Tag Archives | EGA

Arauak 26: Izen sintagmen arteko juntadura dela ela

By on 2008(e)ko apirilak 27 in arauak lantzen, EGA

JakintzaIzen sintagma bat beste bat edo gehiagorekin elkartu nahi dugunean, zalantza ugari sortzen zaigu; izan ere, ez da gauza bera pertsona izenordainak elkartzea, esaterako, edo kasu-marka bera daramaten bestelako sintagmak elkartzea. Nire ustez, azalpenetan edo hitz teknikoegietan galdu beharrean, onena beti adibideak ikustea izaten da; horiek ikusita, errazagoa izaten baita egiten ditugun akatsak identifikatzea.

Gauzak horrela, adibide ugariz baliatuta, Euskaltzaindiak arazotsuak gertatu ohi diren kasuen inguruan erabakitakoa emango dugu. Amaieran, beti bezala, araua praktikan ipintzeko ariketa bat topatu ahal izango duzu. 

Izen sintagmen arteko juntadura dela eta, tradizioko erabilerak kontuan harturik, Euskaltzaindiak ARAU hauek ematen ditu euskara baturako:

1. Kasu-marka bera dakarten sintagmak beti junta daitezke:

  • Bilboko jokalariek eta Bermeoko arraunlariek batzarra egin dute.
  • Zuri, niri eta beste askori gertatu zaigu.
  • Zure etxeaz eta gure lanbide berriaz mintzatu dira.
  • Baionatik, Bilbotik eta Gasteiztik omen datoz ikasle horiek.

2. Hau da erabili behar den juntabidea, pertsona izenordainak elkartzen direnean:

  • Zuk eta guk egingo dugu (eta ez * zu eta guk egingo dugu).
  • Niri, zuri eta beste lagunei gertatu zaigu (eta ez * ni, zu eta beste lagunei gertatu zaigu).
  • Gutaz eta zuetaz mintzo dira (eta ez * gu eta zuetaz mintzo dira).

3. Halaber, singularreko sintagmetan, kasu-markadun sintagmak juntatzea gomendatzen da:

  • Itsasoan eta lehorrean bizi diren narrastiak.
  • Amarekin eta amamarekin bizi da.

Juntatzen diren izenak oso hurbilekoak direnean, edo izenlagunaz nahiz izenondoaz lagundurik doazenean, ardatz anitzeko sintagma osa daiteke, kasu-marka amaieran ezarriaz:

  • Gorputz eta arimatik atera den oihua.
  • Bere emazte eta alabari galdetu zien.

4. Pluraleko sintagmetan, izenak ere junta daitezke, kasu-marka amaieran emanaz. Kasu-sintagmak juntatzea edo izenak juntatzea, aukeran izaten da orduan:

  • Itsaso, mendi eta basamortuetan ibili da.
  • Maite ditut lagun eta ahaideak.
  • Adiskide eta lankideei kontatu diet.
  • Meatze eta lantegietatik atera den oihua.
  • Maite ditut eguzki, zeru eta izarrak.

5. Determinatzailea duten kasu-markarik gabeko izen sintagmak ezin junta daitezke kasu markadun sintagma batekin: Gogoratu asteriskoak erabilera okerra adierazten duela.

  • * Mendia eta itsasotik heldu da ura.
  • * Adiskideak eta lagunez mintzatu zara.
  • * Burua eta zangoei behatu nien.
  • * Bihotza eta buruak horretaratzennau(te).
  • * Gizon hau eta emakume hark esango dizute.

6. Genitibodun (noren) sintagmetan ere ez da zilegi sintagma mugatu soila eta genitiboko sintagma juntatzea:

  • * Ikastolak eta gobernuaren arteko bilerak.
  • * Irakaslea eta ikaslearen arteko harremana.

Araua osorik.

 Praktika

[kml_flashembed movie="https://euskaljakintza.com/ariketak/arauak/izensintagma_juntadura.swf" width="550" height="400" wmode="transparent" /]

Comments { 0 }

EGA: AZTERKETA IDATZIA

By on 2006(e)ko abuztuak 13 in EGA, euskara

AZTERKETA IDATZIA

Honek entzutezko ulermena neurtzeko ariketa bat du hasieran: entzutezko ulermena. Ahozko notaren osagai bat izan arren, entzutezko ulermenerako ariketa azterketa idatziaren hasieran egin ohi da. Ezinbestean gainditu behar da ahozko proba egin ahal izateko.  Bi grabazio zati entzungo dira. Zati bakoitzari buruz bost galdera egingo dira eta erantzun zuzena aukeratu behar da, aukera anitzeko moldean emandako lauren artetik.

