Archive | arauak lantzen

Kaixo, guztioi! Gaur zenbakiekin zerikusia duten arauen lanketari amaiera emango diogu. Horretarako, ordinalak eta banatzaileak nola osatu eta idazten diren ikasiko dugu. Hona hemen Euskaltzaindiak horri buruz dioena:

Ordinalak

Ordinaletan “garren� ahoskatzen denean, idazterakoan puntua jarriko da haren ordez:

– XX. mendea edo 20. mendea: hogeigarren mendea.

– 3.ak esan du: hirugarrenak esan du.

– XVII., XVIII. eta XIX. mendeetan edoXVII, XVIII eta XIX. mendeetan, e.a.

Ordinalak letra bidez ematerakoan, kontuan hartzeko bi kasu:

– Hogeita batgarren, hirurogeita batgarren… (baina lehen, lehenengo, lehenbiziko edo lehendabiziko.) 

– Bosgarren, hogeita bosgarren, hirurogeita hamabosgarren…

Galderetan zenbatgarren erabiliko da.

Banatzaileak

Distributiboak, -na baliatuz osatzen direnean, honela idazten dira:

– Bana,

– Bosna,

– Ehuna,

– Mila bana, e.a.

Galderetan zenbana erabiliko da.

Araua osorik.

• Praktika 1: ordinalak idatzi.

• Praktika 2: hautatu erantzun zuzena (pazientzia pixka batekin hartzea komeni da; izan ere; huts egitean, hasieratik hasi behar baita…)

Kaixo, lagunak! Aurreko eguneko zenbakien hariari jarraituz, gaurkoan, orduei buruz hitz egingo dugu. Arau erraza badirudi ere, berehala konturatu zarete ez dela batere samurra. Esaterako, nork ez du inoiz erabili bostak eta erdi egitura? Aldamenekoak seguro asko ordua ulertu, ulertuko zuen, baina komeni da jakitea erabilera hori ez dela egokia euskara batuan… Azter dezagun,bada, araua atalez atal.

1. Orduak honela ematen dira: ordu bata, ordu biak, hirurak, laurak, bostak, seiak, zazpiak, e.a. Ordu hitzaren ordez oren ere erabil daiteke; halere, azalpena errazte aldera, bigarren aukera hau ondorengo adibidean baino ez dut erabiliko: oren bata, bi orenak (biak), hirurak, e.a. Aurreko adibideak honela deklinatuko dira: ordu batean, bietan (ordu bietan/bi orenetan), hiruretan, e.a. (Adi! Hirurak eta laurak r dute; beste guztiek, ez!)

2. Erdia honela adierazten da:ordu bat eta erdiak, ordu bi eta erdiak, hiru eta erdiak, bost eta erdiak, ordu bat eta erdietan, ordu bi eta erdietan, hiru eta erdietan, bost eta erdietan, e.a. (Adi! Zenbakia ez da deklinatzen; beraz, ordu biak eta erdi gaizki legoke.)

3. Laurdena honela adierazten da: ordu bat eta laurdenak, ordu bata eta laurden, ordu bi eta laurdenak, ordu biak eta laurden, hirurak eta laurden, hiru eta laurdenak, hirurak eta laurdenetan, hiru eta laurdenetan, bostak laurden gutxi(ago), e.a. (Adi! Bietara eman daiteke)

4. Minutuak: hamarrak hamar gutxi edo gutxiago, hamarrak hamar gutxitan edo gutxiagotan, seiak eta bostean, laurak eta hogeian, hirurak eta hemezortzian, e.a. (Adi! Minutuak singularrean deklinatzen dira).

5. Zifretan ematen direnean, bi punturekin bereizten dira orduak eta minutuak, eta bakoitzeko bi zifra erabili behar dira beti: 00:12, 12:10, 09:25, e.a. Deklinatzen direnean, orduei plurala erantsi, eta minutuei singular marka, dagozkien lotura bokalekin: 15:00etan, 15:03an, 15:04an, 15:30ean, e.a. Irakurtzeko orduan hobe da, hala ere, honela irakurtzea: hiruretan, hirurak eta hiruan, e.a. Erabilera formaletan ontzat ematen dira, dena den, hamabostak eta bostean, hamabostak eta hamabostean, e.a.

6. Egitarau, kartel eta horrelakoetan ez da eragozpenik erdiko bidea hartzeko: arratsaldeko 5etan, goizeko 11,30etan, iluntzeko 8etatik 11k arte, arratsaldeko 3etatik gaueko 12ak arte, e.a.

Araua osorik.

Ñabardura ugari, ezta? Bada, jar dezagun praktikan ikasitakoa. Zalantzaren bat baduzu, galdetu lasai. 🙂

• Orduak 1: ordua idatziz eman.

• Orduak 2: hautatu erantzun egokia.

Kaixo, lagunak! Gaur zenbakien idazkeraz arituko gara. Erraza iruditzen zaizuela? Ez pentsa, zifra kopuru batetik gora korapilatsua izan daiteke. Non jarri eta? Milioi bat edo milioia esaten da? Hemezortzi ala hamazortzi? Bada, galdera hauei guztiei erantzuten saiatuko gara. Pasa gaitezen, bada, araua atalez atal aztertzera. Jarraian datozen zenbakiak errepasatu, oharrak irakurri eta ikasitakoa praktikan jarri.

Zenbakiak honela idazten dira:

Oharrak:

• Hemezortzi jartzen den leku bakoitzean hamazortzi ere jarri behar da, bigarren aukera gisan.
• Ehun eta bat zenbakian ez da beharrezkoa eta hori oso-osorik ahoskatzea eta mintzairen arabera eta, ta edo da bezala ahoska daiteke.
• Mila zenbakitik gora eta kenduko da ondoren datozen ehunekoetan ere agertzen bada: mila eta berrehun, baina mila berrehun eta bi; mila eta laurehun, baina mila laurehun eta bi.
• 2 zenbakia adierazteko bi jarri den arren, puntu honetaz aurrerago mintzatuko da Euskaltzaindia, aukera bat baino gehiago baitago euskalkien artean (biga, bida, e.a.). Bestetik, noiz erabil daitezkeen forma hauek ere zehaztu beharra dago.
  

  ---

Araua osorik.

Araua praktikatu 1.

Araua praktikatu 2.