About laura.zabala

Author Archive | laura.zabala

Javier Elzo: “Gaur egungo gazteak ez dira beste garai batekoak baino bortitzagoak” (I)

Maiatzaren 8an abiatu nintzen Donostia aldera, nire laguna Irune eta amarekin, Javier Elzo soziologoari elkarrizketa egiteko asmoz. Bigarren elkarrizketa zenez, urduritasun beldurgarri hori alde batera uzteko gai izango nintzela uste nuen, baina kotxetik atera bezain pronto, etxeko atariaren parean nengoela, hotzikara batek astindu ninduen. Amak zorte ona opa ondoren, “Emakume langilearen eguna” zela eta seinale ona izan litzatekeela errepikatu nion neure buruari, lasaitzeko asmoz. Hala ere, Javierrek bere etxeko ateak zabal-zabalik jarri zizkigun, eta harrera bero batez agurtu gintuztenean -hark eta haren emazteak-, zertxobait lasaitu nintzen. Egia esan, zorte handia nuen aukera hori izateaz, eta ez nuen alferrik galtzeko gogorik. Etxeko bistak mirestu ondoren, itsasoaren edertasuna aurrean baikenuen, Irunek kamara piztu eta elkarrizketari hasiera eman genion.

Hasteko, eskerrak eman nahi dizkizut, jakin badakit eta bidaia batean egon zarela, eta laster berriro irteteko asmoa duzula. Hauxe da nire bizitza, alde batetik bestera. Hori bai, gustura.

Ekarrizketari ekingo diogu, ondo baderitzozu. Orokorrean, nola uste duzu lagundu diezaieketela zure lanek gizarteari? Hasteko, hauek ezagutuz, irakurriz eta kritikatuz; izan ere, horrela, eztabaida antzeko bat sortzen baita nik ikustea lortzen dudanarekin. Halere, kritika gehiagoren falta sumatzen dut, zuhurtasunez egindakoa: ea datuak zuzenak ala okerrak diren eta zergatik. Kritikek ez dute zertan negatiboak izan beti.

Iaz beste sari bat lortu zenuen: “Eusko Ikaskuntza“. Aurretik ere “Daniel Innerarity”, “Gregorio Monreal”eta beste hainbatek jasotako errekonozimendua da. Nola jaso zenuen? Sari bat beti jasotzen da gustura. Aurkakoa esatea apaltasun faltsua izango litzateke, eta are gehiago, epaimahaian, Euskal Herriko unibertsitate guztietako errektoreak egonda; beraz, errektoreen edo hauen ordezkarien eskutik saria jasotzea jaso dezakedan saririk handiena da niretzat; izan ere, ni unibertsitarioa bainaiz.

Egin dituzun ikerketa ezberdinak azpimarratu nahi nituzke. Idatzitako “La voz de los adolescentes” liburuan, 16-18 urteko komunitate ezberdinetako gazteak aztertu zenituen. Bertan sexualitateari buruz mintzo zinen, eta hastapen-adina izugarri aurreratu dela esan ere bai. Zein faktoreren ondorio izan daitekeela uste duzu? Izugarri aurreratu ez, aurreratu soilik. Zergatik? Argi dago gizarteak aldaketa sakona pairatu duela sexualitate arloan. Ni gazte nintzenean, morbo handiko gaia zen, ez genuen hitzik esaten eta ezkutuan eramaten genuen, zentzu negatiboa baitzuen. Nire ikuspuntutik, aurkako muturrera pasatu gara, eta bizitza erotizazio konstante bihurtu dugu. Gaur emakume langilearen eguna da. Bada, nik atzo egunkarien astekariak irakurri nituen eta pentsatu nuen: “Baina zer da hau?”. Toki guztietan emakume ederrak, minigona daramatenak, jarrera iradokitzaileak… Beraz, ikuspuntu zeharo ezberdina dago. Orain dela urte gutxi, mutilei begiak ateratzen zitzaizkigun emakume bat bikinia jantzita ikusten genuen bakoitzean; orain, ordea, ez dago emakume bat osorik jantzita ikusterik. Paco Umbralek azaltzen zuen bezala, orain emakumea oheratzera joango balitz bezala janzten da. Hori da gakoa, mutur batetik bestera pasatu garela.

Bestalde, asko ikaratu ninduen gazteriak diziplina gehiago eskatzen duela baieztatu zenuenean. Ez al da kontraesana gazteok askotan gure kasa ibilita, muga batzuen beharra sumatzea? Egia esan, honek ustekabean harrapatu zuen lehenengoa ni izan nintzen. Hau ikusi nuenean -ez baita iritzia, ikerketa baten ondorio baizik; oker ez banago, Katalunian egindako ikerketa batekoa-, bada, pentsatu nuen: “Kontxo, ze gaztedi mota da hau!”. Ni 68ko maiatza pasatutako gizona naiz, eta gazteriak hori eskatzeak txundituta utzi ninduen. Zer gertatzen ari da hemen? Iruditzen zait gazteriaren zati handi batek nik “portaera-baliza” deiotzen diodanaren beharra sumatzen duela, arau multzo baten beharra alegia. Traineruekin gertatzen den bezala, gazteek ere baliza batzuen beharra dute elkarrekin topo ez egiteko; horrela, indartsuena eta iaioena garaile izateko, baina balizaje baten barnean. Halere, hiru gazte mota daudela esan dezaket: beharrezkoa duten diziplina dutela uste dutenak (ez gehiago, ezta gutxiago ere); diziplina gehiegi dutela sentitzen dutenak; eta, ugarienak, gehiago izatea gustatuko litzaiekeenak. Zertarako zehazki? Aipatutako bizitzaren balizaje horretan jarduteko.

