euskaljakintza

Noizbait pentsatu duzue zergatik dagoen osatuta giza gorputza osatuta dagoen bezala? Niri, egia esan, jakin-mina piztu eta galdera horren erantzuna bilatzeari ekin nion; horregatik, informazio interesgarria kausitu ondoren, zuei eskaintzea otu zait.

Jakina da gizakion gorputza simetrikoa dela; izan ere, gure gorputzaren eskuineko aldea ezkerrekoaren berdina da, alegia, bi begi, bi belarri, bi beso eta bi hanka dauzkagu bi aldetan banatuta. Baina nolakoa da gure gorputzaren barnealdea? Galdera honi erantzuteko, barnean ditugun organoei erreparatuko diegu. Jakin behar dugu barruko organo batzuk bikoterik ez dutela; beraz, asimetrikoa dela esan daiteke. Gure gorputzaren barruko eraketari erreparatzen badiogu, ezkerraldean bihotza, urdaila, area eta barea ditugula ikus dezakegu. Eskuineko aldean, berriz, gibela eta behazuna. Egia da birikek simetrikoak diruditela; dena den, batak besteak baino lobulu gehiago dituenez, simetria hori ez da betetzen.

Hasiera batean, badirudi horren arrazoia zera dela: naturak horrela sortu gaitu. Baina ez al zaizue iruditzen naturak gu horrela sortzeko, arrazoi batzuk egongo direla? Azter dezagun pixka bat hau. Giza soinaren barneko aldea asimetrikoa izatea ez da inongo kasualitatea, dagoen bezala banatuta egoteak abantaila handiak dauzkalako gorputza ondo funtzionatzeko orduan. Gauzak horrela, bihotza asimetrikoa izanda, odola gorputzean zehar banatzen duenean, elkarrekin zerikusirik ez duten bi sistema eratzen ditu. Honela, batak odola biriketara garraiatzen du, bertan oxigenatzeko; besteak, ordea, odol oxigenatu hori gorputzean zehar banatzen du.

Zergatik gertatzen da, bada, asimetria hau? Hori da nire ustez galdera garrantzitsuena. Enbrioia sortzen denean, substantzia zehatz batzuen ondorioz, gorputzeko atal desberdinen eraketa prozesuak hasten dira. Hasieran, giza gorputzaren organo asimetrikoak simetrikoak eta perfektuak dira. Enbrioiak 10-25 egun dauzkanean, berriz, erreakzio biokimiko batzuen eraginez, giza gorputzaren kanpoaldea simetriko eta barrualdea asimetriko bihurtzen dira. Bestalde, lehenengo simetriak Notch izeneko proteina bati esker eratzen dira eta honen kopurua handiagoa da gorputzaren ezkerreko aldean. Gainera, proteina honek Delta izeneko beste proteina baten beharra dauka, ondo funtzionatu ahal izateko. Bi hauei esker erabakitzen da zein organok joan behar duen eskuineko aldean eta zeinek ezkerreko aldean. Amaitzeko, organo bakoitzak bere kokapena hartzen du gorputzeko alde ezberdinetan eta horregatik guztiarengatik dago osatuta giza gorputza dagoen moduan.

Beraz, laburbilduz, zera aipa daiteke: giza gorputza simetrikoa da kanpotik eta asimetrikoa barrutik. Enbrioi moduan dagoenean, asimetria hori ez da azaltzen 10-25 egun izan arte. Horren zergatia hainbat proteina eta erreakzio biokimikotan dago. Bukatzeko, espero dut artikulu honek daraman informazioak zerbait lagundu izana. Are gehiago, uste dut denok jakin beharko genukeen gaia dela; izan ere, gure gorputzean gertatzen diren fenomenoak dira eta honen berri jakitea garrantzitsua delako ustea dut.

Hona hemen gorputzak osatzen duen atal garrantzitsu baten bideoa, hots, zelulen bideo bat. Ea interesgarria iruditzen zaizuen!

