Tag Archives | elkarrizketak

Xabi Alonso: “Txikitatik Urrezko Danborra jaso zitekeen saririk garrantzitsuena dela pentsatu izan dut, Nobela edo beste edozer baino gehiago”

By on 2012(e)ko urriak 12 in elkarrizketak, solasean

Batxilergo 2. mailara iritsi aurretik ere, lehenengoz entzun nuenean beste urte batzuetako ikasleek euskaljakintzan pertsonaia ezagun bati elkarrizketa egiten ziotela, garbi izan nuen nori egin nahi nion nirea, momentua iritsitakoan: Xabi Alonsori. Kontatzen nuonean, denek ezinezkotzat hartzen zuten; halere, zaila izango zela jakin arren, ahalegin guztiak egin eta aitonaren bitartez lortu nuen. Eguna iritsi eta, goizeko hamarretan Madrilen egon behar genuenez, seietan abiatu ginen Ordiziatik. Iritsi ginenean masaje-emailearekin zegoen Xabi eta pixka bat itxaron behar  izan genuen. Hura urduritasuna! Imajinatzen duzue ni han zain, Santiago Bernabeuko instalazioetan eta Mourinho prentsaurreko bat ematen inguruko gelan? Xabier etorri zenean, aldiz, lasaitasun handiz hartu nuen guztia, oso eroso sentiarazi baininduen. A ze esperientzia!

Hasteko, Xabi, atzera egingo dugu, ondo iruditzen bazaizu. Zure hasiera futbolean Antiguokon izan zen, Donostiako talde batean. Ondoren Errealak fitxatu, eta bertan jubenil mailan han egon eta gero, 18 urterekin, lehenengo taldera iristea lortu zenuen. Baina, garai hartako entrenatzaileak, Clementek, Eibarrera eraman zintuen. Toshackek, berriz, zure talentua ikusita, berriro ere Errealera eraman eta, gainera, kapitaina izatera iritsi zinen. 2002-2003 denboraldian ligako jokalaririk onena aukeratu zintuzten. Bertan hasi zen zure benetako karrera profesionala. Hasierako uneren batean, hau da, Antiguokon edo Errealen zeundenean, inoiz ikusi al zenuen zure burua futbolari profesional bezala? Kontatuko al diguzu garai hartan nola bizi izan zenuen guztia? Ez, egia esanda, ez. Ez nuen futbola helburutzat. Txikitan denetan ibiltzen ginen anaia eta biok auzoko lagunekin: futbolean, eskupilotan, tenises… Hala ere, garbi dago futbolean gaitasun gehiago nituela eta, horregatik, Antiguokora joan nintzen. Oso talde onak izaten dira bertan baina, dena den, ez nuen inoiz pentsatu futbolari profesionala izatera iritsiko nintzenik. Orduan, Errealera pasatu nintzenean, pixka bat gertuago ikusten nuen nire burua profesional bihurtzetik – estruktura profesionalera igarotzen zarelako eta oso ezberdina delako-, baina inoiz ez hona iritsiko nintzen susmoarekin.

Askotan ikusten ditugu ikasketak alde batera utzi izandako goi-mailako kirolariak. Harritu nau jakiteak, zure kasuan, ez zenituela baztertu unibertsitateko ikasketak zure semea jaio baino pixka bat lehenagora arte. Zergatik erabaki zenuen zure ikasketekin jarraitzea? Nork bultzatu zintuen hori egitera? Alde batetik, norberak bere burua bultzatu eta indarra eduki behar du ikasketekin jarraitzeko. Denok dakigu futbolean murgilduta egotea oso lan intentsoa dela, baina, aldi berean, tarte bat aurkitzen nuen ikasten jarraitzeko, batik bat Donostian nengoenean, bertan nire lagunak asko laguntzen nindutelako. Liverpoolera joan nintzenean, aldiz, gero eta zailago izaten zen, partidu asko izaten bainituen eta, gainera, distatziak ere hainbat zailtasun ekartzen zizkidan. Horrela, Enpresa ikasketak 3.mailan utzi nituen. Halere, etorkizunerako proiekturen bat egiteko ere balioko didala uste dut. Beste aldetik, gurasoek txiki-txikitatik ikasketak jarraitzera bultzatu gaituzte etxean eta gauza guztiak ongien eramatera: bai futbolean gauzak ondo egitea eta baita ikasketetan ere. Gure etxean lehenengo ikasketak zeuden eta, ondoren, futbola.

2004an, Liverpool bezalako talde handi batek eskaintza luzatzen dizu. Berehala erabaki zenuen Ingalaterrara joatea edo, kontuan izanda familia eta lagunak hemen uzten zenituela, hausnarketa sakon baten ondorioz hartutako erabakia izan zen? Nola bizi izan zenuen une hura? Garbi dago familia eta lagunak utzi behar nituela, baina hor egongo ziren beti, ez ziren desagertuko. Egia da denbora bat egongo nintzela kanpoan, baina une horretan hartu nezakeen erabakirik onena zela eta pauso garrantzitsu bat emateko momentua zela iruditu zitzaidan. Beraz, iritsi nintzen Liverpoolera. Ezaguna zen, baina aldi berean bazituen zenbait alderdi ezezagun ere. Izugarria eta oso berezia den klub batera iritsi nintzen, eta bertan bost urte igaro eta gero, esan dezakeet niretzat oso esperientzia ona izan zela.

Aita Perikoren futbolari ibilbidea Errealean hasi zen, eta gero Barcelonara jokatzera joan zen. Beraz, etxean ez zen aldaketa bat gertatzen zen lehenengo aldia. Garai eta egoera ezberdinak izan ziren zuk Real Madridera jokatzera joateko eskaintza jaso zenuenean. Nola hartu zuten etxekoek, lagunek…? Badakigu, han, Euskal Herrian, Real Madriden zale den jendea badagoela, baina ekipo honen aurka dagoen jendea ere oso ugaria da. Guztiarekin ere, ingurukoek bazekiten nire erabakia zela eta, aldi berean, nire karreran oso pauso garrantzitsua. Gainera, momentu haietan babes handia eman zidaten eta oraindik ere babes hori daukat. Gure aitak Bartzelonan jokatu arren, berak bere karrera izan zuen eta hau nire karrera da; beraz, hori ez zen inolako arazoa izan.

Liverpoolen bost urte egon eta gero, 2009ko abuztuaren 5ean, Real Madridera joan zinen. Txuriz jantzita jokatu zenuen lehen partidua Errealaren aurka izan zen, honen lehen mendeurrenaren ospakizuna zela eta. Egun berezia izan zen Errealarentzat, eta zuretzat ere hala izango zela pentsatzen dut. Zer sentitu zenuen ospakizun hartan aurkariaren taldean jolastu zenuenean? Arraro sentitu al zenuen zure burua? Bai, horixe! Errealetik atera ondoren Anoetan jokatzen nuen lehen partidua zen eta, gainera, horrelako ospakizun baten aurrean! Merezi izan zuen bertan egotea, kontuan izanda Real Madridekin jokatzen nuen lehen partidua zela. Momentu horretan gauza asko batu ziren une berean, eta horregatik oso egun polita eta benetan berezia izan zen ospakizun hura Anoetan. Gainera, Real Madrideko klubak Errealarekiko oso jarrea ona izan zuela uste dut.

Gatozen orain gertuagoko garaietara. Espainiako Selekzioko partaide zara duela urte batzuetatik. Zer da bizipen honek ekarri dizun alderdirik positiboena? Zer azpimarratuko zenuke? Eta zer ezabatu? Izugarrizko pribilegioa da talde horretan egotea.Konpetibitatea urtez urte handigoa da eta azken urte hauetako arrakastak exijentzia gehiago eskatzen dio bakoitzari. Batik bat Eurocopan eta Mundialean bizi izan ditudan esperientziak hor geldituko dira. Talde horretako partaide izateaz oso harro nagoela esan nezake.

Pages: 1 2
Comments { 6 }

Elena Irureta: “Beti pentsatu izan dut nire lana kasualitate hutsa zela, ez zela betiko izango”

By on 2012(e)ko maiatzak 7 in elkarrizketak, solasean

Izaro eta Lierni gara eta Elena Iruretari elkarrizketa egitea erabaki genuen unetik, buruari buelta dezente eman behar izan genizkion jarraian irakurriko dituzuen galdera interesgarri eta, Maitek berak eskatu lez, dokumentatuak sortu ahal izateko. Izan ere, hasieratik argi izan genuen elkarrizketak originala behar zuela izan, baina interesgarria aldi berean. Autoa abiatzea zertxobait kosta zitzaigula aitortu beharra daukagu, baina behin lehenengo galdera idatzirik, ezin izan genuen gelditu. Guztia prest genuela-eta Elenari deitu genion berriz, hitzordurako data zehazteko xedez.