Horretaz gain, nire arreta piztu zuen neskak droga, alkohola eta sexu kontuetan “maskulinoagoak” garela dioen baieztapen batek. Heziketaren emari dela uste duzu? Posible da hori nire neura bat baino ez izatea. Horrekin zera esan nahi dut: maiz emakumeari buruz dugun irudia, sexualitate arloan esate baterako, ez dela guztiz erreala. Gizona beti izan da bipilagoa, bere helburu guztia emakumearekin ligatzea zen –aquí te pillo, aquí te mato-; emakumea, aldiz, lotsatia, otzana… Bada, hau egia da, baina erdizka. Aldaketa ugari eman da. Horretaz besaulki horretan ohartu nintzen lehengo aldiz, “Nuevo Vale”, “Loka Magazine”… hamabost urteko gazteen aldizkariak ikusi nituenean. Irakurtzen hasi bezain pronto, edukierak txundituta utzi ninduen. Hauek nesken aldizkariak dira; izan ere, mutilek kirol, bideojoko eta horrelakoei buruzko aldizkariak irakurtzen baitituzte. Bat-batean morbo femenino izugarria nuela aurrean jabetu nintzen. Nire neura hori hortik datorrela esan dezaket.

Beste kontu batekin jarraituz, asko izutu ninduen, ehunekoek azaltzen dutenez, nork bere buruaz beste egitea zilegi edo justifikagarria ikusten duten gazteen kopurua handitu egin dela ikusteak. Zein arrazoi egon daiteke datu hauen atzean? Suizidioaren gaia oso azaletik landu dut, garrantzi handiko gaia iruditzaen baitzait. Honi buruz kapitulu bat egin nahi izan nuen “La voz de los adolescentes” liburuan, baina gaiak gainezka egin zidan eta ez nintzen ausartu; izan ere, alderdi ugari ulergaitz egin zitzaizkidan: bat-batean bizitzaren xarma galtzen duten pertsonak, egoera baten aurrean aurrera egiten ez dakiten gizabanakoak… Buru-hilketa mementu honetan garrantzi handiko kontua da, bigarren hilkortasun kausa baita gazteen artean, ez bada dagoeneko lehenengora izatera irtsi. Burura etortzen zaizun lehenengo burutapena zera da: sakontasun handiko akatsen bat dago bertan, atsekabe bat, huts sakon bat… azkenean beraien buruaz beste egitera eramaten dituena. Hau, batez ere gaztetxoenen artean gertatzen dela esango nuke, mutilen artean zehatzago esanda kasu gehienetan, negoziatzeko gaitasun txikiagoa erakusten baitute. Hori izan zen nire lehenengo ondorioa. Dena den, ez zitzaidanez taxuzkoa iruditzen, alde batera utzi nuen. Halere, aurrerago sakonago aztertzea pentsatzen dut. Argi dagoena zera da: pertsona batek ez badu egitura psikologiko, animiko edo espiritual (ez du zertan erlijiosoa izan) sendoa, suizidatzeko tentazioa oso handia izango da beti.

Sarritan familikoak, adituak… gazteriari buruz kexatzen entzuten ditugu, erdeinuz esanez: “Gaur egungo belaunaldiek…” . Aurreko belaunaldiekin alderatuz, gazteok hainbeste aldatu garela uste duzu? Nik garbi dudana da gizartea dela aldatu dena, eta honekin batera gazteak; kontrakoa esatea oker ibiltzea da. Ezinezkoa da orain dela 50-60 urteko gazteak oraingoekin alderatzea. Nire iritziz, aldaketa nabarmenena ez da oraingo gazteen artean eman, hauen gurasoen belaunaldian baizik. Ez naiz bakarra iritzi honekin bat datorrena. Gaur egungo gazteen jokabide asko euren gurasoek, 60ko hamarkadaren erdialdetik 70eko bukaerara transizioa egin zuten horiek, jasan zuten aldaketa latzetik dator. Zuek horren oinordeko zarete.

Gaiarekin jarraituz, gaur egun eztabaida ikaragarria sortzen duen gai bat gazteen artean ematen den biolentzia da, ikasgeletan, kaleetan… islatzen den biolentzia. Areagotzen ari dela uste duzu? Ez, garbi ez. Gaur egun ditugun datuek ez dute inoiz gaur egungo gazteriaren arteko biolentziaren areagotzea erakutsi beste garai batekiko. Adibide bat jartzearren nire pasadizo bat azalduko dizut. Ni Beasainen jaiotakoa naiz, eta atezain postuan jokatzen nuen bertako taldearekin. Ordiziaren aurka jolasten genuenean, Aranako futbol-zelaian, neskak atearen atzean jartzen ziren niri harri koskorrak jaurtitzeko. Gauzak horrela, bizitzan dudan nahigabe handienetako bat da Villafrancaren aurka 1-0 irabazten ari ginela -horrela deitzen baitzen aspaldi-, azkeneko bost minutuetan 3 gol sartu zizkigutela. Negar batean joan ginen aldageletara… Gainera, auzo ezberdinekoen artean gerrak egiten genituen: estaziokoek porteria auzokoen” aurka… Gaur egun hori pentsaezina da. Alabaina, egun, biolentzia ikaragarriko gertakizun puntualak ematen dira: kutxazain batean gazte batzuek eskale bat hiltzea, edo 17 urteko neskak beste batzuei bularrak arrailtzea… Fenomeno puntualak ematen dira, eta maiz hauen zergatia aztertzen saiatu naiz. Ez da erraza azalpen orokor bat aurkitzea, eta kontu handiz hitz egin behar da, zenbaitzuetan gaizki ulertzen baitzait, baina labur horrela esan dezaket: garai batean, biolentzia maila jasangarri bat zegoen, gazteen kartsutasunaren seinale. Gaur egun, hori ezabatu egin izan nahi da, gazte guztiak oso “moñoñoak”, jatorrak eta arazorik ematen ez duten horietakoak nahi ditugu. Eta, bat-batean, psikologikoki ahulagoa den gazte bat, delako arrazoiarengatik -mutil baldar samar bat adibidez, neskak kasurik egiten ez diozuen horietako bat- otoz otoan biolentzia leherketa bat izaten du, askotan droga edo alkoholismo faktoreak atzean daudela. Honen ondorioz, horrelako biolentzia gertakizun puntualak ematen dira. Gainera, azaldu berri den ezaugarri bat dugu: teknologia. Egun, gertaera hauek areagotu egiten dira, ondoren Internetera igo ditzakezulako eta mundu osoari zeren gauza zaren erakutsi. Halere, ezin da esan gaurko gazteak aurrekoak baino bortitzagoak direnik, ezta telebistak biolentzia eragiten duenik ere, nahiz eta biolentzia barra-barra egon telebistan. Baina zer irakurtzen genuen guk geure garaian? “Hazañas bélicas”, “El Capitan Coraje”, “El guerrero del Antifaz”… Denak gerlarien kontakizunak!

