Tag Archives | elkarrizketak

Arantxa Iturbe: “Telebistan irudiak asko jaten du hitza, eta niri hitza gustatzen zait gauza guztien gainetik”

By on 2012(e)ko otsailak 5 in elkarrizketak, solasean

Nork ez du ezagutzen Arantxa Iturbe Euskal Herrian? Edo bere ahotsa, behintzat? Izan ere, Arantxak 25 urte baino gehiago daramatza Euskadi Irratian lanean, egunero bere ahotsa Euskal Herri osora zabalduz. Jaime Otamendiren alboan hasi zen, Goizean behin izeneko irratsaioan eta orain Arratsaldekoan aritzen da gaur egungo gaiak jorratzen eta jende ezaguna elkarrizketatzen. Horregatik, Maitek euskaljakintzarako elkarrizketa bat egitea proposatu zigunean pentsatu genuen: nor hobeto elkarrizketatzeko 25 urte elkarrizketak egiten dabilen norbaiti baino? Azken batean, gu berriak gara honetan eta asko daukagu ikasteko Arantxa bezalako kazetari ospetsuengandik.

Pentsatu eta egin. Berarekin harremanetan jarri ginen eta elkarrizketa egitea proposatu genion. Segituan erantzun zigun baietz eta bere etxera gonbidatu gintuen elkarrizketa egitera, larunbat arratsalde batez. Aurretik dena ongi prestatua eraman genuen arren, urduritasun apur bat nabari genuen biok Tolosarako bidean. Arantxak oso abegikor zabaldu zizkigun bere etxeko ateak eta berehala lasaitu ginen bere laguntzaz. Pixka bat hitz egin eta elkarrizketari ekin genion…

Arantxa, eskerrik asko, lehenik eta behin, tarte hau guretzat hartzeagatik. Badakigu eta lanpeturik zabiltzala. Ez horregatik.

Gaur rolak aldatu egin ditugu pixka bat… (Barreak) Bai eta zer desagradablea, ezta? Niri galderak egiten hastea gustatuko litzaidake: zertarako duzuen hau, ea gustatzen zaizuen galderak egiten ibiltzea…

Bai, normalean zu ibiltzen zara galderak egiten. Bai, egunero…

Atzera egingo dugu denboran pixka bat zure baimenarekin. Laskurainen, Tolosako ikastolan, egin zenituen ikasketak UBI-COU arte, eta gero Nafarroako Unibertsitatera joan zinen kazetaritza ikastera. Baina betidanik izan al duzu kazetari izateko grina? Bai betidanik, betidanik. Askotan kontatzen dut -ez naiz ni gogoratzen baina amak kontatuta akordatzen naiz- nola sei urterekin, Alegiko ikastolan ibiltzen nintzen artean, irabazi nuen ipuin lehiaketa bat Tolosan. Ipuin lehiaketa bat beste herri askotan egiten den bezalakoa. Guretzat, Alegitik, Tolosan irabazteak sekulako inportantzia zuen. Etorri omen nintzen saria hartzera gurasoekin ekitaldi batera, eta saria jaso eta gero inguratu omen zitzaidan kazetari bat. Gaztelaniaz hitz egiten zuen, gainera, eta nik apenas nekien gazteleraz hitz egiten. Galdetu omen zidan: “ Felicidades… ¿Oye, y tú de mayor que vas a estudiar?”. Eta nik begiratu omen nion gizonari esanez: “Yo escritora“. Noski, ipuin lehiaketa bat irabazi nuen eta zer esango nion, ba! Orduan esan omen zuen gizonak: “Ya lo siento pero no vas a poder, eso no se puede estudiar. Tendrá que ser periodismo o algo así”. Ni bueltatu nintzen etxera ‘periodismo o algo así’ esaten. Berrogeita zazpi urte dauzkat, ez dut sekula iritziz aldatu eta ez naiz sekula damutu, gainera. Hori da onena.

Hori zen ondoren galdetu behar nizuna. 25 urte baino gehiago daramatzazu Euskadi Irratian lanean eta estatubatuarrek, adibidez, esaten dute horrenbeste denbora lan berean dabilena ez dagoela burutik ondo. Zuk hasierako ilusio berarekin jarraitzen duzu? (Barreak) Berberarekin! Zorionez, iruditzen zait aukeratu nuela oso gustuko lana: neurrikoa, oso eroso sentiarazten nauena… Ulertzen diet, agian, estatubatuarrei hori esaten dutenean. Pentsatzen dut esan nahiko dutela egunero lan batera joan eta errutina bat jarraitu, automatikoki gauza batzuk egin, ezer pentsatu gabe Atik Zra egunero gauza berdinak egin… Baina nik daukadan lanbidearekin egunero lanera joaten naiz, programa bat egiten dut -kulturari buruzko programa bat egiten dut-, gustatzen zaizkidan gauzei buruzko programa bat egiten dut: egunero jende desberdina etortzen zait bisitan nire etxera, haiei galdetzen diet sudur puntan jartzen zaidana… Asko ikasten dut, jende izugarria ezagutzen dut, ezagutu nahi dudan jendea gainera… Alde on guztiak ditu. Eta gainera, hilabete bukaeran ordaindu egiten didate. Jende gaztea etortzen zait galderak egitera eta eskerrak ematen dizkidate. Zer gehiago eska dezaket? Ez, ez naiz sekula damutu eta jarraitzen dut ilusio berberarekin. Izaten dira momentu hobeak eta okerragoak. Izaten dira momentu gogorragoak, gauzak zuk nahi duzun bezala irteten ez direnak, edo nahi zenukeen adina baliabide ez dauzkazunak… Hizkuntza txiki honetan lan egitean izan ditzakegun pega batzuk. Ez da dena arrosa. Baina berriro hasiko banintz orain, berriro aukeratuko nuke momentu honetan daukadan landibea. Beraz seko jota nago. (Barreak)

ETBrentzat ere lan gehiago egin izan duzu eta egiten duzu, adibidez, Goenkalerako gidoiak idatzi izan dituzu. Baina ez al duzu inoiz pentsatu irratian egiten duzun lan hori, hau da, esatari lan hori telebistan egitea? Ez al duzu tentaziorik edo aukerarik eduki horretarako? Goenkalerako idatzi ditudan gidoiak ez nuke esango ETBrentzat lan egitea denik. ETBrentzat nik ez dut apenas lanik egin. Hori da idatziz lan egitea eta, kasu honetan, ETBko serie baterako gidoiak idatzi ditut. Nire beste lana da idaztea. Horretaz aparte, telebistan aritzeko aukeraren bat edo beste izan dut, ez oso insistentea baina bai proposatu izan didate noizbait zerbait. Ez, ez zait inoiz gustatu telebista. Ez zaizkit gustatzen kamarak. Badakizu zer duen txarrena, gainera? Zuk telebistan egiten baduzu elkarrizketa saio bat, hurrengo egunean kalean jendea topatu eta esaten dizu:” Ui, ze guapa zeunden atzo!, Zer zenituen galtza berriak?, Pelukerira joanda al zinen?” Fijatzen dira gauza horietan. Irratian, aldiz, beste faktore batzuk daukate garrantzi gehiago. Esaten duzunak garrantzi gehiago dauka. Noski, badaude beste gauza batzuek, telebistan bezala, eragina daukatenak: ahotsa hobeto edo okerrago, musika politagoa edo itsusiagoa… Baina iruditzen zait irudiak asko jaten duela hitza eta niri hitza gustatzen zait. Ezeren gainetik hitza gustatzen zait. Irratian egon zaitezke ni orain nagoen bezala: bakeroak, zapatilak, ileak hala-moduz dituzula… eta entzulearentzat eman dezake izugarri ederra zaudela egun horretan. Eta egon zaitezke benetan fisikoki izugarri ez ederra egun horretan, baina edertasuna beste gauza batzuetan transmiti dezakezu. Agian, irudituko zaie oso itsusi zaudela gaizki hitz egiten duzulako edo hitz totelka ari zarelako. Telebistan, aldiz, dena eduki beharra daukazu kontuan, irribarrea zaintzetik ilea modu jakin batera edukitzera eta hor gauza garrantzitsuenak bigarren plano batera pasatzen dira.

