Itsaso, ea gustatzen zaizun zu zoriontzeko prestatu dugun bideo hau. Ondo ibili zure egunean… 😉
About ilizarraga
Nork esan du krisia?
2009. urtea aldaketa handiko urtea izaten ari dela esan dezakegu; baina, aldaketengatik baino, urte hau ezagunagoa izango da jasaten ari garen krisia dela eta. Krisiak gehienetan erdi mailako langile eta familiek jasaten dituzte. Gauzak horrela, dirudunek antzeman al dute krisia euren kontu korronteetan? Eta horrela izan bada, milioi batzuk gehiago edo gutxiago edukitzeak buruhauste handiak eman al die? Ez dut uste… Edo, agian, bai?
Duela gutxi, Forbes aldizkariak munduko aberatsen zerrenda argitaratu zuen. Iaz, lehen postua Warren Buffetek lortu bazuen ere, aurten Bill Gates izan da nagusitu dena. 2009ko munduko gizonik dirudunena Microsoft enpresaren sortzailea dugu, mundu mailan oso ezaguna. Bestalde, deigarria da bertan azaltzen diren gehienak gizonak izatea, 3 emakume baino ez dira azaltzen sailkapenaren lehen 25 postuetan: Lilliane Bettencourt frantsesa, eta Estatu Batuetako Alice eta Christy Walton.
Komeni da esatea hauetako gehienak zerikusi handia dutela petrolioaren negozioarekin, enpresa handi eta garrantzitsuekin… Aipatu beharra dago, halaber, zerrenda honetan estatubatuarrak direla nagusi: hamaika gizon. Jarraian zerrenda daukazue:
Izena | Herritartasuna | Dirutza (mila milioi dolarretan) |
|
1 | William Gates III | AEB | 40 |
2 | Warren Buffett | AEB | 37 |
3 | Carlos Slim Helu | Mexiko | 35 |
4 | Lawrence Ellison | AEB | 22.5 |
5 | Ingvar Kamprad | Suedia | 22 |
6 | Karl Albrecht | Alemania | 21.5 |
7 | Mukesh Ambani | India | 19.5 |
8 | Lakshmi Mittal | India | 19.3 |
9 | Theo Albrecht | Alemania | 18.8 |
10 | Amancio Ortega | Espainia | 18.3 |
11 | Jim Walton | AEB | 17.8 |
12 | Alice Walton | AEB | 17.6 |
12 | Christy Walton | AEB | 17.6 |
12 | S Robson Walton | AEB | 17.6 |
15 | Bernard Arnault | Frantzia | 16.5 |
16 | Li Ka-shing | Hong Kong | 16.2 |
17 | Michael Bloomberg | AEB | 16 |
18 | Stefan Persson | Suedia | 14.5 |
19 | Charles Koch | AEB | 14 |
19 | David Koch | AEB | 14 |
21 | Liliane Bettencourt | Frantzia | 13.4 |
22 | PrÃÂncipe Bin Talal | Saudi Arabia | 13.3 |
23 | Michael Otto | Alemania | 13.2 |
24 | David Thomson | Kanada | 13 |
25 | Michael Dell | AEB | 12.3 |
Rankingean espainiar bakarra daukagu, Amancio Ortega delako enpresaria. Inditex enpresaren buru da, eta Zara denden sortzailea. 18,3 mila milioi dolarreko sarrerekin, Europa mailan laugarrena da aberatsen zerrendan; mundu mailan, berriz, hamargarrena. Amancio bera bezala, zerrendako hainbat izan dira gabeziatik irten eta aberats bihurtu direnak. Gehienak, hasiera batean, beraien denda txikietan edota bestelako negozio xumeetan hasitakoak dira, baina pixkanaka goraka joandakoak izan dira, mundu mailan itzal handiko pertsonak bihurtuz.
Krisi garai hauetan konturatzen gara benetan nola dagoen mundua zatituta: orain arte bizirauteko dirua zeukaten asko eta asko diru murrizketa handiak izan dituzte edo beraien lanpostutik bota dituzte. Beste aldean, benetan aberatsak direnak dauzkagu. Egia da euren diru kopurua murrizten joan dela krisia dela eta; baina hainbestekoa da duten dirutza, non ia ez diren konturatzen murrizketa horretaz. Datu interesgarri batek atentzioa eman dit: iaz, mundu osoan 1.125 pertsona zeuden mila milioi dolarretik gorako ondasuna zutenak; zifra horrek, ordea, izugarri egin du behera 2009. urtean. Gaur egun, 793 pertsona daude mila milioi dolarretik gora irabazten dutenak, hau da, 332 pertsona gutxiago.
