Ez dakit zehatz-mehatz zerk bultzatu ninduen liburu hau aukeratzera… Egia esan, literatura arloan ez naiz oso iaioa eta ezagutzen nituen liburuetatik interesgarrienak iruditzen zitzaizkidanak hautatuta zeuden; dirudienez, beste ikasle batzuk ni baino azkarrago ibiliak ziren. Ostiral arratsalde batean, beraz, ordura arte besteek aukeratutako liburuen zerrenda eskuan hartuta, euskal idazle batek idatzitako liburu baten bila abiatu nintzen. Dendara iritsi eta galduta aurkitu nuen nire burua hainbeste liburuen artean, baina, halako batean, izkina batean IGARTZA SARIA jartzen zuen papertxo laranja batez inguraturik Van’t Hoffen ilea ikusi nuen. Unai Elorriagaren nobela eskuan hartu eta atzealdea irakurtzeari ekin nion:

Ministerioko funtzionarioa da Matias Malanda, bere arloan onena nonbait, eta proiektu bat dela-eta iritsi da Idusera…

Lehenengo paragrafoa azaletik irakurri eta, bigarrenari uko eginez, azkenekoa irakurri nuen:

Bere estilo bereziaz idatzi du Elorriagak bigarren eleberria: gauzak hitz erdika esanez…

Horrela, bulkada misteriotsu batek eraginda, “hauxe hartuko dut” esan eta etxerantz abiatu nintzen.

UNAI ELORRIAGA (Bilbo, 1973ko otsailaren 14a)

Unai Elorriaga Bizkaiko hiriburuan jaio bazen ere, berak algortartzat du bere burua; bertan bizi eta hazi baitzen. Euskal Filologian lizentziatua dugu Elorriaga, eta zenbait itzultzaile lanetan jardun du. Zenbait itzulpen eta literatura klaseak eman izan ditu, eta, horretaz gain, hainbat egunkaritan kolaboratu izan du: El Pais, La Vanguardia eta El mundon, besteak beste. Hori gutxi izango balitz, hitzaldiak ere eskaini izan ditu Madril, Segovia, Oxford eta beste zenbait tokitan.

2001ean argitaratu zuen bere lehen nobela, SP-rako tranbia (nire gelakide Enekok emango digu aurreraxeago honen berri), eta hau izan zen, hain zuzen ere, Espainiako Narratiba Sari Nazionala irabaztera eraman zuena. Bi urte beranduago, Van’t Hoffen ilea argitaratu zuen Igartza Saria bekaren laguntza jaso ondoren. Vredaman da bere azken nobela, eta, dirudienez, oraingoan ere arrakasta izan du publikoaren artean (klikatu hemen azken eleberri honi buruzko elkarrizketa bat irakurtzeko).

XX. mende hasierako egileak ditu kutunen; izan ere, gogoko du hauek aurkezten duten ikuskera. Jorge Luis Borges, Julio Cortázar, Juan Rulfo eta, batez ere, William Faulkneren miresle amorratua da. Azken honekiko lilura garbi ikus daiteke bere azken nobelan, aipatutako Vredamanen; izan ere, Faulkneren “Mientras agonizo” nobelan azaltzen den Vardamanen letra-joko bat baino ez da bere azken nobelaren izenburua.

VAN´T HOFFEN ILEA

Matias Malanda, ministerioko funtzionario garrantzitsuenetarikoa, Iduserantz abiatu da, ministeriorako proiektu bat burutzeko asmoz; hori dirudi, behintzat. Bertan “Malanda Pentsioan” egokituko da, non bertako familiaren bizikide bihurtuko den. Zenbait pertsonak kontatutako gertaera bitxiak jasoko ditu bere grabagailuan; aldi berean, “Tabucchi” izeneko entziklopedietan Matias bilatzen ari den gauza misteriotsu hori aurkitzera eramango duten pistak aurkituko ditu.

Kontakizunaren atzealdean aurkitzen da liburu honen benetako mamia. Agerian ez badago ere, Matiasen benetako helburua ez da ministeriorako proiektu hura; bere heriotzarako toki aproposa aurkitzea baizik, gizabanako guztiok baitugu bizitzeko zein heriotzarako tokia aurkitzeko eskubidea.

Irakurri dudan liburua ez da amaiera eta gaia erabat zehaztuta duen liburu horietakoa. Aitzitik, irudimenarekin jolastea sustatzen duen liburu horietakoa dela esango nuke, interpretazio desberdinak izan ditzakeen horietakoa, alegia.

Atentzioa eman dit, bestalde, heriotzaren erreferentziak hainbat pasartetan aurkitu izanak, bere anaiari hots egiten dionean (166.orrian) edota liburuaren azken zatian, bakar batzuk aipatzearren:

– Topatu duzu etxea?
– Baietz uste dut (…)

– Etxe perfektua da guretzat, Miguel.
– Betiko?
– Betiko.