Horrela, neguko egun hotz eta euritsu horietako batean abiatu ginen Zumaiarantz. Kostaldera hurbiltzeaz batera eguraldiak hobera egingo ote zuen esperantza ez zen bete. Halere, kirioak dantzan genituen unea gerturatzen ari zen heinean, eta hau aski izan zen berotzeko, irratiko musikak giroa bizitzen zigun bitartean. Zumaiara sartzeaz batera, Lierniren osabaren hotelean egin genuen geldialdi bizkor bat, honek Elena ezagutzen baitzuen. Berak gidatu gintuen Elena Iruretaren landetxeraino. Leku zoragarria. Itsasoa urdin ikusten zen. Berehalakoan ireki zigun atea Elenak. Unetxo bat itxaron genuen egongelan hura telefonoz ingelesez hizketan entzuten genuen bitartean, seguruenik bezeroren bat izango zen. Segituan etorri zitzaigun bueltan, eta eskuzabalik hartu gintuen bere etxean. Elkarrizketarako lekua hautatu eta guztia prestatu genuen, bitarte horretan sekulako hitz-jarioa erakutsi zigun aktoresak. Giro adeitsu eta lasai hartan ekin genion elkarrizketari.

Egun on, Elena. Kaixo, guapas.

Euskal aktorea, Zumaian jaioa eta, jakina, interpretazioaren munduan denetik egindakoa, hots, mundu horretako puntu kardinal oro ukitutakoa, nola antzerkian hala telebistan ikus baitezakegu bera. Nolanahi ere, azken honi esker da famatu, Euskal Herrian bere izena Bi eta bat, Jaun ta jabe edo Martin bezalako produkzioetan parte hartu izanagatik ezagutzen baitugu gehiengook. Halere, Elena Iruretak ibilbide luzea dauka atzetik, eta, hain zuzen ere, hau sakondu nahi izan dugu elkarrizketa honen bitartez. Hortaz, lehenik eta behin eskerrak eman nahi genizkizuke gurekin egoteko tarte bat hartu izangatik, jakin badakigu eta oso lanpetuta zabiltzala azkenaldian. Oraintxe bertan ez zuek uste bezainbeste. Hemen, etxean, oporretan gaude (landetxeari erreferentzia eginez), eta, bestela, proiektu batzuk izan baditugu, baina oraintxe, oraintxe Madrilen telesaio bat bukatu berri dut eta lasai nabil; beraz, lasai hartu.

Orduan, zure baimenarekin, elkarrizketari ekingo diogu. Nahi duzuenean.

Hasteko, atzera begiratu bat botatzea gustatuko litzaiguke; izan ere, horren ibilbide luzea eta gero, gogoratzen al zara hasierako egun haiez? Nolakoa zen 20 urteko Elena Irureta? Bada, noski gogoratzen naizela! Azken batean, honetan hasi nintzenean, pixka bat kasualitatez izan zen, nik ez baitut inoiz horrelako bokaziorik izan. Niri askotan esaten didate: ‘Noiz nabaritu zenuen horrelako zaletasuna zenuela?’. Eta ni beti horrela geratzen naiz, oraindik ere ez baitakit zein bokazio daukadan! Zera esan nahi dut, niri gauza asko egitea gustatuko litzaidake, ez dakit, esate baterako… Beno, ez dizuet esango, gauza pila gustatzen zaizkit eta! Gertatzen dena zera da, ni eskolan oso gaizki ibili nintzen, eta, orduan, arte ederrak egitea gustatuko zitzaidala erabaki nuen; oraindik hor dirau istorioak, baina bueno… Azkenean, Madrilera joan nintzen Artes y Oficios eskola batera eta urtebete besterik ez nuen egin. Handik Londresera joan nintzen, beste urtebete egin nuen han. Handik bueltan ez nekien nondik nora jo, egia esan. Aurretik dentista batekin lan egin nuen hemen, Zumaian, eta gero, bueltatu nintzenean, bada, ez nekien zer egin eta nire izebaren dendan laguntzen hasi nintzen, honek altzariak saltzen zituen eta. Orduan zabaldu zuten antzerki eskola Donostian eta hara jo nuen. Zera pentsatzen nuen: ‘Ea hortik…’

Hasi ginen han, eskolan, eta oso ondo hasi ere, lehenengo promozioan. Gerora, promozio horretatik hamabi geratu ginen ikasgela batean, sei mutil eta sei neska. Hiru urte eman genituen han eta izugarri ondo pasa genuen. Zumaiako hiru ginen taldean: Kandido Uranga, Inazio Tolosa eta ni. Patxi Santamaria ere gurekin izan genuen, eta hura Zarautzen hartu eta hantxe ibiltzen ginen, joan eta etorri. Antzerki eskolako azkenengo urtean muntaiak egiteari ekin genion. Lehena, oker ez banago, Arlekino, bi nagusiren zerbitzaria (1983) izan genuen, zuzendaria italiarra zelarik, Ferruccio Soleri, eta muntaia handi bat egin zen. Honen ostean, antzerkiaren barruan ere, Troiarrak (1983), eta besteren bat ere bai Luis Iturrirekin. Harrezkero jada lanean hasi ginen, eta orain arte; izan ere, lan batek bestera eramaten zaitu!

Behin eskolatik irten ginenean, Aizpea Goenaga eta biok Txirri, Mirri eta Txiribitonekin lan egiten hasi ginen, papertxo txikiak egiten, eta oso gustura; urtetan ibili izan gara eurekin, beti oso gustura, inondik ere. Eurek beraien produkzio enpresa zuten, eta zerbait idatzi edo egin nahi ote genuen galdetu ziguten. Guk eskaintza hura onartu eta programa batzuk egin ere egin genituen. Hau da hau izan zen horietako bat. Horrekin hasi ginen eta saio saritua izan zen Madrilen. Eta horrela, bata bestearen atzetik.

Eneko Olasagasti, Carlos Zabala… Nire kide hauekin guztiekin beste telesaio bat egiten hasi nintzen. Bi eta batekin hasi ginen eta, zuek seguruenik ez zarete gogoratuko, dagoeneko hogei urtetik gora izango dira eta hura egin genuenetik, baina oso ezaguna egin zen; izan ere, Joselontxo (Jose Ramon Soroiz) eta bertako hiru pertsonaia ziren, tira, oso… Arrakasta izan zuen, eta telesaio honekin denboraldi batzuk egin genituen. Tartean beste gauza batzuk ere egin ditut, antzerkia… Bata bestearen atzetik joan da orain arte. Ez dakit, pentsatzen dut: ‘Ai ama, ez dit denborarik emango, ez dit denborarik emango beste gauza batzuk egiteko!’. Baina, bueno, hemen nabil.

Antzerki mundua aipatu duzu oraintxe bertan. Askotan esaten da antzerkian ez dagoela etorkizunik; mundu hori guk baino hobeto ezagutzen duzu. Beharrezkoa al da telebistan eta zinean adinako sustapena eta laguntza? Bai, noski. Beti esan da antzerkiarekin ez dagoela bizitzerik, eta benetan zaila da. Baina ni bizi izan naiz. Halere, aipatzen ari naizen gauzak aspaldiko kontuak dira. Ni gogoratzen naiz nola ezer izan ez eta Kontxu eta biok, Kontxu Odriozola, zerbait idazten jarri ginela. Hemengo kontuekin Ama begira ezazu egin genuen, eta herriz herri hasi ginen. Oso muntaia txikia zen, zera, Mikel Garmendia eta Jose Ramon Soroizekin batera, laurok hasi ginen. Guk geuk guztia muntatu, desmuntatu, kamioia kargatu, eszenografia jarri… Normalean, gainera, kalean edo frontoietan edo edozein lekutan! Gogoan dut, ez dakit Errezil inguruan izan ote zen, zero azpiko tenperaturak eta gu han, bainujantzian, pertsonaiak egiten. Nik jada ezin nuen gehiago, hotzak, eta galtzerdiak bainujantziaren gainetik jarri nituen! Ezin nuen jasan, izan ere. Eta kamiseta azpitik; noski, gero disimulatzeko ‘Fresko egiten du Benidormen, eta nik kamiseta badaezpada ere jarri dut!’. Ai ene! Anekdotak.

