About iromero

Author Archive | iromero

X hauskorra

By on 2008(e)ko abuztuak 9 in denetarik

logoxfragilLubs doktoreak, bere ikerketen ondorioz, ezaugarri fisiko eta mental jakin batzuk zituzten

Herentziak eragindako atzerapen mentalen lehen eragilea

zenbait pertsonek X kromosoma zati bat hautsita zutela deskubritu zuen. X hauskorraren sindromearen jatorri genetikoa frogatu zuen.

X hauskorraren sindromea herentziak eragindako atzerapen mentalen lehen eragilea bada ere, gizartean nahiko ezezaguna da oraindik. Aldi berean, medikuntza eta hezkuntzako profesionalek ere ez dute nahikoa informazio sindrome honi buruz. Ondorioz, diagnostikoa beranduegi egiten da gehienetan.

Baina… zer da X hauskorraren sindromea?

X kromosomako gene baten mutazioak proteina baten sintetizazioa eragozten du

kromosomaGene baten mutazioak eragindako trastorno genetikoa da. Gene hau X kromosomaren adar batean kokatzen da, irudian ageri den bezala. Mutazioaren eraginez geneak ez du proteina sintetizatzen; beraz, zeluletan proteina baten falta ematen da.

Sindrome honek gizon eta emakumeengan eragiten du, baina nabarmenagoa da gizonengan; izan ere, emakumeek bi X kromosoma izatean, bigarrenak babesten ditu. Bestalde, nahiz eta gizonengan eragin handiagoa izan, emakumeak genetikoki eramaileak izaten dira. Gauzak horrela, gaixotasunaren jatorria beti izaten da ama eramailearen bitartez.

X hauskorraren sindromea dutenengan zenbait ezaugarri agertzen dira maiz, baina aldakorrak izan daitezke sexu eta adinaren arabera:

GIZONEZKOENGAN

EMAKUMEZKOENGAN

HAURRAK

NERABEAK

Ezaugarri arinagoak

Eramaileen kasuan ezaugarririk gabeak.

EZAUGARRI FISIKOAK

Aurpegi luzea

Belarri handi eta zabalak

Artikulazio oso elastikoak

Ezaugarri fisikoak nabariagoak

Barrabil handiak

OSASUN ARAZOAK

Estrabismoa

Otitisa

Arazo kardiakoak

Oin lauak

Epilepsia

Eramaileak

Menopausia goiztiarra

GARAPENEAN ARAZOAK

Atzerapen mentala

Garapen motorean atzerapena eta alterazioak

Hizkuntzan atzerapena

Hiperaktibitatea eta arreta arazoak.

Jokabide autistak

Batzutan atzerapen mentala

Batzutan matematikarekin arazoak

xfragil3X hauskorraren sindromearen eragina nabaria izanik, bere diagnostikoa ahal den azkarren egitea komeni da. Gaur egun, DNAn egindako analisiak erabat fidagarriak dira gaixotasuna eta eramaileak diagnostikatzeko. Analisi hauek jaio aurretik egin daitezke eta ikerketak Terapia Genetikoaren bidean doaz. Etorkizunean, jaio aurretik arazoa konpontzeko bidea aztertzen ari dira ikertzaileak.

Diagnostikoaren garrantzia bikoitza da gure kasuan; alde batetik, familian eramaileak zeintzuk diren jakiteko beharrezko jotzen dituzten neurriak har ditzaten eta, bestetik, gaixotasuna dutenek laguntza jaso dezaten medikuntza, heziketa eta psikologia alorretatik.

Ikerketak Terapia Genetikoaren bidetik doaz

Bestalde, oraingoz ez dago gaixotasun honentzat sendabiderik. Medikuntzak momentuz, gaixotasunaren sintoma batzuk gutxitzen bakarrik lagundu dezake. Hala ere, hezkuntzak lan handia egin dezake bere gaitasunak garatzeko laguntza emanez. Batzuen eta besteen artean bizi kalitatea hobetzeko bidea jorratu behar dute familiarekin batera.

Laburbilduz, garbi ikusten da ikerkuntza bultzatu behar dela medikuntza alorrean. Gaixotasun hau sufritzen duten familien gastu ekonomiko, soziala eta pertsonala hain handia izanik, merezi du gizarteak indarra egitea irtenbideak aurkitzeko.

Orobat, X hauskorraren sindromea pairatzen dutenei gizartean integratzeko aukera zor diegu, gaur egun gertatzen ez den bezala. Gaixotasuna pairatzen dutenen argazki bilduma ikusteko, egin klik ondorengo estekan: The Many Faces of Fragile X Syndrome

tximeleta

Comments { 0 }

Zain dezagun ura

By on 2008(e)ko martxoak 22 in denetarik

irudia2.jpgUraz hitz egiten dugunean, hitz egiten badugu, behintzat, bi hizkitako ele arrunt batez mintzatzen gara, hitz honen atzean gu guztion bizitzarako funtsezko osagaia dagoela kontuan hartu gabe; izan ere, hori besterik ez da, bi letretako termino bat.

