Archive | irakurlearen txokoa

Liburu berezi baten orrialde, esaldi, hitz eta letretan barneratuko ninduen bultzadarik izan gabe nengoen aspaldian. Bazeuden oso gustura irakurri eta asko gustatu ez zitzaizkidanak. Baina oraingoan barne sentimendu eta hausnarketak berpiztuko zizkidan istorio ezberdin eta atseginaren bila nenbilen. Hori dela eta, artikulu honen gai bilakatuko zen liburua hautatzeko, ikertzaile bihurtu nintzen interneten zehar.

Hainbat gune bisitatu ondoren, Elkar argitaletxean egin nuen topo behar nuen informazioarekin. Halako batean, GRETA ( Jasone Osoro) irakurri nuen ezkerraldeko zerrendan, beste izenburu askoren artean. Bere tituluak bezainbeste erakarri ninduten azalak eta atzealdeko laburpenak ere. Lehendabizi, azalari begiratutxo bat eman eta oso modernoa zela iruditu zitzaidan. Gretaren gorri bizi eta karratu itxurako letrak, hauen azpian argazkilari on baten lana zirudien txuri-beltzeko argazkia. Eta azkenik, Jasone Osoro, idazlearen izen-abizenak. Ondoren, laburpena irakurri eta gehienak ez bezalako istorioa izango zela konturatu nintzen. Berezia. Ezberdina. Hauxe zen nik behar nuen liburua eta, beraz, liburutegitik hartu nuen.

1971n jaiotako Jasone Osoro elgoibartarra da. Liburu eta ipuinak argitaratzeaz gain, aldizkari eta egunkari batzuetan egin du lan eta baita zenbait telebista saiotan parte hartu ere aurkezle, erredaktore eta gidoilari lanak eginez: Sorginen Laratza, Hasiberriak, Goenkale eta Wazemanken, besteak beste.

Bere idazlanik garrantzitsu eta irakurrienak Tentazioak eta Korapiloak (narrazioa), Jararen hiru liburuak (gazte literatura) eta nik irakurri dudan Greta (nobela) dira. Lehenengo biekin, ipuin eta poemak biltzen dituzten idazlanekin, sari ugari irabazi ditu. Eta aipatutako beste liburuek ere arrakasta handia izan dute bai gazte eta bai helduen artean ere, ia guztiak behin baino gehiagotan editatuak izan direla. 2007an, Gretaren gaztelaniazko edizioa kaleratu du Jasone Osorok, argitaletxe eta azal berri eta guzti.

Gretak hiru pertsonen arteko erlazio korapilatsuaz hitz egiten digu. Triangelu batez. Triangelu hau osatzen dutenak, Greta, Oskar eta Ana dira, eta eurek kontatzen dizkigute beraien bizipen eta sentimenduak istorioari xarma berezi bat emanez. Hala eta guztiz ere, ezin esan Gretarenak bizipenak direnik, ezta bizi denik ere. Izan ere, Greta maniki bizigabe bat besterik ez da. Oskarrek ematen dio bizia Gretari, egiazkoa balitz bezala tratatzen baitu: baineran bainatuz, arropak aldatuz, makilatuz eta bere tristurak kontatuz.

Bere amona Sararekin bizi izan da Oskar hau hiltzen den arte, amarik gabe. Ondorioz, amona Sararen dendako manikia, berarentzat ez da panpina hutsa, ama baizik, bere babesa. Iragana. Anak, bere emaztegaiak, hasiera batean ulertzen du bien arteko harremana, baina gehiago jasan ezin duen unean, bietako bat aukeratzeko esaten dio. Bera edo Greta.

Hona hemen Oskarren hausnarketa, liburuaren atzealdean azaltzen dena:

“ Greta ederra zen. Perfektua, ia perfektua. Ana ere bai. Gretaren azala hotza zen, leuna. Ana beltzarana zen. Gretak izter gogorrak zituen, plastikoarekin egindako artelan polita. Anak belaun beteak zituen, haragi mamitsua, erditu den emakume baten bularrak zituen, oparoak. (…) Gretak entzuten zekien. Anak bazekien hitz egiten. Greta konpainia zen. Ana maitalea nuen.”

