Archive | denetarik

RSS feed for this section

X hauskorra

By on 2008(e)ko abuztuak 9 in denetarik

logoxfragilLubs doktoreak, bere ikerketen ondorioz, ezaugarri fisiko eta mental jakin batzuk zituzten

Herentziak eragindako atzerapen mentalen lehen eragilea

zenbait pertsonek X kromosoma zati bat hautsita zutela deskubritu zuen. X hauskorraren sindromearen jatorri genetikoa frogatu zuen.

X hauskorraren sindromea herentziak eragindako atzerapen mentalen lehen eragilea bada ere, gizartean nahiko ezezaguna da oraindik. Aldi berean, medikuntza eta hezkuntzako profesionalek ere ez dute nahikoa informazio sindrome honi buruz. Ondorioz, diagnostikoa beranduegi egiten da gehienetan.

Baina… zer da X hauskorraren sindromea?

X kromosomako gene baten mutazioak proteina baten sintetizazioa eragozten du

kromosomaGene baten mutazioak eragindako trastorno genetikoa da. Gene hau X kromosomaren adar batean kokatzen da, irudian ageri den bezala. Mutazioaren eraginez geneak ez du proteina sintetizatzen; beraz, zeluletan proteina baten falta ematen da.

Sindrome honek gizon eta emakumeengan eragiten du, baina nabarmenagoa da gizonengan; izan ere, emakumeek bi X kromosoma izatean, bigarrenak babesten ditu. Bestalde, nahiz eta gizonengan eragin handiagoa izan, emakumeak genetikoki eramaileak izaten dira. Gauzak horrela, gaixotasunaren jatorria beti izaten da ama eramailearen bitartez.

X hauskorraren sindromea dutenengan zenbait ezaugarri agertzen dira maiz, baina aldakorrak izan daitezke sexu eta adinaren arabera:

GIZONEZKOENGAN

EMAKUMEZKOENGAN

HAURRAK

NERABEAK

Ezaugarri arinagoak

Eramaileen kasuan ezaugarririk gabeak.

EZAUGARRI FISIKOAK

Aurpegi luzea

Belarri handi eta zabalak

Artikulazio oso elastikoak

Ezaugarri fisikoak nabariagoak

Barrabil handiak

OSASUN ARAZOAK

Estrabismoa

Otitisa

Arazo kardiakoak

Oin lauak

Epilepsia

Eramaileak

Menopausia goiztiarra

GARAPENEAN ARAZOAK

Atzerapen mentala

Garapen motorean atzerapena eta alterazioak

Hizkuntzan atzerapena

Hiperaktibitatea eta arreta arazoak.

Jokabide autistak

Batzutan atzerapen mentala

Batzutan matematikarekin arazoak

xfragil3X hauskorraren sindromearen eragina nabaria izanik, bere diagnostikoa ahal den azkarren egitea komeni da. Gaur egun, DNAn egindako analisiak erabat fidagarriak dira gaixotasuna eta eramaileak diagnostikatzeko. Analisi hauek jaio aurretik egin daitezke eta ikerketak Terapia Genetikoaren bidean doaz. Etorkizunean, jaio aurretik arazoa konpontzeko bidea aztertzen ari dira ikertzaileak.

Diagnostikoaren garrantzia bikoitza da gure kasuan; alde batetik, familian eramaileak zeintzuk diren jakiteko beharrezko jotzen dituzten neurriak har ditzaten eta, bestetik, gaixotasuna dutenek laguntza jaso dezaten medikuntza, heziketa eta psikologia alorretatik.

Ikerketak Terapia Genetikoaren bidetik doaz

Bestalde, oraingoz ez dago gaixotasun honentzat sendabiderik. Medikuntzak momentuz, gaixotasunaren sintoma batzuk gutxitzen bakarrik lagundu dezake. Hala ere, hezkuntzak lan handia egin dezake bere gaitasunak garatzeko laguntza emanez. Batzuen eta besteen artean bizi kalitatea hobetzeko bidea jorratu behar dute familiarekin batera.

Laburbilduz, garbi ikusten da ikerkuntza bultzatu behar dela medikuntza alorrean. Gaixotasun hau sufritzen duten familien gastu ekonomiko, soziala eta pertsonala hain handia izanik, merezi du gizarteak indarra egitea irtenbideak aurkitzeko.