Bai, antzeztu gehiago egin beharra dago, ezta? Niri hala iruditzen zait. Irratiak badu beste magia bat. Ez zaitu inork ezagutzen, bere alde on eta txarrekin. Nik, behintzat, ezingo nuke telebista kate batean lan egin eta kalera irtetean denak: ” Begira!”; ezingo nuke bizimodu normal bat eraman. Noski, hemengo telebistak ez dira… ez gaude New Yorken, baina ez nau tentatzen.

Oraintxe esan duzun moduan bi lan dituzu, idatzi ere asko egiten baituzu. Baina bi lan horietatik bat aukeratu beharko bazenu, zein aukeratuko zenuke? Egia da, hala ere, biak nolabait lotuta doazela, ezta? Lotuta dihoaz, bai. Izan ere, nik irratirako lanean egunero idatzi egiten dut. Gustatu egiten zait idaztea; beraz, idazten dut egunero esan behar dudan guztia, eta gero horren gainean inprobisatu egiten dut inprobisatu behar dudana. Baina goizean jaiki, lanera joan eta hasten naiz idazten. Orduan ere nolabait nire afizioa, idaztea, lanean ere betetzen dut. Orain dela gutxi irakurtzen nion kazetari bati erreportajeak idazten dituen kazetari batek edo idazle batek gauza beretsua egiten dutela, historiak kontatzen dituztela. Alde bakarra da historiak kontatzeko orduan, kazetariak benetako historietan oinarritzen direla eta idazleak asmatu egiten dituela, edo ez beti. Baina hori da alde bakarra. Gainontzean, kontatzeko erak eta erabiltzen dituzten teknikak beretsuak dira. Ez da erabat nire kasua, kazetariarena; izan ere, ni momentu honetan irratilaria naiz, kazetaria baino gehiago. Ni ez naiz ikertzen ibiltzen, elkarrizketak egiten aritzen naiz. Hori da nire lanaren oinarria. Baina, zortez, ez dut aukeratu beharrik izan. Idaztea izan da pasio bat, hobbie bat. Gauza bakarra okurritzen zait idazte adina disfrutatzea egiten didana: irakurtzea. Beraz, zortea daukat; hala bizi dut eta ez dut aukeratu beharrik izan. Eta ez dakit zer aukeratuko nuen. Bietatik bizitzea ahal izan banu, alegia, azaldu gabe idatziz bakarrik edo irratia eginez, ez dakit zer aukeratuko nukeen. Biak gustatzen zaizkit asko.

Idazle batzuek esaten dute idazteko sortze lan horri sufrimenduz aurre egiten diotela; eta beste batzuek, aldiz, zuk oraintxe esan diguzun bezala, gozatu egiten dutela. Pentsatzen dut, beraz, zure kasua bigarrena izango dela. Nik galdetzen diet irratira etortzen diren idazleei: “Sufritzen baduzu, zertarako idazten duzu?”. Ulertzen diet zer esan nahi duten. Gauza bat da idazteko ekintza bera gozagarria ez izatea, hau da, emaitza lortzeko bide horretan, badaude momentu asko oso txarrak. Ez zaizu ideia bat behar bezala plasmatzeko egokiera sortzen agian. Idazten hasten zarenean, beste edozein pasiorekin bezala gertatzen da: hori daukazu buruan eta hori besterik ez duzu egin nahi. Bide horretan badaude momentu gogorrak, edo zuzentzeko momentuak. Zu hor ari zara tapa-tapa-tapa idazten; buelta zaitez, orduan, atzera eta has zaitez berriro dena zuzentzen…Momentu horiek sufrigarriak baino gehiago nik esango nuke aspergarriak direla. Hori egia da. Baina gero emaitza ikusteak ematen duen satisfazioak… Niretzat. behintzat. gozagarriak dira. Nik eduki nahiko nituzke egunean hamar ordu nik nahi dudana idazteko. Ez dauzkat zoritxarrez.

Adibidez, ikastolan beti animatzen gaituzte, besteak beste, Beasain Idazlan Lehiaketan parte hartzera, baina ez dugu pertsona askok parte hartzen, gogorra egiten zaigulako zerbait idaztea. Baina zergatik egiten zaizue gogorra? Gustatzen zaizue? Jende guztiak esaten du: “Oraingo gazteek ez dute idazten, ez dute irakurtzen…” Nire gelan berrogei ginen, eta nik uste dut idaztea gustatzen zitzaigula biri. Eta irakurtzea ere gustatu-gustatu biri ere. Adibidez, esaten ziguten Miguel Delibesen ez dakit zein liburu irakurtzeko, eta jendeak irakurtzen zuen bat gehienez, bezperan, eta presaka. Ni joaten nintzen liburutegira eta irakurtzen nituen Miguel Delibesen liburu guztiak, baina nahiago nuelako hori egin beste zerbait baino. Ez hobea delako edo okerragoa. Niri gustatu egiten zait.

Bai, benetan ondo idazteko gustatu egin behar zaizu bai irakurtzea eta bai idaztea, ezta? Bai, benetan irakurzale izatea eta gustatzea. Uste dut, gainera, inportantzia gehiegi ematen zaiola. Gauza bat da zuk zerbait esan nahi duzunean gaitasuna edukitzea hori behar bezala adierazteko. Hori da gozada bat. Baita maitasun karta bat idazteko edo hazienda eskaera bat egiteko orduan ere. Zuk jakitea hitzez espresatzen esan nahi duzun hori, gozada bat da bizitzako edozer gauzatarako. Orain, ipuinak asmatzea edo idaztea zergatik izan beharra dauka beste gauza bat baino hobea? Uste dut baduela alde bat hobea, zer pentsatu ematen duelako eta garuna martxan jartzen duelako. Baina mekaniko batek ere garuna martxan edukiko du, ba, motor bat egiteko! Ni baino gehiago, agian; nik ez daukat ideiarik ere motorrez. Uste dut daukana baino garrantzi gehiago ematen zaiola animatu nahi horretan. Sentsazio hori daukat, behintzat. Orain, norbaitek idatzi nahi baldin badu, gogorra egitea? Nire lagun batek esaten zion bere aitari: “Aita, nik idazle izan nahi dut”. Eta aitak begiratu eta esaten zion: “Ba, idatzi!”. Ez zeukan beste misteriorik…

Makina bat liburu idatzi dituzu eta arrakasta handia izan duten batzuk, gainera: Ezer baino lehen, Lehenago zen berandu, Ai ama!… Horiek irakurri ondoren, esan dezakegu nolabait zure bizitzarekin zerikusi bat dutela. Zenbateraino idazten duzuna da autobiografikoa ala asmakizun hutsa? Ai ama! erabat autobiografikoa da. Haurdun geratu nintzenetik haurra izan bitarteko nire mixeria guztiak. Txar guztia kontatu nuen, ona alde batera utzita. Beste biak asmakizunak dira. Asmakizun erlatiboak, betiere. Toki batean bizi zara, jende batez inguratua, bizi eskarmentu batzuk dauzkazu… Badago jende bat gauzak erabat fantasiosoak idazten dituena. Nire istorioak ez dira behin ere fantasiosoak: entzun dudana, imaginatzen dudana… Pertsona bat kalean pasatu eta pentsatzen dut: “Ai! Horri ere pasatu zaio orain zerbait!”. Nahi gabe egiten dituzun gauza horiek. Asmatuak dira berez, baina beti dute zu bizi zaren tokiarekin eta interesatzen zaizkizun gauzekin zerikusia. Nire liburuak hartu-eman pertsonalari buruzkoak izan dira, orain arte behintzat. Hori da interesatzen zaidana, pertsonen arteko harremana hain zuzen.