Oskar gustura bizi da sortu duen munduan, iraganean eta bere etxetik asko irten gabe, lanera joateko ez bada. Koldar eta beldurti samarra da. Norbaiten babesa behar du momenturo, Gretarena askotan, eta izugarri larritzen dute egoera eta bizipen berriek. Ni identifikaturik sentitu naiz pasarte batzuetan, betiko errutinak aspertzen banau ere, aldaketa handiek atzera eragiten baitidate.

Bere beldurrak alde batera utzita, hirira abiatzen da Oskar, Gretarentzat denda bateko erakusleiho egokia bilatzera eta iragana atzean uztera. Ana, bitartean, herrian geratzen da bere zain, nahiz eta azkenean bere bila joango den. Ana protagonistetako bat bada ere, narratzaile bezala ez da agertuko berandu arte. Hortik aurrera biziko dituztenak eta agertuko diren pertsonaia berriak azaltzera ez noa, irakurri nahi dutenei ilusioa kentzea izango bailitzateke.

Lehenengo orrialdeak irakurri ondoren, ongi aukeratu nuen dudan jarri banintzen ere, asko gustatu zait. Gero eta gehiago irakurri, orduan eta gehiago gustatzen zitzaidan eta murgiltzen nintzen istorioan. Aurretik aipatu dudan moduan, Greta oso bestelako liburua da, ezberdina eta zer gertatuko den inondik inora jakingo ez duzuna. Pertsonaien pentsamendu eta sentimenduetan oinarritzen da gehienbat, honek guztiak irakurketa gertuagotik sentitzera eramaten zaitu. Hala eta guztiz ere, pasarte guztiak ez dira lehengo pertsonan kontatuak eta elkarrizketa ugari ere agertzen dira, erritmoari nolabaiteko bizitasuna emanez.

Horrez gain, perfekzio eta zoriontasun kontzeptuak nahasten ditu, perfekzio absolutua mundu erreal honetan ez dagoela eta zoriontsu izateko ez dela perfekziora jo behar ondorioztatuz: unean unekoa bizi, daukazuna ez gutxietsi eta norbera den bezalakoa onartu. Honen erakusgai da Jasone Osorok idatziriko eta ni erabat ados nagoen esaldia:

“Galtzen ditugun arte ez ditugu gauzak behar beste baloratzen.”

Bizitzako gertaerekin duen antzekotasunak liburuaz gehiago gozatzera eraman nau, fantasiazko (Greta) eta guk gertutik ezagutzen ez ditugun pertsonaiak (trabestia) azaltzen diren arren. Kutsu hauek liburua are ederragoa egiten dute.

Nabari da, idatzi dudan guztiaren ondoren, eleberri hau atsegina egin zaidala eta, noski, zuek ere irakurtzera animatzen zaituztet. Liburuak izan dituen beste kritika batzuk irakurtzeko, sakatu ondorengoak: Javier Rojo eta Maider Ziaurriz

Bukatzeko, gustatu zaidan konparazio batekin uzten zaituztet:

“Orain arte ikusi dudanagatik, yogurrak bezalakoak dira harremanak. Kaduzitate data daramate.”

Ez dakit zehatz-mehatz zerk bultzatu ninduen liburu hau aukeratzera… Egia esan, literatura arloan ez naiz oso iaioa eta ezagutzen nituen liburuetatik interesgarrienak iruditzen zitzaizkidanak hautatuta zeuden; dirudienez, beste ikasle batzuk ni baino azkarrago ibiliak ziren. Ostiral arratsalde batean, beraz, ordura arte besteek aukeratutako liburuen zerrenda eskuan hartuta, euskal idazle batek idatzitako liburu baten bila abiatu nintzen. Dendara iritsi eta galduta aurkitu nuen nire burua hainbeste liburuen artean, baina, halako batean, izkina batean IGARTZA SARIA jartzen zuen papertxo laranja batez inguraturik Van’t Hoffen ilea ikusi nuen. Unai Elorriagaren nobela eskuan hartu eta atzealdea irakurtzeari ekin nion:

Ministerioko funtzionarioa da Matias Malanda, bere arloan onena nonbait, eta proiektu bat dela-eta iritsi da Idusera…

Lehenengo paragrafoa azaletik irakurri eta, bigarrenari uko eginez, azkenekoa irakurri nuen:

Bere estilo bereziaz idatzi du Elorriagak bigarren eleberria: gauzak hitz erdika esanez…

Horrela, bulkada misteriotsu batek eraginda, “hauxe hartuko dut” esan eta etxerantz abiatu nintzen.

