Archive | irakurlearen txokoa

RSS feed for this section

Amorezko pena ba̱o РITXARO BORDA

By on 2009(e)ko martxoak 5 in irakurlearen txokoa, literatura
Izenburua: Amorezko pena baño
Idazlea: Itxaro Borda
Argitaletxea: Susa
Urtea: 1996
Generoa: Nobela

Maitek liburu bat aukeratu behar genuela esan zigunetik gustuko liburu bat bilatzeari ekin nion. Etxean begiratu ostean, kanpoan aurkitu beharko nuela garbi neukan; beraz, Ordiziako udal liburutegira joan nintzen. Ez neukan garbi nolako liburua nahi nuen. Liburu bat hartu, beste bat utzi… eta azkenean Itxaro Bordaren Amorezko pena baño aukeratu nuen.

Itxaro Baionan jaio zen 1959ko martxoaren 29an. Haurtzaroa Nafarroa Beherako Oragarren igaro zuen, eta arrazoi ezberdinengatik Pauen, Parisen eta Maulen ibili ostean, egun, Baionan bizi da. Historia garaikidean lizentziatua, lanbidez postaria da. Nik aukeraturiko liburua ez da bere lehenengo, ezta bere azken nobela ere. Izan ere, 1974an Iparraldeko Herria astekarian bere lehen olerkia argitaratu zenetik ez da gelditu Baionarra. 1982an Iparraldeko Maiatz aldizkariaren sorreraren partaideetako bat izan zen, eta bi urte geroago, bere lehenengo poesiazko liburua kaleratu zuen: Bizitza nola badoan. Gerora, hainbat libururen idazle izan da, eta 2002an Euskadi saria jaso zuen, bere %100 basque liburuagatik.

itxaro_borda_amorezko_pena_banoAukeraturiko liburua aztertzeko orduan, gai nagusi bat dagoela bereiz daiteke: Uritzi gertatutakoaren ikerketa. Baina, horrekin batera, Amaiak Zelda eta Joanarekiko dituen zalantzak ere aipatzekoak dira, nahiz eta beharbada bigarren mailan egon. Horiekin batera, oraindik maila baxuagoan, Bardeetako tiro poligonoa, Itoitzko urtegia, Euskal Herriaren egoera… ere kontatzekoak dira, azken batean, denek egiten baitute liburua irakurterraz eta atsegin. Baina hori guztia hobeto ulertzeko, pertsonaia nagusienak aipatzea garrantzitsua da:

Amaia: Protagonista nagusiena dela esan daiteke. Iparraldean bizi den detektibe landatarra da, baina hortik at dagoen kasu baterako kontratatzen dute.
Uritz: Istorio ia osoa ospitalean igarotzen duen arren, pertsonaia garrantzitsua da, berari gertatutako ikertu beharko duelako Amaiak.
Jason: Uritzen aita da. Lanbidez medikua da, eta, semeari gertatutakoa sinesgaitz ikusirik, Amaia kontratatzea erabakitzen du.
Joana: Amaiaren neska lagun ohia da. Itoitzeko urtegiaren aurka dihardu, eta San Ferminetan Amaiarekin topo egiten duenetik berarekin dabil.
Zelda: Maulen bizi den Amaiaren neska-laguna da.

Liburuak Nafarroan kokatzen gaitu, Erriberan, hain zuzen ere. Gainera, idazlearen deskribapen landuekin lekua zeure begiekin ikustera irits zaitezke. Adibide moduan Amaia Tuterara heltzean duen lehenengo sentsazioa:

Oren bata zela irakurri nuen, udaletxea zirudien eraikuntzaren atariko ordularian. Ezkerretik, eskuinetik, bazter guzietarik autoak ziztu bizian zetozen, isiltasun une urriak noiztenka bihikatuz. Aire beroaren dudazko ziloetaz baliatzen nintzen buruaren altxatzeko eta ohartzeko plaza karratuaren etxeetako hormetan Erriberako herrien armarriak agertzen zitzaizkidala, eta han teilatu kiskailian, amiamoko edo zikoina habia bat bazela. Luzaz egon nintzen, ametsetan nola, habiari so, zikoina emeak menturaz, hegal zuri-beltzak firfirikan, zelan sotilki umeak mokoz bazkatzen zituen. Behin ere ez nuen amiamokorik miretsi. Zango eta lepo finen dantza eder kausitzen nuen…

itxaro_bordaHorrez gain, liburua eta garaiaren arteko lotura benetan aipagarria iruditzen zait. Amorezko pena baño 1996an argitaratu zen eta istorioa ere garai bertsuan kokatzen da, urte batzuk gora edo behera. Denboraldi horretan aurrez aipatu ditudan Itoitzeko urtegia, Euskara eta Euskal Herriaren egoera, Bardeetako tiro poligonoa… izan zitezkeen egunerokotasunean zeuden gai nagusienak. Hori dela eta, horiek liburuaren parte izateak istorioak errealitate kutsua izatea eragiten du.

Idazlearen kontatzeko erari erreparatuz gero, liburua iparraldeko euskaraz idatzirik dagoela da esanguratsuena, nahiz eta ezagun den Itxarok joera hori duela. Baina ez hori bakarrik; izan ere, euskalki ezberdinak bereizteko aukera anitza erakusten du, euskararen egoera eta euskara bera leku guztietan ezberdinak direla erakutsiz.

Gertaerak kronologikoki gertatzen dira, nahiz eta momenturen batean -hasieran, batez ere- posible den hain kronologiko ez suertatzea. Hala eta guztiz ere, berehala igartzen da gertakari guztiek lotura dutela.

Tokiak, lehentxeago aipatu bezala, deskribapen zehatzekin azaltzen dira eta istorioa leku ezberdinek osatzen dute, une jakin bakoitza herri ezberdinetan gertatzen baita: Tutera, Iruñea, Arguedas, Maule, Uxue…

Orobat, narratzailea testu barruan eta kanpoan dago; izan ere, hasieran, Uritz eta suzko bolarena jazo arte kanpoan azaltzen baita; halere, hortik aurrera, Amaia da narratzailea eta pentsatzen duen guztia adierazten du. Narrazioaz gain, deskripzioak, elkarrizketak eta bakarrizketak ere bereiz daitezke, guztiak bere, neurrian.

Idazlearen estiloa asko gustatu zait, estilo baliabide ugari erabili arren, neurri egokian erabiltzen baititu. Adibide gisa, ondorengo paragrafo honetan konparazio bat bereiz daiteke:

Gizona mutu egon zen. Basoen kristalak eta botilaren tutunak elkar joka zegiten kuska-musika uhargia baizik ez zen aditzen. Desesperatzen ari nintzen, banekielako ez nuela gizonaren mintzatzera bortxatzeko ahalmenik. Joanaren aurpegian laguntza zerbait bilatzen saiatzu nintzen, baina debaldetan, neskak ‘gaiaren bihotzetik’ oso urrun zirudielako, Itoizko balizko uretan itorik bezala.

Amaitu baino lehen, liburuan misterio ukitu txiki bat eta, aldi berean, maitasuna bilatzen duten guztiak, besteak baztertu gabe noski, Amorezko pena baño eleberria irakurtzera animatuko nituzke; izan ere, liburua osoa dela iruditzen baitzait. Alde batetik, hizkuntzaren garrantzia daukagu. Itxarok erabiltzen duen euskalkiak, ulertzeko zailtasunak sor ditzakeen arren, liburua interesgarriagoa egiten duela uste dut, istorioa errealitatera hurbiltzen baitu. Horrez gain, errealitateaz ari garela, azpimarratzekoa da Itxaroren istorioaren garaia eta deskribapenak lantzeko era. Bestalde, istorioaren gaia ere atsegin izan zait, eta gertatzen diren injustiziak salatzeko era egokia da, nire aburuz. Baina ez hori bakarrik, liburua amaitu ostean, normalean baino denbora luzeagoz jardun nuen liburuaren inguruan hausnartzen. Beraz, horrek ere harritu nau, eta Itxaroren beste liburuak irakurtzeko gogoa piztu dit. Liburu zoragarria, dudarik gabe!