Ez zaizu iruditzen, beraz, komunikabideak errudunak direla neurri handi batean… Horixe baietz, baina aurreakoak ere bai, ez bakarrik oraingoak. Istorio mota hauek beti saldu izan dute gehiago. Esate baterako, zeintzuk izan dira Oscar sariak irabazi dituzten bi film nagusiak? Bata Irakeko gerrari buruz eta bestea Avatar. Beste mota batzuetako filmek ez dute hainbeste saltzen…

Eragingarria den beste faktore bat familian dagoen komunikazio falta izan daiteke. Honi buruz ere mintzo izan zara. Gure gizartean eman den aldaketa nagusietako bat dela uste duzu? Aldaketa gertatu bada, onerako izan dela esango nuke nik. Askok esaten dutenaren aurka, gaur egun gehiago hitz egiten da gurasoekin. Hala eta guztiz ere, onartu behar da, gaur egungo erlazioa gurasoekin zailagoa dela, lehiakide gehiago dituzte, bakarrik daude… Eskakizun handiagoa dago egun, bai gizartearen aldetik, eta baita zuen aldetik ere. Nik behin baino gehiagotan errepikatu dudan bezala, nire datuetan oinarrituz, zuek gurasoei asko eskatzen diezuela badakizue, eta maiz bidegabe jokatzen duzuela onartzen duzue. Guri ez zitzaizkigun horrelakorik bururatzen. Hasteko, 5 anai-arreba ginelako etxean, eta lehengusu mordoa… Ez geunden horretarako. Pentsatzen jarriz gero, zenbat begirale, denbora libreko hezitzaile, pedagogo psikosozial eta sexual… Zergatik hainbesteren beharra? Gizartea bere osotasunean hartu behar da hori ulertzeko, bat-batean alde batera utzi duelako hezkuntzaren ardura. Nire lagunak, Jose Antonio Molinak, dio tribu osoa dela hezitzen duena. Bai, baina kontuz! Zuzentasunez egin dezala, diot nik. Hori guztia desagertu egin da egun, bakoitzak bere bidea egiten du, eta familiari, eskolei…ematen zaie heziketaren ardura.

Gurasoen irudian zentratuz, beste lanketa batean, guraso mota ezberdinak ikertu zenituen eta, honekin erlazionaturik, bakoitzaren inplikazioa seme-alaben hezkuntzan. Nire harreta piztu zuen irakurtzeak guraso progresistak, jantziak, kanpoan lan egiten dutenak… direla heziketa alde batera gehien uzten dutenak. Nik bi lanketa egin ditut: lehenengoa 2002. urtean Espainia mailan, eta bestea Katalunian. Guraso progresista mota honek -nik ez nuen termino hau erabili nahi, baina harreta pizteko beharrezkoa zela azaldu zidaten-, ezagutza maila altuarekin… etxetik kanpo egon ohi da. Guraso hauek kontzertu eta antzezlanetara joaten dira sarritan, kirol ariketa ugari egiten dituzte…; ondorioz, beraien seme-alaben hezkuntza zentruari edo beraien seme-alaben begirale moduan kontratatuta duten pertsonari uzten diote. Honek ez du esan nahi progresista guztiak horrelakoak direnik; horrelakoak direnak progresistak direla baizik.

Comments { 0 }

Pedro Miguel Echenique: “Datozen garaiak zirraragarriak bezain zailak izango dira” (II)

Zientziara bueltatuz, zer pentsatzen duzu, Pedro Miguel, Espainiako Gobernuak zientzia eta ikerketarako azaldutako aurrekontu berriari buruz, zeinetan laguntzak %15 murrizten dituen? Hori, egia esan, ez dut oso ondo ulertzen, Zapaterok esandakoarekin ez baitator bat. Edozein modutan ere, kontuan hartzekoa da hasieran aurreikusten zen plangintzan, laguntzak oraindik are txikiagoak zirela; beraz, ikusten da Cristina Garmendia bezalako pertsonak lan handia egiten ari direla, eta eskertzekoa da. Ulertzen dut krisi garaian eskuzabalak izan behar dugula, eta zientzia, teknologia… bezain garrantzitsua gastu soziala dela. Ondo ezagutzen ez dudan aurrekontuaren zehaztasunetan sartu gabe, ez dut ulertzen zergatik ez den inbertitzen epe luzera onura ekarriko duten teknologia, zientzia, eta, batez ere, hezkuntzan. Hauetan zutabe sendoak eraikitzearen beharra ikusten dut.