UNAI ELORRIAGA (Bilbo, 1973ko otsailaren 14a)

Unai Elorriaga Bizkaiko hiriburuan jaio bazen ere, berak algortartzat du bere burua; bertan bizi eta hazi baitzen. Euskal Filologian lizentziatua dugu Elorriaga, eta zenbait itzultzaile lanetan jardun du. Zenbait itzulpen eta literatura klaseak eman izan ditu, eta, horretaz gain, hainbat egunkaritan kolaboratu izan du: El Pais, La Vanguardia eta El mundon, besteak beste. Hori gutxi izango balitz, hitzaldiak ere eskaini izan ditu Madril, Segovia, Oxford eta beste zenbait tokitan.

2001ean argitaratu zuen bere lehen nobela, SP-rako tranbia (nire gelakide Enekok emango digu aurreraxeago honen berri), eta hau izan zen, hain zuzen ere, Espainiako Narratiba Sari Nazionala irabaztera eraman zuena. Bi urte beranduago, Van’t Hoffen ilea argitaratu zuen Igartza Saria bekaren laguntza jaso ondoren. Vredaman da bere azken nobela, eta, dirudienez, oraingoan ere arrakasta izan du publikoaren artean (klikatu hemen azken eleberri honi buruzko elkarrizketa bat irakurtzeko).

XX. mende hasierako egileak ditu kutunen; izan ere, gogoko du hauek aurkezten duten ikuskera. Jorge Luis Borges, Julio Cortázar, Juan Rulfo eta, batez ere, William Faulkneren miresle amorratua da. Azken honekiko lilura garbi ikus daiteke bere azken nobelan, aipatutako Vredamanen; izan ere, Faulkneren “Mientras agonizo” nobelan azaltzen den Vardamanen letra-joko bat baino ez da bere azken nobelaren izenburua.

VAN´T HOFFEN ILEA

Matias Malanda, ministerioko funtzionario garrantzitsuenetarikoa, Iduserantz abiatu da, ministeriorako proiektu bat burutzeko asmoz; hori dirudi, behintzat. Bertan “Malanda Pentsioan” egokituko da, non bertako familiaren bizikide bihurtuko den. Zenbait pertsonak kontatutako gertaera bitxiak jasoko ditu bere grabagailuan; aldi berean, “Tabucchi” izeneko entziklopedietan Matias bilatzen ari den gauza misteriotsu hori aurkitzera eramango duten pistak aurkituko ditu.

Kontakizunaren atzealdean aurkitzen da liburu honen benetako mamia. Agerian ez badago ere, Matiasen benetako helburua ez da ministeriorako proiektu hura; bere heriotzarako toki aproposa aurkitzea baizik, gizabanako guztiok baitugu bizitzeko zein heriotzarako tokia aurkitzeko eskubidea.

Irakurri dudan liburua ez da amaiera eta gaia erabat zehaztuta duen liburu horietakoa. Aitzitik, irudimenarekin jolastea sustatzen duen liburu horietakoa dela esango nuke, interpretazio desberdinak izan ditzakeen horietakoa, alegia.

Atentzioa eman dit, bestalde, heriotzaren erreferentziak hainbat pasartetan aurkitu izanak, bere anaiari hots egiten dionean (166.orrian) edota liburuaren azken zatian, bakar batzuk aipatzearren:

– Topatu duzu etxea?
– Baietz uste dut (…)

– Etxe perfektua da guretzat, Miguel.
– Betiko?
– Betiko.

Aipatutako Matias Malanda dugu eleberriaren pertsonaia nagusia. Ministerioko funtzionarioa izanik, Iduserantz abiatu da bertako jendearen gertaera edota kontaketak jasotzeko helburuaz. Bestalde, Matilde (Malanda pentsioaren jabe den familiako ama), Tomas, Malco, Ana eta kontakizun bitxien kontatzaileak ere bihurtzen dira eleberri honetan pertsonaia garrantzitsuak, nahiz eta hauek bigarren mailakoak izan.