Grabazio zati bakoitza behin entzungo da. Grabazioa entzun baino lehen azterketariek bi minutu izango dituzte zati bakoitzeko galderak eta erantzunak irakurtzeko.

Erantzun zuzen bakoitzak puntu erdiko balioa izango du. Erantzun okerrengatik ez da punturik kenduko.

Hasierako ariketa horretaz gain, lau dira azterketa idatzia osatzen dutenak:

a) idazlana

b) esaldiak berridatzi

c) sinonimoak

d) irakurriaren ulermena

Maila-bateratasuna ziurtatzeko asmoz, hainbat azterketa idatzi bi aztertzailek zuzentzen dute.

a) Idazlana ariketan dossier eran bi gai eskaintzen dira, azterketariak bat aukera dezan: gaiari eustea, zuzentasuna, hizkuntza-aberastasuna eta kohesioa neurtzen dira; Idazlanaren nota bi zatitan banatzen da: orokorra eta ortografiari dagokiona. Azterketariak hirurehun hitz idatzi behar ditu, gutxienez. Hona hemen nota orokorra jartzeko erabiltzen den puntuazioa:

  • Edukia. (0-7 puntu). Honetan adierazia kalifikatzen da, hots, garatzeko eskainitako gaia zein neurritan osatu den:
    • Gaiarekin lotura duten/ez duten alderdien garapena.
    • Argudio eta adibide ugari/gutxi.
    • Gutxieneko hitz-kopurua.
  • Moldea. (0-8 puntu). Adierazpena kalifikatzen da, hots, edukia azaltzeko moldearen kalitatea:
    • Egitura aberatsak/sinpleak.
    • Lexiko zehatza eta adierazkorra/desegokia edo urria.
    • Ideien eta egituren arteko kohesioa, lotura.
    • Idazlanaren egituraketa orokorra, paragrafoen antolamendua.
  • Zuzentasuna. (0-10 puntu). Hizkuntza-akats nabarmenen araberako kalifikazioa, hots, joskerazko zuzentasunarena:
    • Deklinabidean: kasu atzizkien erabilera zuzena/okerra.
    • Aditz mailakoa.
    • Perpausen egituraketa.
  • Hiru alderdi hauetakoren batean nabarmenki huts eginez gero edota, oro har, hiruretan maila kaxkarra erakutsiz gero, Idazlana ez da gainditutzat ematen eta, hortaz, 15 puntutik beherako kalifikazioa jartzen da; zenbat eta okerrago hainbat eta puntu gutxiago. Gehienez, beraz, 25 puntu lor daitezke ariketa honetan. Horren barruan 5 puntu, gehienez, ortografiagatik. Ortografiari dagokionez, hona hemen idaztarauei dagokien nota jartzeko irizpideak.
Puntuak
5 Ortografia aldetik oso ondo
3-4 Akats ez oso larriak
1-2 Garrantzi handikoak
0,01-0,99 Oinarri-oinarrizkoak/garrantzi handikoak ugari; gainditu gabea.
0 Ez agertua

b) Esaldiak berridatzi ariketan emandako esaldiak beste era batera idatzi behar dira jarritako hitzak edo hitz-zatiak erabiliz; Esaldiak berridatzi ariketa honetan moldaketa oso eta zuzen bakoitzak puntu erdiko balioa du. Baina zer esan nahi du “oso eta zuzen” horrek? Honako baldintzok bete behar dira zuzentzat emateko:

