About arianeh

Author Archive | arianeh

Ez duk erraza, konpai! – KOLDO IZAGIRRE

Zin dagizuet ez dakidala nola iritsi zen Koldo Izagirreren liburu hau nire eskuetara, ez daukat ideiarik ere. Egia esan, ez naiz oso zalea, baina gustuko dudan liburu bat hartuz gero, amaitu arte ezinezkoa egiten zait istorioa bertan behera uztea. Beraz, liburua irakurri bezain pronto, autoreari buruz zerbait gehiago jakiteko gogoa piztu zitzaidan eta, nonbaiten irakurri dudan legez, euskal literaturari tankera poetiko berria dakarkion gizona zela ohartu nintzen.

Koldo IzagirreKoldo Izagirre Pasaian jaio zen 1953ko ekainaren 21ean. Gazterik sentitu zuen literaturaren deia, eta sentipen horrek eraman zuen Frankismo garaiko azken urteetan Euskal Herrian han-hemenka agertu ziren kultur mugimenduetan parte hartzera. Ibilbide laburra izan arren, azken hamarkadetako euskal literaturaren historian toki garrantzitsua betetzen duen Ustela aldizkariaren sortzaile izan zen, Bernardo Atxagarekin batera, eta gerora Oh! Euzkadi! kaleratzeari ekin zion Ramon Saizarbitoriaren laguntzaz. Gainera, genero desberdinetako liburuak idatzi ditu eta idazlea izateaz gain, 1991. urtean “Offeko maitasuna” filma zuzendu zuen zuzendari bezala ospe handia lortuz.

Ez duk erraza, konpai! liburuaren generoa kronika litzateke, non autoreak lehenengo pertsonan kontatzen dituen Kuba iraultzaile eta arrazionalista batean biltzen diren gertakizunak. Gertakizun horiek azaltzeko orduan Izagirrek elkarrizketa eta deskribapenak erabiltzen dituen arren, bigarren hauen garrantzia azpimarratu nahiko nuke, batez ere, gauzen esentzia azaltzeko errealitate hutsean oinarritzen delako. Hona hemen liburuaren zati bat (liburu osoa sarean topa dezakegu), txirrinduak deskribatzen dituena, hain zuzen ere, zoragarria:

Pekin ematen dizu, edo Vietnam, esantzarik gabeko Kuba honek. Txirrindek, tirripitek eta bizikletek (desberdinak balira bezala aipatzen dizkizut, eta benaz uste dizut ez daudela berdinak diren kurpilbiko bi hemen) hartuak dizkizute karrika guztiak, bizikleta erlojua baino zerbait preziatuagoa duzu, poliziak ezinbestekoa baitu bere lana egiteko (Lohizuneko jandarmak dirudite), zinemagilea ere bizikletan doakizu ICAICera, eta denak ere halako balet ederrean, txori sirindangoak bezala, ezen bizikleta baita Kubako autoen fauna zoragarri eta basatia (Impala, Buick, Chevrolet, Argentinako Fiat, Ford, Daihatsu, Moskobix…) hezi duen zartailu zaulia (baita hemen berraurkitu dituzun zure haurtzaroko goitibeherak ere, giza-tirako garraiotresna bilakaturik, makadamaren gaineko lerak janariz, edariz edo altzariz zamatuak!). Bizidunak dituzu bizikletak, zakurrak zurean baino areago, eta bizidunei dagokienez, eskubideak murrizten hasi zaizkie tabernetan edo okulisten kontsultetan: “Debekatua dute bizikletek barrura sartzea.”

azalaLiburuak ez du gai konkretu bat eta ez ditu istorio biribil baten urratsak jarraitzen; horregatik, kontakizunak biltzen dituen gertaera nagusi bat dago eta beste guztiak horren baitan biltzen dira, esan genezake, Izagirrek gertaera bat erabiltzen duela “aitzakiatzat” gero beste guztien kontakizuna burutu ahal izateko. Euskalduna den protagonista Kubarantz abiatzen da, zehazki Habanara, hainbeste maite duen Brekin neskatoarekin  (idazleak B izen ezkutua ematen dio, irakurlearen jakin-mina piztuz) elkartzeko helburuz. Zoritxarrez, neskak ordurako ez du maite; dena den, bidaiak jende berriarekin topo egiteko eta Euskal Herriarekiko nahiz Kubarekiko duen maitasuna eta sozialismoaren kinka nonahi islatzeko balioko du. Ikuspuntu aske batetik gertaera nagusia hori izanik ere, azalduko dituen beste hainbat ideia ere nabarmenak dira, betiere Kubako situazioa deskribatuz, Fidel Castroren politika goraipatuz, edota gasolinaren merkatu beltza, sexu-merkeari lotutako lekuak, bertako poliziaren axolagabekeria… aipatuz. Azkenean, protagonistak bere lagunak Kuban utzi eta berriz ere Euskal Herrira bueltatzen da, goibel, ez duelako neskaren maitasuna lortu eta, batez ere, hainbeste betetzen duen Kuba atzean utzi duelako.