Hauetariko dirudun gehienak milioi askoko murrizketa izan dute euren kontuetan; hala eta guztiz ere, sekulako dirutza irabazten jarraitzen dute. Adibide gisa, Bill Gates enpresariak gaur egun 40 mila milioi dolar inguru ditu, 2008an baino 18 mila milioi gutxiago. Beste batzuek ere sekulako aldaketa jasan dute euren libretetan. Zerrendako bigarrenak, Warren Buffetek, esaterako, egun 37 mila milioi ditu, 2008an baino 25 mila milioi gutxiago… Niri, diru zifra hauek ikusita, sekulako hotzikara sartzen zait gorputzean. Nola da posible batzuek hainbeste edukitzea, eta beste batzuek ozta-ozta bizirauteko baino ez? Nahiz eta hauek beraien diru kopurua murriztuta ikusi, ez dut uste asko eragingo dienik milioi batzuk gehiago edo gutxiago edukitzeak, berdin-berdin jarraituko dute bizitzen.
Dirudienez, krisiak urte batzuk gehiago iraungo du. Inork ez daki zer gertatuko den; dena den, argi daukadana da dirudun hauek guztiek, urteak joan urteak etorri, dirua galtzen jarraitzen badute, askok eta askok oso gaizki pasatu behar dutela. Nire aldetik, pixka bat aurrez dezaten aholkatuko nieke. Nork daki, agian, egunen batean, paperak aldatu eta hauek dirudunak izateari utzi eta besteok hartzen dugu euren tokia. Nork daki…
Fernando Morillo: “Nire burua ez da inoiz idatzi gabe egoten”
Ez nuen uste Fernando Morillori elkarrizketa egiteak literaturaren munduaz hainbeste erakutsiko zidanik. Baina has gaitezen hasieratik. Fernando eta biok hitzartu genuen eguna ezin esan dezaket ipuinetan agertzen den egun eguzkitsu horietako bat zenik; aitzitik, guztiz kontrakoa izan zen. Sekulako eguraldi txarra zegoen, baina ez zen traba izan nire elkarrizketatuarekin elkartzeko. Egia esan, zorionekoa ni berarekin elkarrizketa egiteko eguna lortzeagatik, oso gizon lanpetua baita! Egun horretan bertan hainbat bilera zeuzkan, baina tartetxo txiki bat egin zidan bere agendan eta benetan izugarri eskertzen diot tarte hori atera izana. Hasieran aipatu dudan bezala, literaturaren munduaz eta bere ofizio/afizioaz asko erakutsi zidan. Ez neukan ideiarik ere liburu bat idazteak zer suposatzen duen! Orain, zertxobait gehiago dakidala esan dezaket. Traste guztiak prest geneuzkala, elkarrizketarekin hasi ginen. Askotan gertatzen den bezala, halere, eragozpen txiki batzuk izan genituen: telefono deiak eta horrelako txikikeriak. Dena den, aurrera jarraitu eta… Gehiago jakin nahi? Bada, elkarrizketa irakurtzera gomendatzen zaituztet…
Lehenik eta behin, Fernando, eskerrak eman nahi dizkizut euskaljakintzakooi tarte bat egiteagatik. Gaur egungo gazte literaturako idazlerik nagusienetarikoa zarela esan behar da, gero eta ezagunagoa ere euskal gazteriaren artean. Zure curriculumari erreparatuz, konturatu gara txiki-txikitatik jakin-min handiko gizona izan zarela, baina esaguzu. Nondik datorkizu idazteko irrika hori? Idazteko irrika baino gehiago, agian, sortzeko beharrak, istorioak sortzeko beharrak: istorioak imajinatzen nituen txori bat ikustean, baserritar bat ikustean…eta horrela sortu nituen ipuin txikiak, erabat niretzat, asmo literariorik gabe, eta kito. Ondoren, urte batzuk neuzkala, jarraitu nuen, gero eta gehiago. Horrela, lagun batek nire lan batzuk lehiaketa batera bidaltzeko esan zidan, eta txiripaz sari txiki bat jaso nuen, sekulako poza eman zidana. Honen ondoren, lanak bidaltzen jarraitu nuen eta hau puzten joan zen. Ni, berez, fisikaria eta filosofoa naiz, idaztea hobby txiki bat baino ez zen. Baina orduan konturatu nintzen benetan gustatzen zitzaidala.