  • Lehenbizi, eredutzat ematen den esaldiaren zentzua osorik jasotzea. Erantzunak, jarritako perpausaren zentzuaz gainera beste era batera ere interpretatzeko bidea ematen badu, azterketariaren erantzuna anbiguoa delako adibidez, ontzat ematen da alde horretatik, haren zentzua gorde baitu. Baina zentzua gordetzen ez badu, besterik gabe txartzat ematen da erantzuna.
  • Eskaintzen den “moldea”ri jarraituz osatua izatea bigarren perpausa eta ez beste bide batetik eratua.
  • Gramatikaren aldetik zuzena izatea. Esaldi bakoitzak gramatikazko egitura baten ezagutza neurtzea du helburutzat. Baina neurtu nahi den gramatika-egitura jakin hori ongi egon arren beste nonbait huts eginez gero, ergatiboaren marka “ahantziz” esaterako, txartzat ematen da erantzun hori, besterik gabe.
  • Ortografia batua ere errespetatzea. Hala ere, huts txikiren bat barka daiteke.
  • Beti ere esaldi bakar bat osatu behar da. Ariketa egiteko bi zati eskaintzen dira sarri baina moldapenean esaldi bakarra aurkeztu behar da.

c) Lexikoa. Testu labur batean txertaturik, markatutako hamar hitzen baliokide egokiak aukeratu behar dira. Hitz horietako bakoitzak dagoen testuinguruan duen esanahia kontuan harturik aukeratu behar da baliokidea.

Erantzun zuen bakoitzak puntu erdiko balioa izango du.

Ariketa honen eta esaldiak berridazteko ariketaren kalifikazioak bildu egingo dira eta bien artean gutxienez 5 puntu lortu beharko dira. Batean zein bestean, gutxienez %40 atera beharko da.

d) Irakurrriaren ulermena. Testu batzuk eskainiko dira, azterketariek horiei buruzko hamar galderari erantzuteko. Ariketak honelakoak izan daitezke: aukera anitzeko galderak, testu zatiei dagozkien ideiak aukeratzea, lotura egokiak egitea edo egia/faltsua erakoak. Erantzun zuzen bakoitzeko puntu bat ematen zaio azterketariari. Erantzun okerrengatik ez da punturik kenduko.

Azterketa idatzia gainditzen badu azterketariak -eta horretarako ariketa bakoitzean gutxienekoa lortu behar du- ahozkora pasatuko da. azterketariak bere azterketako notak jakiteko eskubidea du. Horretarako, idatzizko eskabidea egin behar du Hezkuntzako Ordezkaritzan; notak jakin ondoren azterketariak azterketa ikusi nahi badu, bigarren eskabidea egin behar du eskainitako epean.

Comments { 0 }

Idazlana (gomendioak)

By on 2006(e)ko apirilak 21 in EGA, hautaprobak

Zenbait gomendio, euskarazko azterketako idazlana hobeto egiteko

(Administrazioa euskaraz, 22. alea, 8 eta 9. orriak).

1. Azterketa behar bezala prestatzeko komenigarria izaten da aldez aurretik kalitatezko testuak euskaraz irakurtzea. Ikusi nola aritzen diren idazle onak, aztertu beraien idazkera, eta buruan gorde gehien gustatzen zaizkizun egiturak, hitzak eta esamoldeak.

2. Saia zaitez jarriko dizuten gaia asmatzen. Kontuan izan aztertzaileak arazo bera izaten duela gaia aukeratzeko orduan, eta, horrelakoetan, gaurkotasuneko gaietara jotzen duela gehienetan (egunkarietako berriak, aldizkarietako artikuluak…).

3. Praktikatu behin eta berriro, eta, ahal izanez gero, azterketaren baldintzak errespetatuz (denbora, luzera…). Gero, aberasgarria izan daiteke dakien bati testua ematea eta zuzentzeko eskatzea.

4. Honaino helduta, ohartxo bat: azterketara prestatuta eramaten diren idazki-zatiei (sarrerak, amaierak) igarri egiten zaie normalean. Batzuetan, tokiz kanpo daude; beste batzuetan, ez dute zerikusi handirik idazlan osoaren maila eta tonuarekin. Hitz batean: ez zaizue komeni horrelakoetara jotzea. Horrek ez du esan nahi, jakina, den-dena inprobisatu behar dugunik. Zenbait gauza landuta eraman daitezke, adibidez, esaldien arteko lotura batzuk etab.

5. Prestatu ondo azterketara eraman behar duzun materiala: karneta, boligrafoa, ezabagailuak…

6. Aztertzaileek gai edo egoera bat proposatuko dizute idazlanean, eta zuk egoera hori benetakoa balitz bezala jokatu behar duzu. Demagun zinegotzi bati idatzi behar diozula zerbaitetarako. Idatziozu, ba, serio, eta egiazko gutuna bidaliko bazenio bezala, aztertzaileak zinegotzia bailitzan begiratuko baitio mezuaren funtsari.