Lan asko egin izan dugu, gertatzen dena da orain gauza askoz ere zailago dagoela, emanaldi gutxi ateratzen dira eta. Dagoeneko lau urte badira nik ez dudala antzerkirik egiten, baina lagunak nola dabiltzan jakinda, larri ikusten dut kontua, oso larri.

Zuzendari lanetan ere aritu zara, 1993an Dúplex telesailaren ardura hartu baitzenuen. Nolako esperientzia izan zen? Ba al duzu errepikatzeko asmorik? Aizpearekin batera, bestela, nik bakarrik ez nukeen lan hura hartuko. Eta ez, errepikatzeko asmorik ez, ez baitut balio horretarako; zuzentzeko ez dut balio, oso letxe txarra baitaukat. Gainera, ni neu konturatzen naiz oso urduri jartzen naizela eta ez naizela gauza, eta eskerrak Aizpea Goenagarekin egin nuela hura. Aizpea benetan oso langile eta oso zuzendari ona da, eta berak badaki nola atera jendeari berea eta nola egin behar den guztia. Pazientzia ikaragarria du. Nik ez daukat. Ni etsita ibiltzen nintzen. Ai ama! Baina ez aktoreekin, aktoreak oso jende jatorra ziren eta primeran egiten zuen bakoitzak bere lana, lanarekin berarekin baizik. Izan ere, zuzentzea lan handia da eta jende asko dago eszenatoki batean, eta dena zuzendu beharra eta errealizazioak egin beharra… Niretzat hura guztia, latza. Eneko, Aizpea, Olatz Beobide eta jende hau lana lasai eta ondo egiten dabil. horregatik, chapeau. Nik ezin dut, ez dut balio.

Argi dago jendeak Martin telesailari esker ezagutzen zaituela gehienbat. Zer suposatu du honek zure bizitzan? Bueno, ez du uste hori benetan egia denik. Zenbat urte dira Martin egin zela, zazpi edo zortzi? Ez dakit, baina aurretik beste telesaio oso ezagun batzuk egin izan dira Euskal Telebistan, Bi eta bat, esate baterako. Honekin denboraldi ugari egon ginen eta Jose Ramon, esaterako, oraindik Joselontxo da. Zera esan nahi dut, harrezkero oso ezaguna egin zen telesaio hura. Eta gero bestea, Jaun ta jabe, Jose Ramon berriro ere lehendakaria zela bertan. Eta Martin hauetako azkena da, egin genuen azkena. Orduan, ez dut uste. Lehendik datorren zerbait da. Pertsona berdinek egin genuen, bai Ane Gabarain, bai Jose Ramon Soroiz, hau beti protagonista, eta baita ni ere, eta askotan gu biok bikote modura jarri gaituzte, senar-emazte bezala. Baina, esan bezala, Martin hirugarrena izan da, aurretik ere egon dira beste telesaio ezagunak.

Euskarazko hauetatik aparte, El Comisario telesaio arrakastatsuaz gain, Telecincoko Felipe y Letizia telefilmean parte hartu duzu. Nola suertatu zitzaizun azken eskaintza hau Telecinco bezalako prentsa arrosan oinarritutako telebista kate batetik? Horiek produkzio enpresak izaten dira, hau da, niri telebistak ez dit inoiz deitu ezertarako. Beti dago produkzio enpresa bat, eta horrek saltzen du egindako lana kate batera edo bestera. Niri Felipe y Letizia telefilmerako orain dela 15 bat urte El Comisarion lan egin zuen zuzendariak deitu zidan. Zuzendariak, katalana, oso tipo jatorra, esan zidan lan hori egin behar zuela eta nik pertsonaia bat egitea nahi zuela. Egia esan, ez nekien ze pertsonaia zen; izan ere, hasiera batean esan zidan nik lanean parte hartzea nahi zuela, baina aurrerago esango zidala nik antzeztu beharreko pertsonaia. Azkenean oso pertsonaia motza izan zen, bi eguneko lana.
Non jarriko ote duten, Telecincon edo Antena3en edo, niri berdin zait. El Comisario, esate baterako, Telecincon jarri izan dute 11 urtez, eta niri berdin zait han edo hemen. Nire lanak ez dauka zerikusirik jartzen duten katearekin. Normalean programak zer audientzia daukan ikusita, jarraituko duzu lanean edo ez, edo programa hori moztuko dute edo ez, ikusten duen jende kopuruaren arabera. Edonola ere, ze katetan jarriko duten niri berdin zait.
Zure ustez, nondik dator lan hauen arrakasta, Telecincoko hauena, alegia? Ez dakit, ez dakit. Nik jakingo banu eta jendeak jakingo balu nondik datorren arrakasta, gauza arrakastatsuak besterik ez lituzkete egingo; azken batean, hori da kontua, programak arrakasta izatea eta lanean jarraitzea. Momentua izango da, El Comisario egin zenean ez baitzen horrelako programarik, poliziekin eta hau eta bestearekin.
Hasiera batean telesail hau komedia zen. Hiru bat kapitulu edo grabatu genituen eta moztu egin zuten orduan. Kateak moztu zuen esanez ez zuela bide horretatik funtzionatzen eta beste bira bat eman behar zitzaiola telesailari. Hilabete edo egon ginen lanik ezean, eta gero berriz hasi ziren zeharo beste kontu ezberdin batekin. Hasieran, gainera, alde batetik komisaria zegoen eta beste aldetik, familiako kontuak. Gero, pixkanaka-pixkanaka, aldatzen joan zen gidoia eta komisariako kontuak eta kasuak besterik ez ziren gelditu. Orduan, pertsonaia batzuk kendu egin zituzten eta gero eta paper gutxiago zeuden. Dena den, denbora luzean mantendu izan da eta alderdi horretatik ondo, lana izan dugu.
Asturiaseko printzesaren amaren azalean sartu zara arestian aipatutako produkzioan. Hau pertsonaia esanguratsua da, baina interpretatu dituzun guztien artean ba al duzu baten bat besteak baino gogokoago? Ni ez naiz bihurtzen pertsonaia hori; beraz, niri berdin zait pertsonaia bat edo bestea egitea. Zuzendariak momentu horretan zehazki zer eskatzen duen eta zer nahi duen jakiten ahalegintzen naiz eta gero eginahalak egiten ditut hori lortzeko. Demagun orain polizia dela eta aurrekoa moja. Hori mozorro bat da. Pertsonaia bat egin behar baduzu hori da egin behar duzuna, hau da, moja, polizia edo orain, esaterako, andere zahar baten papera egin dut. Hori ez zait hainbeste gustatzen, ez zaharra izateagatik, ileorde bat eraman behar izanagatik… A zer komeriak! Ordu eta piko behar zuten hura jartzeko. Ile naturala zen, oso luzea, ezin zuten moztu eta motoak egin behar ziren. Are gehiago, nire ilea aurrealdean zuritu behar zuten kanpora ateratzeko eta ile guztia itsatsita neraman. Hori bai zela benetan jasangaitza! Adibidez, goizeko zazpiak aldera ileordea jarri eta ezin nuen mugitu; izan ere, hemen (buruaren atzealdean) hogei bat urkila jarrita nituen eta burua mugitzean urkila guztiak txaka eta txaka eta txaka barrura sartzen ziren. Alde horretatik deserosoa zen, baina besterik ez. Normalean, horrelako gauza bat egiterakoan, kalean eman behar dituzu ordu asko zain. Horrelako kontuekin baldin bazabiltza, ezin duzu ez taberna batera joan ezer hartzera, ez kuluxka bat bota ileordea ezin delako ukitu. Horrelako kontuak… Bestela, berdin da pertsonaia bat edo beste egitea, agian, bat bestea baino gusturago egingo duzu, baina ez pertsonaia aldetik, idatzita dagoen modua eta kontatzen duenaren aldetik. Pertsonaia batzuk zure gustukoak dira, beste batzuk ez hainbeste eta beste batzuk batere ez. Baina, tira, hori da kontua; lana da.