Pertsonaia anitz agertzen dira kronika hunkigarri honetan eta idazleak oso ondo bereiztu ditu batetik besterako desberdintasunak, gehienei izaera berezi bat emanez. Hala ere, nire arreta gehien erakarri dutenak hauek izan dira:

B: Neskatila. Honek eta protagonistak ematen diote hasiera liburuaren istorio nagusiari. Bere identitatea ezagutu ez badugu ere, beti presente izanen dugu istorioan. Neskak Zafrara egiten du alde lan kontuak direla eta. Protagonistak, behin Kubara iritsita, ezin du sinetsi gertatutakoa eta bere bila abiatzen da. Bk ez du maite.

Ñengé: Protagonistak Habanan ezagutzen duen gizona, xelebrea eta abenturazalea. Habanatik Zafrarako bidaian laguntzen dio protagonistari, baina berak uste du Santiagora doazela. Kubatar izaera, arraroa eta batzuetan jasanezina ere erakusten du.

Martí: Egia esan, ez naiz oso ondo oroitzen non ezagutu zuen protagonistak Martí, baina lotsatia eta beti behera begira dagoen mutikoaren atzean, sekretu bat dago ezkutaturik. Martik sakelan harri kozkor baten moduko zerbait darama, eta, azkenean, protagonistaren osabaren eskutik jakingo dute bere sekretua, Martí ez baita dirudien bezain gizona.

Osaba: Kubara txorta egitera joan den horietakoa dugu protagonistaren osaba, diruduna, nazka ematen duen dirudunetakoa. Hala ere, hainbat aholku emango dizkio neskatila ahantz dezan.

Aurretik aipatu dugun bezala, kronika bat da eta, honek eskatzen duen moduan, narratzaileak lehenengo pertsonan idazten du. Beharbada irakurlea bera paperean gehiago sartzeko eta horrela irakurketa gogo handiagoz aurrera eramateko egina da baina, nola edo hala, idazleak bere helburua guztiz lortzen du. Onartu behar dut atal batzuk ulertzea pixka bat kostatu zaidala; izan ere, idazleak erabiltzen duen lexikoa ez baita guztiz erraza. Liburua hizkuntza aberatsean idatzita dago: sinonimo ugari biltzen dituzten paragrafoak, ironia puntu bat ezkutatzen duten esamoldeak eta Kubako kultura eraikitzen duten bertako hitzak, hots, leku eta esparru ezberdinetako hitzak. Hauek guztiak liburuan bertan txertatzeko, idazleak ordena lineala aukeratu du: gertaerak bata bestearen atzetik, denborak aurrera egin ahala, gertatzen diren moduan antolatu ditu, eta, horretarako, atal edo kapitulu bakoitzari izen bat eman dio.

Bere biografian irakurri dugun bezala, Koldo Izagirre kronika eta beste hainbat genero idazteaz gain, poeta ere izandakoa dugu, eta poemagintzan aritu izan horrek aztarna batzuk utzi dizkio bere estiloan ere. Gauzak horrela, Ez duk erraza ,konpai! liburuan, estilo-baliabide ugari antzeman daitezkeen arren, autoreak ironia eta metaforak erabiltzeko erakusten duen erraztasuna nabarmenduko nuke, batez ere, Kubaren irudia Euskal Herrikoarekin erkatzen denean, istorioaren protagonista bera inkonformista denean, Kubaren eta kubatarren izaera nahasi, kontraste eta kontraesanak agertzen direnean, eta abar.

FITXA

IZENBURUA: Ez duk erraza, konpai!