7. Banatu denbora, hiru ekintza hauek kontuan izanik: eskema, idazlana bera eta zuzenketa. Eskaini aldi bakoitzari merezi dituen minutuak.

8. Eskema egiten emandako denbora ez da lan alferra; izan ere, eskema on batek gaiaren garapen egokia ziurtatzen du, eta inprobisazioa baztertzen. Bestela, ideiak agortu, eta agindutako lerroak idatzi nahian, noraezean ibiliko gara eta betelanean hasiko.

9. Errespetatu ematen dizuten gaia eta proposatzen dizuten idazki-mota. Ez tranparik egin.

10. Irakurri arretaz azterketako oharrak, baina ez kopiatu hitzez hitz argibideetako esaldiak eta adibideak.

11. Idazten hasi baino lehen pentsatu ondo zein den idazkiaren helburua (informazioa ematea, zerbait eskatzea, konbentzitzea…), zein eragin sortu nahi duzun irakurleengan (harritzea, zure aldeko bihurtzea…), nolako tonua erabiliko duzun (formala…), eta abar.

12. Litekeena da euskara zure ama-hizkuntza ez izatea edota erdara baino gutxiago menperatzea. Jakin ezazu euskaraz idazterakoan zure mailak zeozer jaitsi behar duela ezinbestez; hau da, erdaraz esaten dituzun gauza batzuk edo esaten dituzun moduan nekez eman ahalko dituzula euskaraz. Hori onartzea eta apaltasunez jokatzea abiaburu ona izaten da.

13. Eginahalak egin euskaraz pentsatzeko, eta ez gaztelaniaz. Egizu kontu gaia ahoz azaldu behar duzula, hizketan. Horrek izan behar du zure abiapuntua, eta hortik aurrera, nahi duzun bezala apaindu idazlana, beti ere, euskal diskurtsoan oinarriturik.

14. Aztertzaileek gutxieneko abstrakzio maila eskatu ohi dute. Istorioak, pasadizoak… ondo daude eta onargarriak dira, gaia eta argudioak biribiltzeko. Baina, maiz, idazlana anekdotetan oinarritzea adierazpen pobreziaren erakusgarri izan daiteke.

15. Komunikagarritasunak izan behar du gure helmuga. Aztertzaileak behin bakarrik irakurri beharko luke esaldi bakoitza; hortaz, ez luke zertan ibili saltoka esanahiari antzemateko. Hori dela-eta, testua zuzentzerakoan kontuan izan behar dugu guretzat argi eta garbi adierazita dagoena irakurlearentzat ilunagoa izan daitekeela. Beraz, zalantzarik badago, hobe berridaztea.

16. Ahalegindu zaitez letra onez idazten aztertzaileak ez nekarazteko; eta, aukeran, letra txikiz; bestela, aztertzaileek ezin dute neurtu nola erabiltzen dituzun letra larriak.

17. Izenburuak, azpi-izenburuak, oinoharrak eta horrelakoak lagungarriak izan daitezke testua egituratzeko.

18. Erabili lerroaldeak azpigaiak garatzeko.

19. On da papera aurreztea, baina utzi arnasten testuari. Marjinak eta zuriuneak eskertzekoak dira, gutxiago idazteko aitzakia gisa hartzen ez badira, behintzat.

20. Idazlanen ehuneko handi batek “ohiko” hasiera izaten du, adibidez: Gaur egun argaltzea da gure gizartea gehien kezkatzen duen gaietariko bat. Ez ahaztu lehen lerroaldeak aztertzailearen arreta erakartzeko balio duela, eta bide ugari dagoela horretarako; horietako bat, originaltasuna.

21. Idazlanaren azken lerroaldearekin agur egiten diozu aztertzaileari. Presaka ibili arren, testu bat ezin da edozein modutan amaitu. Ahalegindu zaitez, beraz, zure idazlanari nolabaiteko betetasuna ematen.

22. Idatzian aurrera egin ahala, kontzentrazioa galdu egiten da askotan, eta, horren ondorioz, akatsak pilatu egiten dira bukaeran. Eutsi kontzentrazioari, izan ere, hasiera onek ez dute ezertarako balio, behin erdialdera helduta hanka-sartze guztiak biltzen badira.