Nik Ai ama! irakurri nuenean iruditu zitzaidan liburu hau zela amatasuna eta zoriontasuna batera doazela esaten duen leloari kritika moduko bat. Hain gezur handia al da hori? Bakoitzak bere erara bizi du, eta ama bakoitzak edukitzen du bere seme edo alabarekin bere esperientzia. Nik bai izan nuen sentsazioa, eta uste duk daukadala oraindik, ‘rollo’ interesatu bat dela; ezin diot nire buruari beste era batera esplikatu. Ematen du denek bide bera jarraitu behar dugula bizitzan. Emakumeei buruz ari naiz: denok ezkondu behar dugu, umea eduki… Emakume bati, adin batetik aurrera, jendeak galdetu egiten dio kalean ea ez duen umerik izan behar. Gogoan dut ze amorrazioa ematen zidan hori galdetzen zidatenean! Izugarri haserretzen nintzen! Pentsatzen nuen: “Zu zein zara niri galdetzeko ea umerik eduki behar dudan?, “Eta ez badut umerik eduki nahi sekula santan zer pasatzen da?, “Zerbait gertatzen al da horregatik?”, “Okerragoa naiz, hobea naiz?…

Asko pentsatzen nuen, ziur aski gehiegi. Egun batean, pentsatzeari utzi nion eta izan nuen seme bat. Inpresioa zera zen: zuk seme batekin sufritzen duzu haurdunaldian, gozatu ere bai, eta haurra edukitzean, sufritu, zer esanik ez. Eta haurra izan ondoren, lehendabiziko hilabeteak edo urteak mortalak dira. Nireak txarrak izan ziren, behintzat. Umeak ez zuen negarra besterik egiten: ezin nuen lo egin, ezin nuen bizi… Nik, gainera, lana utzi nuen; inor baino ‘txulagoa’. Ni orain ama izango naiz, baina izango naiz ama goitik behera. Orduan nire umea hartu eta umearekin gora eta behera. Pertsona desgraziatu bat izan nintzen urte betez: ito egiten ninduen, umeak ez zuen negarra besterik egiten, ez nekien nola zaindu… Jada ez nintzen hemezortzi urteko neska bat, urtetan aurrera nindoan. Baina inpresioa neukan ezin niola inorri nire egoera esan gaizki hartu gabe. Jendeak esaten zidan: “Zer moduz?“, eta nik “Buf!“. Eta jendeak: “Ai, chica! Hain ume polita eta…” Pasatuko zela esaten zidaten. Banekien pasatuko zela, baina momentu horretan sentitzen nuen amorrazio bat, hasarre bat, jende guztiarekin! Ama guztiak zebiltzan: “Ai, ze ondo, ze kontentu. Goazen umearekin paseatzera!” Ba, ez. Gezurra! Ni ez nengoen, eta pentsatu nuen kontatu egin behar nuela ni ez nengoela gustura. Horrek ez du bestea kentzen, baneuzkan momentu goxoak, jakina, eta nire semea da munduko gauzarik garrantzitsuena, orduan eta orain. Baina alde horiek ere bazeuzkan. Gero, liburu hori argitaratu ondoren, jendeak kalean topo egin nirekin eta kontatu egiten zidan ez zegoela gustura. Liburua idatzi baino lehenago, ordea, ez. Lotsa ematen zien egia esatea.

Horregatik, liburua idatzi eta gero jende pila inguratu zait. Adibidez, idatzi zidan hirurogeita bost urteko emakume batek Bermeotik esanez 42 urte lehenago pasatu zuela nik liburuan diodan guztia, eta zorionak emateko kontatu izanagatik. Berak ere sentsazio hori zuen. Herri txikian bizi eta ematen du ezin duzula esan gaizki pasatzen ari zarela, irribarrez egon behar duzula dirudi ume bat eduki duzulako. Momentu batzuetan irribarrez zaude, baina beste batzuetan umea hartu eta… Aldatuko zenuke zure bizitza osoa! Liburuan bertan, bukaeran, esaten dut liburua idatzi nuela umea eduki eta bi urte geroago, eta orduan, bi urte zituela, eman zizkidala nire bizitzako momenturik onenak, baina horiek ez ditudala kontatu. Liburu horretan kontatu nituen justu beste guztiak.

Euskal Herrian esaten da jaiotza tasa oso baxua dela. Zure ustez, zure liburuak zerikusirik izan al dezake honetan? (Barreak) Imajinatzen liburua atera eta miloika ale saldu, eta denak erabakitzea ez dutela umerik izango? Ez, ez; ez zen nire helburua inor konbenzitzea umerik ez edukitzeko. Ez dut esaten hori momentu bakar batean ere. Esaten dudana da guk umea izateko eskubidea daukagula, ez dela obligazio bat. Emakumeok daukagun eskubidea da besterik gabe. Eta baita esaten dut ere eskubidea daukagula behin esperientzia hori pasatu eta gero nola joan zaigun kontatzeko. Hori bakarrik. Inori ez nion esango zer egin behar duen eta, gainera, liburuek ez dute horrelako eraginik. Hori egia balitz, idatziko nituzke liburu pila bat gauza askori buruz, gauzak aldatzeko.

Antzerki munduan ere ibili zara. Oker ez baldin banago, hiru aldiz irabazi duzu antzerki onenaren Max saria. Gainera, horietako bat justu Ai ama! liburutik egokitutako lan batekin. Zure lanak Euskal Herritik kanpo, nazioartean, errekonozimendua izateak ere garrantzi handia du, ezta? Garrantzi handia izango luke. Arazoa da Max sari hauek ez dutela horrenbesteko oihartzunik hemendik kanpo. Agurtzane Intxaurraga izeneko emakume batekin egiten ditut nik antzezlan hauek eta lehenengoa irabazi genuenean izan zen halako poza gure barnean. Sari banaketara joaten zara saria jasotzera eta ikusten dituzu Espainiako aktore garrantzitsu guztiak, zuzendariak eta ministra etortzen zaizkizu zorionak esatera… Halako poz neurrigabe bat izaten duzu! Gero konturatzen zara, azken batean, eskaparate bat besterik ez dela. Balio balio sari honek ez du ezertako balio, salbu egun hori oso ondo pasatzeko, jende guztiak zorionak esateko, jende bat enteratzeko lan bat egiten ari zarela… Kalean esaten didate: “Orain ere irabazi duzu sariren bat! Zer, nobela?”. Eta nik baietz erantzuten diet. Momentuko oihartzun mediatiko bat besterik ez da. Gero balio, balio, ez du ezertarako balio. Gure esperantza zen lehenengoarekin, Ai ama! beste errekonozimendu bat izatera iritsiko zela uste genuen. Lana euskaraz eta gaztelaniaz prestatua zegoen. Gazteleraz egin zuten zenbait tokitan, baina oso gutxi hemendik kanpo. Hainbeste antzerki talde daude, bai Espainian eta zer esanik mundu osoan, ezen oso irtenbide gutxi izan zuen. Eta beste bi sariek balio izan digute berriro ere poz hori jasotzeko eta esateko egiten ditugun lanak ez direla txarrak, baina gure pozerako bakarrik balio dute. Begira hortxe dago azken Max saria. Begira ze itsusia! (Kamera aurrean erakusten du). Hau da azkenekoa. Lehendabizikoa gelan daukat, bigarrena Agurtzanek dauka eta hirugarrena hemetxe dago; beraz, laugarren bat irabazi beharko dugu. (Barreak)

Irratian euskaraz, idatzi ere euskaraz, ez al duzu inoiz beste hizkuntzaren batean aritzeko intentziorik izan? Ez, natural sentitzen naiz euskaraz. Beste hizkuntza batean, gainera, ahal izango nuke, eta ondo, gaztelaniaz. Hortik aurrera ez eskatu askoz gehiago. (Barreak). Ez, behintzat, poesia edo literatura egiteko. Eta gaztelaniaz ere eroso sentitzen naiz, ondo idazten dut eta ez daukat batere arazorik. Baina hasten naizenean neuretik kontatzen, euskaraz ateratzen zait.

