(Jar iezaiozu melodia literaturari, eta entzun The Wanted taldearen Warzone artikulua irakurtzen ari zaren bitartean, irakurle)
Jarraian aurkezten dizuedan lana egin ahal izateko, irakurtzen jarraitu ahala konturatuko zareten lez, artikulu honi izenburua ematen dion nobelarekiko izan dudan esperientzia moduan sailka daitekeelarik, liburu bat hautatzeko arrimuan zuzendu nintzen Ordiziako liburutegirantz. Bertako apalategi altuen parean behin baino gehiagotan luzatu nola makurtu behar izan nuen. Eta alferrik horrenbestetan luzatu eta makurtu ere; izan ere, ez nuen gustuko ezer aurkitu. Ez zen euskal literaturan lan eta idazle bikainik falta zaigulako izango, hori ziurta diezazueket. Apika, ez nuen burua liburutarako izango. Edo, akaso, ez nuen ondo begiratzen jakin, ez bainuen nahi nuenaren ideia garbirik. Ez dakit. Kontua da egun hartan eskuak hutsik irten nintzela eraikinetik. Orduan, galdetuko diozue zeuen buruari, nola iritsi zen nobela hau nire eskuetara? Bada, Irati Goikoetxeari zor diot mesedea. Izan ere, baziren egun batzuk Irati nirekin harremanetan jarri eta Ordizian bertan martxan jartzeko asmoa zuen Irakurle Tailerraren berri eman zidala. Ez nuen proposamenari ezezko fier bat emateko arrazoirik ikusi, nire artean gonbidapena onartzeko ideia nuen eta ordurako.
Urtarrila. Hilak 26, osteguna. Irati eta Ekaitz agurtu. Gainontzeko kideak agurtu. Gela begiratu. Eserlekua begiztatu. Eseri. Norberaren aurkezpenak egin. Ekimenaren asmo eta helburuen aurkezpen laburra Iratiren eskutik. Eta, azkenean, kide guztioi banatu zitzaigun liburua. Azal urdin iluna, era berean iluntasunaren isla zen emakume gazte baten argazki ilustratuarekin. Orri haiek gordetzen zuten istorioarekiko erlaziorik izango ote zuen? Ez dizuet orain argituko hori, aurrerago jakingo duzue iluntasun hori nondik datorren. Izenburutzat, berriz, Ahaztuen mendekua. Nortzuk ziren ahaztuak? Zergatik nahi ote zuten mendeku hura? Hori ere aurrerago jakingo duzue. Guk ere, oraindik ezer jakin gabe, azal haren azpian ezkutatuko zenaren inguruko hipotesiak egiteari ekin genion denon artean, zenbait ideia lauso ateratzea lortu arte. Emakumeen aurkako indarkeria, arrazakeria, desagertzeak, Gerra Zibila… Ados, errazago jarriko dizuet uler dezazuen: ez genbiltzan horren urrun gure ideiekin. Liburuaren autoretza izenpetzen, berriz, Alberto Ladron Arana, izen entzutetsua.
Alberto Ladron Arana 1967. urtean sortu zen Iruñean, eta maisutza eta psikologia ikasketak egin zituen. Gaztelaniaz baino ez zekien familia bateko kide, 20 urte zituenean erabaki zuen bere aitonagandik ezagutu zuen euskaran murgiltzea, eta hizkuntza ikasteari ekin zion. Horrela, idazleak ez zuen bere lehen nobela publikatzerik lortu 2001. urtera arte, Itzalaren baitan deiturikoa. Honek Irun Hiria saria irabazi zuen. Lan honekin agerian geratu zen autore euskaldunaren grina fantasiazko ipuinekiko. Ez zen tarte handirik igaro bere hurrengo lanarekin Agustin Zubikarai saria irabazi zuen arte, bigarren hau Xake mate nobelari esker, 2002. urtean. Nobela honekin hasiera eman zion genero beltzean murgiltzeari, eta arrakastari loturiko hurrengo lanak etorri zitzaizkion, Eguzki beltzaren sekretua (2004), Arotzaren eskuak (2006), Ahaztuen mendekua (2009) eta, bere azkena, Zer barkaturik ez (2011).
“Iratin dabiltzala, eztabaidan hasi dira Ana eta Oskar, neskak deskubritu baitu mutilak harremanak dituela beste gizonezko batekin. Liskarraren ondotik bereizi egiten dira mendian: Oskar autoa utzia duten lekura itzultzen da; Ana, berriz, ez da inondik ere agertzen. Foru Polizia hasiko da desagertzea ikertzen, baita Oskar bere kasa ere, hilketa baten errudun egingo duten beldurrez. Egunek aurrera egin ahala, pertsonaiak gero eta katramilatuago aurkituko dira, hainbat hari-mutur dituen matazan: jelosia, diru-interes ilunak, iraganeko gertakari are ilunagoak…”
Honela gerturatzen gaitu liburuak gordetzen duen istoriora Ladron Aranak, hasiera-hasieratik intriga transmitituz. Hemen prestatu dut liburuaren argumentua bere osotasunean, inork irakurri gura badu.
