About maialen.aldasoro

Author Archive | maialen.aldasoro

Bilbao-New York-Bilbao, Kirmen Uribe

Liburu bat behar nuen. Liburu-dendara joan aurretik ez nekien zein erosi eta, bertan nengoela, nire eskuetatik liburu anitz pasatu ondoren, 2009ko Espainiako Narratiba Saria irabazi zuenarekin geratu nintzen: Kirmen Uriberen Bilbao- New York- Bilbao (2008). Liburuaren atzealdea irakurri eta gustuko izango nuelakoan, hura hartu nuen.

Kirmen Uribe Ondarroan jaio zen 1970ean arrantzale familia batean. Euskal Filologia ikasi zuen Gasteizen eta Literatura Konparatua Trenton (Italia). Irratiko eta prentsa idatziko kolaboratzailea da eta hainbat egitasmo jarri ditu abian musikari, pintore eta zinemagileekin. Literaturan, Bitartean heldu eskutik poema-liburua izan zen bere estreinako liburua, oihartzun handia eragin izan duena euskal letretan eta baita kanpoan ere: frantsesez, gaztelaniaz eta ingelesez argitaratu da, eta ingeles edizioa AEBetako PEN elkarteak saritu zuen 2008ko liburu onenen artean. Besteak beste, Carver , Sylvia Plath , Anne Sexton , Mahmud Darwish eta Wislawa Szymborska -en poemak itzuli ditu. Maiz Europa, Asia eta Ameriketako nazioarteko literatura jaialdietan parte hartzen du eta aldizkari entzutetsuetan argitaratu du, hala nola, The New Yorker garrantzitsuan.

Haur eta gazte literaturako hainbat lan kaleratu ondoren (Garmendia eta zaldun beltza , Ez naiz ilehoria, eta zer? , Garmendia errege , Guti , Garmendia eta Fannyren sekretua ) hauxe du bere lehenengo nobela eta ez nolanahiko nobela; izan ere, esan bezala, 2009ko Espainiako Narratiba Saria lortu du.

Bilbao- New York- Bilbao

ARRAINEK eta zuhaitzek elkarren antza dute. Antza dute uztaiengatik. Zuhaitzek enborrean dituzte. Enborrari zehar ebakia egin eta hantxe ageriko dira uztaiak. Uztai bakoitzeko urtebete, horrelaxe jakiten da zuhaitzaren adina zein den. Arrainek ere uztaiak dituzte, baina ezkatetan. Eta zuhaitzekin bezalaxe, uztai horiengatik dakigu zein den animaliaren adina.

Honela ematen dio hasiera Uribek hogeita hiru kapituluz banatuta dagoen nobelari. Bilbao- New York- Bilbao nobelak  Loiun (Bilbo ) abiatu eta JFK (New York ) aireportura iristen den hegazkin bidaia bat kontatzen du, Frankfurteko eskala tarteko. Bidaiarekin batera, Kirmenek hiru belaunaldiko kontakizunak aipatzen ditu: gerraurrekoa, aitona-amonei dagokiena, gurasoen frankismo garaia eta berea garaia. Horrela, XIX. mendean hasi eta XXI. menderaino doa bidaia.

Kirmenek bidaia honetan hainbat istorio, oroitzapen, gogoeta, gutun, email, eguneroko, poema… erabiliko ditu nobelan zehar, baita Wikipedia entziklopediatik jasotako informazioa ere, hala nola, Rockall irlari buruz. Nagusiki bere istorio, gogoeta, oroitzapenak… arrantzaren ingurukoak izango dira, bera arrantzale familiakoa baita. Nobela honetan, esandakoaz at, bere aitonak jasandako bizipenak, Ondarruan gertatutako kontakizunak, Arteta eta Ricardo Bastida arkitektoaren arteko adiskidetasuna… azaltzen ditu. Beraz, esan bezala, Kirmenek hausnartzeari ekin dio nobelan. Bi gogoeta mota dira nagusi. Batetik, bere familiako istorioak; eta, bestetik, idatzi nahi duen nobelaren inguruko kontuak, nobelaren sortze prozesua hemen txertatuz.