Izango da zuregan idazleren bat eragina izan duenik zure idazteko eran. Zein gomendatuko zeniguke irakurtzeko? Ez dut bat horrela bereziki. Oso gaztetatik izan naiz irakurzale amorratua, harrapatzen dudan guztia irakurtzen nuen horietakoa. Denetik irakurtzen duena. Uste dut niregan eragin gehiago izan duela, eredu bezala, Arantxa Urretabizkaia batek. Gogoratzen naiz, ni ume nintzela, Arantxa Urretabizkaia idazten zuen idazle gazte bat zela eta banekienez ‘periodismo’ egin behar nuela ‘escritora’ izateko, oso markaturik nuen bidea. Ikusten nuen Arantxa hainbat ekitalditan, eta beti pentsatzen nuen bera bezalakoa izan nahi nuela. Zerbait fisikoa zen, itxuraz esan nahi dut. Ez bere idazteko era edo eredu neukalako. Gerora joan naiz topo egiten idazle bat baino gehiagorekin eta pentsatu izan dut: “Kontxo! Honek orain dela berrogeita hamar urte nik orain idazten dudan bezala idazten zuen. Zertan ari naiz? Hau egin dute lehenago”. Zenbat eta gehiago irakurri eta zenbat eta gehiago ezagutu, konturatzen zara hau ia kontatu dutela mila eratara. Badaude autore batzuk asko gustatzen zaizkidanak; Natalia Ginzburg bat, adibidez. Hil zen. Mende honetako idazle bat izan zen. Oso kontatzeko era zuzena zuen, parafernalia eta adorno handirik gabekoa. Kontatzen zuen sinple-sinple baina puntu askorekin, esaldi oso laburrekin. Ez zait gustatzen oso esaldi luzeak egitea. Zuzena izatea gustatzen zait eta, aldi berean, ironia erabiltzea; lerro arteko irakurketak proposatzea… Ez daukat idazle bat esateko, “nik honek bezala idatzi nahi dut”. Askorekin, hobeto esanda denekin, sentitzen dut zerbait ona. Liburu bat hartu eta beti dago, kapitulu bat ez bada, esaldiren bat esanarazten dizuna: ‘Ostras, ze enbidia! Nik hori idatzi nahi dut. Baina jada idatzita dago. Sentsazio hori ia denekin pasatzen zait. Beste adibide bat ematearren, irratitik orain dela gutxi pasatu da Joxean Agirre eta idatzi du Zwei Frauen (Bi emakume) izeneko liburu bat, idazleekin eta zerikusia duena, tipo oso berezi batekin zerikusia duena. Gozatu dut! Barre pila egin dut eta oso ondo pasatu dut. Baina ia idazle guztiekin pasatzen zait hori. Ez daukat bat eredu neronek jarraitzeko. Eta, gainera, uste dut urteak pasa ahala saiatzen zarela zure ahots propioa bilatzen. Ez duzu inork bezala idatzi nahi, idatzi nahi duzu zuk bezala eta jendeak esatea hiltzen zarenean: “Nola idazten zuen honek! Antzematen da hau hark egina dela…”. Pixka bat ego edo banidade hori daukagu.

Gu esklusibaren bila gabiltza, ba al daukazu nobela proiektu berririk eskuartean momentu honetan?Ez daukat ezer, lanak kentzen dit daukadan denbora guztia. Bai daukat orain, aspaldiko partez, idazteko gogoa; nire zerbaitetan jartzeko gogoa. Sei urte izango dira azkeneko gauza argitaratu nuela, enkarguz egin nuen ipuin kontakizun liburu bat. Baina ez naiz jarri gerora lanean eta momentu honetan badaukat gogoa kontatzen jartzeko. Beraz, esklusiba bat ez da, baina…

Bueno, ea orduan laster ikusten dugun zure lan berririk...Ikusterakoan esango duzue: ‘Begira, gogoa betetzen hasi zen!’

Besterik gabe, amaitu behar dugu. Oso atsegina izan da zurekin hitz egitea… Berdin.
Zorte ona opa dizugu hurrengo lan guztietan eta eskerrik asko. Eskerrik asko zuei, etortzeagatik.

Honela eman genion amaiera elkarrizketari. Hasiera bateko urduritasunak erabat aldendu genituen lana oso gustura egin baikenuen. Asko ikasteko daukagula badakigu, baina egindakoaz harro geratu ginen. Eta, noski, hau dena Arantxari esker. Mila esker, Arantxa!

Comments { 4 }

Kepa Junkera: “Trikitixa, akordeoi eta panderetaren soinuek hamaika urte baino ez nituenean erakarri ninduten”

By on 2011(e)ko urriak 11 in elkarrizketak, solasean

07:30 AM. Hori da jaikitzean lehenengo ikusi nuena. Ordu horietan nire begiek lotan jarraitzen zuten…. A! Kaguen! Berriz ere logelako atearekin harrapatu dut hanka! Badirudi gaur ezkerrekoarekin altxatu naizela, eta ez da egun garrantzitsu bat hasteko era aproposena. Izan ere, gaur bi ohiko azterketa ditut egiteko…08:30 AM. Urduri nago erabat, ez nago ziur Jose Ortega y Gassetek zer zioen gizakiari buruz. Agian, zirkunstantziak norbanakoaren parte direla? Baliteke. Zientziak gizakiarentzat baliabideak besterik ez direla gizakien mesederako? Seguruenik. Ez dakit. Une honetan ziur dakidan bakarra da, gainditzeko 5 bat behar dudala 13:45 PM. Erlojuari begira egon naiz momentu hau noiz iritsiko…. Azkenean, nire bigarren azterketa bukatu bezain pronto, askatasun sentsazioa gorputzean. Ez dira, baina, urduritasunak bukatu oraindik. Beste egiteko bat falta zait.18:02 PM. Berandu goaz! Banekien gertatuko zela! Nire buruari errieta egiten ari naizela iritsi naiz hitzordua dudan tabernara. Uffa!!! Hor dago oraindik! Hasperen egin eta agur bero bat egin diogu elkarri.

Lehenik eta behin, Kepa, euskaljakintzakook eskerrak eman nahi dizkizugu zure denbora preziatuaren tartetxo bat guri eskaintzeagatik. Eskerrik asko. Ez da ezer; alderantziz, atsegin handiz.

Musikagile, produktore eta musikaria zara, oso ezaguna Euskal Herrian eta hemendik hartago ere. Horregatik, eta pentsatzen dugu zenbaitetan galdetuko zizutela, jakin nahiko genuke zer suposatzen duen musikak zure bizitzan. Ni, batez ere, lehenengo sentsazioekin geratzen naiz. Nire kasuan, hamar-hamaika urte nituenean, Bilbon bertan erakarri ninduen musikak. Hemendik gertu dagoen auzo batean jaio bainintzen, Rekalde auzoan. Erabat erakarri ninduen bere soinuak: trikitixa, akordeoia eta panderetaren soinuek erakarri ninduten,
batez ere, soinu alaiak, dibertigarriak direlako. Kontzienteki edo inkontzienteki -adin horietan jakiterik ez dago- hura ezagutzea eta ikastea gustatuko litzaidakeela erabaki nuen. Ondoren, dantza talde batean aritzeko zortea izan nuen, txistua eta pandereta bezalako instrumentuak jotzen ikasteko eta albokarekin trebatzeko. Horrela, pixkanaka-pixkanaka sartzen joan nintzen musikan. Eta garraio horren bitartez, munduko edozein herrialdetako musikari batek duen sortze-gaitasuna ikusirik, zentzu unibertsalago batera iristeko asmoa izan nuen. Bestetik, edozein musika-estilok erakarri nau, batez ere sortzaileak, gauza berriak sortzen saiatzen diren horiek, entzutean lengoaia berezia duten estiloak, zerbait berezia bilatu dutenak. Baita asko gustatzen zaizkit ere, esan dudan bezala, musika unibertsalak, erroetatik, iturburuetatik abiatzen direnak, ukitu pertsonala duten horietakoak. Musika nagusiak inoiz ez nau erakarri; baina, noski, kanta interesgarri bat egonez gero, gustuko dut.