[kml_flashembed movie="http://www.youtube.com/v/_rBnlexdoVE" width="425" height="350" wmode="transparent" /]

Denok dakigunez, urtero uztailaren bigarren astean Sanferminak ospatzen dira Iruñean. San Ferminen ohoretan ospatzen den jai honi uztailaren 6an ematen zaio hasiera Iruñeko udaletxetik jaurtitzen den “txupinazoarekin” batera, eta uztailaren 14an bukatzen da Pobre de mi abestiarekin (“pobre de mí, pobre de mi, que se han acabado las fiestas de San Fermín”). Sanferminetako jarduera nagusia entzierroak dira: zezenen aurretik egindako 800 metroko korrikaldia. Goizeko zortzietan hasten diren entzierro hauek guztiak uztailaren 7tik 14ra egiten dira eta zezen plazan dute amaiera. Nahiz eta ibilbidea bizpahiru minutukoa baino ez izan, jende ugari suertatzen da zauriturik. Maiz zauriak larriak izaten dira eta, dakizuen bezala, askotan zezen aurrean korrika egiten dutenek ospitalean amaitzen dute.

San Ferminen ohoretan ospatutako jai honek jende asko erakartzen du Nafarroako hiriburura; bai hemengoak, baita atzerrikoak ere. Gainera, esan beharra dago gero eta jende gehiago datorrela jai ospetsura. Edonola ere, atzerritar hauek ez dira konturatzen zezenen aurretik korrika egiteak dakarren arriskuaz eta atzerritar hauek izaten dira askotan zaurituenak. Hau entzierroei buruz duten ezjakintasunaren ondorio izan daiteke eta askok itzulera atzeratu behar izaten dute zezenak harrapatu eta ospitalean zauriturik egoteagatik.

Dena den, nik ez dut honetaz hitz egingo, aurreko batean entzun nuen albiste bati buruz baizik. Albisteak honela zioen: “Guraso bat salatu dute bere semearekin Sanferminetan korrika egiteagatik”. Dirudienez, Luis Miguel Gomezek, salatua izan den gurasoak, 2007ko uztailaren 10ean bere semearekin egin zuen korrika Sanferminetan eta norbaitek bere balkoitik argazkiak atera zizkion. Haur honen amak, argazki hauek ikustean, Luis Migueli salaketa jarri zion. Komeni da esatea guraso hauek banatuta daudela. Gauzak horrela, fiskaltzak absoluzioa eskatu zuen; akusazio partikularrak, ostera, 15 asteburuko atxiloketa eta urtebeteko kartzelaldia. Horretaz gain, 12.000 euroko kalte-ordainketa ekonomikoa eskatu zitzaion. Egia da, argazkian ikus daitekeen legez, aita-semeak parte hartu zuten entzierroan zalkiak zeudela eta ez zezenak. Arrazoi honengatik, epaileak aita egotzitako karguez absolbitu du. Horretaz gain, harritzekoa bada ere, Las Ventasen omenaldia egin zioten.

Nire uste apalean, ez dago batere ondo hamar urteko haur batek entzierro batean parte hartzea, oso arriskutsua izan baitaiteke berarentzat. Gainera, haurrak zezen edo bestelako animalien aurretik abiada bizian korrika egiteko fisikoki prestaturik ez egoteaz gain, hauen adarkada ume baten gorputz ahulean heriogarria izan daiteke. Ez hori bakarrik, haurrak ez daude mentalki prestaturik ez direlako arriskuaz ohartzen. Hau guztia ikusita, ezustekorik gerta ez dadin, zentzuzkoena umeek entzierroetan parte ez hartzea litzatekeela iruditzen zait.

Amaitzeko, hainbatetan ikusi ditugun 16-18 urteko gazte zein adinduek parte hartzearen aldekoa ez naizela aipatu nahi nuke. Alde batetik, gazteak zezenen aurrean korrika egiteko fisikoki nahiko prestatuta egon arren, ez dute heldutasuna arrisku egoerak zeintzuk diren bereizteko; eta, bestetik, denok dakigun arrazoiengatik, adinduentzat burutsuagoa litzateke ikuskizuna ezkutaletutik ikustea. Garrantzitsua da, nire ustez, jendea entzierro eta horrelako jardueren arriskuez kontzientziatzea denok jai alaiak igaroko baditugu.

Sanferminak gustuko badituzu, sar zaitez Sanfermin telebistan.