Liburuaren azalean ikus dezakegun barkua, “Dos Amigos” izenekoa, aitonaren arrantzarako txalupa txiki bat da. Honek ere emango dio zer esana; izan ere, izen horren jatorria jakin nahian ibiltzen baita Kirmen: zergatik jarri ote zion izen bitxi hori aitonak? Izen horren bilaketak espero ez duen bideetara eramaten du egilea, eta ezusteko ugarirekin egiten du topo. Azkenean, ontziaren inguruan ikertu ondoren, aitona Liboriok “ Dos Amigos” izen harekin zerikusirik ikusi ez duela ondorioztatzen du; izan ere, Liborio Uribek hogei urteko “Dos Amigos” zaharra erosi baitzion beste arrantzale bati, 500 pezeta ordainduta.

Nobela aitona eta ama Aurelio Artetaren koadro bat ikustera joatean hasiko da. Egun horretan aitonari bizitzeko hilabete eskas batzuk geratzen zaizkiola esango dio sendagileak, eta aitonak ama Bilboko Arte Eder museora eramango du Aurelio Artetaren obra ikustera, zehazki bere maitearen erretratua ikustera, honek guztiak ekarriko dituen gorabeherekin.

Liburuko pertsonaia nagusienei dagokienez:

  • Liborio Uribe (aitona): bere bizitza osoa itsasoan pasatu du eta “Dos Amigos” izeneko txalupa txiki baten jabe da.
  • Jose Uribe (aita): arrantzalea, “Tokia Argia” ontziko patroia.
  • Kirmen Uribe: protagonista nagusia. Bere familiaren inguruan ikertzen du. Bere aurrekoak ez bezala, ez da arrantzalea.
  • Aurelio Arteta pintorea: aitona eta ama Bilboko Arte Eder museora bere obra ikustera joatean hasten da nobela.
  • Ricardo Bastida arkitektoa: Aurelio Artetaren adiskide handia.

Pertsonaia hauetaz at, hainbeste pisu ez duten beste batzuk ere ageri dira: Nerea neskalaguna, Unai semea, ama, osaba-izebak, Carmen Bastida, Txomin Agirre , Resurreccion Maria Azkue , Indalecio Prieto , Obama , Picasso…  Hauetako batzuk aipatu besterik ez dira egiten; beste batzuk, aldiz, garrantzi handiagoa dute.

Liburua arrain eta arbolen arteko konparazioa eginez hasten da. Amaitu, aldiz, bere emaztearen semea den Unairi poema bat eskainiz. Berarentzat 13 urterekin jaio zen semea da. Honekin emango dio nobelari amaiera:

Liburuari buruzko hausnarketa egiten jarrita, gustukoa izan dudan liburua izan dela esango nuke. Berezia da. Argumentu sakonik ez duenez, milaka istorio baizik, ez nekien nondik nora joango zen; halere, berezia, baina gustukoa izan dut. Liburua, berez ez da oso zirraragarria argumentuari edo beste ezaugarri batzuei erreparatuta (dena tonu leun batean emana dator, batetik bestera egiten du jauzi, eta momentu batzuetan edozein orritan irakurtzen hasita inpresio antzekoa har dezakezu hainbeste izen eta oroitzapenen artean); edozein modutara, ildo nagusia ildorik ez izatea da eta nola dagoen idatzita da erakargarria.

Informazio gehiago:

Kirmen Uriberen denbora-lerroa:

Comments { 0 }

Non dago ospetsu izatearen hasiera marra?

Etxe ondoko kioskora, supermerkatura edo aldizkariak saltzen dituzten edozein gunetara joanez, beti aurkituko duzu norbait famatuak ateratzen diren aldizkariren bat erosten. Aldizkariak erosten dituzten pertsona arrunt guztietatik, baina, zenbatek ez dute imajinatu euren aurpegia aldizkari horren azalean agertzea ospetsuen moduan? Edo zenbatek pentsatu dute zer sentitzen ote duten pertsonaia famatuek aldizkarietan azaltzean? Hori jada ez da amets bat, errealitatean topa dezakezun zerbait baizik.