Beraz, azaldu duzun bezala, musikari izateko premia izan zenuen. Baina zergatik musikari, eta ez futbolari, adibidez? Ezinezkoa izaten da jakitea gehienetan gauza hauek. Uste dut gure bizitzan gauza asko ekiditen ditugula eta, horren arabera, badirudi bizitzan beste batentzat izan beharko zen papera egitea egokitu zaigula. Gehienetan zirkunstantziak dira, ezta? Nik hasieratik oso garbi izan nuen, eta, zorionez, gauzak nahi ahala atera zaizkit, jarduera profesionalak dituen zailtasunak kontuan izanik. Hala eta guztiz ere, ez pentsa, futbolaria izatea gustatuko zitzaidan. Futbola gogoko dut. Athleticekoa naiz ni, bazkidea. Hortaz, ez da ideia txarra futbolaria izatearena. Kirola egitea oso ondo dago, baina, jakina denez, Athletic eta antzeko taldeetan jokatzeko maila eskuratzea oso zaila da. Bestalde, zailtasun bera du, nik egiten dudan bezala, musikan jardutea.

Batxilergo 2. mailan gaude. Garrantzi handia duen garaia da; izan ere, ikasten jarraitzeko aukera jokatzen ari gara. Bestalde, gure etorkizuna baldintzatuko duten erabakiak hartzeko garaia da. Zuk, Kepa, hartu al zenuen zure garaian erabaki garrantzitsurik? Bai, momentu horretan nik ere selektibitatea egin nuen. Egia esan, ikasle oso ona nintzen institutuan nengoenean. Baina hain sakona nuen musikaren deia, non selektibitatea egin eta gero, Ekonomia ikasketak egiten hasi eta geroago karrera utzi bainuen. Horrela, musikan jardun nintzen nagusiki. Eta musika jotzen, kolaborazioak egiten, klaseak ematen… aritu nintzen. Aukeratzea zaila izan zen, benetan zaila. Gainera, adin horietan… Batzuetan, urduritasunak jotzen zaitu eta badirudi dena karta batean jokatzen duzula. Ondoren, ordea, bizitzak -lan egiteko gaitasuna baduzu- aukerak ematen dizkizu. Agian, behin betikoak direla pentsatzen dugu. Bestalde, beti egindakoarekin asmatzea bilatzen dugu, eta hortik aurrera gauzak ondo egiten saiatzen gara.

 
 
 

Zure kanta ospetsuenetarikoa Mari Jaia dugu, Bilboko Aste Nagusiarentzat konposatu zenuena. Esango al diguzu zer sentitzen duzun urtero jaietan entzutean? Egin nuenean, ez nuen uste hain ospetsua izatera iritsiko zenik. Konpartsako jendeak eskatu zidan, eta ustekabe horietako bat izan da: jendeak berea egin du, herri kultura bilakatu da. Eta azken zentzu hori ez zuen egin nuenean. Izan daitezke hamar, hamost nahiz berrogeita hamar urte igarotzen direnak, baina betikoa izan den kantaren itxura du. Musikak duen magia da, bestelako fenomenoa. Nik uste dut Mari Jaia abestiaren fenomenoa datorrela jendeak posible egin duelako. Jendeak abestiarekin bat egiten du, eta haren bi alderdi sortu: bata, himno itxura hartuz; eta, bestea, jaialdikoa. Uste dut abestiak azken batean hori islatzen duela, popularra den zerbait, gertukoa. Gainera, abesti irekia da, hau da, ahots ezberdinak barneratzen dituenez, Aste Nagusiaren arima edo espiritua ondo islatzen du. Beraz, ikuspuntu horretaik, bai, oso harro nago. Hala ere, urtero beste ikuspuntu batetik ikusten duzu. Dena den, benetan harro nago nire lagunei, nire hiriari eta festez gozatzen duten guztiei ekarpen hau egin ahal izanaz.

Zure musikan instrumentu tradizionalak asko erabiltzen dituzu. Zein da, txalaparta, trikitixa edota txistua erabiltzearen arrazoia? Bai. Askotan, lehenago aipatu dizudan bezala, adina eta denborarekin bat etorriz, ez da denbora asko pasa duen zerbaiten beharrarengatik. Adibidez, trikitixaren tradizionaltasurari erreparatzen badiogu, nahiko instrumentu berria da. Hortaz, ez dakit; beti izan ditut gustuko, uste dudalako lurralde bakoitzean instrumentu hauek gehiago edo gutxiago finkatzen direla. Hemen, esate baterako, trikitixa, akordeoia, gehiago finkatzen dira. Kantabrian, Asturiasen agian ez, arrazoi ezberdinengatik: bertara inguratzen den jendearen profilarengatik… Beraz, ezin da inoiz jakin. Niri egiten didan ekarpen bat, adibidez, pertsonalitatea da. Txalaparta gertuko instrumentua izanik, bateria estandar batekin alderatzen baduzu, zerbait ezberdina lortzen duzu. Beste lurralde bateko musikari batek agian instrumentu berarekin egingo ez dizun ekarpena. Horrek, toki bat izaten laguntzen dit. Beste alde batetik, nik eman diodan erabilera ere ezberdina izan da: lehenago egin ez zen zerbait. Nik ere, saiakera ezberdinak egiteko gogoa izan nuen, txalaparta bateriarekin, pianoarekin edota baxu batekin nahasiz. Horrelako gauzak.

Zure iritziz, zein da zure musikak arrakasta handia lortu izanaren sekretua? Ez dut inoiz pentsatu gure musika arrakastatsua denik. Gurea oso artisaua den musika da. Niretzat, gutxiengoarentzat den musika da, baina zentzu onean. Zerbaitek sentimendu bat sentiarazten badizu eta hunkitzen bazaitu, ez du zertan milaka pertsonen bermea izan. Gehienetan bat egiten dute. Unibertsala den Beatles taldea gogoan izan dezakezu, edota bostehun pertsonek bakarrik ezagutzen duten taldea. Nik beti ahal dudana egin izan dut: ekoiztu, sortu eta konposatu ahal nuena… Beti apaltasun osoz, jendeak gozatzeko asmoz errealitatea nola den jakinik. Hortik haurrera, garbi dago amesti eta errealista izan behar duzula.

Non topatzen duzu inspirazioa zure lanak egiteko garaian? Instrumentu bat jotzen dudan bitartean, melodia, soinua bera… gidatzen nau sortzeko garaian. Alde batera zein bestera eramaten nau armoniak, erritmoak, notak… Ez da zerbait begiratzea eta horretan inspiratzea; alderantziz, zure barnean dagoen zerbait da, zure izaeran. Bestalde, benetan inspiratuta jartzen zarenean, musikaren berezko indarra da benetan bidetik gidatzen zaituena, nire kasuan behintzat. Itxura zehatz bat baino gehiago. Mari Jaiarena egin nuenean, adibidez. Bai, pentsa dezakezu Mari Jaian, festetan, bertan duzu. Baina benetan lagun zaitzakeena da, musika jotzen hasten zerenean edota melodia imaginatzen hasten zarenean, musikak berak eramatea, gidatzea.

Zure iritziz, zein pauso eman daitezke euskal musika tradizionala gazte gehiengo batera iristeko? Hori ez dakit, hori noreberaren baitan dago. Pentsatzen dut politena dela zuk gustukoa duzun zerbait, nahiz eta zure lagunei ez gustatu, hura gogoko duzula esatea eta onartzea. Pertsonalitatea edukitzea, izaera bat. Uste dut hori garrantzitsuena dela. Hau da, sarritan esaten dizute ondo dagoen film bat ikusteko, baina, agian, momentu horretan ez dizu ezer islatzen. Hortaz, norberarengan dauden sentsazio horietaz jabetzea. Eta musika tradizionalean baino, musika orokorrean dago gakoa.