23. Idazten ari zarela, aukeratu hitz egokiak eta zehatzak, azaldu nahi duzuna adierazteko.

24. Gehienez ere 20-25 hitzeko esaldiak idaztea komeni da ideiak jorratzeko. Edozein modutan ere, monotonia hausteko, esaldi luzexeagoak eta laburtxoagoak tartekatu, erritmoarekin jokatuz.

25. Testuaren baitan perpausek elkarri uztarturik egon behar dute; eta lerroaldeen artean ere halako lotura bat beharrezkoa da, horrek bideak urratzen baitizkio ideien garapenari.

26. Arestian esan dugu idazten hasi aurretik garbi izan behar dugula zein den gure helburua eta baita testuan barrena erabiliko dugun tonua ere. Hori horrela, zenbait idazki formaletan tokiz kanpo egon daitezke honelako esamoldeak: kristona, demasa …

27. Azterketari askorentzat, puntuazio-zeinuak jartzeko garaian, eta kasurik hoberenean, koma eta puntua besterik ez dago; eta, batzuetan, gaizki erabilita. Gogoratu bestelako zeinuak ere hortxe ditugula eta testua antolatzen laguntzen digutela: galdera eta harridura markak, efektu erretoriko batzuk sortzeko; parentesiak eta marra luzeak, azalpenak esaldi nagusitik kanpo ateratzeko; eta horrela… asko eta asko.

28. Egitura batzuk, nahigabe, errepikatzeko joera daukagu, eta testuak -(e)larik, -z, bait eta horrelakoez betetzen dira. Azterketa egin baino lehen, aztertu zein diren zure errepikapenak eta saiatu kontrolatzen eta parekoak bilatzen.

29. Aztertzaileak ezin du jakin zuk esaldi bat izan duzula buruan eta ez duzula asmatu behar bezala idazten. Ideia bat emateko modu asko dago, eta bide batetik abiatuta irteerarik aurkitzen ez baduzu, atzera bueltatu eta berridatzi beste era batera. Azken batean, zeuk kontrolatu behar duzu arriskua eta, beraz, idazkia; ez alderantziz.

30. Azterketa egin behar duen jende askok uste du gramatikako zailtasunetan oinarritu behar duela bere idazlanaren garapena; hau da, zenbat eta subjuntibo eta baldintza gehiago sartu, orduan eta aukera handiagoa izango duela aztertzaileak liluratzeko, eta ondorioz, azterketa hori gainditzeko. Kontuz horrekin. Idazlan bat ezin da aurrera atera, euskaltegian ikasitako guztia biltzeko aukera izango balitz bezala. Idazlan batean gai bat jorratu nahi dugu ideia batzuen bitartez; horrenbestez, hasierako eskeman jasotakoa garatzera jo behar dugu, ustez nota ona eman behar diguten baina tokiz kanpo egon daitezkeen kontuak bazter utzita.

31. Idazten ari zarela, gelditu noizean behin, irakurri idatzitakoa, eta gustura ez bazaude, berridatzi. Berriro ere gogoratu irizpide nagusia: irakurtzerakoan, zu zeu, trabatuta geratzen bazara, seinale txarra.

32. Amaitzeko hamar edo hamabost minutu falta direnean hasi zaitez zuzentzen, eta ahal dela, modu sistematikoan (ortografia, joskera…).

33. Arreta handiz begiratu aztertzaileek ere arreta handiz begiratuko dituzten gauzak (ergatibo markak, pluraltzaileak….), edota etxean edo klasean egiten dituzun idazlanetan gehien errepikatzen dituzun akatsak (ergatibo pluralak, erlatibozko esaldiak eta konpletiboak nahastu…).

34. A!, ez ahaztu: aldaketa bat egiten duzun bakoitzean, begiratu ea nahi gabe arazoren bat sortarazi duzun komunztaduran.

Aholkuak aholku, hona hemen azken gomendio bat, programatik kanpokoa, baina, nire ustez, garrantzitsuena: gozatu idazten eta idatzi gozatuz. Azterketa batek egoera larrian jartzen bazaitu ere, ez ibili estu eta larri: saiatu aztertzaileei erakusten zein ondo idazten dakizun.

Joseba Lozano
HAEEko administrazioko hizkeraren arduraduna

A D M I N I S T R A Z I O A E U S K A R A Z

Comments { 0 }
-->