Gaur egun, nanoteknologiarekin ari zara lanean. Urrunekoa edo ezezaguna izan daiteke kontzeptua. Eguneroko bizitzan zertan izan daiteke mesedegarri? 1900. urtean, Planckek “quantum”-ei buruzko -fisika kuantikoa- galderak egiten zizkionean bere buruari, ikastolan landuko zenutela imaginatzen dut, oso kontzeptu urruna zirudien; oraintxe zu horri esker ari zara grabazio hau egiten. Blogak ere egin ziren oinarrizko galdera horien ondorio dira. Teknologiaren zati handiena fisika kuantikoan oinarritzen da. Galdera hauen erantzunek baliatzen dituzte, adibidez, medikuen diagnosiak, eta horiei esker egin daitezke, besteak beste, erresonantzia magnetikoak. Ikerlarien grinak bultzaturiko galdera horietan oinarritzen dira medikuntza aldatu duten aurkikuntza garrantzitsuenetako asko; izan ere, hauek zientziaren alde praktikoa bilatzen baitute. Esaterako, elektroia Victoria erregina Ingalaterrako tronuan zen garaikoa da, autoak zaldiek gidatzen zituzten garaikoa, duela 110 urte ingurukoa. Gaur egun, elektronika, elektroia…bezalako kontzeptuek mundua aldatu dute. Beraz, ez dago teoria on bat baino ezer erabilgarriagorik.

Jakiunde erakundeari erreparatuz, oso eredu erakargarria dela ikus dezakegu: zientzia edo alor ezberdinetako profesionalak elkarturik elkarlanean aritzen dira. elkarlanean aritze hori utopia baino gehiago al da? Ez, Jakiunden ez dute denek elkarrekin lan egiten. Nor bere bere arloan oso trebea izanik, bildu eta jakintza bultzatzu eta esperientziak elkarbanatzen dituzte, baina nor bere departamentuan dagoela. Jakiunden iparraldekoak, iparamerikarrak, nafarrak, EAEkoak…daude. Jende harrigarria aukeratzen da arlo ezberdinetan, beraien konpetentzia profesionala eta teknikoa kontuan izanda, honek ez baitu politikarekin zerikusirik. Akademia bat da, beste herrialde batzuek duten bezalakoxea. Horrela, akademia hau ezagutzaren baloreak bultzatzeaz arduratzen da, bai arteetan, zientzietan, eta baita letretan ere. Gainera, horrelako taldeaz baliatuz, beharrezko masa kritikoa lortzera iristen denean, erreferentzia eta kontsulta organo bilakatu ahal izango da, bai erakunde publiko zein pribatuentzat, gizarteari interesatzen zaizkion arazoei buruz eztabaidatzeko. Jakintza-alor aniztasuna oso garrantzitsua da. Har dezagun nanoteknologiaren adibide bat, hots, burmuin inplante bat. Inplante batek fisika, kimika, biologia eta medikuntza alorrak jorratzen dituenez guztiz teknikoa iruditu arren, arazo etikoak ere sor ditzake. Horregatik behar ditugu jakintza-alor ezberdinetako pertsonak, horrelakoek ekar ditzaketen arazo etikoei buruzko hausnarketa sakona egin dezaten.

Asturiasko Printze Saria jaso ondoren (1998-10-23)
Irudia: Pedro Miguel Echenique

Ni oso pozik nago, baina kontuan izan behar dugu “Royal Society Academy” ezberdinetako historia milaka urteetan neurtzen dela, eta gu hasiberriak garela. Hemendik 30-40 urte barru ikusiko da honen garrantzia. Ni ez naiz jada egongo, baina zu bezalako ikasle azkar batek Akademiaren zuzendariari proiektu guztiaren ideiaren sorrerarei buruz galdetuko dio. Eta nahiz eta orain gauza gutxi egiten ari garela iruditu, gauza asko egiteko era eraikitzen ari gara: egitura juridikoa, aurrekontu egitura… Horrek denbora behar du. Beraz, motel joango gara, ez baititugu epe motzeko helbururik.

Etikari buruz hitz egitean, telebistan eta hainbat komunikabidetan enbrioien aukeraketari buruz entzun dugu behin eta berriz. Laster gure umeen begi kolorea… erabakitzeko gai izango gara. Zientzia modu kaltegarrian, beldurra ematera iritsi arte, erabil dezakegula uste duzu? Hori zientziaren dualtasunaren betiko gatazka da. Laimbnitzek esaten zuen zientziaren ezagutzaren arloko aurrerabide guztiek zekartzatela mehatxu bat: aitzurra edo ezpata. Nork esango zion Einsteni bera hainbeste arduratu zuen denbora eta espazioaren arteko aldiberekotasunak, denborak aurrera egin ahala, Hiroshiman buka zezakeenik? Edo teoria hori, puntu zehatz batera eramanda, GPSetan topatuko genuenik? Esan bezala, zientzia alorreko aurrerapen guztiek bi alderdiak dituzte. Zientziaren erabilpen horren erabakia gizarteari dagokio, ez bakarrik zientzialariei. Argi dago hainbat kalte ezin direla aurreikusi, baina beste batzuk bai. Debekaturik egon beharko litzateke hilkorrak suerta daitezkeen birusei buruz aztertzea; halere, beste lanketa batean ari zarela, horrekin topo egin eta aurkikuntza hori gerra biologikorako erabiltzea, adibidez, saihestezina gerta daiteke… Kalkulu infinitesimalak, esate baterako, ideia abstraktua dirudi; hori gabe, baina, ezingo litzateke bonbardaketarik egin. Gauza bat izan behar dugu kontuan, dena den. Lehenengo aldiz historian, zientziak eta teknologiak gizakion eskuetan erabateko suntsiketa jarri du. Halaber, kode genetikoan eragindako aldaketa guztiak ondorengo belaunaldietara iristea ahalbidetzen du… Datozen garaiak zirraragarriak izango dira, baina baita zailak ere!