Eskerrik asko berriz ere, Kepa, ohore handia izan da zurekin minutu hauek partekatzea. Euskaljakintzakook zorterik onena opa dizugu. Atsegin handia izan da niretzat ere.

Comments { 0 }

Josetxo Zufiaurre: “Omenaldiek gogoberritu egiten zaituzte eta lan gehiago egitera bultzatu”

By on 2011(e)ko abuztuak 27 in elkarrizketak, solasean

Arratsaldeko lauretan geratuta nengoen Josetxo Zufiaurreri elkarrizketa egiteko. Aitarekin joan nintzen autoz bere etxera, Beasainera, eta osaba Andoni ere elkartu zitzaigun.  Josetxoren etxean zeuden gure zain bere emaztea Maite, nire amonaren ahizpa eta bera. Elkarrizketa bitrina batean mineralak dituen gelan egin genuen.

Josetxo Zufiaurre Goya etnografoa eta ikerlaria da. On Jose Miguel Barandiaranek erakutsi zion lan honetan sakontzen. Barandiaranek gonbidatuta, Etniker Gipuzkoa taldean sartu zen, eta egun talde honetako idazkaria da. Euskal Herriko Atlas Etnografikoa egiteko Beasaingo ikerketak egin zituen. Aranzadi Zientzia Elkarteko eta Eusko Ikaskuntzako kidea da.

Gaia ezagutzen ez dutenentzat, etnografia zer da? Gizakiaren kultura ikasten duen zientzia da. Ez da zaharra; antropologia, etnografia eta etnologia ez dira zaharrak. Lehengo historialari handiek istorioak kontatu dizkigute. Aurrena, musulmanek Espainia nola hartu zuten; geroago, Espainiako erregeek nola bota zituzten eta haien zaldien hanka hotsak erakutsi zizkiguten, baina hori ez zen herri xehearen kultura. Historiak herri xehearen kultura ezkutatu egin du. Herri xeheak beste kultura baseago bat du, baina bere kultura dauka eta oso garrantzitsua. Orduan, etnografiak herri xehe horren kultura xehe hori ikasten du. Gizakiaren bizi osoaz egiten da etnografia. Hasteko, herria: herria non dagoen kokatuta, gero herri horretan etxea non dagoen kokatuta, etxe horretan nortzuk bizi diren eta haur bat jaiotzean zer gertatzen den, nola ospatzen den, izena jartzea…. Gero haur hori eskolan hasten da: eskolako lanak nola diren, herrian bertan joaten den eskolara, eskolara beste herri batera joan beharra izaten duen, zer ikasten duen. Jarraian, haur jolasak. Berebiziko gauza bat da jokoa ere. Larrien jokoak ere bai: pilota, aizkolariak, betsolariak, musika… Gero, elikadura: zer jaten den, nondik sortzen diren etxean jaten diren janariak: txerria hiltzetik, baratzean ereindako barazkietatik, zuhaitzetan landatu eta zaindutako frutatik… Elikadurak badauka bere arlo berezia. Gero datoz gazteen arteko harremanak, ezkondu aurrekoak. Jarraian, ezkontza, familia eta herri arteko harremanak, gaixotasunak. Gero, heriotza. Hil egin behar dugu. Batzuetan gaixotzen gara eta ez gara hiltzen, baina, azkenean, hiltzera goaz. Orduan, heriotz bat etxean dagoenean, zer gertatzen da? Ez elizkizuna bakarrik nola egiten den, baizik etxean zer gertatzen den. Adibidez, orain ez da egiten, baina, garai batean, baserri batean norbait hiltzen bazen, baserrikoek ezin zuten inongo lanik egin. Etxe nagusiak ganaduarentzako ganadu-jana ezin zuen ekarri, eta ganaduari jana lehen ateak eman behar zion. Lehen atea zer da? Bizilagun bat da, herrikoa. Baina nor da? Herriko etxe guztiek daukate eliz bidea esaten zaiona, elizara joateko bidea. Beste leku batzuetan gorputz bidea esaten zaio, bide horretatik eramaten direlako elizara etxe horretan hildakoak. Gorputz bide horretan etxe horretan hil bada bat, gorputz bide horretan bide ertzean dagoen lehenengo etxea da lehen atea eta hark egin behar ditu etxeko lanak hildakoa etxean dagoen bitartean. Gertatzen dena da hori aspaldi galdu zela, baina lehen horrela zen. Beharbada ez ziren ondo konponduko, baina berdin zion, nahiz eta urte guztia hitzik egin gabe pasatu, lehen ateko gizonak ekarriko zuen etxe horretako ganaduaren jana eta lehen ateko emakumeek lagunduko zieten etxeko lanetan etxe hartako emakumeei gorputza hilda etxean zegoen bitartean. Hori dena galduta dago.

Nola sortu zitzaizun etnografiarako bokazioa? Etnografia zer zen ere ez nekien nik, baina gure aitak afizio handia zion mendiari. Ehiztaria zen eta, berarekin mendira joaten nintzenean, garai bateko kontuak jakiteko mina sartu zidan. Aralarrera joaten ginen elkarrekin biok igande goizetan, eta nik erosten nituen Aralarko planoak eta mapak, ikusteko nondik nora ibiltzen ginen. Konturatzen nintzen gure aitak bazekizkiela planoan agertzen ez ziren iturri askoren izenak. Mendi tontorrak ez hainbeste, mendi tontorrak planoan jarrita zeudelako. Ni joaten nintzen plano hori pixka bat osatzen, eta horrela gure aitak sartu zidan niri lehengo ohitura zaharren jakin-mina. Gero, Aralarko plano hori pixka bat bete nuenean, Don Jose Miguel Barandiaranengana joan nintzen. Ezagutzen nuen lehendik eta joan nintzen trikuharriak, dolmenak… non zeuden ea esango zidan. Segituan eman zidan 1916an Gipuzkoako Foru Aldundiak argitaratu zion argitalpen txiki bat, berak bilatutako dolmenak Aralarren non zeuden esaten zuena. Eta galdetu zidan: “Zertan ari zara?”, “Aitarekin mendira joaten naiz eta Aralarko plano bat osatzen ari naiz; bide batez, artzainei gadetzen diet”. Galdetu zidan ea zein herritakoa eta zein baserritakoa nintzen, eta nola nuen izena. Eta esan zidan: “Aralarren ari zara lanean? Aizu, pilotalekuak bilatu behar dituzu.” Eta nik: “Pilotalekuak, pilotalekuak?” Berak erantzun zidan: “Bai, badakit zergatik gelditzen zaren horrela. Zuk pilota frontisarekin erlazionatzen duzu, baina ez. Garai batean, Aralarren eta beste leku batzuetan, artzainek pilotan egiten zuten: aitzurra hartu eta laukizuzen bat egiten zuten. Erdian arrasto bat egin eta gaur egun tenisean jokatzen den bezala han ibiltzen ziren, ez sare eta ez erreminta, eskuz; beraiek egindako pilotekin, baina han ibiltzen ziren. Arrastoaren alde bat ukitzen jartzen ziren artzain bat edo bi, eta pilotan egiten zuten. Hasi nintzen Aralarren artzainei berriro galdezka mendira joaten ginenean aita eta biok, eta bederatzi pilotakeku, bere izen bereziekin, berehala aurkitu nituen. Gero beste hiru aurkitu nituen. Orain hamabi dira Aralarren ezagutzen ditugun pilotalekuak; gainera, izen bereziekin. Zortea izan nuen Zaldibiako Miguel artzain batekin topo egin nuelako. Lehen, artzainek familia Aralarren izaten zuten, ez da orain bezala. Familia herrian bizi da orain, umeen eskolarengatik, eta abar, eta artzaina bakarrik egoten da Aralarren; garai batean, ordea, ez. Udan orain ere familia joango zaio beharbada, baina garai batean urte guztian egoten ziren gehienetan. Aitek pilota jokua egin eta azken hitzak pasatzen ari zirela bakoitza bere txabolara joateko, mutikoak ere han ibiltzen ziren pixka bat jolasean. Miguel hau Zaldibian ezagutu nuen, edade handikoa. Hil zen aspaldi. Eta txikitan pilotan ibilitakoa zen, oso gizon alaia eta jatorra. Orduan, Don Jose Miguelek ikusi zuenean horretan ari nintzela, berak esan zidan: “Aizu, larunbat honetan etortzen bazara, egongo gara elkarrekin eta erakutsiko dizut lanean”. Teknika Don Jose Miguelek erakutsi zidan, baina jakin-mina nire aitak sartu zidan.