Zure obrari erreparatuz, batik bat gazteentzako literatura idazten duzula ikusi dut. Zer dela eta? Egia esan, irakurtzeko garaian oso abenturazalea naiz, oso fantasia zalea, zientzia-fikzio zalea… zenbait estilo probatu ditut, baina gazteen estiloa gogoko dut beharbada ez naizelako oso urrun ibili. Niretzat nerabezaroa oso aberatsa, nahasgarria, intentsua… izan zen, eta orduan izan zen nire buruan irrika hau piztu zen unea. Gazteentzat idaztea asko gustatzen zait gazteen literaturan hainbat fantasia jar ditzakezulako, hainbat istorio xelebre, baina helduen literatura askoz ere zailagoa da. Horregatik, gazteen istorioak kontatzeak askatasun ikaragarria ematen dit; izan ere, alde batetik, maitasuna, sexua… gateentzat eguneroko gaiak dira eta, beste aldetik, nik nahi ditudan istorioak konta ditzaket eta onargarriak dira.
Fisika, filosofia… etengabe topa ditzakegu zure lanetan. Zergatik horiek eta ez beste batzuk? Hori gustu kontua da. Asko gustatzen zitzaidan txikitatik izarrak ikustea. Eta pentsatzen duzu: izarrak zergatik? Bada, horrelako liburuak irakurtzean, konturatu nintzen zientzia gustatu egiten zitzaidala, baina filosofia ere bai. Hori ez da arrazionala, tortilla gustatzea bezalakoa da, zergatia ez dakit!! Horrela gertatzen da filosofia eta zientziekin.
Gloria Mundi, Izar malkoak, Ortzadarra sutan, Seximenduz… eta beste hainbat liburu daukazu argitaratuta. Zure adina kontuan izanda, oso emankorra zaitugu. Non sortzen zaizu inspirazioa liburu berri batekin hasteko? Etengabe ari zait buruan zerbait bueltaka. Idatziko ez banu, agian, marrazten edo eskulturak egiten saiatuko nintzateke. Ez dakit balioko nuen, baina behintzat saiatuko nintzateke. Bestalde, ez dakit nondik datorkidan inspirazioa, baina azken urte hauetan inspirazioa mimatzen ikasi dut; hau da, lehen etorri egiten zen, baina orain, etortzeaz gain, badakit zer egin behar dudan gehiago inspiratzeko. Bakoitzak bere trikimailuak ditu. Nik neureak ikasi ditut, eta hor ibiltzen naiz nire gauzatxoak egiten… Nire arazoa ez da ez daukadala inspiraziorik; aitzitik, ez dakit zer egin etortzen zaidan guztiarekin. Nik zirriborro asko dauzkat nire buruan, baina idatziak batzuk baino ez. Nire arazoa denbora falta da!
Idazten ari zarenean, nolakoa da zure lan-metodologia? Murgildu egiten naiz, baina ezin dut gauza bakarra egiten aritu. Hau da, bi hiru istorio batera egiten egoten naiz, eta hori gertatzen denean, akabo internet, telefonoa… Dena uzten dut, eta nire lanean murgiltzen naiz. Idazteko beharra daukat eta benetan istorio bat sartzen zaidanean berdin dit ez jatea, lorik ez egitea… gero, bukatzen dudanean, nahi dudan guztia egin baitezaket.
Ez dakit jakingo duzun, baina Jakintza Ikastolaren asmoa zera da: euskara arlo guztietara zabaltzea eta ahalik eta gehien erabiltzea. Horretarako teknologia berriak aprobetxatzen ditugu. Zuk zein iritzi daukazu teknologia berriak eta euskara bikoteaz? Ezinbestekoa iruditzen zait, batik bat hizkuntza txikientzat. Honekin kanpokoekin lotura lortzen dugu, eta hori aprobetxatu beharra dago. Pentsa zenbat euskaldun bizi diren Euskal Herritik kanpo, munduan zehar, eta internetek laguntzen dizu munduko edozein tokitan zaudelarik bertakoekin, familiarekin…eta baita Euskal Herriko hainbat webgunerekin, zuena adibidez, kontaktatzea. Horregatik, berriro esaten dut ezinbestekoa dela; izan ere, bestela, askoz ere okerragoa izango litzateke. Gainera, niri asko gustatzen zait sarean murgilduta ibiltzea, alde batetik bestera… Agian, askotan ez naiz ohartzen munduan gertatzen denaz, baina nik benetan jakin nahi dudana beti hor daukat.