Hizkuntza aldetik, autoreak Matiasi gauzak burura datozkion bezala azaltzen dituela dirudi. Idazleak nobela honetan erabiltzen duen hizkuntza eguneroko bizitzan erabiltzen dugunari izugarri gerturatzen zaio, esaldi motzak erabiliz eta gauzak behin eta berriz errepikatuz. Liburuaren atzealdean garbi aipatzen den bezala, Elorriagak estilo bereziaz idatzi du eleberria, gauzak hitz erdizka esanez eta elipsien bidez iradokiz. Narratzaileari erreparatuz, istorioaren barrutik kontatzen digu kontakizuna. Matiasen une bakoitzean dituen pentsamenduak eta sentimenduak zein bere biziaren zer-nolakoak xehetasunez deskribatzen dizkigu narrazio osoan zehar.

Hona hemen adibide garbi bat:

“Alargunak keinua egin zion Matiasi eskerrak emateko. Aho-bazterra mugitu zuen. Ezkerreko aho-bazterra. Eskumakoa ez. Matiasi desatsegin egin zitzaion keinu hura. Alargunaren aho osoa egiten zitzaion desatsegin. Berehala desegin zuen alargunak keinua gainera; ematen zuen ez ziola keinuari denbora luzean eutsi nahi. Eta berehala apurtu zitzaion keinua. Eta keinua apurtu zitzaionean alarguna izaten jarraitu zuen alargunak.”

Iritzi pertsonalari dagokionez, liburu interesgarria iruditu zaidala esango nuke. Ez dakit ziur zer. Agian, idazkera berezia; istorioa bera, apika… baina badago zerbait Van´t Hoffen ilea beste liburuetatik desberdintzen duena. Originaltasun hau da, nire ustez, Elorriagaren eleberriaren sekretua. Liburu honek ez du etengabeko jakin-mina sorrarazten duen istorio horietako bat kontatzen. Liburu honen helburua gertakizun bat kontatzea baino, irakurleari gogoeta txiki bat egitera bultzatzea dela esango nuke nik; izan ere, liburuaren benetako mamia airean uzten baitu idazleak; bestela esanda, edukiaren interpretazioa irakurlearen baitan uzten du idazleak.

Aurreko guztiarekin nolabait apurtzen duelako edo, amaiera izan da gehien gustatu zaidana. Bestalde, Matias Malandak bere grabagailuan gordetzen dituen istorio bitxiak ere kuriosoak direla pentsatzen badut ere, Dimasen berezitasuna apartekoa iruditu zait; bai, Dimasen matematikako formularen kontua, baita honen eta erleen arteko istorioa ere.

…
– Eta ez dago beste inor pentsioan?-galdetu zuen Matiasek
– Aita-Matildek
– Gaixorik?
– Aita?-Matildek- Ez

Azaldu zioten, ez zegoela gaixorik, baina ez zuela gelatik irten nahi. Azaldu zioten formula matematiko bat asmatu zuela Matilderen aitak, formula konplikatu bat, eta formula hori betetzen ez zenean baino ez zela gelatik irteten. Alegia, data aplikatzen zuen formula matematiko horretan, 2007ko irailaren 10ª, esaterako, eta x zen eguna (x=10), y hilabetea (y=9) eta z urtea (z= 2.007), eta formularen emaitza 54, 107 edo 218 bazen (edo beste bost-zazpi zenbaki), orduan irteten zen aita gelatik. Egun horretan bakarrik. Batzuetan egun oso ematen zuen kanpoan eta beste batzuetan ordubete edo gutxiago.

Ezaugarri eta xehetasun guztiak aztertuta, liburu ona eta landua dela iruditu zait. Hala eta guztiz ere, pixka bat gehiago sakonduz, guztiz ase nauen liburu bat ez dela esatea gustatuko litzaidake. Beharbada, edestiaren kontaketa mantsoegia da nire gusturako. Bestalde, pertsonalki nahiago izaten ditut argumentu eta abentura gehiagoko liburuak, eta hau, espresuki, ez da mota horietakoa. Dena den, liburua irakurtzea gomendatzen dizuet; horrela, istorioari zuen interpretazioa aurki diezaiokezue eta, era berean, Van´t Hoffen ilearen xelebrekeria eta azpijokoa aztertzeko aukera izango duzue.

