About aetxarri

Author Archive | aetxarri

Pauso hilgarriak

pauso heriotsuakKlik baten hotsarekin batera hasi da izerdia isurtzen, badaki zer oparo dion etorkizunak; izan ere, bere bizitzako pasadizo guztiak bi atetara geratu zaizkio murriztuak: heriotza edo bere gorputzeko zati baten galera. Pertsonen kontrako mina bat zapaldu du etxera bidean zihoala, edo medikuarenera, eskolara… zeuek erabaki bere noranzkoa. Horixe da, tamalez, gaur egungo 64 estatu ezberdinetako biztanleen egunerokotasuna. Ikerketek diotenez, 110 milioi mina daude zabalduta arestian aipatu ditudan herrialdeetan, eta beste 100 milioi biltegiratuak daude, 210 milioi bat pertsonen bizitza birrintzeko zain. Birrindu hitza erabiltzen dut, hori baita inoiz asmatu den arma krudelenetariko honen helburua. Minen xedea ez da pertsonen heriotza, areago joaten dira: euren bizitzak guztiz suntsitzen dituzte, ahal duten kalte moral eta fisiko bortitzena sortuz.

Baina zer da pertsonen kontrako mina bat? Aparatu hau lurrean lurperatuta edo ezkutatuta egoten den arma bat da, edozein objekturekin kontaktuan jartzen denean, pisuak egindako presioaren ondorioz, eztanda egiten duena. Ziurrenez, gerra inguruko egoerekin lotuko duzue hau, baina ezberdintasun nabaria du honekin. Gerra aurkari diren bi estatu edo estatuen bake hitzarmenarekin amaitzen da; mina hauen presentzia, ordea, ez da inoiz desagertzen. Beraz, gerra ondoren iritsiko da benetako infernua bertako biztanleriarentzat, bizitzaren egunerokotasunean, hain zuzen ere. Horixe da Afrikako eta Asiako lurralde gehienek pairatzen duten egoera, gune kaltetuenak Angola eta Camboya izanik. Hauetan, esaterako, minen kopurua ugariagoa da pertsonena baino; beraz, hauen atzaparretan erortzeko arriskua ikaragarria da.

pauso heriotsuakEgoera benetan penagarria dela diot nik. Neure buruari hurrengo galdera egin diot behin eta berriro artikulua idazterakoan: nork izan ditzake horrelako arma higuingarriak fabrikatzeko eskrupuluak? Ziurrenik, denoi Estatu Batuak eta antzeko lurraldeak etorriko zaizkigu burura (ekoizten dituzten arma klase ugariak direla eta). Hau horrela da, bai, baina ez ditzagun eskuak hain azkar garbitu; izan ere, gure herri honetan hainbat urtetan aparatu hiltzaile honen ekoizle izan baikara, Explosivos Alaveses enpresaren eskutik, hain zuzen ere. Zorionez, egoerak bere amaiera izan du. Ottawako akordioaren ondorioz suertatu zen hau, Espainiak eta beste hainbeste estatuk euren herrialdean zituzten mina guztiak neutralizatu egingo zituztela hitzartu zutenean. Zoritxarrez, Ottawako akordioa ez da eredu izan Estatu Batuak eta beste hainbat herrialderentzat. Argi dago, txapelik handienak ez du buru hutsik betetzen; beraz, euren kemen ustelaren eskutik 5 minuturo gizasemeren baten bizia birrinduko duen mina bat ekoizten da.

1,8 euroko kostua duten arma hauen biktima nagusiak haurrak eta emakumeak dira, herrixketatik distantzia txikietara ezkutatuta baitaude mina hauek. Hauen zapalketek eragiten dituzten kalteak sekulakoak dira: hanka, beso eta sexu-organoen anputazioak gehienetan. Hau horrela izanda, pertsona bere bizia guztiz aldatuko duen egoera baten aurrean aurkitzen da, askok ezingo dute euren lanekin jarraitu, beste askok ez dute protesi bat ordaintzeko adina diru izango eta makuluaren menpe bizi beharko dira betiko. Milaka egoera ezberdin, eragile bakar bat.