Horren erantzulea “Eljelou ” dugu! Zeu bezalako famatuentzako aldizkaria. Duela hilabete batzuk espainiar kazetari talde batek, Jesús Rodríguez Leninen agindupean, pertsona arruntentzako lehen aldizkaria sortu zuen, beste aldizkari famatu baten egitura, tamaina… antzeko batekin, izena ere parodia bat izanez. Halere, badu ezberdintasun handi bat: hemen, jende anonimoak bere bizitza, oporrak, ezkontza, etxe berria edo hamaika gauza gehiago kontatuko ditu. Bertan azaldu bakarrik ez, bakoitza norberaren kazetari bihurtzen da; izan ere, argazkiekin batera, testu bat ere bidali behar da dena azalduz, eta, ondoren, erredakziokoek erreportajea prest jarriko dute.

Hasteko, hasierako galderei erantzunez, jende anitz dago aldizkari baten azalean agertzeko irrikaz dagoena; izan ere, zergatik ez dira atera behar? Gizon eta emakume guztiak dira, bada, izar gauza batean edo bestean. Horrela, nolabait esanda, demokratizatu egiten da famatu izatearen prozesua eta, Andy Warholek zioen moduan, denek izango dute bere 15 minutuko ospea izateko eskubidea.

Gainera, zenbatetan ikusi izan dugu jende ezezaguna telebistan, edozer egiteko prest dagoela, askotan gauza taxugabeak, entzutetsu bihurtzearen truke? Aldizkari onen bidez, bada, famatu izan zaitezke lekuz kanpoko gauzarik egin barik. Gainera, jende anonimoen aldizkaria guregana iristea denbora gauza zen; izan ere, telebistan gero eta programa gehiagotan azaltzen ari da jende anonimoa; hala nola, “Gran Hermano ”, “Callejeros ”…

Hala eta guztiz ere, arrakasta lortzeko adina aldizkaria al da? Ez al du nahiko jendeak betiko ospetsuak ikustearekin? Antza denez, ez. Emaitzak ikusi besterik ez dago! Lehenengo bost hilabeteetan -2009ko ekainean jarri zen abian-, 600 pertsona harpidetu dira, eta ikusita telebistako jende ezezagunen programak arrakasta handia izaten ari direla, bezeroak harrera ona egin liezaioke aldizkari honi. Kontuak kontu, aldizkariaren hurrengo erronka kioskoetan saltzea izango da; izan ere, orain aldizkaria lortzeko modu bakarra euren web gunean izen emanez da: urtean 55 euro ordainduz, etxean jasoko dituzu urteko 25 aleak (bi astez behin argitaratzen da).

Beraz, ospetsu izateko grinaz edo izarrek sentitzen dutena sentitu nahian bazabiltza, zeri ari zara, bada, itxaroten? Aldizkari honek zure ametsa hein handi batean egia bihurtuko du eta, jakina, esan bezala, ez duzu zertan telebistara joan. Gogoratu, beraz: hurrengo izarra zeu izan zaitezke; bai, zeu!

Comments { 1 }

Fatum, Jon Arretxe

Jon Arretxe by eitb.comEgia esan, ez dakit zerk bultzatu ninduen liburu hau irakurtzera. Liburu bat aukeratu behar nuenez, ikastolako liburutegira joan eta apaletan begiratzen hasi nintzen. Azkenean, hiru bat liburu nituen eskuetan. Eta ez dakit, bada, liburuaren atzeko azalpenak edo liburuaren azaleko instrumentuak eta tren errailek bultzatu ninduten irakurtzera, baina kontua da azkenean Jon Arretxeren Fatumnobela geratu zela nire eskuetan.

Jon Arretxe 1963an, Basaurin(Bizkaia), jaio zen, baina 15 urtez Gasteizen bizi izan zen. 2004tik aurrera, aldiz, Arbizun, Nafarroan. Ikasketei dagokienez, piano ikasketak, Euskal Filologiako doktoradutza eta Heziketa Fisikoko lizentziaturak ditu. Urte askotan irakasle lanetan aritu da; dena den, 1998tik aurrera, idaztea, hitzaldiak ematea eta Bilboko Opera Koruan kantatzea ditu ogibide. Munduan zehar bidaiatzea izugarri atsegin du; horrela, bidaia-literaturaren eragina jasoz.