Jon Maia Urretxun jaio zen 1972. urtean eta gaur egun Zumaian bizi den bertsolari, musikari eta idazlea dugu. Euskal Filologia ikasketak egin zituen eta Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusian hirutan iritsi da finalera: 1997, 2001 eta 2005ean. Hedabideen munduan oso ezaguna da; izan ere, komunikabide desberdinetan artikulu anitz idatzi baititu. Honez gain, musika talde ugarirentzako hitzak idatzi izan ditu eta Karidadeko Benta musika taldearen sortzaile, letragile eta abeslaria da. Riomundo da bere lehen liburua eta bere familiaren istorioan oinarritzen da, frankismo garaiko bizi baldintzengatik Euskal Herrira etortzen den familia batean, alegia. Idazle lanekin jarraituz, orain dela hilabete gutxi, 2006ko abenduan, bere bigarren lana kaleratu zuen, Apaizac Obeto izeneko kronika.

Liburuak, arestian aipatu bezala, Albaceteko familia baten gorabeherak kontatzen dizkigu. Frankismo garaian kokatzen da eta momentuko bizimodua eta buruhausteak islatzen ditu. Jon Maiak bost ataletan banatu du liburua, baina ez dago kronologikoki ordenatua eta hau izan daiteke eleberriaren zailtasuna. Hala ere, nahiko erraz ulertzen dela iruditzen zait.

Lehenengo atalean, Tito gaztearen, hots, protagonistaren abentura batzuk kontatzen dizkigu, azkenean Guardia Zibilengandik atxilotua izango dena.

Bigarren zatian, denboran atzera egiten du eta Titoren aitaren bizitza azaltzen da, Pedro Sierrarena, alegia. Gaztetatik hasita, gerra garaiko kontuak azaltzen dira, bilera klandestinoak, heriotza, kartzela… Testuinguru horretan, faxisten eta falangisten kontra borrokatuz, Luisa ezagutu eta elkarrekin ezkontzen dira.

Hurrengoan, Tito -istorioaren narratzailea- jada jaioa da; bost seme-alabetatik hirugarrena da bera. Langabezia dela eta, aitak Euskal Herrira emigratzen du lan bila. Diru pixka bat aurreztu ondoren, familia guztia etortzen da eta baserri batean jarriko dira bizitzen.

Ondoren, herriko pisu batera aldatzen dira, artean Tito nahiko gaztea da eta politika kontuetan murgiltzen hasten da. Atal hau bukatzean, berez, lehenengo zatia etorriko litzateke, Titoren atxilotzea eta kartzelan jasandako torturak kontatzen dituena:

Nire burua uretatik ateratzen eta berriz hondoratzen ikusten nuen, gorputzetik at banengo bezala. Eta nola arraina amuan urtetatik ateratzean, aho bete arnasa hartzen ahalegintzen nintzen, nire indar guztiarekin lepoa luzatuta, berriz ere putzuan sartzerako.

Bukatzeko, Riomundok ematen digun azken planoan, gerra amaituta eta gurasoak edadetuta azaltzen dira; eta Tito, heldua eta independentea. Aita eta bera, gerran hildako brigadistei egindako omenaldi batean agertzen dira.

Liburu hau nire gelako apaletan, berri-berri eta irakurri gabe nuelako aukeratu nuen. Urtea pasatxo da, ene gurasoek Durangoko azokatik ekarri zidatela. Hasieran irrikaz eskuratu nuen arren (Jon Maia bertsolari ospetsuaren lehen liburua…) baina denbora faltagatik edo, azkenean, alde batera utzi nuen gaur arte. Liburua irakurtzeko gomendioa egiten dizuet, istorioa oso interesgarria baita. Gainera, kontuan hartu behar da Euskal Herriko familia askoren historia dela. Ondorioz, gure herriko historia eta gure aiton-amona askoren bizitzak hobeto ezagutzeko abagune aparta dela iruditzen zait.

Jon Maia eta Riomundori buruz zerbait gehiago jakin nahi izanez gero sakatu hemen.

Amaitzeko, musika pixka bat uzten dizuet. Jarraian, lehen aipatutako eta Maiak berak sortutako Karidadeko Benta taldeak Bilbon -kalean- eskainitako emanaldia duzue ikusgai.