Orobat, X hauskorraren sindromea pairatzen dutenei gizartean integratzeko aukera zor diegu, gaur egun gertatzen ez den bezala. Gaixotasuna pairatzen dutenen argazki bilduma ikusteko, egin klik ondorengo estekan: The Many Faces of Fragile X Syndrome

tximeleta

Comments { 0 }

2008, denboran zehar bidaia egitea gertuago?

By on 2008(e)ko uztailak 29 in denetarik

Duela hilabete pare bat funtzionamenduan jartzekotan zen Large Hadron Collinder-a (LHC), partikula azeleratzaile eta kolpatzaile handia, CERN-en, Europako Ikerkuntza nuklearren erakundean, Ginebratik hurbil.

Hasiera batean esan zutenez, infinituki txikia denaren ikerketa egiteko, partikula subatomikoak aztertzeko edota big bang moduko bat birsortzeko, eraikitzen hasi zen 1995ean LHC delakoa 2600 milioi suitzar frankoko aurrekontuarekin ( 1700 milioi euro gutxi gorabehera). Hala ere, bi errusiar matematikarik diotenez, helburu honez gain, “makina” honek fikziozkoak diruditen zeharkako efektu batzuk eragin ditzake. Protoiak ia argiaren abiaduran elkarrekin kolpatzean -hori egiten baitu LHC-ak-, ate bat edo hainbat ate txiki ireki daitezke ustekabean, denbora-espazioan bidaia egitea ahalbidetuz. Honela, New Scientist aldizkariak esan duena aipatuz, 2008 denboran zeharko bidaien 0. urtea bihur daiteke.

Nola?

ph07-1Irina Aref’eva eta Igor Volovichek egin dute ageriko teoria hau artikulu batean. Bertan azaltzen dute bere ideien zergatia (ez dut hemen txertatuko, gehienbat nik ere ez dudalako ulertzen, baina norbaitek ikusi nahiko balu, esteka honetan du PDFa). Esaten dutenez, denbora makina bat eraikitzeko aukera teorikoa existitzen da.

LHCak zeharkatua izan daitekeen harzulo bat (agujero de gusano) sortzeko aukera emango luke. Harzuloa (edo Einstein-Rosenen zubia) espazio eta denbora zeharkatzen dituen laburbide baten antzera deskriba daiteke. Zulo guztien moduan, sarrera eta irteera izango luke filmetan askotan ikusi dugun bezala. Honen inguruan teorizatzen lehena Ludwig Flamm izan zen, 1916an, eta harrezkero eztabaida zientifiko ugariren kausa izan da.

Errusiar zientzialari hauek bi protoien kolpaketak denbora-espazioaren ehuna urratzeko gaitasuna izango duela adierazi dute, eta honek etorkizunarekin konektatuko gaituen tunel baten existentzia adierazten omen du . Dena den, lehen aipaturiko aldizkariak dioenez, zientzialari hauen kalkuluetan akatserako tartea ere egon daiteke, ez baitute zehaztu zenbateko energia beharko den atea irekitzeko. Beste aukera bat hainbat zulo txiki zabaltzearena da, baina atomoen tamainakoak izanda, inork ezingo luke bertan bidaiarik egin.

Baikortasun gehiegi?

lhc-6Brian Cox, Lisa Randall, Patrick Meade eta beste hainbat fisikarik segituan erantzun dute ikuspegi ezkorraz. Hala ere, duela urte batzuk Stephen Hawking fisikari ospetsuak denbora-makina diru kontua besterik ez zela aldarrikatu zuen.

Honez gain, oraintsu, Walter Wagner eta Luis Sancho fisikariek LHCaren jarduera salatu dute, mundua desagerrarazteko %75eko aukera dagoela aldarrikatuz. Hauen ustez, zulo beltzak sorraraziz, Lur osoa desagertu eta Nova bilakatuko litzateke.

Itxaron egin beharko dugu ea zer gertatzen den ikusteko. Hala ere, ziur daukadan gauza bat zera da, egia osoa ez digutela kontatuko. Esaten digutena esten digutela, espero dut gutxienez bideokoa ez gertatzea:

Comments { 0 }

Zona urdinean aparkatzeko komeriak

By on 2008(e)ko uztailak 19 in denetarik

Ama Eroskin erosketa batzuk egiten ari zen bitartean, Consumer aldizkaria hantxe zegoela ikusi eta irakurtzeari ekin nion. Kontsumoarekin zerikusia zuten gai ezberdinak ukitzen ziren bertan eta niri, batik bat, zona urdinen inguruko artikulu bat egin zitzaidan deigarria. Zenbat eta gehiago irakurri, orduan eta interesgarriagoa iruditu zitzaidan; beraz, horri buruz idaztea interesgarria izan zitekeela pentsatu nuen.