Hala ere, okerrena ez da hitz egiteko orduan ematen diogun garrantzi eza, ez; akatsik handiena likido garden honi ematen diogun erabilera da. Esate baterako:

  • Hamar minutuko dutxa batean batez besteko 100-200 litro ur gastatzen ditugu. Jarrera arduratsua izango bagenu, 80 litrorekin nahikoa izango genuke.
  • Iturria itxi gabe hortzak garbitzen ditugunean, zazpi litro inguru xahutzen ditugu; behar duguna erabiliko bagenu, berriz, 2 litrorekin moldatuko ginateke.

irudia3.bmpHorrela, makina bat adibide gehi ditzakegu… Beste alde batetik, denok dakigun moduan, ura bizitzari lotuta dagoen baliagai natural bat da. Ezagutzen diren bizi forma guztiek dute beharrezko, eta gorputzeko prozesu metaboliko askotarako ezinbestekoa da. Hala ere, elikadura ura baino errekurtso arazotsuagoa dela pentsa dezakegu hasiera batean; izan ere, gure planetan ur gehiago dago lurra baino, Lurraren %72, hain zuzen ere, ura da.

Aipatu dudan bezala, ura nagusi da Lurran, baina ia guztia gazia da. Bestalde, dagoen ur geza gure planetako biztanle ororentzat nahikoa bada ere, honen banaketa oso irregularra da. Arazo hau ur gehiago lortuz, hobeto banatuz edo gutxiago xahutuz saihets dezakegu.

irudia1.jpgOndoko irudian agertzen den moduan, gure planetan dagoen uraren %97 ozeanoetan dago; beraz, gazia da. Ondorioz, dagoen ur geza ez da asko, %3. Kantitate honetatik %2,4 glaziarretakoa dela kontuan hartuz, erabiltzeko moduan duguna (ibaietan, basoetan…) %0,6 da. Baina hau ez da dena, guztiaren %0,003 bakarrik erabil baitezakegu.

Hori dela eta, likido hau zaintzea ezinbestekoa da guretzat eta gure ondorengoentzat. Lan honetan edonor has daiteke gauza sinpleenetatik abiatuz:

  • Itoginak ekidin.
  • Xaboi biodegradagarriak erabili.
  • Ez utzi iturriak irekita behar ez duzunean.
  • Ez bota zaborrik, komunera, errekara, ibaira, itsasora…
  • Hobe dutxa bainua baino.
  • Garbigailua erabili behar duzunean, ondo bete… 

Hain gai garrantzitsua izanik, aipatzekoa da aurten uraren urtea ospatzen dela. Arrazoi hori dela eta, ekimen ugari antolatu da, hauen artean, Expo Zaragoza 2008. Ekainean, Zaragozako hiria 102 herrialdetako erakusketari hartzeko prestatuko da; horrela, hain garrantzitsua den urari erakusketa unibertsala eskaintzeko. Dena den, honen berri zabalagoa euskaljakintzako Elenak emango digu gure hurrengo artikuluan. Bide batez, gaur uraren eguna dela adierazi nahi dizuet, egun ezin hobea hausnarketa egiteko. Izan gaitezen denok zentzudun eta gure ondorengoek planeta osasuntsu bat jaso dezaten zain dezagun ura.

Gaiaren inguruko eta gure urtegiei buruzko informazio gaurkotua nahi baduzu, klikatu hemen.

Comments { 0 }

Aulki bat elurretan – UXUE ALBERDI

By on 2008(e)ko martxoak 8 in irakurlearen txokoa

Fitxairudiak2Fuxue.jpgOrdiziako Barrena Jauregian dagoen liburutegira joan nintzen euskal idazle batek idatzitako nobela baten bila. Denbora luzez liburu desberdinak gainbegiratu ondoren, liburua aukeratu eta etxera joan nintzen. A zer nolako ezustea! Liburu hori aukeratutakoen zerrendan zegoen, eta beste liburu baten bila bueltatu beharko nuen. Buruari milaka buelta eman arren, ez nuen erakartzen ninduen libururik aurkitzen… Handik egun batzuetara, liburuaren gaia erabat ahaztua nuenean, Uxue Alberdiren berri izan nuen Gipuzkoako bertsolari txapelketa zela eta. Jakin-mina sortu zidan, eta nire harridurarako, liburu bat idatzia zuela jakin nuen, Aulki bat elurretan (ELKAR, 2007).

Uxue Alberdi 1984ko martxoaren 18an jaio zen Elgoibarren. Kazetaritzan lizentziatua da eta itzulpengintzan, zenbait komunikabidetan kolaboratzaile eta bertsolaritzan aritzen da. 18 urterekin Bilbora joan zen kazetaritza egitera, eta 20 urterekin Suediara, Erasmus beka lortuta. Bertan ipuin-bilduma bat idatzi zuen eta, 2005ean, Igartza bekara aurkeztu eta irabazi egin zuen Aulki bat elurretan proiektuarekin. Beasaingo Udalak, CAFek eta Elkarrek antolatutako beka honen laguntzaz kaleratu du bere lehen liburua. Uxueren bidaia eta bere bizitzaren beste hainbat gorabeheraren berri zabalagoa euskaljakintzako Elenak idazle eta bertsolariari egindako elkarrizketan izateko aukera izango dugunez, liburuan topa dezakegunaz azaltzera mugatuko naiz.