Asko aipatzen da gaur egungo gazteoi ez zaigula irakurtzea gustatzen. Zer uste duzu izan behar duela liburu batek gazteok erakartzeko? Nik normalean zera egiten dut: pentsatu niri zer gustatzen zaidan, eta, gazte literatura irakurtzea gustatzen zaidanez, gustuko dut niri gustatzen zaizkidan gaiez idaztea. Gai batzuk oso sakonak dira, gehienbat gaztea zarenean. Adin horretan oso azeleratuak egoten gara; horregatik, gauza motelak gazteei aspertu edo atseginak ez zaizkiela egiten uste dut. Nik nahi dudana da gazteak liburua interesarekin hartzea, horregatik saiatzen naiz pentsatzen ea niri zer gustatuko zekidakeen irakurtzea adin horrekin.
Oker ez banago, jaso duzun azken literatura saria Gaztea saria izan da, Gloria Mundi liburuagatik. Sari hau ikasleen bozketaren ondorioz jasotakoa da, hau da, irakurleek emandakoa. Nola sentitzen da bat horrelako sari bat jaso ondoren? Horiek oso sari bereziak izaten dira. Normalean literatur sari bat jasotzen duzunean, badakizu epai mahai batek hautatuta irabazi duzula, eta oso era hotzean eta ofizialean izaten da. Kasu horretan, lau epaimahaik aukeratu zaituzte eta, bestean, gazte talde bat bildu da eta zure liburua hautatu du beste askoren artean, oso desberdinak dira… Niri bi kritikarik esatea “munduko onena zara” baina gero inork irakurtzen ez badu… Orduan, nik nahiago dut gazteengandik jasotako sari bat edukitzea. Uste dut, gainera, beste idazle askok ere horrela pentsatzen dutela.
Literatur saioak ere eskaintzen dituzula jakin dugu. Zer-nolakoak izaten dira saio horiek? Zein pertsonari daude zuzenduak gehienbat? Mota guztietakoei, egia esan. Dagoeneko hasi naiz haurrei ere ematen, eskolatan asko eta unibertsitateetan; beraz, adin guztietan baina gehienbat gazteen artean ibiltzen naiz. Nolakoak? Saiatzen naiz oso gai sakonak, baina oso modu erakargarrian azaltzen, eta teoria moduan azaldu beharrean, adibideak erabiltzen ditut. Saioak istorio bihurtzen saiatzen naiz..
Azkenaldia Bilbon, laster Valentzian… alde batetik bestera zabiltza. Suposatzen dut lan kontuengatik izango dela. Horrela da? Zer-nolako lan kontuez ari gara hitz egiten? Ez zait gustatzen geldirik egotea; hobeto esanda, ezin dut. Bizitzan ere beti ibiltzen naiz alde batetik bestera. Oraintxe ere beste toki batera noa… Nire lana idaztea eta saioak egitea da batik bat, eta ondoren kolaborazioak daude. Halere, gehiena idaztea da, eta hori gehien gustatzen zaizun tokian egiten duzu…. Saio horiei dagokielarik, oso bereziak izaten dira, Muskizetik hasi eta iparralderaino bueltaka ibiltzen naiz. Horrelako aukera izan dudanean, oso ondo aprobetxatu dut. Nire lana, azken finean, bidaiatzea eta gustatzen zaidana egitea da!
Suminaren Estrategia izan da zure azken lana. Nolako erantzuna jaso duzu irakurleengandik? Zer-nolako kritikak jaso dituzu? Irakurleen aldetik oso kritika onak eta baita oso txarrak ere! Baina hori betikoa da; dena den, uste dut argi dagoela oso liburu arina eta freskoa dela. Ez da liburu perfektua, baina nire esperimentutxo bat zen. Niri, egia esan, asko gustatzen zaizkit oso gai sakonak, filosofikoak…baina baita gauza arimak ere. Oso gustura nago liburuarekin orokorrean.