Zer erakutsi zizun On Jose Miguelek? Don Jose Miguelek erakutsi zidan lehenbizikoa zehaztasuna izan zen. Hark esaten zigun beti: “Gehiago balio du datuen gramo batek teorien kilo batek baino. Datuak jaso behar dira. Hau nola egiten da? Horrela, horrela eta horrela. Nola deitzen diozue? Horrela, horrela eta horrela. Datuak jaso behar dira eta hor dago balioa: datuak jaso behar dira, eta ez zer iruditzen zaidan esan. “Honengatik egingo zuen?” Ez, galdetu egin behar da. Eta hau zergatik egiten duzue horrela? Beharbada horrela erakutsi zigutelako. Baina zuk uste baino gehiagotan emango dizute arrazoia; gainera, zentzuzko arrazoia, zergatik egiten ditugun gauzak.”

Barandiaranek eskatutako inkesta bat egiten 20 urte pasa zenituen. Azkenean, argitaratu zen “Monografía Etnográfica de Beasain” izenarekin. Zer ikasi zenuen lan horrekin?Lan horrekin ikasi nuen gehienbat gure artzainek eta baserritarrek guk uste baino askoz gehiago dakitela, askoz gehiago. Ez daukate, beharbada, guk daukagun, esaten zaion bezala, “ciencia libresca”, baina, kultura bai. Kontuan izan behar duzu, baserriko kontuetan, haiek kultura hori naturan
ikasi zutela, baserrian eta irakasle partikular batekin, bere aita. Joaten ziren basora, sorora, mendira… ganaduarekin eta han ikasten zuten baserritarra izatea, abeltzaina izatea, laborantza izatea zer zen. Guk “ciencia libresca” asko daukagu, baina mamiko herri kultura haiek daukate.

Lan hori egiten elkarrizketa asko egin zenituen. Anekdotarik ba al duzu? Zer esango dizut! Baserritarrak desengainu asko eraman ditu kaletarrekin, eta, beraz, egoten da: “Kontuz ea hau nondik datorren…” edota “Zer nahi du gizon honek?”. Orduan, sartzen zara baserri batean eta esaten duzu Don Jose Miguelen inkesta egitera zatozela eta haiek: “Zer Don Jose Miguelen inkesta eta zer…!” Aurrena, baserrian sartu behar duzu umil-umil, ezagutarazi zein zaren, zure gurasoak nortzuk diren, zer herritakoa zaren… “A, bai! Ezagutzen dut hango baserriko zure aita, bai”. Konfidantza pixka bat hartu behar duzu eta baserritar haiei lasaitasuna erakutsi behar diezu, ez zoazela bere kulturatik ezer jasotzera zuk harekin dirua egiteko edo horrelako gauzak; gal ez daitezen jasotzera zoazela ulertu behar dute, eta orduan esango dizute dena argi eta garbi.

Jubilatu ondoren, Cruceros, Cruces, Picotas y Santutxos de Gipuzkoa idatzi zenuen. Zergatik hautatu zenuen gai hori?Oso gauza erraza da. Nik Goierriko ardura nuen lan egiten nuen enpresan, Kutxan. Behin Legazpitik nentorren, Legazpiko sukursala ikusita nentorren handik, eta elizako aldapa jaitsi eta eskubira errota bat dago, eta errota haren ondoan dago kruzero bat. Ikusi nuen kruzero haren ondoan eskabadora bat zabilela -gertuegi niretzat- eskabazio bat egiten. Industrialde bat edo horrelako bat egin behar zuten. Gelditu nintzen eta esan nion: “Aizu, zure nagusia non dago?” “Begira, han aurrean dagoen etxe hartan dago nagusia.” “Eskerrik asko.” Joan nintzen eta han zegoen, eta esan nion: “Aizu, begira, ni gai honetan ibiltzen naiz afizioz, eta hor eskabadora duzu zuk kruzero baten ondoan. Eskabadorarekin dabilen gizonak, ez borondate txarrez, baina, deskuido bat gertatuz gero, palankari aurrera eman beharrrean atzera ematen dio eta eskabadora ezkerrera joan beharrean eskubira joaten bada, hor dagoen kruzeroa txikituko du. Ez da Erdi Arokoa, baina askoz gerokoa ere ez; balio bat dauka horrek.”Eskertu ondoren, laguntzeko eskatu zidan.” Joan ginen biok kruzero ondora eta erakutsi egin nion. Segituan langileei esan zien esolak eta zinta jartzeko, eta handik barrura lana eskuz egin behar zutela. Makina handik kanpora ibili behar zela esan zien, gurutze hura ondo egoteko. Eskerrak eman nizkion aintzakotzat hartzeagatik eta, etxera nentorrela, pentsatu nuen nire artean Beasainen beste kruzero bat geneukala, eta Ordizian ere bazegoela beste bat kanposantuaren erdian, nonbaitetik eramanda. Banentorren eta pentsatu nuen: “Kontxo, Gipuzkoan zenbat izango ote dira?” Diputaziora joan nintzen -ezagutzen nituen han kulturako batzuk-, eta esan nien: “Aizue, horrelako eta horrelako monumentuen katalogorik ba al duzue?” “Zerrenda bat eman zidaten, kruzeroak non zeuden eta horrelako informazioarekin. Pentsatu nuen sakondu egin behar zela eta inkesta bat egin nuen. Probintziako bikario guztiei idatzi nien, ea bere herrian ba ote zegoen horrelako gurutzeren bat edo beste gurutze bereziren bat. Erantzun zuten batzuek eta beste batzuek, ordea, ez. Orduan, denek erantzun ez zutenez -ezta gutxigorik ere-, nire emazteak eta nik erabaki genuen larunbatetan eta igandeetan ibiliko ginela Gipuzkoan zehar. Gipuzkoak 82 udaletxe inguru dituela gaur uste dut, baina herriak 200 dira. Herria zer da? Ez da udalerria bakarrik, etxe multzoa, eliza eta kanposantua dituena da herria. Ez da udalerria, udalerria eta herria ez dira gauza bera. Orduan, Gipuzkoako herri guztietatik pasatu ginen nire emaztea eta ni, Maite eta ni. Herri guztiak ikusi: kanposantua non zegoen galdetu, joan eta ikusi kanposantua, ea gurutze bereziren bat zegoen, argazkiak eta neurriak hartu eta, lan hori egiten ari ginenean, azaltzen joan ziren beste gauza batzuk. Gurutze berezi batzuk badaude Gipuzkoan, kalbarioko hamabigarren geldialdia adierazten dutenak, eta gero pikotak ere badauzkagu Gipuzkoan, eta santutxoak ere bai. Goierrin santutxorik ez dago apenas, Legazpin badago bat. Eta errekopilazio bat egingo nuela pentsatu nuen. Kutxak argitaratu zuen liburua eta aspaldi agortu zen.