Bai, gure amonak esaten duen bezala, beldurra ematen du… Bukatu da erabateko ziurtasuna etikari dagokionez. Zalantzazko egoera batean bizitzera behartuta gaude. Zer esaten du zure amonak, bada?

“Guk denetik ikusi behar izan dugu: gizonezko bat haurdun…” Gizonezko bat haurdun?

Bai, telebistan behin baino gehiagotan azaldu zen garai batean… A, bueno…

Amonak esaten du: “Denetarik ikustea tokatuko zaizue… Ni, zorionez alde batetik, ez naiz hemen egongo…” Bada, horrelaxe da. Izan daiteke zure amonaren gurasoek eta zure amonak ikusitako gauzak oso antzekoak izatea; halere, zuk ikusitakoak -eta ikusiko dituzunak- amonak ikusitakoekin alderatuz, jauzi handia egongo da. Halere, zu ez zara konturatuko. Galdetu iezaiozu amonari berrikuntza guztietatik zein izan den gehien harritu duena. Nik maiz galdetzen diot neure buruari: zer izango litzatekeen nire aitatxiak gehien harritzeko moduko aurkikuntza. Biak Nafarroako herri txikietakoak dira, eta uste dut, menditik paseatzean, Kaliforniako lagun edo senide batekin hitz egin ahal izatea sekulakoa izango litzateke beraientzat, ilargiratzea baino gehiago. Galdetu iezaiozu orduan, mobila agian? Erabiltzen al du?

Bai, badauka bat! Interneta, mobila…dena du gustuko. Bueno, orduan oso modernoa duzu amona. Interneta? Hori bai dela izugarria! Nik esponentziala deritzodan garai batean bizi gara. 2006. urtean, hilero Googlen 2.700 milioi kontsulta inguru zeudela uste dut. Iaz, 32.000 milioi inguru. A ze aldea azken bi urte hauetan! Garai esponentzialak dira. Azken batean hau da mezu garrantzitsuena, jende askok esaten duena baina gutxik aplikatzen dutena: garrantzitsuena ez da dugun ezagutza kantitatea, pertsonak baizik. Horregatik hezkuntza sistema, pertsonen heziketa, sormena…da benetan balio duena. Serioski hartu beharreko kontua da, hori izango baita herrialdeen arteko ezberdintasun lehiakorra.

Sir John Pendry, Prof. Txema Pitarke y P.M. Echenique. 2005
Irudia: Pedro Miguel Echenique

Orduan, zure ustez, hainbatetan aipatzen diren zero kontaminazioa edo organu artifizialen transplanteak, esaterako, etorkizunean posible izango dira? Nik hala uste dut. Halere, ez da uste kontua. Aurreko batean, nire aitak -medikua zen- tratatu zuen gizon batekin hitz egin nuen. Diagnostikoa garaiz egin zion aitak eta bihotzeko ebakuntza egitea posible izan zuen. Garai hartan hasiko ziren horrelako ebakuntzak, aurretik ez baitzegoen beharrezkoa zen tresneria. Berak nire aitak esandako hitz batzuk errepikatu zizkidan: “Hau orain dela 10 urte gertatu izan balitzaizu, gurpil-aulki batean egotera behartuta egongo zinatekeen”. Teknologia erabat aldatu da. Gaur egun, bihotzeko arterian duzun eragozpen bat garaiz harrapaztuz gero, onik atra zaitezke. Etorkizunean, seguraski, gizakion bizitza luzatzea posible izango da. Aukera ugari zabaldu behar zaizkigu, baita hauekin batera arazoak ere. XX. mendeak ondorengo hiru hitzak ditu ezaugarri: atomo (materia), gen (bizitza) eta vito (konplexutasuna). XXI. mendean, horiei beste bi hauek gehitu behar zaizkie: ekologia eta neurologia. Azken hau mende honen erronka nagusienetako bat da.

Asturiasko Printze saria (1998), Max Planck eta horrelako errekonozimenduak lagungarriak izaten dira aurrera jarraitu ahal izateko? Asturiasko Printze saria jaso nuenean, esan nuen ez nuela kontsideratzen nire bizitza profesionalaren gailurra, gauza berriak egiteko modua baizik. Eta hementxe dago Donostia International Physics Center, nik ere sortzen lagundu dudana, edo Nanogune, Txema Pitarke eta jende izugarriaren laguntzarekin sortua. Sariak garrantzitsuak dira, alde batetik, egin duzuna defendatzen laguntzen dizutelako eta, bestetik, haien eraginari esker, beste proiektu batzuk aurkezteko aukera duzulako.

Bada, hauxe izan da dena. Mila esker eskainitako tarteagatik.