Zure ibilbidean zehar jende garrantzitsuarekin lan egiteko aukera izan duzu, hala nola, Pilar Bardem, Antonio Resines, Imanol Arias, Ane Igartiburu edo Mariví Bilbao. Anekdota bitxiren bat ba al duzu gurekin partekatzeko?
Egia esan ez. Ez dakit, orain ez zait bat ere bururatzen… normalean zure lagunekin edo zure lankideekin gertatzen zaizkizunak. Horiekin esate baterako, Pilar Bardemekin Hermanasen edo Ane Igartibururekin orain dela bi edo hiru urte pelikula bat elkarrekin egin genuen, eta oso emakume jatorra da, oso jatorra eta oso lankide ona, eta besteak ere bai. Nik ez daukat ezer esaterik, zeren eta lanera zoazenean lana egitera joaten zara, ez lagunak egitera, eta ni beti lana bukatu eta handik etxera joaten naiz, zuek bezala. Azken batean, lanean ari zarenean lanean ari zara.
Nik zortea izan dut, nik beti esan izan dut zorte ikaragarria izan dudala, beti lankide benetan on-onak izan ditut. Alde horretatik, entzuten dudanean ‘ez dakit zeinek hau egin zidan…’ niri alderantziz gertatu zait; laguntza behar izan dudanean beti han izan dut eta jendea oso-oso ondo portatu izan da beti nirekin. Horregatik ez dut zer esanik inorengatik. Beti oso jende jatorrarekin lan egin izan dut egia esan. Ez daukat zer esanik inorengatik, benetan.
Hainbeste lanen ostean, ezer berririk egiteko gogorik?

Bai, noski. Orain niri gehien gustatuko litzaidakeena Euskal Telebistan lan egitea da; izan ere, urte askotan egin izan dut lan bertan eta beti oso gustura eta lagunen artean egon izan naiz. Gertatzen dena da ez dagoela dirurik eta duela 8 urtetik hona edo -beno, ez dakit 8 urte izango diren, baina 5 behintzat bai- ez didate ezer eskaini. Askotan deitzen didate, baina elkarrizketak egiteko izaten da eta niri ez zaizkit gustatzen, zuekin ari naizelako, baina niri ez zaizkit batere gustatzen elkarrizketak. Ez zait gustatzen nitaz hitz egitea, are gutxiago Euskal Telebistan baldin bada, eta askotan deitu didate esanez ‘ondo pasako dugu!’. Ondo pasa nik lagunekin kalean, baina Euskal Telebistan ni han jarri eta bota, eta bota nire buruaz hitz egiten, nik nahiago ezetz. Ez Euskal Telebistan eta ez inon, e, baina beno (barrez).

Zure eguneroko fazeta ez da hain ezaguna, baina egun landetxe bat daramazu. Nola lortzen da bi lanak era arrakastatsuan konbinatzea?
Bai, guk gelak alokatzen ditugu; baita gosariak eman ere. Tira, nik hau orain dela hamaika urte eta erdi muntatu nuen; bai, 2000. urtean zabaldu genuen hau. Beti izan nuen horrelako zerbait egiteko gogoa, izan ere, beti pentsatu izan dut, lehen esan dizuedan bezala, nire lana kasualitate hutsa zela eta momentuz hor nengoela, baina ez zela betiko izango eta beste zerbait bilatu behar nuela. Hau zabaldu nuen eta, bada, ilusio handiarekin, eta hor ari gara, ia hamaika urte eta lanean jarraitzen dugu, jo eta fuego. Bai, orain neguan itxi egiten dut, bestela urte oso, oso, oso, osoa hemen lanean ematea oso nekagarria da.

Azkenik, zure ibilbide profesional eta pertsonalari izenburu bat jarri beharko bazenio, zein izango litzateke? Hara, hor harrapatu nauzue. Ez dakit, ez dizuet ezer esango, astakeria bat izango baita. Ez dakit, ez dut inoiz horrelakorik pentsatu.

HIZAPASA
Bueno, bada, hortxe utziko dugu. Hortaz, pasa gaitezen beste atal batera; izan ere, badakigu Telecincoko Pasapalabra saioan parte hartutakoa zarela behin edo behin, eta, kasualitatez, guk euskaljakintzan badugu honen euskarazko bertsioa, HitzaPasa izenekoa. Hortaz, ondorengo jolas hau proposatu nahi genizuke. Ea zer moduz moldatzen zaren!
A: Elena Iruretak egin zuen lehenengo filma: Axut.
D: 1993an zuzendu zenuen produkzioa: Bai, Dúplex.
L: El Comisario telesaioko pertsonaia: Laura.
M: Martinen emazte xelebrea ETBko telesail arrakastatsuan: Martin eta Marta.
R: Felipe y Letizia telefilmeko zure pertsonaiaren abizena: Nola zen? Rocasolano.
Z: Elena Iruretaren jaioterria: Bai, Zumaia da hori!

KATE MOTZEAN

Oso ondo moldatu zara HitzaPasan, ea orain kate motzean nola aritzen zaren:

Zer duzu gustukoago, komedia ala misterioa? Niri komedia asko gustatzen zait, baina tokatzen zaidan testuaren arabera, misteriozko zerbait gustuko baldin badut, bada, misterioa. Segun eta zer komedia eta zer misterioko kontu den!
Pelikula bat ikusi ala egin? Egin, noski; nire lana da! Eta pelikula eta zinea ere pila bat gustatzen zaizkit.
Tabernaria, Martinen eta Los Misterios de Lauran bezala, ala polizia? Edozer gauza.
Bada, oso ondo, honekin amaitutzat emango dugu elkarrizketa. Oso ondo.
Eskerrik asko berriro ere guri tarte hau eskaintzeagatik. Zuei.

Mintzoaren jardunean, hitz eta pitz, denbora brastakoan pasa zitzaigun, konturatu ere egin gabe ia. Hogeita hamar minutu eskaini zizkigun Elenak, eta fin asko aritu zen elkarrizketa osoan zehar nola gure galderei erantzuten hala ariketa ezberdinetan. Zumaiarrarekin izan genuen hartu-emana, ordea, ez zen bere horretan geratu gurekin eraman genituen kamera eta abarrak txukun-txukun jasotzeaz amaitu genuenenean, ez horixe. Izan ere, elkarrizketa amaitzeaz batera, hizketaldi informala nagusitu zen, eta Elenak bere burua pantaila handi nahiz txikian ikusteari dion beldurraren inguruan hitz egin zigun. Hori gutxi balitz, abegikor zabaldu zizkigun bere landetxeko ateak; horren adeitsu agertu zitzaigun, ezen bere etxeko txokorik goxoenak pertsonalki erakutsi baitzizkigun, kolore eta originaltasunez jantziriko dekorazioa nagusi zelarik bertan. Benetan eskertzen dizugu une oro erakutsi zenigun adeitasuna eta gertutasuna, Elena, bihotz-bihotzez. Zorterik onena opa dizugu etorkizunean. Esker mila, enegarren aldiz.

Comments { 0 }

Javier Armentia: “Ez zait bidezko iruditzen hiritarroi dena berdina balitz bezala saltzea”

By on 2012(e)ko martxoak 21 in elkarrizketak, solasean

Etenik gabe eskaintzen dizkigute produktu miragarriak: power balanceak, domina kuantikoak, sendabide alternatiboak… Batzuk ez dira hain berriak: homeopatia, akupuntura, kiropraktika…Telebista serie, film eta zenbait liburuk ere fenomeno paranormalen sinesgarritasuna bultzatzen dute. Baina zer dago horien guztien atzean? Zertan oinarritzen dira: frogetan ala sinesmenetan? Fidagarriak edo iruzurrak dira?

Gai horiekiko eszeptizismoa gizartean bultzatuz eta atzean duten iruzurra salatuz dihardu Javier Armentia astrofisikariak. Nire jakin-mina ase nahian, berarengana jo nuen iritzi eske. Hemen duzue eskaini zidan solasaldia.

Lehenik eta behin eskerrak eman nahi dizkizut Euskaljakintzaren izenean elkarrizketa hau egiteko aukera eman izanagatik. Ez da ezer, benetan plazer hutsa izan da.

Astrofisikaria zara, Iruñeko Planetarioa zuzentzen duzu eta zientzia gizartean zabaldu edo hedatzeaz arduratzen zara, betiere, pseudozientzia izena jasotzen duten horien aurkako jarreraz nabarmentzen zarela. Gai honetan gehiago sakondu aurretik, sasi-zientzien inguruan hitz egitean ulertu behar dugunaren definizio labur bat eman diezagukezu? Nik uste, alde batetik, gauza asko saltzen -eta, bestetik, kontatzen- dizkiguten mundu batean bizi garela. Horietako batzuk egia dira, beste batzuk funts komertzialak, ideologikoak zein politikoak dituzte atzetik. Batzuetan zientziaz bilduta datozen gauzak dira: aurrerapen teknologikoak, aurkikuntza berriak… Beste batzuetan, aldiz, misterioez hitz egiten dute, edo beste zenbait gauzaz. Kontua da ea gai garen identifikatzeko zein gauza diren fidagarrienak, zertan sinetsi behar dugun, eta zer jarri behar dugun zalantzan. Horretarako tresnak edukitzea benetan garrantzitsua da.