“Aguas de Beasain”, zure azken liburua, aurkeztu zenuen duela ez asko. Zein egitasmo duzu hemendik aurrera? Eusko Ikaskuntzak aldizkari digital bat dauka, euskonews izena du, eta interneten bidez mundu guztira zabaltzen die bazkideei. Orain dela hamar urte aldizkari digital horretan, beste batzuen artean, publikatu nuen pikotari buruzko lan bat. Orain entziklopedia digital bat egin nahi dute eta eskatu didate ea zabalduko nuen lan hori Euskal Herri osora. Orduan, orain, horretan ari naiz. Arabakoak eta Nafarroakoak jaso ditut. Orain Bizkaian ezer gutxi dago. Iparraldean ere bai baina zehaztu beharrean nago zer dagoen edo zer ez dagoen bai Iparraldean, Bizkaian, Gipuzkoan, Araban eta Nafarroan. Eusko Ikaskuntzari emango diot eta hark bere entziklopedian jarriko du.

Zer esanahi du zuretzat Beasaingo Udalak egindako omenaldiak? Udalak egin didan omenaldia ondo iruditzen zait, omenaldiak egitea ondo iruditzen zait, baina urduri jartzen zaitu. Eta omenaldi horiek gero dakarte beste gauza bat. Herritarrek kalean ikusten zaituztenean: “Josetxo, oso ados nago, oso ados nago eta oso ondo egon zinen” edo “Ezin joan izan nuen, baina zorionak, ados nago egin dizutenarekin…” eta hor gelditzen da. Beharbada esan nahi du gehienbat herriak onartzen duela egiten dudan lana, eta lan gehiago egiteko gogoberritu egiten zaitu.

Galdera hau espekulazioa da, baina zer esango zuen Don Jose Miguelek gaur egungo teknologia berriak erabiltzeko aukera izan balu? Don Jose Miguelek ezagutu zuen ordenagailua eta dena, eta nahiz eta berak ez erabili, bazekien zer zen. Don Jose Miguelek, kontuan har dezagun, pelikulak ditu filmatuta. Jende askok ez daki hori, baina gordeta dauzkagu fundazioan Don Jose Miguelek berak egindako pelikulak. Beste aldean ihes eginda zegoela, Gerra garaiko, aurreko eta ondorengo urteetan pelikulak egin zituen. Esan nahi dut Don Jose Miguel aurrerapenak ezagutu gabe ez zela egon. 1915. urterako, berak montatu zuen irrati bat. Zu orain irakaslearekin ikasten ari zara, baina berak “autodidaktikoki” ikasi zuen alemana. Alemaniako aldizkari batera egin zuen harpidetza, eta aldizkari hartan zetorren radio galena nola muntatzen zen, eta muntatu egin zuen. Joan omen zen Ataundik Ordiziako denda batera galena bilatu nahian, baina ez zuen aurkitu. Baina hark bazekien galenaren propietateak zeintzuk ziren: plomua eta azufrea. Hartu zuen etxean zegoen plomuzko tubo zahar bat, fregaderaren batetik kenduta edo, eta lima batekin egin omen zituen hautsak eta gero azufrearekin nahastu, eta hark galena lortu zuen. Aldizkari hark agintzen zuen bezala muntatu zuen eltze zahar batzuekin eta berak, aurikular batzuekin, irratia entzuten zuen. Baina, klaro, garai hartan ez zegoen irrati-telefonia, irrati-telegrafia zegoen asmatuta, morsen ematen zena. Ordurako hark bazekien morse eta frantsesa eta alemana ere bai, bere kasa ikasita. Lehenengo Mundu Gerran Alemanek beraien parteak ematen zituzten Berlindik, eta honek aditu egiten zituen. Aliatuek ematen zituzten Eiffel dorretik, hango antenatik, eta honek aditu egiten zituen. Espainian, periodikoetan jartzen zituzten bakarrik aliatuen aldeko gauzak, eta besteak, Ataunen: “Bai, periodikoan jartzen du, baina ez du jartzen nola irabazi zuten Alemanek halako tokitan”. Gauza horiek zabaldu egiten ziren jende artean, eta gobernadorearengana iritsi ziren: “Ataunen ba omen dago bat Alemanen berriak ematen dituena, eta espia bat izango ote da?”. Eta guardia zibilak bidali zituen Ataunera, pertsona horrekin egotera eta irrati hori haustera edo puskatzera.

Ba omen zetorren Ataundik Lazkao aldera bere lagunekin jai arratsalde batean, oporretan -bera apaiz estudiantea zen, baina oporretan zegoen-, eta bi guardia zibil bizikletan goraka gelditu omen ziren gazte multzo hori ikustean eta: “¿Ya conocen ustedes a Jose Miguel Barandiaran?”. Don Jose Miguel aurreratu eta bera zela jakinarazi zien. “Pues tenemos que estar con usted. ¿Usted tiene une radio?”, “Si” ,”Nos tiene que enseñar.” “Bueno, pues vengan conmigo…”. Etxera eraman omen zituen eta ohe azpitik -bere ohe azpian gordetzen omen zuen- atera zituen eltze bat eta beste eltze bat, eta eltze batetik bestera kable batzuk. Eta guardia zibilak barre egin omen zuen: “Sartu diote ziri galanta gobernadoreari, a zer gezurra esan dioten, una radio!” Don Jose Miguel konturatu zen barrez ari zirela aparatu harengatik eta entxufatu zuen berak, galenari eragin eta “pi pipipi…” Guardia zibil batek bazekien morsea zer zen: “Están emitiendo en morse, no entiendo pero están emitiendo en morse.” Don Jose Miguelek hartu omen zuen eta frantsesez ari ziren: “Estan diciendo esto, esto y esto” Guardia zibilek esan ziotenea nola muntatu zuen hura bi eltze zahar haiekin. “Pues así, así y esta revista alemana y tal…”. “Tenemos orden del gobernador civil de destruír la radio que usted habia hecho, pero mire, esto son dos cacharros. En conciencia, nosotros no podemos romper esto, pero a cualquiera que venga usted no le ponga los cascos, dígale que ya esta roto, y lo verán y les parecerá que ya esta roto.” Halaxe esan zioten eta han utzi zioten aparatoa Don Jose Migueli.

Bai, Don Jose Miguel oso aurreratua izan zen, oso aurreratua. Esaten dizut, ordenagailua ez zuen izan, baina gainerako aurrerapenak asko. Don Jose Migueli gertatu zitzaion ondorengoa. Berak ingelesa zekien, baina berak ikasita, eta idazten zituen artikuluak Ingalaterrako aldizkari zientifiko baterako. Han ikusten zuten oso artikulu onak zirela, zentzuzkoak. Behin gonbidatu zuten Londresera konferentzia bat ematera. Iparraldean zegoen momentu hartan ihes eginda. Hasi zen hitz egiten eta konturatu omen zen jendea burua mugitutzen, erlojuari begira…zegoela. Pentsatu zuen esaten ari zena ez zitzaiela batere interesatzen, baina halako batean antolatzaile batek frantsesez jarraitzeko eskatu omen zion. Frantsesez jarraitu omen zuen eta bukatu zuenean konturatu zen ingelesez ez ziola inork ulertzen. Jakina, hark ingelesez ondo idazten zuen, berak bere kasa ikasita zekien eta, baina pronuntziazioa inongo ingelesekin ikasi gabe zegoen eta pronuntziatzen zuen idazten den bezala eta ingelesek ez zioten ulertzen. Baina pentsa ezazu, bere kasa ikasita! Eta hark idazten zituen aldizkari zientifiko baterako kategoriako artikuluak, hain kategoriakoak non hitzaldia ematera eraman baitzuten. Don Jose Miguel oso aurreratua izan zen, oso aurreratua.

Elkarrizketa amaitzean, eskerrak eman nizkion. Josetxok bitrinako mineralak erakutsi zizkigun eta galena irratiaren anekdota komentatu genuen. Barandiaranekin irratia egiten Domingo Jauregui, nire birraitona, egon zela komentatu nion. Bere estudioa erakutsi zigun eta Errusiako Eliza Ortodoxoak haurrei Biblia erakusteko erabiltzen zituen triptikoak ere bai. Izeba Maiterekin tarte batean hitz egin ondoren, elkar agurtu eta etxera itzuli nintzen, lana egin izanaren pozarekin.

Comments { 0 }
-->