Comments { 0 }

Pedro Miguel Echenique: “Datozen garaiak zirraragarriak bezain zailak izango dira” (I)

Hasteko, mila esker tartetxo bat eskaintzeagatik; izan ere, jakin badakit eta oso lanpeturik zaudela eta izugarrizko zortea izan dudala aukera hau izatean. Nire aitak, zu elkarrizketatzeko asmoa nuela entzun zuenean, garbi utzi zidan hasieratik ez zinela ahuntzaren gauerdiko eztula. Etxera iritsi eta segituan azaldu nien ikastolan, Euskara ikasgaian, euskaljakintzarako elkarrizketa bat egin behar genuela, eta nik posta bat bidalia niola Pedro Miguel Echeniqueri. Hau entzutean, aitak barre egin zidan: “Baina nor uste duzu dela? Zientzialari oso ezaguna da, eta sari ugari irabazi ditu. Erantzungo dizula uste duzu?” Hurrengo egunean, korreoa ireki eta zure baiezkoa jaso nuenean, bizkor deitu nion berria emateko. Geroztik egunkarian azaldu zaren guztietan artikulua gorde du, Atom by Atom jardunaldietakoak esaterako…

Ez zinen egon? Oso interesgarria egon zen.

Ez , interneten ikusi nuen. Bada, esaiozu aitari ez naizela horren harroa (Pedro Miguelek irribarre egiten du).

Ea zer esaten duen aitak gero grabazioa erakusten diodanean… Ondo iruditzen bazaizu, elkarrizketari ekingo diogu. Aurten, selektibitatea dela eta etorkizunerako zer egin nahi dugun erabaki beharrean gaudela, ni oraindik nahiko nahastuta nabil. Zuk beti jakin izan duzu zer egin nahi zenuen? Ez, ez, niri bakoitzak gogoko duena egin behar duela iruditzen zait. Halere, beti ez dago argi eta probatu egin behar da; eta gustukoa duguna ondo eginez gero, gero eta gehiago gustatuko zaigu. Izan ere, errezeta onena nork bere interesei eta zaletasunei jarraitzea dela iruditzen zait. Batek hanka sartzen duela? Bada, ez dio axola. Garrantzitsuena batek garatzen duen heldutasuna eta zentzutasuna da. Zientziak beti izan ditut gustuko, erantzun zehatzak eskaintzen baitituzte: matematiketan eta abar ea ondo aritzen zaren jakin dezakezu. Dena den, literatura saioak, historia… ere gogoko nituen. Batxilergoan zenbait arlotan eroso nenbilen; beste batzuetan, berriz, ez hainbeste. Marrazketa edo musika, esate baterako, argi nuen ez nituela aukeratuko. Edonola ere, nire aburuz, gaizki egindakoa ere merezi du egitea. Gaur egun, gauzak nola dauden ikusita, lanbide etorkizun zabaleko bideak errazagoak izan daitezke. Pentsa dezagun, adibidez, zuri ingeniaritza edo hieroglifiko etruskoen lanketa, ez dakit zein urtetan, gustatzen zaizkizula. Bada, nik ingeniaritza gomendatuko nizuke, errazagoa izan daitekeelako lanpostua aurkitzea. Aldiz, zure pasioa hieroglifikoak badira, aurrera. Argi dagoena da, gaitasun eta zaletasun ugari edukiz gero, idealismoak ez diola zertan zentzutasunari kontra egin. Hala ere, zure gurasoek zentzutasun horiez bustiko zaituzte.

Aipatu berri duzun arazoarengatik, sarritan, ikasleak ez dira bultzatzen físika, kimika edo horrelako ikasketak burutzera. Zuk bide hauek jorratzera animatuko zenituzke? Bai. Nire iritziz, zientzietako ikasketek gero eta irtenbide eta garrantzi handiagoa izan behar dute. Bizi garen gizarte honetan, zati handi batean, zientzia eta teknologian oinarritzen gara. Hor dago zure kamera, adibidez, nik erabiltzen ez dakidana, onartu beharra daukat. Izan ere, zientzia aita batek bere alabari, nik zuri demagun, erakuts diezaiokeena da; teknologia, berriz, alaba batek aitari erakutsiko dio. Zientzia ikasgaiak aukeraketa egokia dira etorkizunerako, gizarteak zientzia kultura mailan hutsune bat sumatu behar duelako. Noski, letrazkoekin berdin gertatu behar da; beraz, nik beti animatuko nituzke, edo, behinik behin, ez nituzke atzera bultzatuko lana aurkitzearen beldurragatik. Esan beharra dago nire esperientziak lana aurkitzen dela frogatzen duela.

Hainbat kongresutan eta forutan ibilia zara zientzia zabaltzen. Gaurko gizartearen oinarria dela esango zenuke? Oinarrietako bat. Gure gizartea zientzia eta teknologian oinarritzen da. Gaur goizetik erabili duzun guztia -oso dotore etorri zarela ikusten baitut- lehorgailua, dutxa, mikrouhina, irakurri dituzun emailak…denak orain dela 100 urte imagina ere ezin genituen tresnak dira. Horrela, zientziak gure bizitza gizakizkoago bihurtu du. Bizi itxaropena bikoiztu egin da. Euskal emakume baten batez bestekoa XX. mende hasieran 40 urte ingurukoa izango zen; gaur egun, ordea, 80tik hurbil ibiliko da. Naturarekiko dependentzia izugarri murriztu da, hau da, lurrikara edo tifoi baten ondorioak oso desberdinak dira gaur egunean, nahiz eta oraindik ere ikaragarriak izan. Horrek ez du esan nahi denei iristen zaienik. Zientziak bizitza erosoagoa eskaintzen du, baina biztanleriaren erdiari soilik. 3000 milioi pertsona errealitate honetatik urrun daude, zertaz hitz egiten ari garen ere ez dakite, beraien errealitatea ur edangarria lortzea baita.