Amaitzeko, liburuan gustatu zaidan esaldietako bat: “Hurbiltasunaren mamia, urruntasunean zegoen.”

Liburu honi buruzko beste kritika bat irakurri nahi izanez gero, jo kritiken hemerotekara.

Comments { 0 }

Eskuetan mapak – ASIER SERRANO

By on 2009(e)ko otsailak 26 in irakurlearen txokoa, literatura

Drogak, sexua, asierserranomusika, adiskidetasuna, traizioak, maitasuna, desamodioa, gorrotoa… Zer gehiago aurkitu nahi du hamazazpi urteko gazte batek eleberri batean?

EH Sukarraren kanten letren sortzailea eta Lorelei taldearen gidari izandakoa den Asier Serrano euskal idazle eta kantugilea Eibarren jaio zen 1975. urtean, maiatzaren 20an hain zuzen ere. Literatura arloan, narrazioan, eleberrian, poesian nahiz haur eta gazte literaturan jardun du, Hoteleko kontuak, Eskuetan mapak, Bada hiri gorri bat, Mari Basajaunaren eremuan eta Picassoren zaldia izanik berak idatzitako obrak. Literaturaz bestalde, berriki aipatu legez, musika munduan murgildurik dago idazle gipuzkoarra. Hiru disko plazaratu ditu jada: Ez esan inori (2002), Gerrari bai (2003) eta Hoteleko kantuak (2005).

Eibar du kokagune istorio honek. Hiri iluna, tristea. Beltza. Horrela aurkezten digu Asier Serranok Gipuzkoa mendebaldean kokaturik dagoen herri populatua. Lau protagonistek, Aitor, Josu, Bizen eta Kepak, gorrotatu egiten dute beraiek hezten ikusi zituen hiria, zulo batean sentitzen baitira. Musika talde bat sortu eta bizi ziren zuloa azpimarratu nahian, Zuloan izena jartzen diote taldeari eibartarrek.

Lau lagunen gertakizunak Roka, hasieran taldearen gitarrista, hiltzean hasten dira. Lagunaren suizidioaren ondorioz, Kepa ordezkotzat hartzen dute. Laurek laguntasunaren, maitasunaren eta drogaren alde gozoak nahiz garratzak dastatuko dituzte. Ondoren, nobelako pertsonaia nagusienak deskribatuko dizkizuet, haien berri gehiago izan dezazuen:

  • Aitor: eleberriko protagonista nagusia da, berak narratzen baititu Zuloan taldearen eta bertako partaideen gorabeherak. Bere euskarri nabarmenena Kepa da; hala ere, beraien arteko erlazioa denboran zehar okertuz joango da, Aneren, Keparen neska, eta bere lagun-minaren arteko maitasun-erlazioa dela medio. Jeloskor jokatzen du askotan, gehienetan, ia beti. Rokaren heriotzak beregan arrasto nabaria utziko du, faltan botako baitu bere lagun ona.
  • Kepa: lehen aipatu bezala, Aneren mutil-laguna eta Aitorren lagun mina. Hala ez badirudi ere, ez da gazte zoriontsua, ez baitu bere benetako lekua aurkitzen.
  • Josu: Zuloan taldeko partaidea eta drogomenpekotasun izugarria duen gazte eibartarra da. Esan bezala, drogekin arazo ikaragarriak ditu eta, orobat, ez du bere gaztetasuna guztiz gozatzen.
  • Bizen: bere buruarekin gatazka nabarmenak dituen gaztea dugu Bizen. Bere homosexualitatea bere lagunei azaldu ondoren eta azken horiek guztizko normaltasunez onartu ondoren, beste erronka bat gelditzen zaio: bere familiari mutilak, eta ez neskak, gustuko dituela esatea. Ez da lan erraza berarentzat, familia burges batetik baitator, ideia tradizionaleko familia batetik hain zuzen ere.
  • Ane: Keparen neska-laguna eta Zuloan taldekoen lagun ona dugu. Halaber, Aitorrekin oso erlazio estua dauka; halere, erlazio hori adiskidetasunean dago oinarriturik, nahiz eta Aitorrek hori ez gustuko izan.