Alberdi Suedian bizitakoaz baliatu da lan hau egiteko. Hango gizon-emakumeez ari da. Liburua, lehen esan bezala, ipuin-bilduma bat da eta istorio guztien arteko lotura Suedian gertatzen direla da. Narrazio hauetan herrialde honetako paisaia azaltzen da: hotza, izoztua, zuria… eta bertako pertsonaiak ere askotan modu horretan azaltzen dira. Horren adibide da lehenengo istorioan azaltzen den Sven.

Sven mutiko bakartia da, beltza, eta Suediako paisaia zuria izanik, kolore beltza Suediarako gaizki egina den kolorea dela dioena, beltza zuritzen saiatzen dena…

Svenek, behin bada ere, elur bola batekin belea zipriztin zuriko mika bilakatu nahi izan zuen. Eta belea ez zen apartatu. Aulkiaren ondoan geratu zen mika bihurtuta, Svenen ondoan. Potetxoa atera zuen mutilak poltsikotik eta poliki-poliki, batere presarik gabe, pilula guztiak irentsi zituen, banan-banan. Eta han geratu ziren belea eta Sven, elur maluten azpian geldi-geldi. Gero eta zuriago, gero eta zuriago… Perfektu bilakatu ziren arte.

uxue alberdi1.GIFHala eta guztiz ere, idazleak ez du gehiegi sakontzen pertsonaia bakoitzean. Ipuin laburrak direnez, pertsonaiak bizi dituzten egoerengatik ezagutzen ditugu, eta ez egiten diren deskribapenengatik. Esate baterako: Sven mutiko bakartia da, Madeleine estatuarena eginez kalean eskean egoten dena, Birgitta senarraren ahotik beste emakume baten izena entzun eta gero amore ematen duen emaztea, David eta Amanda elkarri bizkarra emanez lo egiten duen bikotea…

Ipuinen artean badago bat idazleak egiten duen testu antolaketagatik atentzioa deitzen duena. Istorio honetan, taxilariaren eta bezeroaren arteko egoera azaltzen da, baina bakoitzaren gogoetak lerro ezberdinetan agertzen dira: 1, 3, 5… lerroak taxi-bidaiariaren pentsamenduei dagokie; eta 2, 4, 6… lerroak, gidariarenei.

Inoiz ez nuen pentsatuko ipuinen atzetik bidaiatzeko
Aipatua zioten lehenago ere lagun taxista batzuek ger-
bezain ausarta izango nintzenik, baina txikitan tximele-
tatu zitzaiela. Berari …”

Aulki bat elurretan.jpgBestalde, narratzaileari erreparatzen badiogu, ipuin bakoitzean egoerara egokitzen dela konturatzen gara. Horrela, lehenengo ipuinean narratzaileak anaiari “hika” hitz egiten dion bitartean; bigarrenean, lehenengo pertsonan ari da; hirugarren ipuinean, hirugarren pertsonan…

Nire iritziari dagokionez, liburu bitxia dela esango nuke. Ipuin bakoitza aurrekoaren oso desberdina izanik, badago detaile txikiren bat lotzen dituena, hitz bat… Gainera, istoriotxo bakoitza gustura irakurri dut eta, hauetako bakoitza bukatzean, bertako pertsonaiak gehiago ezagutzeko irrikaz geratu naiz; izan ere, guztiak oso errealak iruditu baitzaizkit. Hala ere, istorioen arteko lotura sendoagoa izatea gehiago gustatuko litzaidake; horrela, intriga handiagoa sortzeko eta kontakizun baten segidan, atsedenik gabe, bestea irakurtzeko. Baina honek ere badu bere alde ona; izan ere, konstantzia handirik behar ez denez, nahi denean liburua hartu eta tarte atsegin batez goza daiteke aurrekoa ahaztu izanaren beldurrik gabe.

Gauzak horrela, istorio nahasi eta ulertzeko zailak direnak gustatzen ez bazaizkizue, hemen duzue liburu apropos bat. Batzuetan gogoeta sorraraziko dizue, Xake mate kontakizunean, esaterako. Beste batzuetan, Oihua istorioan, adibidez, akzioa erakutsiko digu…

Kritika gehiago ikusteko, klikatu hemen.

Amaitzeko, gure protagonistari buruz zertxobait gehiago jakiteko grina piztu bazaizue, jakin ezazue euskaljakintzakook idazleari eginiko elkarrizketa egun pare batean argitaratuko dugula. Ordura arte, ondo izan!

Comments { 5 }
-->