Jon Arretxe euskal idazle emankor eta estimatuenetakoa da. Nagusiki bi genero landu ditu: bidaia-liburuak edo haietan oinarriturikoak (Tubabu , Urrezko triangelua , Ekialdeko mamuak …) eta umorea oinarri duten lanak (Ostiralak,Larunbatak …). Gainera, nobela beltzari (Morto vivace , Fatum …) ekin dio azkenaldian. Hauetaz at, beldurrezko liburuetan (Sustrai beltzak …), gazte literaturan (Harresi Handirantz …) eta dialektologian ( Basauriko euskara ) ibilia da. Bere obrak pixkanaka gaztelaniara itzultzen ari dira (Hacia la Gran Muralla , Shahmarán …)

Fatum, nobela beltza (Elkar, 2008)

Hasteko, liburuaren atzeko azalean irakur daitekeena ekarri nahiko nuke hona:

Lisboako bazter ilunenak garbitzen ari da norbait: kalean dabiltzan prostituta zaharrak, jonkiak, eskale eta arloteak hilik agertzen hasi dira; horietako bat zen Mariza, eta hiltzailearen bila ekingo dio haren adiskide Mario Barbosak.

Polizia ohi eta fado-kantaria, cachaça-edale eta bihozbera, Mario Barbosa da istorio honetako pertsonaia berezi eta ahaztezinetako bat. Bestea, berriz, Lisboako hiria bera, bertako aldapa eta tranbiak, kale estu eta begiratokiak, maitemintzeko nahiz hiltzeko aproposak izan litezkeen txoko ezkutuak…

Fatum liburua elkarrekin lotura duten lau kapitulutan banaturik dago. Kapitulu horien gertakizunak kronologikoki lotuta daude. Istorioa Portugaleko hiriburuan kokatzen da, Lisboan, eta esan beharra dago bertako alde zaharrak protagonismo handia hartzen duela. Jon Arretxek estima handia dio hiri honi. Askotan egona da bertan, bai hiriaz gozatzen, bai idazten (liburuaren zati handi bat bertan idatzi zuen). Liburu honetako pertsonaia gehienak eratzeko ideiak han hartu zituen, hiriko auzo zaharretako fado-etxeetan afalduz, 28. tranbian mila bidaia eginez… Liburuan kontatze modu asko ageri dira (barne bakarrizketak, elkarrizketak, deskripzioak…) eta narratzailea kanpoan kokatzen da.

Fado hitza latinezko fatum-etik datorkigu. Patua da, eta nobelako protagonistak argi du patuaren kontra ezin dela ezer egin.

Liburu honetan pertsonaia asko badaude ere, bi dira nagusi: Mario Barbosa eta Lisboa bera. Egun batean, Marioren bere azken amodioari, Mariza prostitutari, lepoa moztuko diote eta hor hasiko da istorioa. Lisboako prostituzio eta droga-trafiko gune nagusian, Largo do Intendenten, hil dute. Bitartean, bere laguna den Belmonte lanean dabil zezen plazan. Mariok ezin ditu besoak gurutzatu, zer jazo den jakin nahi du. Horretarako edo beste zerbaiterako, Marizaren lankidea den Ileanarengana jotzen du, eta berak aitortzen dio azken boladan jende ugari desagertzen ari dela. Informazio askorik gabe jarraitzen du, eta hil zuten lekura ere jotzen du, baina ez du askorik lortzen.

Mariok beti 28. tranbia hartuko du eta beti gidari emakume bera izango da. Elkarri asko begiratuko diote eta, azkenean, lapurreta bat medio, hitz egiteko parada izango dute aurrerago. Larunbat gau batean, Belmonterekin topatzen da, informazio asko du honek Mariorentzat, informazio sinestezina. Badaki nor edo zein dagoen desagerpenen atzean: polizia bera.

Zeregina jonki gizajo edo gaizkile txikiren bati agindu eta nola edo hala konpentsatze omen diote zerbitzua poliziek, droga apur bat emanez, trapitxeoan ez ikusiarena eginez, delituak barkatuz eta horrela. Gero azalpen ofiziala zera izaten da: trafikatzaileen arteko mendekuak…

Horrela, kaleak garbituz. Halere, ekimena ez da poliziarena. Polizia lan zikinaz arduratzen da, baina aginduak goitik datoz. Hugo Silva arduradun nagusietako bat da. Hau bakarrik ez, Mariza hil duenaren informazioa ere badauka, jonki angolar batek hil duela entzun zuen, Largo dos Santos Domingos-etik ibiltzen zena.