Aipatutako Matias Malanda dugu eleberriaren pertsonaia nagusia. Ministerioko funtzionarioa izanik, Iduserantz abiatu da bertako jendearen gertaera edota kontaketak jasotzeko helburuaz. Bestalde, Matilde (Malanda pentsioaren jabe den familiako ama), Tomas, Malco, Ana eta kontakizun bitxien kontatzaileak ere bihurtzen dira eleberri honetan pertsonaia garrantzitsuak, nahiz eta hauek bigarren mailakoak izan.

Hizkuntza aldetik, autoreak Matiasi gauzak burura datozkion bezala azaltzen dituela dirudi. Idazleak nobela honetan erabiltzen duen hizkuntza eguneroko bizitzan erabiltzen dugunari izugarri gerturatzen zaio, esaldi motzak erabiliz eta gauzak behin eta berriz errepikatuz. Liburuaren atzealdean garbi aipatzen den bezala, Elorriagak estilo bereziaz idatzi du eleberria, gauzak hitz erdizka esanez eta elipsien bidez iradokiz. Narratzaileari erreparatuz, istorioaren barrutik kontatzen digu kontakizuna. Matiasen une bakoitzean dituen pentsamenduak eta sentimenduak zein bere biziaren zer-nolakoak xehetasunez deskribatzen dizkigu narrazio osoan zehar.

Hona hemen adibide garbi bat:

“Alargunak keinua egin zion Matiasi eskerrak emateko. Aho-bazterra mugitu zuen. Ezkerreko aho-bazterra. Eskumakoa ez. Matiasi desatsegin egin zitzaion keinu hura. Alargunaren aho osoa egiten zitzaion desatsegin. Berehala desegin zuen alargunak keinua gainera; ematen zuen ez ziola keinuari denbora luzean eutsi nahi. Eta berehala apurtu zitzaion keinua. Eta keinua apurtu zitzaionean alarguna izaten jarraitu zuen alargunak.”

Iritzi pertsonalari dagokionez, liburu interesgarria iruditu zaidala esango nuke. Ez dakit ziur zer. Agian, idazkera berezia; istorioa bera, apika… baina badago zerbait Van´t Hoffen ilea beste liburuetatik desberdintzen duena. Originaltasun hau da, nire ustez, Elorriagaren eleberriaren sekretua. Liburu honek ez du etengabeko jakin-mina sorrarazten duen istorio horietako bat kontatzen. Liburu honen helburua gertakizun bat kontatzea baino, irakurleari gogoeta txiki bat egitera bultzatzea dela esango nuke nik; izan ere, liburuaren benetako mamia airean uzten baitu idazleak; bestela esanda, edukiaren interpretazioa irakurlearen baitan uzten du idazleak.

Aurreko guztiarekin nolabait apurtzen duelako edo, amaiera izan da gehien gustatu zaidana. Bestalde, Matias Malandak bere grabagailuan gordetzen dituen istorio bitxiak ere kuriosoak direla pentsatzen badut ere, Dimasen berezitasuna apartekoa iruditu zait; bai, Dimasen matematikako formularen kontua, baita honen eta erleen arteko istorioa ere.

…
– Eta ez dago beste inor pentsioan?-galdetu zuen Matiasek
– Aita-Matildek
– Gaixorik?
– Aita?-Matildek- Ez

Azaldu zioten, ez zegoela gaixorik, baina ez zuela gelatik irten nahi. Azaldu zioten formula matematiko bat asmatu zuela Matilderen aitak, formula konplikatu bat, eta formula hori betetzen ez zenean baino ez zela gelatik irteten. Alegia, data aplikatzen zuen formula matematiko horretan, 2007ko irailaren 10ª, esaterako, eta x zen eguna (x=10), y hilabetea (y=9) eta z urtea (z= 2.007), eta formularen emaitza 54, 107 edo 218 bazen (edo beste bost-zazpi zenbaki), orduan irteten zen aita gelatik. Egun horretan bakarrik. Batzuetan egun oso ematen zuen kanpoan eta beste batzuetan ordubete edo gutxiago.

Ezaugarri eta xehetasun guztiak aztertuta, liburu ona eta landua dela iruditu zait. Hala eta guztiz ere, pixka bat gehiago sakonduz, guztiz ase nauen liburu bat ez dela esatea gustatuko litzaidake. Beharbada, edestiaren kontaketa mantsoegia da nire gusturako. Bestalde, pertsonalki nahiago izaten ditut argumentu eta abentura gehiagoko liburuak, eta hau, espresuki, ez da mota horietakoa. Dena den, liburua irakurtzea gomendatzen dizuet; horrela, istorioari zuen interpretazioa aurki diezaiokezue eta, era berean, Van´t Hoffen ilearen xelebrekeria eta azpijokoa aztertzeko aukera izango duzue.