Asko entzuten dugu, irratian zein telebistan, Zinemaldiari buruz, adibidez. Zientzia proiektuak, ordea, ez dira hain entzunak. Zientzia behar bezala balioetsita dagoela uste duzu? Herritarrak zientzia errespetatu eta baloratzen duela iruditzen zait. Gizarte garatuetan egindako inkestetan, zientzilariak balorazioaren gailurrean daude… Halere, balorazio positibo hori ez zaio lotzen zientzaren ezagutza orokor bati. Jende arruntak ez daki. Zer da handiagoa atomoa ala elektroia? Bakteriak ala birusak? Kontinenteak mugimenduan daude? Zein mugitzen da zeinen inguruan, Lurra Eguzkiaren inguruan edo…? Jende askok ez dakizki erantzunak. Amerikarren %40k ez du Darwinen eboluzioaren teorian sinesten; beraz, errespetatu bai, baina ulertu gutxik. Gainera, zenbait kontzeptu ez dago argi zientzia diren ala ez. Ez da gauza bera meteorologia iragarpena edo tenporak, medikuntza zientifikoa edo omniopatia… Jendeak ez daki gauza bakoitzak daraman zientzia maila, ezta zientziaren ondorio sozialak edo ekonomikoak zeintzuk diren ere. Horregatik da zailagoa gizartera iristea zientzia Zinemaldia baino, hizkuntza kontua da azkenean. Film bat hasieratik izan dezakezu gustuko, nahiz eta teknikari edo profesional baten begiekin ez ikusi. Hau ez da gertatzen zientziak dituen hainbat teoriarekin; izan ere, hizkuntza maila berezi bat behar da ulertu ahal izateko, eta entrenamentu hori maiz aspergarri bilaka daiteke. Ingelesa hizkuntza ederra da, eta Shakespeare ziurrenik harrigarria da; halere, 6 urtez ingelesa ikasten “aspertzen” ez bazara, hori ezingo duzu mirestu. Zientzia arloan, hizkuntza ezagutza gradu hori sarritan matematikak dira, eta hauxe izan daiteke tranmisioa zailtzen duen faktore nagusia. Horregatik da berezki garrantzitsua arlo honen atzean dagoena ezagutzera ematera, arestian aipatutako “Atom by Atom” konferentzian bezala, edo laster, hurrengo urteko irailean zehazki, ospatuko dena, oraindik garrantzitsuagoa izango dena. Horregatik, lehen esan bezala, errazagoa da film bat ikustea, txikitatik ohituta baitzaude filmak ikustera. Ez da gauza bera gertatzen zientziarekin; jendea ez dago zientziara ohituta. Nire ustez, zientzian gauzak ondo eginez gero, erantzun masiboa dago, eta horren adierazgarri da esandako konferentzia hau. Bertan, inagurazio egunean, 700 pertsona inguru bildu ziren Kursaalean, eta 400 inguru alboko aretoetan bideoz ikusi ahal izateko, ez baitzegoen denentzako tokirik. Hori da egin behar dena.

Eta oraindik International Physic Center proiektua guztiz ezagutzen ez duten gazte horiei nola azalduko zenieke labur ideia eta bertan duzuen helburua? Bada, oso erraz. Zientziarentzat, sormenezko edozein ariketarentzat bezalaxe, ez dago errezeta edo metodo bakarra. Zientzia behar bezala erakusteko modu bakarra dago: ondo egiten duten horien ondoan egotea. Gauza bera gertatzen da igeriketarekin. Nola ikasten da igeri egiten? Bada, igeri eginez, eta ez ekintza honi buruzko liburuak irakurriz. Zientzia ez da irakurriz bakarriz ikasten, nahiz eta garrantzitsua izan, eginez eta hanka sartuz ikasten da, eta Donostia International Physic Center honek aukera hori ematen du. Nazioartera zabaltzeko aukera eskaintzen die EHUko goi-mailako taldeei. Kanpotik oso jende jantzia ekartzen du, eta atzerrira beste zenbait bidaltzen ditu hemendik. Horrela, nazioartekotasun bat sortzen da, zientzia azken batean.

Zer izan zen zailena proiektu hau aurrera ateratzeko bidean? Proiektu hau egoera eta abagune ezberdinen batura da. Hasteko, espainiar ikerketa sistemaren burokrazia handia da. Egitura malgua behar dugu, bide arruntak alde batera uzten dituena, baina, era berean, UPV-EHUk duen kalitatezko erdigune horrekin lotura duena. Gu, instituzio mailan, unibertsitateari zor diogu fideltasuna; baina, aldi berean, egitura administratibo ezberdina dugu, ia era pribatuan aritzea ahalbidetzen diguna. Garbiago ikusteko, hau ekimen instituzionala da, instituzio mailan sortutako ekimen estrategikoa. Horretaz gain, hainbat erakunde pribatuk diru-laguntza eman ziguten, ezeren truke eta askatasun osoa emanez. Zergatik hau guztia? Mementu bereziki egokia izan zen. Urte hartan Asturiasko Printzea Saria jaso nuen, eta baita Max Planck saria ere. Azken honetan, 250.000 marko alemaniar eskuratu nituen, proiekturen baterako edo bidaietarako…. Nik proiektu honetarako erabili nuen diru hura, eta horrek hainbat instituzioren erantzun positiboa ekarri zuen. Oso lagungarri suertatu zen hainbat laguntza gogoan dut: Nation Iberic, Josu Jon Imaz eta Ana Agirre industria-sailburuak, Odon Elorza, Donostiako alkatea, eta, zer esanik ez, Roman Sudupe. Azken honen laguntza ez zen mugatu proiektuaren finantziaziora, programa berezi bat ere sortu zuen, sekulako arrakasta izan zuena, Ceros Gipuzkoa. Proiektu honek hemendik kanpo urteak zeramatzaten hemengo punta-puntako ikertzaileak berriz ere bueltan ekartzea ahalbidetu du. Doktoretza egin ondoren, atzerrian, mundu osoko toki onenetan zeuden aditu ugari hona etortzeko aukera ematen du. Honela aditu hauei, bost urtez, eurek hautatutako sorkuntza eta ikerketa lanetan aritzeko aukera ematen zaie.