Ezberdintasun ugari dago hirietan zona urdinari dagokiolarik; hiri batzuetan, adibidez, beste batzuetan baino hiru aldiz garestiagoa da. Aparkatzeko tokia aurkitzeko behar den denborari dagokionez, hiri batzuetan, batez beste, bi minutu behar diren bitartean, beste batzuetan 25 minutu baino gehiago behar izaten dira. Bestalde, prezioari erreparatzen badiogu, Bartzelona dugu, dudarik gabe, garestiena: 2,3 euro orduko. Merkeena, aldiz, Murtzia: 0,5 euro orduko. Aparkatzeko behar den denbora kontuan hartuz gero, denbora gehien Granadan beharko dugu lekua topatzeko, batez beste, 26 minutu; denbora gutxien, aldiz, Sevillan (2 minutu baino ez). Hemen azaltzen diren emaitzak Espainiako 18 hirigunetan (Alacant, Bartzelona, Bilbo, Kordoba, A Coruña, Donostia, Gasteiz, Granada, Iruñea, Logroño, Madril, Malaga, Murtzia, Oviedo, Sevilla, Valentzia, Valladolid eta Zaragoza) burutu den ikerketa bati esker eskuratu dira.

ParkimetroaAurreko hariari jarraituz, behin autoa aparkatuta dugula, ordaintzeko unea iristen da. Ordainketa parkimetro izeneko aparatuen bidez egiten da. Gailu hauek ere aztertu dira, euren txukuntasun eta funtzionamendu alderditik eta gehienek gainditu dute. Dena den, Granada, Logroño, Malaga eta Sevillako aparatuek ez dute gainditu, batzuek zikintasunagatik eta, beste batzuek, funtzionamenduagatik. Beraz, parkimetroen, batez bestekoa, egokia izan da alor guztietan.

Artikuluaren bidez, beste kolore batzuetako zonak daudela jakin nuen: berdea, laranja eta gorria. Nahiz eta hirigune guztiek ez duten bereizketa hau, horri buruz hitz egingo dizuet.

Zona berdea: tokiko kideentzat, hau da, bertan etxebizitza dutenentzat. Denbora gehiagoz izan dezakezu zure autoa aparkatuta zona hauetan eta diru gutxiago ordaindu. Bartzelonan, Bilbon, A Coruñan, Granadan, Iruñean, Oviedon eta Sevillan dago zona mota hau. Alacantek ere badauka, baina bere tarifak goizean eta arratsaldean ezberdinak dira.

Zona laranja: Sevillan, Iruñean eta Zaragozan aurki ditzakegu; erabilera, ordea, hiruretan ezberdina da. Zaragozan, bertako bizilagunei aparkatzea erosoago egiteko; Iruñean, bizilagunentzat eta baita gertuko dendarientzat ere (44 euro urteko). Azkenik, Sevillan, nahi duzun denbora guztian utz dezakezu kotxea eta prezioak murritzagoak dira.

Zona gorriak: denbora oso laburreko zonak dira eta, ordaintzeko orduan, parkimetro berezi batzuetan egin beharko da.

GarabiaAutoan ipinitako txartelak jartzen duen denbora gainditzen baduzu, isuna izateko aukera ugari duzu. Dena den, hirien baitan aukera hori ugaritu edo murriztu egiten da.  Alacanten, Iruñean eta Gasteizen, esate baterako, denbora gaindituta zuten hamar autotatik bederatzik ez zuten isunik jaso. Valentzian eta Granadan, ordea, egoera berberean hamarretik lauk isuna jaso zuten. Azpimarratzeko da, halaber, hainbat kasutan garabiaren beharra izaten dela auto batek txartelik ez duelako edota denbora gainditu duelako. Horrelakoetan, autoa bueltan jaso ahal izateko, batez beste 99 euro ordaindu behar izaten dira.

Ondorioz, ahal dugun heinean, ez dugu denbora hori gainditu behar. Aitzitik, autoa utzi baino lehen, kalkulu batzuk egin eta behar den dirua ordaindu beahrko genuke denbora soberan izateko.

Aurreko guztia kontuan izanda, garbi dago hiri batzuk beste batzuk baino askoz ere garestigoak gerta dakizkigukeela. Nire ustez, dena den, hori ez da oso egokia; izan ere, hiriburu guztietan berdin ordaindu beharko litzatekeela iruditzen baitzait.

Comments { 0 }
-->