Ahaztuen Mendekua, Alberto Ladron Arana – ArgumentuaHorrela, istorioa bera benetan interesgarria da, misterio (desagerpen) nagusi batetik hasiz, Anarena, lehenbiziko hipotesiak sortzen hasten direla. Halere, irakurtzen jarraitzen bada, badirudi misterioa pixkanaka argitzeko bidea hartzen hasten dela. Aitzitik, irakurleak gutxien espero duenean gertakariren batek edo bestek kontuari 360 graduko bira ematen dio, eta hasierako usteak ustelean geratzen dira. Istorioaren trataera hori da, hain zuzen, liburua horren interesgarri eginen duena: edozer jazo daiteke, eta autoreak behin eta berriro zur eta lur uzten du irakurlea. Halere, gai honi dagokionez, aipatzekoa da Irakurle Tailerreko bilkuran atera zen ondorio nagusietako bat. Izan ere, orokorrean komentatu zen azken kapitulua ez zela horren egokia suertatu nobelaren amaiera modura (argumentua irakurri baduzue jakingo duzue zein amaierako sorpresaz ari naizen), oso gainetik landuta baitago. Azken batean, istorio osoa bertan laburtzen da, baina Xabierren ikuspuntutik, eta autoreak eskaini dizkion 4-5 orrialdeetan ezer gutxi esan daiteke. Akaso, ondorioztatu genuen, istorioa bera ongi zegokeen azken atal hori barik, edo autoreak orrialde gehiago eskaini behar zizkion azken gai hori sakontzeari, Xabierren gaztetako trauma horiek zabalduz edo egin zuenaren arrazoiak xehetasun handiagoz azalduz.
Egitura aldetik ere lan txukuna egin du Ladron Aranak. Izan ere, hogeitik gora kapitulutan banaturik dago istorioa, elkar lotuta dauden atal laburrez. Horrek, noski, liburua errazago irakurtzea egiten du, eta erosotasuna ematen dio irakurleari, eguneko kapitulu labur bat irakurtzeko aukera ematen baitu. Gainera, kapitulu bakoitzaren hasieran aurrekoaren amaierarekiko loturak agertzen dira, eta horrek ordura arte gertatutakoaz oroitzera darama irakurlea zenbait egunez liburua alde batera utzi badu.
Kapitulu horietan barrena hara eta hona dabiltzan hiru protagonista nagusiak Oskar, Xabier eta Ana ditugu, beste zenbait bigarren mailako pertsonaiarekin batera:
- Oskar Aristu: Protagonista nagusitzat har dezakegu Oskar. Idazle lanetan aritu nahi izateaz gain (nobela batean ari da lanean baina oraindik hasi gabe dauka), Anaren senarra da, baina abentura bat dauka Xabierrekin, hots, homosexuala da eta Ana engainatzen du. Hain zuzen ere, hauxe da istorio osoaren abiapuntua. Izan ere, Anak lehendik bazuen Oskarrek engainatzen zuelako susmorik, eta detektibe pribatu bat kontratatzen du, Xabierren eta Oskarren artekoaren jakitun bihurtuz. Egoeraren aurrean, Oskar beldurturik aurkezten da askotan, eta are gehiago Anaren desagertzearekin. Gainera, Anaren desagertzea ikertzen hasten denean, badirudi egoeraren errudun sentitzen delako egiten duela, Xabierrek askotan leporatzen dion bezala, eta horrek obsesiora darama. Beraz, esan dezakegu pertsonaia ahul eta menpekoa dela Oskar, bere bizitza bere nahierara bizitzeko indarrik izan ez duena Xabier ezkutatuz.
- Ana Urdirotz: Oskarren emaztea, abokatua lanbidez, betidanik denetik izan duen pertsona horietako bat bezala aurkezten zaigu. Izan ere, bera da bikotean erabakiak hartzen dituena eta dirua etxera ekartzen duena, eta Oskar bere bezala tratatzen du askotan, etxean lasai duen maskota bezala. Sentimendu aldetik, pertsona oso oldarkorra eta mendekatia da, Oskar eta Xabierganako gorrotoaren adierazle, eta horregatik prestatzen du Goikoetxea bere lankidearekin batera hilketaren kontua, Oskarrez mendekatzeko, beti berearekin ateratzen ohituta baitago.
- Xabier Lakarri: Oskarren maitalea da, bere homosexualitatea biziki defendatzen duena eta horretaz harro dagoena. Azken kapituluan azaltzen zaigunez, institutu garaiko burlak jasan behar izateaz gain, txikitan bere aitak bortxatu egin zuen, eta horrek jendea gorrotatzera eraman zuen. Beraz, aurreko biak bezala, azken protagonista hau ere pertsonaia gatazkatsua da guztiz, bere gaztetako oroitzapenak gainditzen jakin ez duena.