Egoera hauei guztiei etekina ateratzen jakin genuen, eta horrela sortu zen, orain dela 10 urte, proiektu hau. Zehatz-mehatz datorren urtean ospatuko dugu 10. urteurrena, eta, lehen esan dizudan bezala, ekitaldi handi batekin ospatuko dugu. Dena den, ezin dut gehiago aurreratu. Argi dago arrakasta aurreikusita genuena baino handiagoa izan dela.

Zientzia arloan, zentru baten eragina kalitatezko argitalpen eta jasotako erreferentzia edo aipamen kopuruan neurtzen da. IPCk, 10 urte hauetan, kalitate handiko 1.000 artikulu baino gehiago argitaratu ditu, eta artikulu hauek, jada, punta-puntako 16.000 lanen aipamena jaso dute. Horrela, orokorrean, Euskal Herriko, eta bereziki Donostiako, enbaxadore bihurtzen gara mundu mailan.

Zientzia mundu mailako zerbait bezala hartzen duzu, eta argi dago gaur egun ingelesa dela hizkuntza unibertsala. Zure ustez, euskara eragozpen izan daiteke horrelako proiektuak aurrera eramateko garaian? Horixe ezetz! Niri asko gustatzen zait hemengo ikertzaile garrantzitsuenetakoak euskaraz eztabaidatzen, ideiak azaltzen… eta, ondoren, mundu osoko aldizkari ingelesetan idazten ikustea. Txema Pitarke, Nanoguneko zuzendari orokorra, ikustea besterik ez dago! Hortxe aritu zen “Atom by Atom” konferentziaren hasierako hitzaldian euskara bikainean, eta, ondoren, ingeles zoragarri batera pasatu zen. Bietan eroso asko jarduten da: bizitza euskaraz eramaten du; argitaratutako lanak, berriz, ingelesez. Hori ohikoa da gure taldean; lehen, aldiz, ez. Nik mirespen eta harrotasun handiz begiratzen ditut, eta baita bekaizkeria apur batekin ere; izan ere, nik ez dut nahiko nukeen euskara maila.

Euskararen ildotik jarraituz, 1982an, hezkuntza-sailburu izan zinenean, Euskararen Erabilpenaren Normalkuntzarako Legea bultzatu zenuen. Gure blogean, euskaljakintzan, artikuluak idatziz, elkarrizketa eginez eta abar, euskara ikasten eta zabaltzen saiatzen gara. Zer deritzozu ikasteko era berritzaile honi? Euskararentzat onuragarria izan daiteke? Euskara bizitza arrunta dagoen tokian egon behar da. Niri fisika nuklearrari buruz euskaraz idaztea ez zait lagungarria iruditzen. Zertarako? Aizkora bat ona da, esaten zuen Mitxelenak, zorroztuta badago, eta mozteko behar bada. Batek lehenengo mailako ikerketa bat egin eta euskaraz argitaratuz gero, nori egiten dio mesede? Inorri ez. Gure hizkuntza sail guztietarako balio duela frogatzea ez da beharrezkoa, denok dakigun zerbait da eta. Niri hartu-emanetan, atsedenetan, Kursaalean emandako hitzaldian… egotea gustatzen zait, horretarako baitaute itzulpenak. Itzultzaileen munduan bizi gara, Europa itzultzaileen jaioterria da. Garrantzitsuena euskara ohiko bizitzan egotea da, eta, gaur egun, alde horretatik blogak guztiz arruntak dira. Nik alaba gaztea eta gazteak orokorrean ikusten ditut. Nahiz eta nik hain ohiko ez izan, gaur egungo bizitzan txertatuta daude. Beraz, nire ustez, euskara bizitza dagoen tokian egon behar da, horrela biziko baita.

Hezkuntza, esate baterako, asko aldatu da zu hasi zinenetik, bai eduki aldetik eta baita metodologia aldetik ere. Zure ustez, hobera goaz? Zerbait aldatuko zenuke? Nik hori ez dut behar adina jarraitzen. Ni ez naiz negar batean iragana hobea zela errepikatzen duen horietakoa. Gure proiektuetan lanean aritzen diren ikertzaile gazteak ikusten ditudanean, adurra darit; bereziki jantzitako gazteak direla iruditzen zait. Beste batzuetan, ordea, “hauek ez dakite ezer” esateko gogoa izaten dudanean, gure aitak esaten zuen berbera dela errepikatzen diot nire buruari eta gogoari eusten diot, hori baita belaunaldi guztiek esaten dutena aurrekoarengandik. Hainbat gaitan gu baino hobeto prestaturik daudela iruditzen zait; halere, huts bat, edo zuzenago esanda, ezberdintasun bat duzue: komunikatzeko era. Nire ikasleek, adibidez, era ederragoan eta zehatzagoan idazteko zailtasunak dituzte; izan ere, askoz ere ohituagoak zaudete berehalako erantzunak ematera (posta, sms-ak…), eta ulergarriagoak diren moduak badaude (PowerPoint-ak…). Dena den, orokorrean esanda, hobeto prestaturik zaudetela iruditzen zait.

Pedro Miguel Echenique euskaljakintzan from Maite Goñi on Vimeo.

Euskaljakintza 5eko Laura Zabalak Pedro Miguel Echenique fisikariari egindako elkarrizketa.

Comments { 1 }
-->