Pseudozientziak mota honetakoak dira, aurkikuntzez bilduak datozkigu, zientzia arloko misterioez hitz egiten digute; baina benetan analizatu edo aztertzean ikusten da modu okerrean, partzialean edo froga aproposik gabe aurkeztuak direla. Neurologoek, adibidez, gure garunak nola funtzionatzen duen kontatzen digutenean, magia dela iruditzen zaigu. Badakigu, ordea, ideia horien atzetik argitalpenak eta beste tresna batzuk daudela, eta beste edonork errepika dezakeela esperimentu bera. Norbaitek estralurtarrez inbadituak izaten ari garela esaten digunean, berriz, edo amerikarrak zerbaitekin esperimentatzen ari direla, jendea bahitzen dutela… inoiz ez da esandakoaren froga fidagarririk aurkitzen edo dena zalantzazko testigantzetan oinarritzen da. Hori ez da bidezkoa, ez zait bidezko iruditzen hiritarroi dena berdina balitz bezala saltzea. Batzuetan komeni da gauza asko modan daudelako edo interesatzen direlako soilik saltzen direla salatzea.

Eta hau betidanik existitu da edo zientziarekin batera eboluzionatzen joan den zerbait izan da? Biak. Azken batean, beti sinetsi izan dugu zerbaitetan. Gogoan dut Santiago Ramón y Cajalek, bere autobiografian, Aragoiko Petillan bizi zeneko gertakizun pare batek txikitan sortu zien harridura kontatzen zuela. Bata eklipse baten aurreikuspena zen. Egunkarietan irakurri zuen laster eklipse bat ikusteko aukera izango zela. Bertan zer ordutan ikusiko zen jartzen zuenez, beste zenbait haurrek bezalaxe, ikusi eta gertaerarekin hunkitu egin zen. Bestea ekaitz handi baten iragarpena zen. Herriko apaizak prozesio bat antolatu zuen ekaitzak herria ez harrapatzeko. Edo pentsatzen dut herriak tximisten kalterik ez jasatea eskatu nahiko ziola Jainkoari. Azkenean, zer eta tximistak elizako dorrea hautsi zuen. Begira zein desberdinak diren bi ikuspuntuak: alde batetik, aspaldiko fede kultural hori dago, tximistak Jainkoak bidaltzen dituela pentsatzen duena, eta azkenean zientziak dioen moduan, herriko punturik altuenean, hau da, elizako dorrean erortzen da. Eta bestetik, iragarpen zientifiko baten zehaztasuna dago, zeinak esaten digun ilargia nola mugitu eta eguzkiaren aurrean jartzeko gai den, eklipse bat sortuz.

Horrelako gauzak betidanik existitu izan dira. Urte luzez horrelako gertakizunen interpretazio magikoago edo naturaz gaindiagokoa egin da. Eskandinabiarrentzat, adibidez, tximistak eta trumoiak armak lantzen ari ziren jainkoek egindako txinpartak eta mailuen bitartez sortutako soinuak ziren.

Azalpen ezberdinak dira eta apurka zientzia gertakizun horien azalpen natural gisa onartzen joan zela ulertu behar dugu. Beraz, normala da denbora luzez biak bizikide izatea, eta, egun, horrela jarraitzea. Egia da, halaber, gaur egun edozein informazio edo edozein gertakariren berri sarean zehar zabaltzeko dagoen aukerarekin -albiste bat twiteatzen duzu, adibidez, eta bat-batean ehun mila jarraitzaile dituzu-, garrantzia handiagoa ematen zaiola albistearen erakargarritasunari, urte batzuk beranduago eduki dezakeen azalpenari baino.

Medikuntza alternatiboko produktuek, esaterako, edozein gaitz sendatzeko gai direla baieztatzen digute, eta, gaur egun, mirarizko produktu gisa saltzen dira. Egia da horrenbesteko gaitasuna dutela, edo imajinazio kontua baino ez da? Azken batean, pseudomedikuntzari sinesgarritasuna ematen diogu eta medikuntza tradizionalarekin mesfidati gaude. Zergatik? Benetan paradoxikoa da. Medikuntza tradizionala, Osakidetzako gizarte-segurantzatik ordainduta dator eta, beraz, medikuarengana joaten gara eta batzuetan gaixotasunak sendatu egiten dizkigute edo ez; beste batzuetan gustura artatu ez izanaren irudipena geratzen zaigu… Kontua da medikuntza tradizionala gauza askoren erruduntzat hartzen dugula, baina benetan hobeto eta denbora luzeagoz bizitzeko aukera ematen digu. Askotan ahaztu egiten dugu hori. Bestalde, pseudomedikuntza izena jasotzen duten horiek puntu alternatibo batean kokatzen dira, non negoziorako oso ondo pentsatutako amuak jartzen dituzten, medikuntzarekin pozik ez dagoenak bertara jo dezan. Hau da, imajinatu gaixotasun edo min bat daukagula, medikuntzak berak zer den ez dakiena. Normalean medikuak pilularen bat emango liguke. Beste norabait joan eta emandako belar batzuekin, berriz, sendatu egiten zara. Honekin zera esan nahi dut: batzuetan ezer gabe sendatzen gara, eta beste batzuetan egia da hartzen ditugun botika asko ez direla uste bezain onak, edo, benetan funtzionatu arren, beste gaixotasun batzuk azaleratu edota beste zerbait eragabetzen dutela. Mundua oso konplexua da zentzu horretan.

Ez dugu ahaztu behar medikuntza esperientzia natural zein pertsonalean oinarritu dela hainbat tratamendu, terapia, produktu eta pilula sortzeko. Aspirina horren adibidetzat har dezakegu. Bazekiten sahatsaren azalaren bidez egindako produktu honek sukarra eta mina kentzeko balio zuela. Duela ehun urte botika hau patentatu zen, mina zein molekulak kentzen zuen jakin zenean. Hirurogeita hamar–laurogeigarren hamarkadara arte, ordea, ez zen jakin zergatik gertatzen zen hori; baina bitarte horretan erabili zen eta benetako medikuntzak erabili zuen. Horixe da medikuntzaren historia. Medikuntza mota honetako gauzak gehitzen joan da; beraz, medikuntzaren alternatiba bakarra medikuntza hobea litzateke. Dena den, honen ondoan benetan ezer egiten ez duten sendabideen negozio bat sortzen ari da. Bata eta bestearen artean bereizteko modu bakarra terapia guztiek froga zientifikoen bitartez euren baliotasuna frogatzea litzateke. Hemen, zorionez, osasun publikoko zerbitzuak, ikerketak, unibertsitateak eta ikasketak argitaratzen dituzten aldizkariak dauzkagu; ikerlan arduratsuak ematen dituztenak, gizakiak erabiliko dituen produktuak ezin baitira nahi erara erabili.

Historian zehar, adibidez, talidominarena bezalako gertakari beldurgarriak izan dira. Hirurogeigarren hamarkadan erabili zen medikamendu honek haurdun zeuden emakumeen fetuetan malformazioak eragiten zituen eta hori ez zen jakin produktua merkaturatu arte. Egun esperimentazioaren bitartez horrelako gertakariak saihesten saiatzen dira. Benetan bide zaila da; izan ere, urte asko pasatzen dira produktua sortu eta merkaturatu arte. Duela gutxi esan zuten telebistan Madrilgo institutu batek HIESA sortzen duen GIBaren aurkako txertoan aurrerapen handiak egin dituela. Mota honetako eritasun eta infekzioak existitzen dira, eta horiek apurka aztertuz gaixotasun horien aurkako botikak sortzea posible da, baina urte asko pasa beharko dira txerto eta botika horiek merkatuan saltzen hasi aurretik. Benetan ikaragarria da hori, inork ez du gustuko. Horregatik, ez da arraroa jendeak beste edozein tratamendutara jotzea. Hala ere, inoiz ez dugu ahaztu behar euren eraginkortasuna frogatzen dutenak baino ez direla baliozkoak.

