AHOSKERA ZAINDUA

Euskaltzaindiaren gunetik atera dut.

AHOSKERA ZAINDUA: ARAUAK

Bokalak

I. <a, e, i, o, u>
Idatzi bezala ahoskatu: [a, e, i, o, u]; sei bokaleko sistema duten
Iparraldeko euskaretan <u>ren ahoskera biak onartzen dira ([u] eta [ü])
hala eskatzen duten hitzetan eta baita ere euskalkiaren erabilera zainduan.

Bokal bilkurak

II. Bokalak bokalen ondoan
daudenean ere idatzi bezala ahoskatuko dira hizkera maila zainduetan: etxea etxea, geroago geroago, mendia mendia, burua burua.

Gainera aintzat hartu behar da:

II.a.
<ea, oa> idazten direnen
bestelako ahoskerak egoki eta zuzen direla gainerako hizkera mailetan (hala
nola: etxia, etxie; geruago, telefonua eta
kidekoak).

II.b. <ia, ua> idazten direnen bestelako
ahoskerak egoki eta zuzen direla gainerako hizkera mailetan (hala nola,
zerbait tartekatuz: mendiya, mendixa, mendiza; buruba eta
kidekoak edo, bigarren bokala aldatuz edo kenduz: mendie, mendi; burue, buru eta kidekoak).

III.1. Bokal bi elkarren segidan
daudenean, lehenengoa <i> edo <u> bada, bokal bilkura bi
silabatan ahoskatuko da (hala nola: abi.an,
sozi.ala, zi.ur). Dena den, badira hitz batzuetan ui diptongoak.

III.2. Bokal bilkura hauek silaba
bakarrean (diptongoan) ahoskatzen dituzten Ekialde eta Iparraldeko
euskalkietako hiztunengan hizkera zaindutzat hartuko da ahoskera hori.

IV. Bokal biren artean <h>
idazten denean, <h> ahoskatzen ez den euskalkietako hiztunek ere bokal
bakoitza silaba batean ahoskatzera joko dute hizkera maila zainduan (hala
nola: za.harra; na.hi du; bi.hurturik; a.hula; be.hi).

Kontsonanteak

V. Idatzi bezala ahoskatuko
dira hizkera maila zainduan

<b,
d, f, g, k, l, ll, m, n, ñ, p, r, rr, s, t, ts, tx, tz, z>

Beraz:

1.
<g> <e> eta <i> bokalen aurrean beste bokalen aurrean
bezalaxe ahoskatu behar da ahoskera zainduan behintzat (hala nola geologia). Azken orduko maileguetan,
salbuespenak banan-bana markatuko dira. Esaterako, dagoeneko onartua dugun gin (edaria).

2. <s, z> eta <ts, tz> Hizkera
zainduenetarako pare hauek bereiztea hobetsiko da. Bestalde <z> euskaraz beti (eta areago
hizkera zainduetan) zistukaria da eta gaitzetsi egin behar da gaztelaniazko
ahoskera hortzartekoa (gaztelerazko zapato
hitzaren lehen kontsonantea, alegia). Beraz, eskizofrenia hitzaren lehen eta hirugarren kontsonanteak
zistukariak dira (bata apikaria eta bestea bizkarkaria); halaber soziologia hitzaren lehena eta
bigarrena.

3. <b, d, g, r>
bokalartean gertatzen direnean, hurrenkera honetan handiagotzen den
oparotasunaz desager edo alda daitezke hizketa arduragabean (hala nola: ari naiz ai naiz, horiek
(h)oiek, egon eon, edan ean, eran, etab.). Ahoskera
horiek erabat egoki eta bidezko dira gainerako hizkera mailetan, baina
hizkera zainduan bokalarteko kontsonanteak ahoskatu egin behar dira.

4. <r, rr> euskaraz
beti (eta areago hizkera zainduetan) hortzobikari dira eta gaitzetsi egin
behar da frantsesezko ahoskera ubularra (frantsesezko rue hitzaren lehen kontsonantea, alegia).

VI. <h> Letra
hau hostuna den Iparraldeko euskalkietako hiztunek idatzi bezala ahoskatuko
dute hizkera zainduan. Letra hoskabea den Hegoaldeko euskalkietako hiztunen
ahoskera zainduan ere <h> ez da ahoskatuko. Letra horren mututasunaren
salbuespen bakarra Hegoaldekoen ahoskeran zihoan,
zihoazen bezalakoetan gertatzen da, hor <h> [x] belarraz ahoskatzen
delarik (gaztelaniazko jamón
hitzaren lehen kontsonanteaz, alegia).

<h>az
esanak berdin balio du <ph, th, kh> ahoskeretarako: erabat egoki da
ebakera hasperenduna halakoa duten Iparraldeko euskalkietako hiztunengan
(hala nola eperra epherra eta
kidekoak).