IDAZLEA: Koldo Izagirre

ARGITALETXEA: Susa

URTEA: 1995

GENEROA: Kronika

Orokorrean, oso interesgarria iruditu zait liburu honek planteatzen duen gaia, batez ere, kolonialismoan murgiltzen gaituen arren, garrantzitsua iruditzen zaidalako euskaldun batek Kuban topaturiko berdintasun eta desberdintasunen berri jakitea eta, nola ez, azken finean hainbeste gustatzen zaizkidan maitasunezko liburu horietako baten istorio hunkigarria duelako atzean ezkutatuta. Kubatar kulturak jakin-mina sorrarazten dionari gomendatuko nioke batik bat liburu hau eta, nola ez, Koldo Izagirreren beste edozein idazlanetako bat ere. Hala ere, kontuan hartu beharko litzateke liburu honek erabiltzen duen hizkuntza ez dela guztiz ulerterraza, eta pasarte batzuk bi aldiz irakurri behar diren horietakoak direla, beharbada, idazlea bera oso hizkuntza aberatsekoa delako edota erabiltzen duen hiztegia zertxobait konplexua delako. Asko gustatu zaidan beste gauzetako bat pertsonaien hautaketa izan da, pertsonaia bakoitzak bere izaera oso definitua baitu (kubatar arraroa, protagonista bera bere helburuetan zentratua, kubatarren hizkeraren gehiegikeria… Horregatik guztiagatik, idazleak nor den zein aitortu gabe, irakurleak bere dedukzio propioen bidez jakin dezake pertsonaia nor den. Aldi berean, idazleak islatu nahi duen obraren mezua identifikatzea ere ez da batere zaila eta amaitu eta gustura ixten duzun liburu horietako bat iruditu zait.

BIBLIOGRAFIA

Ez dit lan handirik eman liburu honi buruzko informazioa eskuratzea eta are gutxiago idazleari buruzkoa topatzea; horretarako, hainbat informazio iturriz baliatu naiz:

lumaSarean:

Bestelako kontsultak:

  • Liburuan bertan eta Larousse entziklopedian (Kubako egoera hobeto ulertzeko).
Comments { 0 }

Buruko gaitzak jota zaudenean…

isolamenduaEgunero goizean goiz esnatu eta buruko gaixotasunekin zerikusia duten kasuak ikusten ditugu bai telebistan, bai irratian eta baita prentsa idatzian ere. Normalean, bortizkeria erabili izan den kasuak ezagutu ditugu, orain dela gutxi Murtzian gertatutakoa, kasu; hots, gazte batek bere ama akabatu zuen hau idungabetuz eta ondoren herri guztia zeharkatu zuen bere amaren burua eskuetan zeramala, hura merezi zuela oihukatuz.

Horrelako gertakariei haria jarraituz eta hauetan guztietan jazotako gertaerak aztertuz, ondorio berdinera iritsi ohi gara: gaixo mentalen familiek laguntza behar dute eta sekulako mugak dituzte euren seme-alabak modu egokian tratatzeko. Gaixo hauen kopurua gero eta handiagoa da, batez ere, gaur egun hartzen diren droga motak eraginda. Gehienen profila 20-30 urteko gazteena da, drogen ondorioz eskizofreniaren atzaparretan erori eta, azken batean, euren familien laguntzaren menpe bizi direnak. Hala ere, gaixo hauei laguntza ematea ez da batere erraza, alde batetik, pilula xume batzuk ez dutelako arazoa konponduko eta, sarritan, antsietateko unea datorkienean, indarkeriaren joera izaten dutelako, bestetik.

Baina arazo nagusia ez dago bortizkeriaren kontuan, gizartearen egoera orokorrean baizik. Gizakiok joera handia izaten dugu jendea “etiketatzeko” eta hori bera gertatzen da buruko gaitzek jota bizi diren gaixoekin. Ziztu bizian baztertzen ditugu, beharbada duintasunaren kontzeptu okerrarengatik edota beste giza beldur mota batzuengatik, baina argi dagoena da hori ez datorkiela batere ondo; izan ere, bakarrik sentitzeak are gehiago gaixotzen ditu eta, horren ondorioz, benetako errealitatetik at dagoen beste errealitate paranoiko bat eraikitzera eramaten ditu. Gainera, besteon jarrera horrek etxean sartu eta familiaren menpekotasun handiagoa eragiten die eta orduan hasiko dira arazo larrienak.

muinaHalaber, ez dugu ahantzi behar familiako gizasemeen artean sentimenduek ere garrantzia dutela. Une jakin batean, ama batek bere semearengatik izan dezakeen dolua gero eta handiagoa izan daiteke eta ama gaixoaren esanetara egon beste erremediorik ez du izango. Hori dela eta, gaixo eta amaren (ez du zertan ama izan) arteko harremana estuagoa izango da denborak aurrera egin ahala. Baina hori, ez dago zalantzarik, bere alderdi positiboa izanda ere, guztiz kaltegarria izan daiteke gaixo hori zaintzen duen pertsonarentzat.

Gauzak horrela, honen guztiaren mamia ez da harremana, egoera orokorra baizik. Mota honetako gaixo batek profesional baten laguntza behar du eta egungo eroetxeak edota eskizofrenikoetan espezializaturiko klinikak beteta daude, batez ere, diru aldetik gaizki dauden familientzat; horregatik hau guztia ez zait diru kontua iruditzen, moraltasun kontua baizik. Umeak haurtzaindegia du, aiton-amonek zaharren egoitza, kaletarrek babes-egoitza, eta buruko gaitzak jota dagoen batek? Aukera gehiago egon beharko lirateke horrelakoentzat, besteak beste, ondorio larriak eragin ditzaketelako.