Alde horretatik iruditzen zait izugarrizko permisibitate okerra dagoela osasunaren alorrean; izan ere, terapia bat eskaintzen duen pertsonari mediku titulua edukitzea baino ez zaio eskatzen, eta ez eskaintzen duen horren baliozkotasuna. Hori salatzekoa da; izan ere, gehiago fidatzen gara ezagun batek esaten digunaz, zientifikoek esaten dutenaz baino. Ez hori bakarrik, askotan ilara luzeak itxaronarazten dizkigun medikuntza hori susmagarritzat ere hartzen dugu. Alde horretatik aipatzekoa da homeopata edo naturopata baten kontsultan munduko denbora guztia daukazula nahi duzun guztia kontatzeko; eta Osakidetzako medikuek, berriz, egunero paziente bakoitzarentzako denbora jakin bat dute, horrek gustura egotea eragozten duela. Horixe da, hain zuzen ere, medikuntzaren akatsik handiena, ezagutza eta gaixotasunen sendabideek aurrera egin arren, jendearekiko harremanak berdin jarraitu duela eta horrek ekartzen du sasi-medikuntzaren amuetan erortzea.

Niri benetan kezka sortzen didana zera da: benetan balio ez duen produktu baten arrakastak nola bultza dezakeen jendea medikuntza tradizionala albo batera uztera. Duela gutxi hil den Steve Jobsen kasua, Applen lehendakari exekutiboarena, horren adibide dugu. Herritarrak horretaz jabetzen dira? Hau da, zenbateraino baloratzen dugu produktu horien erabilgarritasun eta baliozkotasuna? Ez, nik uste ez garela horren jakitun eta Steve Jobsen kasua adibide ona da, medikuntza alternatiboaren emaitza txarrak gutxitan kontatzen baitira. Zergatik? Kasu gehienetan mediku horietako batengana joan eta funtzionatzen ez badu, haserretu eta ez duzulako kontatzen. Jendea ez da kexatzen ez kontsumitzaileentzako udal arreta zerbitzuetan, ezta osasun zerbitzuetan ere. Beraz, horrelako gertaerak galduta geratzen dira, kontatu gabe. Steve Jobsek sendaezina zen gaixotasun bat zuen, tratamendu gogorra eskatzen zuena, pankreako minbizia hain zuzen ere. Detektatu zitzaion unean operatzeko aukera zuen, eta kirurgia eta tratamendu oso gogor bat jasanez, sendatzeko portzentaje bat zuen. Gizon honek munduko osasun zerbitzu onenak jasotzeko aukera zuen, oso aberatsa zelako. Berak, ordea, bizitza naturalago baten aldeko apustua egin zuen, eta beste modu batera sendatu nahi izan zuen. Medikuak opera zezakeela esan zionetik urtebetera, jarrera zuzendu eta gaizki sentitzen hasi zenean, medikuntza tradizionalera itzuli zen, baina dagoeneko beranduegi zen. Izan ere, urtebete lehenago gaixotasunak konponbidea bazuen ere, orduan ez. Tratamendu aringarrien bitartez mina kenduko ziotela, baina seguruenik gaixotasun horrek hil egingo zuela esan zioten.

Nik uste kasu hori askotan gertatu den zerbait izan dela, hau da, jende asko dagoela eritasun baten aurrean eman zaion diagnostikoarekin zalantzan dagoena; psikologoek definitzen duten bezala, albiste txar bat jasotakoan edukitzen dugun ukapen fasean, alegia. Horrek askotan medikuntza alternatiboa hautatzea dakar eta, horren bitartez, agian sendatze prozesuan funtsezkoa izan daitekeen denbora galtzea. Ez gara, beraz, horrelako gauzen jakitun. Arazo handiena zera da, horrelako gauzak ez dizkigutela kontatzen. Horrez gain, nik uste dut arlo honetan ere badela beste gai anker bat: modu alternatiboan tratatzen dutenek orain arte aipaturikoa jakin arren, medikuarenera joateko aholkua eman beharrean, gaixotasuna sendatzen saiatuko direla esaten dizute. Ez hori bakarrik, hemen Iruñean bertan, noizean behin jendea biltzen da eta baieztatzen du, adibidez, HIESA bezalako infekzio arraroak eta minbizia ez direla benetan zientziak definitzen dituen modukoak, jarrera oker baten bitartez sortzen direla baizik. Hots, horien arabera, ezezkotasun moduko zerbait daukagu arazo fisikoak sortzen dituena, eta hori zuzentzeko, eskatutako hirurehun euroak ordainduta zeure burua ikusarazten eta terapia batzuk egiten erakusten dizuten ikastaro bat eskaintzen dizute. Inor horien amuetan erortzen bada, bere dirua galtzeaz gain, sendatze prozesuan garrantzitsua izan daitekeen denbora galduko du.

Beste adibide garbi bat da Afrika edo Ameriketako tropikaletara GKEekin garapen lankidetzan laguntzera joaten direnen artean gertatzen ari dena. Toki horietan malaria dago eta bertara lan egitera joaten diren gehienak homeopatiaren edo beste medikuntza tradizionalen jarraitzaile izanik, malaria sendatzeko laborategi homeopatikoetako produktuak eramaten dituzte. Duela urte batzuk, afrikar ingurune horretan lan egiten duten Osasunerako Mundu Erakundeak eta zenbait GKEk ohar bat atera behar izan zuten eskatuz produktu horiek ez erabiltzeko, mesedez, malariaren aurka babesten ez dutelako. Egun, paludismoaren tratamendu profilaktikoak, palundrinek esaterako, bihotzerrea sortzen du, baina badakigu gaixotasunetik babesteko balio duela. Arrisku handikoa da, beraz, farmazietan gaixotasun honetatik babesten ez duten produktuak saltzea, medikamendu bezala saltzea, alegia. Hala eta guztiz ere, Espainian eta Europa osoan dagoen botiken lege batek hori baimentzen du. Hori ikaragarri zentzugabea da, baina, bueno, espero dut Steve Jobsena bezalako kasu gehiago ez egotea.

Urte askotan, esaterako, beste kasu bitxi bat ere izan dugu: txertoen aurkako gero eta handiagoa den mugimendua. Zenbait gurasok ez dizkie euren seme-alabei txertoak ematen horrek autismoa sortuko diela pentsatzen baitute. Gaur egun badakigu, haurrei ematen zaien txerto hirukoitz birikoa jasotzeak autismoa sortzen duela zioen ikerketaren artikulua faltsua zela eta hura idatzi zuena auziperatua izan zela (artikulua ingelesez). Hau da, froga fidagarriak ez emateaz gain, asmo txarreko artikulua zen, beste botika alternatibo batzuk saltzeko asmoz idatzia. Aitzitik, artikulu hura idatzi zenetik hamar urte pasatu badira ere, jende askok datu faltsu horiek erabiltzen jarraitzen du. Zenbat jende hil ote da munduan euren gurasoek haur zirela txertoa eman nahi izan ez zielako? Txikitan txertorik jasotzen ez dutenek arazoak izaten dituzte bidaiatzerakoan; izan ere, infekzio horiek existitzen diren lekuetara joan nahi dutenean, txikiak zirenean euren gurasoek eman ez zizkien txertoak jaso behar izaten dituzte. Eta ez dugu ahaztu behar, errubeolaren eta elgorriaren txertoak hartzea, esaterako, arriskutsua dela adin batetik aurrera. Iaz, Granadako eskola batean, epaile batek haurrak txertoa hartzera behartu zituen, euren gurasoek seme-alabei txertoak ez jartzea erabaki baitzuten. Hori izugarria da, benetan axolagabea, Ordena Erlijioso batzuk, adibidez, odolaren transfusioa ukatzea bezain axolagabea. Horrek beldurtu egiten gaitu, jendea honaino nola irits daitekeen pentsatzera bultzatu. Bada, etxean bertan ditugu eta horrelako gauzak egiten jarraitzen duen jende asko dago.

