentsamenduena, batetik, eta, bestetik, ezkongaiena. Lehenengoak ez du nahi bere semea emagaldu izandako neskatoarekin ezkontzea. Gauzak horrela, Gonzalo neskaren iraganaz oharrarazi behar duenean, honek Virginia asko maite duela eta ezkondu egin behar direla esaten dio. Hau entzutean, Arregi jaunak zorionak eman eta esan beharrekoa alde batera uzten du. Bestalde, ezkongaiek Gonzaloren gurasoek inoiz ez dutela Virginiaren aspaldiko ogibidearen berri izango pentsatu nahi dute.

Fotogramak:

• Mila: bere senarraren argazki batzuk aurkitzen ditu. Hauetan gizona beste emakume batekin azaltzen da ohean. Hori dela eta, berak berdin egiten du lantegiko afari batean mutil beltzaran batekin.
• Senarra: bere emazteari engainatu eta emakume batekin oheratzen da.
• Patri: Milaren lantegian lan egiten duen emakumea.

Mila da kontakizun honetako protagonista. Emakume honen helburu nagusia, kosta ahala kosta, mendekua hartzea izango da.

Bi kontakizun hauetako pertsonaien berri baino ez dut emango; izan ere, eta lehen esan bezala, liburua hamabost narraziotan banatuta baitago eta, bestela, oso luze joko luke. Hainbeste kontakizun egoteak, bestalde, pertsonaien sakontzea zertxobait galarazten du eta, denok dakigun bezala, orri gutxiko ipuinetan narrazioaren garapenak pertsonaiek baino garrantzi gehiago hartzen dute.

Narratzaileez hitz egiten badugu, hauek pasarte guztietan orojakileak direla esan behar da; izan ere, pertsonaia guztien pentsamendu oro dakizkite kontakizun ezberdinetan zehar.

Hizkuntzari dagokionez, ez dut ulertzeko zailtasun handirik topatu. Lexikoaren aldetik ez da korapilatsua  izan, narratzaile eta pertsonaiek hizkera arrunta erabili baitute.

Espazioari buruzko hausnarketa eginez, ipuin guztiak leku zehatzetan ematen direla esango nuke,  leku fisikoetan gertatzen direla, alegia, ez asmatutakoetan (errepidea, etxea, supermerkatua, gasolindegia, zirkua…).

Bestalde, liburuan hainbat estilo-baliabide agertzen dira. Hona hemen adibide batzuk:

Baliabide fonikoak

• Onomatopeiak:
  • Zauri kritikoak: “… goiko botoia –klik klik- etengabe zapalduz”.
  • Fotokopiak: “Fotokopiak egiteaz gain boligrafo eta koadernoak ere saltzen dituen emakumearen ahotsa goizero iratzargailu digitalak egiten duen soinuaren antzekoa dela pentsatu du. Eta iratzargailua goizero kolpe batez nola isilarazten duen ekarri du gogora. Zasss.”

Baliabide semantikoak

• Metafora (Izen hauskorrak): “ … itsasoaren hezetasuna hezurretara sartua…”
• Konparazioa (Horretarako daude lagunak): “…Sofak harrapatu izan balu bezala, hurrengo ordua bertan igaroko du“
• Sinonimia (Fotokopiak): “… hain da esplosiboa, hain da indartsua…”
• Hiperbolea
  • Fotokopiak: “Alaia da, nahiz eta haren barre algarak karroetan lo doazen umetxoak negar batean esnarazten dituen …”.
  • Libre atalean: “Gizon baten arnasestua gerturik entzun gabe urteak igaro ondoren … “
• Pertsonifikazioa (Zauri kronikoak): “ Egongelako paretan itsatsita dagoen egutegiak erakusten dio hiru hilabete igaro direla ordutik”.

Baliabide morfosintaktikoak

• Anafora
  • Fotokopiak: “… hain da esplosiboa, hain da indartsua…”
  • Izen hauskorrak: “… mila aldiz dastatu du, ohean etzanda, ezpain haien gozotasuna, eta mila aldiz esnatu da almoadari lotuta…”
• Kateamendua (Izen hauskorrak): “… begira dagoela, esku artean zerbait ezkutatzen du. Ezkerreko eskutik eskuinekora pasatzen du noizbehinka, eta ezkerrekora berriro ere. Esku aldaketa egiten duen bakoitzean, …”

Iritzi pertsonala

Liburu hau oso interesgarria iruditu zait.  15 istorio ezberdinez osatua egoteak gehiago aberasten du, eta gai eta pertsonaia anitzak egotea ere ahalbidetzen du, irakurketa oso arin eta atsegingarri bihurtuz eta monotoniatik aldenduz.

Dena den, gai orokorra da beste guztiaren gainetik nabarmenduko nukeena: gizakiaren egunerokotasuna eta bizikidetza. Karmele Jaiok gizakiok gure bizitzan aurre egin beharreko arazoei buruz hitz egiten digu: familia, adiskide edota bikotekideen arazoak…

Karmele Jaio gehiago ezagutzeko:

Euskonews Gaztean elkarrizketa: “Zure burua hobeto ezagutzeko aukera ahalbidetzen du idazteak“