Hiru pertsonaia hauek, beste zenbait bigarren mailakoren artean, hainbat aferatan izango ditugu nahasturik. Nobela beltzaren bereizgarri diren hilketa, bortxaketa eta desagerpenetatik hasita kontu sozial eta politikoak nahastu arte, adar biak liburuan bertan uztartzen direlarik. Gerra Zibilak Nafarroan eragindako fusilamendu eta hilketen inguruan aipamen ugari egiten dira, garaian bizi izan zuten larritasunaren berri emanez.
“Alberto Ladron Aranak polizi eleberri berri bat oparitzen digu, bere aurreko misteriozko lanetan nabarmen utzi dituen ezaugarri guztiekin: idazkera arina, erritmo bizia, suspensearen erabilera bikaina, eta irakurlea ustekabez ustekabe eramatea amaierara iritsi arte.”
Honela irakur daiteke, baita ere, liburuaren atzeko azalean. Autoreak idazteko modu benetan bizia erakusten du nobela osoan zehar, istorioari erritmo oso azkarra ematen dioten baliabideak erabiliz. Hau lortzeko, oso ohikoak dira pertsonaien arteko elkarrizketak, egoera akzioz eta tentsioz jantziz. Honek, jakina, irakurleak istorioa bizitzea eta lana irakurtzeko erraza gertatzea dakar, eta hau izugarri gustatu zait, liburua ez baitzait batere pisua egin, eta berdin adierazi zuten Irakurle Tailerreko kideek ere. Halere, irakurterraza izateak ez du esan nahi hizkuntza kaskarra darabilenik, ezta gutxiagorik ere.
Azken batean, hiztegi eta egitura konplexuak ez badira ere, aberastasuna nabaria da zenbait hitzetan, hala nola, perlesiaturik, karrika edota eldarnio. Bestalde, hizkuntzari dagokionez baita ere, zenbaitetan, autorea bera Iruñekoa izanik, euskalki nafarrera jotzen du erran bezalako hitzekin, niri pertsonalki gustatu zaidalarik.
Narratzaileari dagokionez, batzuetan kamera balitz bezalako sentsazioa ematen du, eta gertakariak deskribatzen ditu hirugarren pertsonan. Beste batzuetan, ordea, lehen pertsonan kontatzen da istorioa, Oskarren ikuspuntutik, bere sentipenak eta gogoetak adieraziz.
Honez gain, aipagarria da nobelan zehar ageri den seriotasun eta beltzunea apurtzeko autoreak sartzen duen umorea. Ironia da nagusi pasarte umoretsu horretan, ironia kristautasunarekiko (kontuan izanik Xabier eta Oskar homosexualak direla) eta Gerra Zibilarekiko, eta oso une egokian agertzen da nobelan bertan. Pasarte hau Xabier eta Oskarrek euren kabuz ikertzen diharduten egun horietako batean ematen da. Salustianoren inguruan gehiago jakiteko kariaz, Berrada andreagana jotzen du bikoteak, Salustianoren arreba, eta hau horren kontserbadorea eta Francoren aldekoa izanik, abokatu eskuindar izatearen plantak egiten dituzte. Horrez gain, bada beste pasarte bat non ahizpa Maravillas, moja bat, Yodarekin konparatzen duten.
Maravillasen kontuari dagokionez, esanguratsua iruditu zitzaidan datu bat atera zen Irakurle Tailerreko azken bilkuran. Izan ere, Maravillas ez da horren izen arrunta, eta seguruenik autoreak zerbaitegatik erabiliko zuela pentsatzen hasi ginen. Maravillas gora eta Maravillas behera, berehala sartu zen elkarrizketan kideetako beste bat kontuaren hipotesi batekin. Honen ustez, ondorengoari eginen zion erreferentzia: Ba omen zen izen hori zeraman emakume nafar bat Gerra Zibilean eraila izan zena, hamar bat alditan bortxatua izan ostean bere gorpua txakurrei eman zietena. Kasualitatea? Ez dut uste. Pentsa, Berri Txarrak taldeak berak ere abesti bat eskaini omen zion!
Hau guztia esan ondoren, aitor dezaket liburua asko gustatu zaidala, izugarri ez esatearren. Esan dezaket, halaber, irakurlea istorioaren barnean sartzea lortzen duten horietakoa dela, dudarik gabe helburu hau lortu duelarik nigan bederen. Agian gai aldetik ez du behar adina sakondu, gehiegi nahi eta azkenean guztia ezin lortu. Haatik, ezin zalantzan jar daiteke autorearen saiakera nobela benetan erakargarria lortzeko: misterioa misterioaren atzetik, bizkortasuna, lotura, irakurtzeko erraztasuna. Denetik du. Hortaz, liburu hau irakurtzera gonbidatzen zaituztet, ez baitzarete damutuko. Entretenimendua, behintzat, ziurtaturik daukazue.
Irakurketaren audioa
Informazioa gehigarria
Iruzkin berriak