VII. <il, in>
letra bilkura hauek <(i)ll> eta <(i)ñ> (hala nola: mila milla edo mailua mallua, bina biña edo baino baño) ahoskatzen diren euskalkietako hiztunengan bustikuntza hori
ahoskera zainduan ere egoki da (ahoskera zaindua <ll> —milla— da eta ez <y> — miya—). Bustikuntza hori ez duten
euskalkietako hiztunengan, noski, bustidurarik gabea izango da ahoskera
zaindua ere (hala nola: mila mila edo mailua mailua, bina bina edo baino baino).

VIII. <j> letraren
euskarazko ahoskera oinarrizkoa <y> da eta hori da hizkera zaindurako
hobesten den ahoskera oro har. Halaz ere eta beraz:

VIII.1. <j>
hitz hasieran <y> ahoskatuko da (hala nola jateko yateko, jokalariak
yokalariak).

Badira
[x] belarraz ere ahoska daitezkeen hitzak. Hitz horietako batzuk hizkera
maila zainduetan gertakortasun urrikoak dira, beste batzuk (Heg. marka daramatenak) Hegoaldean
erabiltzen dira (hala nola jertse,
jipoi, jira).

VIII.2. <j>
hitz barruan gertatzen denean, <y> izango litzateke ahoskera zainduena.
Hala ere, gaurko egoera kontuan izanik, Hegoaldeko [x] belarra (gazt. jamón) eta Iparraldeko <z>
sabaiaurrekoa ere (fr. jambon) onartzen
dira hizkera zainduan garaje, ijito bezalako
hitzetan.

IX.1.
<x> Ahoskera sabaikaria du lehengo euskal
hitzetan: xagu, xoxo, Xabier.

IX.2. <x>
Maileguetan bokalartekoa <ks> ahoskatzea hobesten da hizkera zainduan
(hala nola: sexua seksua, taxian taksian, faxez faksez). Hitz amaieran oso gutxitan agertzen da eta hitz
bereziak dira. Horietan ere [ks]
ahoskera egin daiteke.

Kontsonante bilkurak

X.
<zb, zd, zg>
Ahoskera zaindurako ere ez
adberbioaren ondoren ondorengo <d> kontsonantea (aditz formen hasieran
agertuko dena) ahoskabe ebaki behar da (hala nola ez da: ezta). Ez adberbioaren ondorengo
<b, g> kontsonanteak ere ahoskabe ebakitzea hobesten da (hala nola: ez gara: ezkara; ez bada: ezpada). Hortik kanpo ere <z>
eta <b, d, g> ahoskeran biltzen diren guztietan ahoskabetzea onargarria
da hizkera maila zainduan ere.

XI. <zz>
Ahoskera zaindurako ere ez
adberbioaren azkeneko <z> kontsonantea eta ondorengo <z> (aditz
formen hasieran agertuko dena) batera ebaki behar dira afrikatua osatuz (hala
nola: ez zara: etzara; ez zetozela: etzetozela;
ez zenion: etzenion; ez zuen: etzuen).

XII. <nz, lz, rz> eta <ns, ls, rs> Letra bilkura
horietako zistukaria (<z, s>) afrikatu (<tz, ts>) egin ohi da euskaraz (hala nola unibertsitate, Frantzia, faltsua). Hitz mugan ere ordezkatze hori egiten den euskaretan
afrikatzea onartzen da ahoskera zainduan (hala nola esan zuen: esantzuen; eman zion: emantzion).

XIII. <zn, zl, zh> Ahoskera
zaindurako ere ez adberbioaren
ondoren <n, l, h> kontsonantez hasitako aditz formak agertzen direnean,
euskara batzuetan <z> ez da ahoskatzen. Ahoskera zaindutzat hartuko da
horrelakoetan <z> ahoskatzea
eta baita ez ahoskatzea ere (alegia, ez
naiz: eznaiz edo enaiz; ez luke: ezluke edo eluke; ez haiz: ezaiz edo ehaiz).

1 Adibideetan hitzen forma ortografikoa
letra etzanean agertzen dena da: jateko
yateko. Bigarren formak ahoskera adierazten du. Batuaren ortografian ez
dauden ikur batzuk erabili behar izan dira ahoskera islatzeko: <z>:
sabaiaurreko ahostuna (Lekeitioko ogiza azken
kontsonante hori); <y>: <j> letraren ahoskera sabaikaria
adierazteko gardentasunaren izenean eta askotan egiten den <j>-[x]
belarrarekiko loturaren haustea grafikoki nabarmentzeko; [x] igurzkari
belarra da (gazt. jamón hitzaren
lehen kontsonantea).

2 Arauaren zenbaki erromatarraren ondoan zenbaki
arabiarrak ematen dira, ulerterraztasunagatik araua zatitu denean (esate
baterako, III. eta III.a).

3 Arauaren zenbakiari letrak gehitu zaizkio,
ulerterraztasunagatik araua zatitu denean (II.a eta II.b).