Azkenaldian gertakari paranormalez jositako edo heriotza ondorengo bizitzaz hitz egiten diguten serie, programa, film… asko ikus daitezke. Uste duzu mota honetako programazioak arlo horien inguruko sinestunen kopurua areagotzen duela? Beste modu batera esanda, zenbaterainokoa da prentsak eta komunikabideek frogatu gabeko gertakari horietan egiten duten eragina? Begira, duela urte asko arrakasta handia izan zuen seriea izan zen “Expediente X” eta badirudi mundu guztiak ulertu beharko lukeela bertan erakusten zena fikzioa zela. Jende askok, ordea, sinetsi egiten zuen bertan ikusitakoa; izan ere, urte hauetan guztietan errepikatu diguten hori kontatzen zuen. OHE (gazteleraz OVNI) batez galdetzen badizut, adibidez, segituan plater hegalari bat irudikatzen duzu, begi irtenak dituzten estralurtarrak barruan imajinatuz. Hori ez dugu eskolan ikasi, komunikabide eta pelikulek kontatu diguten zerbait da. Nik “¡Vaya Timo!” izeneko liburuen bilduma bat zuzentzen dut, eta liburu horietako bat “Las Brujas ¡Vaya Timo!” da. Kontu egizu berrogeita hamar mila pertsona hil zirela kolektiboki horren harira; hau da, Erdi Aroan berrogeita hamar mila pertsona hil zituztela eta ehunka eta milaka pertsona torturatuak izan zirela sorginkeria egotzita. Hemen inguruan Zugarramurdiren adibidea daukagu, oraintxe epaiketaren eta heriotzaren laurehungarren urteurrena ospatzen delarik. Inkisidoreak berak ez zuen sinesten epaitu ziren gertakariak gertatzea posible zenik. Alabaina, sorginak aipatutakoan denok imajinatzen ditugu noizean behin elkartzen ziren emakume haiek, akelarreak, ukenduak egiten zituztenak eta erratzaren gainean hegan egiteko gai zirenak. Asmakizun hutsa. Inork ez zuen inoiz sorgin bat hegan ikusi, inork ez zuen haien ukendurik erabili eta inork ez zuen akerrekin harremanik izan. Hori ez zen existitzen, seguruenik gaixo zegoen norbaiten asmakizuna izan zen, botere handia zuen norbaitena.

Orain banpiroen pelikulak modan daude. Horiek literaturak sortutako ezaugarriak dituzte, hain zuzen ere, Bram Stockerrek asmatutako drakularen ezaugarriak. Pixkanaka gai honekiko grina sortzen joan da, zinearen, telebistaren, liburuen, komikien eta orain telebistako serieen bitartez. Gidoilariak banpiroen ezaugarriak aldatzen joan dira pelikula eta serieetan. Hain zuzen ere, “Los Vampiros ¡Vaya Timo” liburuan Jordi Ardanuyk liburu edo pelikula batetik bestera banpiroak egin dezakeena nola eboluzionatzen joan den aztertu zuen. Duela urte batzuk telebistako serie horietako batean, “Buffy, la cazavampiros” seriean, alegia, banpiroek joko gehiago emateko, esan zuten banpiroak eguzkiaren zuzeneko argiaren bidez baino ez zirela hiltzen, eta, beraz, itzaletan egon zitezkeela. Hasiera batean, Bram Stockerren drakulak egunez, eguzkia ateratzean, etxera itzuli behar zuen eta hilkutxa batean sartu. Gero gauzak aldatzen joan ziren, bat-batean egun osoan edozer gauza egin dezaketen banpiroak dauzkagu, Crepúsculo-koak, adibidez. Azken batean, mitoak dira gauza horiek kontatzen dituztenak eta egia da hedabideetan gai horiek ugaritzeak gizartean hedatu eta ezagun bihurtzen dituela.

Zuk diozu ea zenbat pertsonek sinesten duten benetan banpiroetan? Nik buelta emango nioke galderari: nori ez zaio inoiz gertatu leku ilun batean gauez geratzea? Badakizu ez dela ezer gertatzen etxean bakarrik eta ilunpetan zauden egun horietan; dena den, denok beldurtzen gara apur bat. Nork sartu digu beldurra gorputzean? Bada, gauetako istorioen asmatzaileek.

Beste gaietako bat karta, astro, seinale… bidezko iragarpenak dira. Engainatu egiten gaituzte, edo zerbaitetan, edozer gauzatan sinesteko beharra daukagu? Bi gauzak. Egia da engainatzen gaituztela, inork ezin du etorkizuna ezagutu. Hala balitz, jendea aberastu egingo zen kiniela eta loteriarekin. Nolanahi ere, ez dute egiten. Edo bestela, ekonomialariek etorkizuna iragarri ahal izangoko balute… Bueno, egia esan, nik uste zerbait iragartzen badakitela, poltsikoak betetzeko beste. Horixe da iragarleek egiten dutena, daukagun larritasunetik dirua atera. Denok jakin nahi dugu zer gertatu behar zaigun gero, batez ere, etorkizun hori hobetu ahal izateko. Baina iragarpena ez da existitzen eta inork inoiz ez du etorkizuna ikusteko gaitasunik izan.

Egia da intuizioa duen jendea egon dela: asmatzaile edo ameslari handienak; hala nola, Steve Jobs, ameslari handia izan zena, etorkizunean jendeak gustuko izango zuena ikusteko gai zena. Tramankulu ezberdinak hartu eta soinuak grabatu eta erreproduzitzeko gai zen gailua asmatu zuen, dena egina zegoela ematen zuen arlo batean, grabazio kontuetan. Hori bai existitzen dela. Baina ez da batere paranormala: informazioa behar da, sena, sormena…, hots, giza abileziak. Zorionez inork ez daki ziur zein izango den bakoitzaren patua, gurea bezalako gizarte batean, gainera. Egia da funtsezkoak eta genetikoak direla baldintza sozial, kultural eta ekonomikoak. Hedabideak orain nolabait programatuta ote gauden esaten ari zaizkigu, geure geneek gaixotasun batekiko joera izatera bultzatzen gaituztela, edo nola lortzen duten pertsona bat bestea baino garaiagoa izatea edo begietako kolorea ezberdina izatea. Azken batean, bi generen oinordekoak gara eta horrek baldintzatzen du gure etorkizuna. Kontua da igarleek ez dutela horrelako gauzez hitz egiten. Igarleek izarrei edo kartei buruz hitz egiten digute. Hitz batez, egiten dutena, batez ere iragarle horietako baten bezeroarekin funtzionatzen duena, gauza politak esatea eta kasu egitea da. Bistan da kontsulta horiek diru bat kobratzen dizutela une batez kasu eginez.

Esanak esan, frogatu da bezeroa dela nahi gabe, zeharka, gauza horiek guztiak kontatzen dituena. Honi gazteleraz “lectura en frío” izena ematen zaio. Gauza pare bat iragarleari kontatu ondoren, honek esaten dizu bere ustez familian noizean behin dauzkazun arazoak konpondu beharra dauzkazula. Nola jakin duen hori? Ea, izan gaitezen apur bat serioak, nork ez du inoiz etxean tirabirarik izan, edo eztabaidatu? Mesedez, etxe batean beti dago eta iskanbila. Orduan, norbaitek institutuko lagunekin daukazun harreman horretan gehiago pentsatu behar duzula esaten dizunean, Marte zure etxean dagoelako eta honek eragina duelako, sinetsi egiten duzu. Baina benetan ez dizu ezer esan, etxekoak eta zure lagun onena ere gauza bera esaten ari baitzaizkizu.

Hau da, iragarpenaren arlo honetan aurkitzen ditugunak gauza nagiak eta hizkuntza arraroak dira. Nostradamusen profezia horiek, adibidez, edozer gertatzen dela ere hark ohartarazi gintuela esaten dutenak. Ezer esaten ez duen poema bat hartzen dute: “Egunsentiko hari gorriak Zundonian agertzen direnean, errege txikia muturrez aurrera eroriko da”. Zer da hori? Bada, futbol partida batekin, lurrikara edo beste edozer gauzarekin interpreta dezakezu. Esan nahi dudana zera da, hori ere asko egin da eta engainatuak izatea gustatzen zaigu. Ziur nago benetan horrelako gauzak norbaitek guri esatea gustatzen zaigula, norbaitek hitz egin eta guri kasu egitea.