Zein proiektutan zaude murgilduta azkenaldian? Zerbait berririk? Oraintxe hiru liburu atera behar ditut eta horregatik egon naiz hilabete batzuk deskonektatuta. Bat Gloria Mundiren estilokoa da, zientzia eta sentimenduak nahastuta. Oso labur esanda, protagonista zientziazalea da, eta bere neska laguna oso gaixo dago, minbiziarekin hain zuzen. Neska hilzorian dago; horregatik, mutila inork lortu ez duena sendatzea helburu, ikertzen hasten da. Zure arimaren truke delako honetan bikote eztabaida kontuak ere azalduko dira. Beste liburu bat Leonardoren hegoak da. Florentzian gertatzen da eta ikaragarri gustatzen zait. Gazte bat bertara joaten da. Oso nahasita dago, bizitzarekin aspertuta, ez daki zer egin honekin eta osaba berezi batekin sekulako abenturak biziko ditu. Leonardoren teoriak azalduko dira eta oso nobela bitalista dela esan dezaket. Hirugarrena Egun beltzetan jolas beltzak deiturikoa da. Oso nobela berezia da; izan ere, beste tonu berezi bat erabiltzen saiatu bainaiz. Hau da, gerraostean dago kokatuta eta nire helburua izan da nobela historiko bat egitea. Zahar batek bere gazteetako gauzak kontatzen ditu. Oso gauza gordinak azaltzen dira. Liburu hau gazteentzat da, baina oso modu patxadatsuan. Nire helburua nobela literario bat egitea izan da, ez politikoa eta ezta historikoa ere. Esperimentu bat egin dut honekin eta oso gustura nago. Gainera, azaleko argazkia erakutsi didate eta oso ederra da.
Gaiari buelta pixka bat emanez, nola ikusten duzu euskal literaturaren etorkizuna? Nondik jo beharko zenukete autoreek? Euskal literatura poliki-poliki, noski hizkuntza txikia da, baina nik uste dut oso nabarmen zabaltzen ari dela. Nik gogoratzen dut, gaztea nintzenean, fantasiazko liburuak euskaraz aurkitzea oso zaila zela; agian, bakarren bat, baina oso zaila zen. Ikusten dudana da apurka-apurka gazteak txiki-txikitatik euskaraz irakurtzeko ohitura ari zaretela hartzen. Guk nobelak bagenituen, baina bat edo beste, zuek aukera gehiago dauzkazue liburuak lortzeko. Zuek oztopo batzuk gaindituta izango dituzue, baina beste batzuk aurkituko dituzue. Halere, nik uste dut oso etorkizun ederra daukala euskal literaturak zentzu horretan.
Orain utz dezagun alde batetara zure idazle alderdi hori eta jo dezagun zure bizitza pertsonalera, ausart banaiteke. Jakin nahiko nuke zer egiten duzun idazten ez zauden momentu horietan, hau da, zer duzu gustuko idazteaz aparte? Asko gustatzen zait galtzea, zentzu guztietan: hartu kotxea edo motxila eta portatila, eta herri batean galtzea. Bertan egun batzuk igaro eta ondoren beste batera, planeatu gabe… Edo leku batera joateko asmoa dudala, azken minutuan beste leku batera joatea erabakitzea, eta horrelako gauzak. Gustuko dudan beste gauza bat mendian ibiltzea da. Oraintxe herri txiki batean bakartuko naiz, oso biztanle gutxikoa, mendia eta hondartza txiki bat daukana. Bertan, liburu askoren ideiak sortu zaizkit. Orain buruan daukadan istorioa oso berezia da, Euskal Herrian landu ez den gai bat delako. Izugarrizko gogoa daukat. Gore, fantasia… itxurako istorioa da. Halaber, oso gustuko dut lagun batekin geratu eta kafe bat hartzea. Momentu hauetan guztietan nire buruan idazten ari naiz, baita bilera bat daukadanean ere, edota parrandan nagoenean… Nire burua ez da inoiz idatzi gabe egoten. Adibidez, pertsona arraro bat ikusten badut, segituan nire buruak pertsona hori aztertu eta nolabait horren informazioa artxibatu egite du… Azken finean, esan dezaket bizitza bizitzea gustatzen zaidala!
Arrazoi nuen, ezta? Asko ikasten da literaturaz berak esandako guztiarekin! Benetan asko eskertzen dizut, Fernando, egindako esfortzua. Onena opatzeaz gain, liburu zoragarri horiek idazten jarraitzeko eskatu nahi dizut. Irakurle gogotsu bat, behintzat, ez zaizu falta izango!
Gaurko hitza
- barra-barra 2022(e)ko irailak 13
- txatxar 2022(e)ko irailak 12
- freskura 2022(e)ko irailak 11
- landur 2022(e)ko irailak 8
- mokofier, moko-fier 2022(e)ko irailak 5
- moko-mokoan 2022(e)ko irailak 2
- aldabera 2022(e)ko irailak 1
euskaljakintza 9
Bilatu euskaljakintzan
Azken tuitak
Follow @euskaljakintza on Twitter
Iruzkin berriak