Mariori plan bat bururatzen zaio eta Hugo Silvarekin elkartu nahian dabil. Pentsatu eta egin. Elkartzean, borroka gogor batean murgildurik, Hugok jendea hiltzen ari direla onartzen du, baina ez Mariza.

-Nork hil zuen orduan? Eta zergatik?
-Ideiarik ez. Horrelako hilketak askotan gertatzen dira, batez ere, Intendenten eta…

Biak gogor zaurituak ateratzen dira bertatik. Bitartean, Belmonte askotan bezala prostituta batekin jolasean dabilela, bat-batean gizon bat azaldu eta biak akabatzen ditu.

Mariok bere planei jarraituz, Largo dos Santos Domingos-era jotzen du angolarraren bila. Baita topatu ere! Azkenean, Mariza hiltzearen zergatia azaltzen dio jonkiak. Bi aldiz pentsatu gabe, Mariok jonkia petrilaren gainetik behera botatzen du. “Zekena izateagatik -bota zuen, arduragabe-. Ez zidalako zigarro bat eman nahi izan.”

Hurrengo egunetan, bere lanari jarraituz, fadoak abesten jarraitzen du, eta, gainera, autobuseko gidaria bisitan joaten zaio. Hala eta guztiz ere, bat-batean, Hugo ere abesten ikusten du, baina hau ez da afaltzera etorri. Abesten bukatutakoan…“Isildu eta, burumakur, bere patuaren zain geratu zen.”

Pertsonaia batzuk:

  • Mario Barbosa polizia lanetan ibilia da bertatik botatzen duten arte. Ordutik aurrera, gauetan, fadoak kantatzen ditu Alfamako jatetxe txiki batean, diru gutxiren truke. Mouraria auzoko pisu hondatu batean biziko da eta bere alboan izango du beti cachaça botila. Izaerari dagokionez, sentibera dugu eta hiria eta emakumezkoak idealizatuta ditu. Patuaren menpe bizi da, eta bizitzak ez dio askotan irribarre egin.
  • Mariza brasildar mulatoa prostituta da. Mario Barbosarekin oso harreman berezia du.
  • Hugo Silva eta Paula poliziak dira, bere lankide ohiak. Hugo eta Mario ez dira batere ongi moldatzen elkarrekin.
  • Jonki angolarra, Marizaren hiltzailea. Burua zapi batez estalita eta erratz baten makila eskuan eramaten du.
  • Belmonte Marioren laguna da eta, garai batean, zezen eta zaldien larrupean “garraiatzen” zituzten. Egun, torero managerra da. Kristalezko begia duen gizon hau ere prostitutekin ibiltzen da.
  • Ileana Marizaren lankidea da. Mariza hil eta gero, berarekin egoten da Mario. Bukaeran, lana uzteko esango dio.

Eleberri honetan ikusi dugu, Lisboako hirian, jende eta leku aberatsak… egon badaudela, baina txoko ilun ugari ere badela, oso atseginak ez direnak. Liburuaren hizkuntzari dagokionez, liburu hau euskara maila errazean idatzia dago, oso erraz irakurtzen den horietakoa da. Hala ere, badaude portugesez hitz batzuk hainbatetan irakurketa zailtzen dutenak.

Liburuari buruzko hausnarketa egiten jarrita, gehien azpimarratuko nukeen ezaugarria da ez zaidala batere kostatu irakutzea. Gainera, gustukoa izan dut. Hasieran, ez nekien, nobela beltza izanik, erakarriko ninduela; liburua irakurtzen ari nintzen heinean, ordea, iritzia aldatu dut. Hala eta guztiz ere, nahiago izango nukeen, protagonistak hiltzailea nor den berak bere kasa ikertu izan balu, bere lagunak esan ordez. Zalantzarik gabe, nobela beltzak gustatzen zaizkionari gomendatuko nioke. Komeni da esatea, nobela hau gustukoa izanez gero, Jon Arretxeren beste nobela beltz batzuekin jarrai dezakeela irakurleak. Horretaz gain, esan beharra dago idazleak hiri batzuk begiz jota dituela: Praga, Istanbul, Afrikako edo Ekialde Urruneko hiriren bat, Casablanca, Bamako, Varanasin…

Jon Arretxeren denbora-lerroa

Bibliografia

Comments { 0 }
-->