Dagoeneko hitz egin dugu zertxobait “¡Vaya Timo!” bildumari buruz. Orain arte gai asko jorratu dituzue, kreazionismotik hasi eta gizakia ilargira iritsi izana konspirazioa den edo ez aztertzeraino. Dagoeneko 16 liburu idatzi dituzue eta pentsatzen dut gehiago prestatzen arituko zaretela. Nola sortu zen ideia hau? Eta nola aukeratzen dituzue gaiak? Urte asko dira ideia hau garatzen hasi ginenetik. Nik elkarte batean kolaboratzen dut, Sociedad para el Avance del Pensamiento Crítikon (SAPC), hain zuzen ere. Bertan pentsatu genuen orain kontatu dudan guztia ezagutarazi behar genuela, hau da, gertakizunen beste ikuspuntu bat. Liburuen funtzionamendua sinplea da, zuk daukazun zerbait da eta norbaiti utz diezaiokezu, norbaitekin komentatu. Gertatzen dena da liburutegi batera joan eta arlo horien inguruan idatzitako liburu guztiak Iker Gimenezenak edo estilo horretakoak direla: plater hegalarien ingurukoak, Maiek iragarritako munduaren amaiera… Inoiz ez dago esplikazio zientifikorik. Gero, beste aldetik, zientzia liburuak dauzkazu, zientziaz eta gauza benetan dibertigarriez hitz egiten dutenak, baina normalean gai horiez hitz egiten ez dutenak. Zulo moduko zerbait zegoen hor. Orduan pentsatu genuen: zergatik ez dugu zientziak gai horiei buruz hitz egitea lortzen? Horrela sortu zen bilduma hau, gainera, apur bat beligerantea egin nahi izan genuen, hau da, gauzak diren bezala aurkezten saiatu gara, eta horietako asko iruzur dira. Egia da iruzur hitzak apur bat beldurtzen duela. Hala ere, 16 ¡Vaya Timo! publikatu ditugu eta oraingoz ez dugu arazorik izan. Liburu hauetan esaten den guztia guztiz egia da eta, gainera, oso liburu arinak egiteko gaitasuna zutenekin hasi ginen hitz egiten: zientzia zabaltzeaz arduratzen direnak, kazetariak, zientzialariak, medikuak… Denek nahi zuten mitoak desarmatzearen joko horretan parte hartu, eta istorio horietatik zer zen egi kontatu. Izan ere, iruzur edo mito horietako bat desmuntatzen hastean konturatzen zara zientzia aldetik gauza asko daudela kontatzeko, ez dakizkigun gauza asko.

Kreazionismoari buruz hitz egitean gertatu zen, adibidez, Bibliak kontatutako oro egia eta Darwinen biologia asmakizuna den ideiari buruz hitz egitean. Jende askok gaizki ulertzen ditu biologia eta eboluzioa eta Enresto Cármenak, biologoa denak, bi ikuspuntuak kontatzea pentsatu zuen. Oso liburu dibertigarria geratu zen. Gazte jendeak irakurtzeko prestatuak dira, liburu gehienak oso mintzaira errazean idatziak, formularik gabeak baitira. Motzak dira, ehun eta hogeita zerbait orrikoak. Ez dira horren garestiak ere, eta orain formatu digitalean ere badaude, e-bookean.

Horrela sortu zen, bada, ideia bat bezala. Hemen inguruko jendearekin hitz egiten hasi ginen, gaztelania zekitenekin; izan ere, bildumarako jatorrizko liburuak nahi genituen, ez dagoeneko existitzen diren liburuen edizio berriak. Egia da mota honetako literatura existitzen dela, eta pixkanaka Espainiara iristen ari da. James Randi, Bill Bryson eta mota honetako liburuak idatzi dituzten beste idazle asko daude, baina guk liburutegi bat osatuko zuten testuak sortu nahi genituen.

Gaur egun liburuak editatzea eromena da. Guk editore bat aurkitu genuen, Serafín Senosiáin, hemen Nafarroan Laetoli editorialaren jabe dena. Horiek ere dibulgazio liburuak egiten ari ziren. Bilduma hau, beraz, editorial hori aurkitu genuelako sortu zen, dibulgazio zientifikoarekin eta arlo humanistikoekin oso sentsiblea zen editore bat zuelako. Hark bultzatu gintuen liburu txikiez osatutako bilduma bat egitera. Hamasei dira dagoeneko, laster gehiago izango ditugu. Nik uste hogeita hamarrera edo iristen garenean, bada, jada zaharrak izango garela.

Pentsatzen dut jarduera honek etsai batzuk sortuko zizkizula. Nola saihesten dituzu? Bada, beti bezala. Zera esango dut: arerioei sarritan bi kandelaz egin behar zaie argi. Bitxia da, badago jendea kritika bat egiten duzulako soilik haserretzen dena. Zerbait gaizki iruditzen zaizula esan eta bat-batean inkisidore bat zarela esaten dizute. CIAk ordaintzen didala ere esaten didate, euren abokatuak bidaliko dizkidatela…

“¡Vaya Timo!” bilduma, esaterako, psikoanalista, erlijio, homeopata eta plater hegalariak saltzen dituztenekin oso gogorra dena, ez da kontuan hartua izan, eta egindako kritika hori alde batera utzi du jendeak. Hori nahiago dute, alternatiboek gezurrak esan eta ihes egitea gogokoago dute; horregatik, normalean ez da eztabaidarik sortzen. Telebistan, ordea, bai jarri naizela batzuekin aurrez aurre. Zer egin behar diogu, ez naiz batzuen gustukoa. Ez dut eraso fisikorik jasan, baina gogoratzen naiz duela urte asko, ETBn, sorgin batek madarikatu ninduela, esan zidan bi urteren buruan burusoil geratuko nintzela. Ilea asko mozten dut, baina ilea izaten jarraitzen dut. Hau da, ez dit funtzionatu, madarikazioek ez dute funtzionatzen. Esan bezala, eraso fisikoak izatera ez naiz iritsi; irain serioak bai, eta mehatxuren bat ere bai, baina gutxienekoa dira. Beste eremu batzuetan, Interneten, adibidez, ni oso lotsagabea naiz eta norbaitek iraintzen banau, nik gehiago iraintzen dut. Horrek ez garamatza inora, garbi dago iseka egiteak ez duela ezer konpontzen eta, horregatik, badago momentu bat non pertsona horiei ele txarrak alde batera utzi eta arrazoiak emateko eskatzen diezun. Orduan, desagertu egiten dira.

Amaitzeko, eta hemen, Iruñeko Planetarioan gaudela aprobetxatuz, zure espezialitate zientifikoari buruz galdera bat egitea gustatuko litzaidake. Zure ustez, zein izan da azken urte hauetan astrofisikaren munduan gehien harritu zaituen aurkikuntza? Bada, begira, urte asko daramatzat lanean, beti gustatu izan zaidalako zerura begiratzea. 84. urtearen inguruan Complutensera sartu nintzen tesia egitera eta orduan hasi nintzen lehendabiziko aldiz astronomo edo astrofisikari lanetan. Orain konturatzen naiz garai hartatik erabat aldatu dela Unibertsoarekiko daukagun ikuspuntua. Mende laurdena pasa da ia une hartatik, eta gaur egun Planetarioan bertan kontatzen duguna, zerua… oso ezberdina da lehen kontatzen zenetik, nahiz eta garai hartan iruditu ordurako aurkitutakoa zela denetan modernoena.

Urte honetan Fisikako Nobel Saria eman zaio, hain zuzen ere, Unibertsoko energia eta materiaren zati handi bat zer den ez dakigula dioten ikerlari batzuei. Energia ilun horrek, gainera, nolabaiteko aldarapena egiten du, eta horren ondorioz unibertsoa pixkanaka gero eta azkarrago hazten ari da. Dudarik gabe kosmologiako ikerketa horiek, hau da, Unibertsoa nolakoa den, nondik datorren eta nora doan aztertzen duen zientzia hori dela denetan liluragarriena eta ustekabe gehien eman dizkiguna.

Laurogeigarren hamarkadan, Espainiar Telebistan Carl Saganen Cosmos seriea emititzen hasi ziren, eta honek hamahiru milioi pertsona zituen begira. A zer garaiak! Dokumental zientifikoak gaueko hamarretan jartzen zituzten telebistan, gaur egun bezala… Eta jendeak ikusi eta horiei buruz hitz egiten zuen, bertan garai hartako teoriez hitz egiten zela. Garai hartan geneukan unibertsoa asko aldatu da, eta aldaketa hori eman da orain badakigulako modu azkarragoan hedatzen dela, edota materia zati handi bat ezin ikus dezakegula. Orain, gero eta lan gehiago daukagu egiteko, eta hori benetan ederra da: jakitea gauzak ikasten joan ahala, oraindik asko dagoela egiteko. Zoragarria da hori.

Beno Javier, atsegin handiz aritu naiz zurekin hizketan eta orain berriro ere zure parte-hartzea eskertzea besterik ez zait geratzen. Ez da ezer, oso gustura egin dut eta barkatu hemen aurkitzeko eman behar izan dituzun itzuli guztiengatik.

Mila esker eta beste bat arte.

Javierren hitz-jario aberatsari esker berehala pasa zitzaigun elkarrizketa. Kontu horiei buruz gehiago sakondu nahi baduzue, Javier Armentiaren bloga jarraitu besterik ez duzue.

Comments { 0 }
-->