Aipatzekoa da minen ondorioz elbarri geratzen diren lagunei laguntza eskaintzen dieten GKE eta beste hainbat erakunde ezberdin sortu direla zorionez. Euren lanari esker, biktima hauek ez dira ahaztuko. On litzateke euren ahotsa mundu osoan zabaltzea, gure errealitatetik urrun ikusten dugun egoera honen aurrean hurbiltasuna lortzeko, begi aurrean dugun pareta sendo hau behingoagatik botatzeko. Horixe da Nazio Batuek sustatu duten azken bideoaren xedea, geure burua egoera honen aurrean ezartzea. Hala ere, sentsibilizazio kanpaina hau ez da mundu osoan zehar zabalduko; izan ere, Estatu Batuetako telebistek ez dute adorerik izan euren programazioan sartzeko. Eurek sustatutako errealitatearen beldur al daude? Lotsa ematen ote die euren estatu ahalguztiaren benetako aurpegia zein den onartzea?

Bestalde, mina hauek desaktibatzeko lanak ugariak dira, baina ez behar adinakoak. Aipatzekoa da, futbol zelai baten azalera duen lursail bat desaktibatzeko, hiru hilabete behar direla. Hori gutxi balitz, lan hori burutzen duten langile 2 hiltzen dira hauetako 5000 mina desaktibatzen diren uneko. Hala ere, lan honek ez du eragin positiborik izango Estatu Batuak bezalako lurraldeek mina hauek ekoizten jarraitzen badituzte. Horiek horrela, neurri gogorrak hartu beharko liratekeela diot nik; bestela, milioika pertsonen amesgaizto honek ez du amaierarik izango. Euren omenez, inoiz ahatz ez daitezen.

Comments { 0 }

Lurtarra da begiratua – XABIER ETXABE (II)

Aurretik aipatu dudan bezala (Lurtarra da begiratua I), nobela honetan pertsonaia dezentek du bere papertxoa. Horietatik guztietatik esanguratsuenak egin zaizkidanak aipatzea erabaki dut; Izan ere, guztiak aipatuz gero, artikulu amaigabea bihurtuko bailitzateke. Lastima, dena den, guztiei txoko bat egin ezina, pertsonaia guztiek baitute bere xarma. Edozein modutan, hauek dira nire arreta piztu duten horietako batzuk:

  • lurtarra da begiratuaJexux: Beote baserriko eskusoinu jotzailea da, gaztetan erromeriaz erromeria ibilitakoa hauspoa dantzatzen. Gaur egun, biloba Xabierrekin bizi da (beste protagonistetako bat, liburuaren autorea). Bere gaztaroko kontuak kontatzea ditu gogoko. Honen eskutik hainbat sekreturen jabe bilakatuko da irakurlea.
  • Xabier Etxabe: Liburu bat idazten saiatzen ari den gaztea da, eta horretarako bere aitona Jexuxen kontakizunez baliatuko da. Bere lagunen eta familiartekoen eskutik aitonak kontatutako gertaeren informazioa eskuratzen ahaleginduko da, bere nobela idazteko. Horretarako, pertsona ezberdinen laguntza beharko du; hala nola, lagun-min Xabierrena.
  • Ama: Jexuxen ama zen hau, emakume langile eta zintzoa bere esanetan. 1,45mko altuera era 100kg-tik gorako pisua zuen; hala ere, arintasunez mugitzeko oztoporik ez zuen izan bere azken arnasaldiak ailegatu bitartean. Nobelan azaltzen den apustuetako batean garaile suertatuko da. Bere heriotza istorioaren bukaerako puntu sendoa bilakatuko da.
  • Maria: Jexuxen arreba bakarra da, honekin batera gaur egun bizirik diraun senide bakarra. Familiaren tabernaren esku geratu zen ama hil ostean. Ondoren, Ondarroa hartu zuen bizileku eta bertara eramango du Xabier, nobelaren zati interesgarrienetako baten berri izateko.