Beraz, horrelako kasuetan arreta gehiago ipintzea gustatuko litzaidake, besteok garen bezala pertsonak izanik, gizakiok ditugun eskubideak bermatu beharko lituzketelako haiek ere.

Comments { 1 }

Oraindik ere homosexualitatearekin bueltaka

gay2.jpgEz, ez da egia homosexualitatea XIX. mendeko kontua denik, ezta gutxiagorik ere. Esan genezake homosexualitateak berak ere, gauza guztiak bezala, baduela historia bat. Historia horrek ez du ibilbide erraza izan; izan ere, auzi honek hamaika gorabehera izan baititu.

Sinestekoa ez bada ere, termino honen jaiotza Erroma eta Greziako inperio garaietan koka daiteke. Garai haietako poeta eta literaturazaleek garbi utzi dute euren idazki eta lanetan homosexualitatea existitu existitzen zela Julio Cesarren tenorean eta, are gehiago, guztiz normaltzat hartuta zegoela gizon batek beste gizon batekin harreman sexualak izatea. Askok aipatu zuten bezala, emakume zein gizon batekin harremanak izatea ez zen beste munduko gauza, desio sexuala asetzeko bide bat besterik ez. Egia esan, oso kultura gutxik zigortu izan zuten homosexualitatea garai haietan, lehentasuna ematen baitzioten familia kontzeptuari eta ez sexu kontzeptuari (lehen zegoen homosexualitatea sexuari, eta ez maitasunari, zuzendua zegoela suposatuz).

Gauzak erabat aldatu ziren Berpizkunde garaian. Kontuan hartu behar dugu Florentzia eta Venezian sortutako ideologia berriak gizarte eta kultura desberdinetan harrera ona izan zuela. Pentsamolde berri honek gauzen ikuspuntu itxiagoa eta tradizionalistagoa ekarri zuen eta homosexualitatea gaixotasuntzat hartzen hasi zen. Gaixotasun hari amaiera emateko xedez, homosexualtzat zituzten guztiak sutan erretzen hasi ziren.

gay.gif

Hori gutxi ez eta, azkar zabaldu zen pentsamolde tradizionalista mundu guztian zehar eta ikuspuntu itxi honek luze iraun du jendearen pentsaeran. Ez hori bakarrik, erlijio katolikoak eta diktadurek gehiago itxi zuten mentalitatea eta gizon perfektu baten eredua eraiki zuten: seme-alabak zituen eta ezkonduta zegoen gizon langile batena. Hala ere, ezkutuan izan bada ere, gizonek beti maitatu izan dute gizona eta euren arteko harremana gauzatu egin da.

gay3.jpgGaur egun, normalizazioa lortu dela esan genezake. Hala ere, gaurko artikuluan, zehazki “normalizazio horretaz” hitz egitea gustatuko litzaidake. Jakina da gaur egungo homosexual-bikoteek bai ezkontzeko, eta baita seme-alaba bat adoptatzeko ere eskubidea dutela. Beste modu batean esanda, legearen aurrean, beste edozein pertsonak izango lituzkeen eskumenak dituzte. Baina egungo arazoa ez da legean oinarritzen, gizartean baizik. Gizarteak ez du gizon homosexuala baztertzen, baina etiketatu egiten du. Homosexualez hitz egitean, gauza normaletatik ateratzen den zerbaitez arituko balitz bezala jokatzen du gehiengoak; izan ere, nahiz eta kontzientzia liberala dugula pentsatu, jendeak ez du hain libreki jarduten. Arazoa gehienbat gazteekin gauzatzen da eta diskriminazioa nahiz bullynga agertzen dira euren egoera adieraztean, eta hori da hain zuzen gizarte totalitarista baten zeinua. Gazteen artean normalizazio kontzientzia hau zabaltzen hasten ez bada, ezinezkoa izango da gizabanakoen berdintasuna lortzea; horregatik, ideia zaharrak baztertuz eta gure adimena irekiz baino ez dugu lortuko besteekiko errespetua.

Homosexuala izatea ez da gaixotasun bat, ezta norbaiten bizitzako lapsus bat ere; sentitzeko, jarduteko eta bizitzeko modu bat da. Horiek horrela, euskaljakintza gunetik errespetua eskatzen dizuet. Gainerako gizabanakoekiko errespetua aldarrikatzen dut; izan ere, bai moralki, eta baita kontzientzia aldetik ere euren aurrean berdintasun horrekin jokatzeak sekulako aurrerapena suposatuko bailuke…

Comments { 6 }
-->