Argi dago nobela gogoko izan dudala, baina pasarte guztien artean, Jexuxen aitak eta anaiak fusilatutako lau langile ehortzi behar izan zutenekoa izan da zirrara gehien sorrarazi didana:

“Aitaren ondoan ikusi zuten, ikaraz beterik, fusilez armatutako bi uniforme ukuilura sartzen. Ia hitzik esan gabe, Aita eta Juanito kanpora eraman zituzten.
Fusilen beldur egin zuten biek Txindurritarako bidea. Sasiz betetako parajea aukeratu zuten fusildunek, ezkutukoa eta inguruko baserrietatik isolatua, bere obra burutzeko. Lau langile zeuden lurrean etzanda. Laneko jantziekin zeuden artean, eta lanetik bertatik hara eraman izanaren traza hartu zien Aitak.Egun batzuk pasata jakin zuen Usurbil ingurukoak zirela denak, hango ferrokarrileko langileak. Goizeko txanda bukatu bezain pronto sartu zituzten automobilean eta Zubigainera eraman.”

Gerra hasteko denbora gutxi falta zen garaikoa da gertakizuna. Euskal Herrian tankera honetako hainbat hilketa burutu zen, eta Beote baserri inguruan ere honen testigu izan ziren. Pertsonetako bat heriotzaren mugan zegoela lurperatu behar izan zuten aita-semeek, soldaduen fusilen begirada atzetik kendu ezinean. Ondorengo pasarteak dioenez, hurrengo egunean lau pertsona horien familiekin kontaktuan jarri ziren baserrikoak, hauen gorpuak bertatik ateraz eta gura zuten lekuan ehortzeko aukera emanaz. Pasarte honek nire harridura piztu zuen, oso gertaera gogorra eta krudela argitara ematen baitzuen: mutil koxkor bat eta bere aita bizia eta heriotzaren arteko lehian zeuden pertsonak lurperatzen. Benetan sinesgaitza.

Orokorrean, oso gustuko izan dut liburua, nire aitona-amonen garaiko gertaeren berri izateko aukera aparta eman baitit nobelak. Egia da, bai, familia bakoitzaren gertakizunak ezberdinak direla, baina seguru nago liburuan aipatutako askok gure familien antzekotasun ñimiño bat baino gehiago izango dutela. Nork ez du, bada, behin baino gehiagotan bere aitonaren ahotik erromerien berri izan? Edota garaiko apustuen berri? Beraien etxea utzi eta Ameriketara bidaiatu behar izaneko garai latzei buruz entzun? Nire familiaren antza hartu diet nobelako protagonistei, aitona soinu-jotzailea bainuen; eta beste aitona, berriz, Jexuxen anaia Pioren antzera, Ameriketara bidaiatu behar izan zuena. Beraz, pertsonaia ezberdinak baina gertakizun “berberak” edo oso antzekoak azken finean. Bestalde, liburuak gogoetara bultzatu nau, gure nagusiak behin eta berriro kontatzen dituzten istorioak oso interesgarriak izan daitezkeela ondorioztatu dut; ezin ditugula, askotan egiten dugun antzera, zaharren kontuak bailiran erdeinatu, bertan baitago gure arbasoen bizitzako eta gure kulturan oinarri diren hainbat ezaugarriren jatorria. Inork jaramonik egin ezean, aitona zahar baten txoro kontuak izango dira; arreta pixka bat jarrita, ordea, Euskal Herriko historian atzera bidaiatzeko giltza ezin hobea. Beraz, norberak ikus dezala zer-nolako probetxua eman nahi dion. Xabier Etxabek erakutsi digu kontu horiei zukua ateratzen, eta horrela bilakatu dira bere aitonaren eta ingurukoen istorioak nobela eder. Laburbilduz, irakurtzeko nobela aparta baten aurrean zaudetela aurreratzen dizuet. Xabierrek egin duen antzera, ez galdu parada eta bidaia ezazue aitona-amonen mundu ahantzi hartara.

Autoreari buruz gehiago…

Egia esan, nahiko zaila izan da interneten Xabier Etxaberi buruzko bizitzaren nondik norakoak aurkitzea, hau baita berak idatzitako lehenengo nobela; hala ere, irratian egindako elkarrizketa baten helbidea eta bere liburuaren inguruko informazioa duen gune baten helbidea utziko dizkizuet:

Comments { 2 }

Lurtarra da begiratua – XABIER ETXABE

Atsedeneko txirrinak jo bezain pronto hartu nuen liburutegirako bidea, hiru ikaskide lagun nituela. Betiko moduan, ateko kisketa emanda zegoen; beraz, giltza bila joatea beste erremediorik ez genuen izan. Apalez apal ibili nintzen gustuko nuen liburu baten arrastoaren bila, eta balda guztiak hankaz gora jarri ondoren, hortxe ikusi nuen nire ikusmira piztu zuen argazkia. Hura ikusi orduko, nire aitona zenaren isla etorri zitzaidan burura, bera ere gazte- gaztetatik eskusoinu jotzailea izan baitzen. Ez nago ziur zergatik, baina liburu hori nire aitonaren gazteko bizipenenetara bidaia egiteko giltza zela igarri nuen; honetaz gain, garai hartako Euskal Herriko giroa ezagutzeko aukera aparta esku artean nuela antzeman nuen. Horiek horrela, bitan pentsatu gabe liburua etxera ekartzea erabaki nuen. Ni neu ere eskusoinu jotzailea izan naiz; nahiko kaxkarra, egia esan, baina al den neurrian aitonaren eskutik amak entzundako fandangoak eta arin-arinei jarraipentxoa ematen saiatu naiz. Ildo beretik, izenburuak nire harridura piztu zuela aipatu behar dut, bitxia egin baitzitzaidan “lurtarra da begiratua” hori.

lurtarra_da_begiratuaLiburua ireki eta autorearen bibliografia irakurtzeko parada izan nuen. Xabier Etxabe Zulaika euskal autorea, Zarautzen jaio zen orain dela 35 udaberri. Informatika ikasketak egin zituen (liburuan ere aipatzen du), eta gaur egun Zarauzko Salbatore Mitxelena ikastolan irakasle da. Bestalde, Txaparro herri- aldizkarian hainbat artikulu eta elkarrizketen egile izan da; hala ere, hau da idazle zarauztarraren lehenengo liburua.

Lurtarra da begiratua liburuak Jexux Zulaikaren eta bere familiako kideen bizitzako hainbat pasarte kontatzen dizkigu, Jexuxen oroitzapenak gehienbat. Honekin batera, autoreak liburua idazteko pausoak eta liburuko istorioen nondik norakoak tartekatzen ditu bertan; beraz, bi garaien arteko nahasketan oinarrituta dagoen liburua dela esan genezake.Fikziorik gabeko nobela dela esan genezake, autorearen eta bere gertuko kideen bizitza kontatzen baitira liburu honetan. Nobelaren zati handi bat fikzio gabea dela argi ikusten da, errealitate hutsaren isla; hala nola, gerra garaiko kontuak, esperoan dauden maitaleen “ahalordezko ezkontzak“… Gertakizun hauek azaltzeko garaian, Etxabek bere aitonaren -aurretik aipatutako Jexux Zulaika- ahotik ateratako hitzak hartzen ditu oinarritzat. Hitz horiei guztiei erreparo eginez bere esku dagoen lan guztia egiten du aitonak kontatutako istorioen “informazio ofizialaren” berri izateko, nobelaren errealitateari sendotasuna emanez. Bi garai ezberdineko errealitateak aurkezten saiatzen da idazlea: aitonaren hitzaz baliatuz iraganeko gertakizunetara itzultzeko aukera eman digu autoreak, eta, aldi berean, Jexux eta Xabier beraren gaur egungo bizitzaren hainbat pasarteren berri izaten dugu.

Hitz gutxitan esanda, nobela honetan Xabier Etxabek bere aitonaren eskutik lortu dituen bizipenak kontatzen dizkigu. Bere aitona Jexux eskusoinu- jotzailea zen, familiako kide guztien artean amaren gogokoenetarikoa. Zortzi bat urte zituela, eskusoinua jotzen ikasi era handik gutxira inguruko erromeria guztien protagonista izatera ailegatu zen. Bizitza osoan soinua izan zuen lagun Jexuxek; bere azken urteetan ere, noski. Honek oso gustuko zituen bere gaztaroko kontuak ezagutzera ematea, eta beti kontatzeko prest izaten zuen kontuetako bat bere anaia Pio txirrindulariaren istorioa zen. Alegia, bera txikia zela, Beote baserriaren inguruan eginiko bizikleta apustuak azaltzea gustuko zuen eta nola ez, bada, bere anaiaren garaipenak. Kontua da denbora joan ahala, alde batera utzi behar izan zituela; izan ere, putzuaren beste alderako bidea hartu beharra izan baitzuen Piok, bere Felixa kuttuna Euskal Herrian utziz. Ahalordez ezkontzea besterik ez zitzaien geratu bi gazteei; bata Arantzazu zegoela, eta bestea, Venezuelan. Modu berean, bere amaren kontakizunak ditu altxor preziatutzat Jexuxek, bere bihotzeko ama maitearen kontuak. 1,45m eta ehun bat kilotik gorako emakumea zen ama, atetik ezin sartu ibiltzen zena. Langile fin eta apartatzat aurkezten zuen Xabierren aitonak ama; bere gorputza handia izanik ere, artzain arinaren aurka dantza apustua irabazteko gai izan zena.

Xabier EtxabeLiburuaren formari erreparatzen badiogu, pixkana- pixkana autoreak bere familiako eta inguruko kide guztiak aurkezten dituela ikusiko dugu, kontakizunaren ardatza Jexux izanik betiere. Pertsonaien deskribapenaz aparte, inguruko paisaien xarma eta garaiko gizarte egoera azaltzen saiatzen da Etxabe, gehienbat iraganeko kontakizunetan. Gerra garaiko Orio eta Zarautz arteko mendien paisaiak dira nagusi deskribapenetan. Hauek hitz gutxitan azaltzen ditu, bertako bidezidorrei, baserriei…erreferentzia eginez. Gaur egungo gertaeretara bueltatzen denean, ordea, Zarauzko kaleak aukeratzen ditu eszenatoki, bere etxea eta hainbat taberna aipatuz.

Bi garai ezberdinen arteko talka dela esan genezake; hala ere, bi hauek oso era originalean lotzea lortu du autoreak. Etxabe bera eta bere lagun Xabierren arteko solasaren bidez, alegia, zati handi batean behintzat. Etxabek bere kapitulua pentsatu eta idatzi ondoren, beraien webguneko pasahitza asmatzeko pista bidaltzen dio Xabierri, honek pasartea irakur dezan. Hauen arteko tirabirak direla medio, pasartearen informazio gehigarria eta hurrengo pasarteko pausoa hartzen du autoreak. Lotura mota honek liburua alde batera ezin uztera bultzatzen ninduen, uneoro zerbait berria txertatzera zihoala baitzirudien. Honek nire irakurtzeko irrika handiagotzen zuen. Hau horrela izanik, argi dago egun gutxitan irakurtzeko nobela dela.

Bestalde, lexikoari erreparatzen badiogu, sinplea eta ulerterraza dela argi ikusten da. Kontuan izanda nobelak beste garai batzuetara eramaten gaituela, idazkera mota hau askoz ere egokiagoa dela iruditzen zait, jende askori horrelako liburuak nahiko astunak egiten baitzaizkio; beraz,zenbat eta hizkuntza sinpleago erabili, arintasuna handiagoa izango da. Egia da bai, tarteka, euskalkian idatzitako hitzak erabiltzen dituela, baina hauen zailtasuna murritza da; beraz, ez dut uste irakurleak hizkuntza aldetik inongo oztoporik aurkituko duenik. Beharrezkoa da esatea istorioa protagonistaren ahotik moldatzen dela: bere pentsamenduak, iritzia… dena protagonistaren eskutik emana dator. Honek nobela are erakargarriago egiten duen kutsu errealista batez janzten duela iruditzen zait. (Jarraitu irakurtzen…)

Comments { 1 }
-->