Bizitza noria ostia bat besterik ez dun: zorionaren gailurrean hagoenean pizten diten beherako motorra, miseriara zuzen nola hoan ikusten dun eta zorabiatu egiten haiz, eta zulora ohitu zarenean, motor putari eragiten zioten berriro, izorratzeko, hire zorabioan zoriona berreskuratu ahal duala sinetsarazteko. Putakumeak.”

Parrafo horretan ikus daitekeen bezala, gure protagonistak noria batean bezala ibiliko dira. Zenbaitetan momentu gorenean aurkituko dira, bai giro profesionalean nahiz pertsonalean. Beste batzuetan, aldiz, behean edirengo dira. Talde bezala, Zuloanek arrakasta nabaria bermatzen du, bi disko plazaratuz (hirugarrenarekin lanean ibili bai, baina azkenean ez dute argitaratzen), hainbat kontzertu emanez… Aipaturiko kontzertuek zenbait buruhauste eta arazo ematen dizkiete gure protagonistei eta afera horiek guztiek beraien etorkizun profesionalean marka sakona uzten diete.

– Gogoratu, Aitor, sekula aberririk izan ez duena munduan librea da, norbere bihotza norbere aberria delako.

Protagonisten ibilbidean asko markatuko duen bira antolatzen dute Europarantz. Londres, Milan, Zittaw, Tharandt eta Berlinen izaten dituzte gure protagonistek gertaerarik aipagarrienak. Adiskide berriak egiten dituzte, lehen beraientzat ezezagunak ziren hainbat balore beraiengan txertatu ostean. Hori gutxi balitz, bira honek beraien etorkizunean, taldearen etorkizunean hain zuzen ere, lorratz aski ageria uzten du. Zuloanen etorkizuna aldatu eta honen guztiaren ondoren, inoiz dena ez da berdina izango.

eskuetan_mapakBenetan harrigarria eta, batez ere, miresgarria da Asier Serranok lortu duena, euskarazko eleberri bat niri pertsonalki izugarri gustatu izatea. Azken urte hauetan gutxi irakurtzen dut, eta euskaraz are gutxiago. Nabari da Asier Serrano, denak bezala, gazte izana dela, baina gaur egungo gazteen azalean jartzea benetan lortu duela diot nik, iritzi umileko ikasle batek. Ahal dudan gelakide eta ez-gelakideei gomendatu behar izango diet zalantzarik gabe, eleberria izpiritu gazteko liburua baita.

Hori guztia gutxi balitz, amaiera trabatsua duela esan genezake. Nik behintzat, amaiera bi aldiz baino gehiagotan irakurri beharra izan dut ideiak elkarrekin lotzeko! Ondorioz, adi egon irakurtzen duzuen hitz bakoitzean, edozein zati izan baitaiteke garrantzitsua amaierako egoera zein den jakiteko.

Hala eta guztiz ere, nahiz eta nire ustetan liburu aberatsa izan, badago zein endredatuko duenik. Liburua bi zatitan banatzen dela azal dezakegu; alde batetik, gazteen bizia eta esperientziak zuzenean kontatzen dituena; bestetik, kapitulu bakoitzaren amaieran kontaturiko narrazioak daude. Guztiz erlazionaturik dago, noski, istorioarekin; dena den, hasiera batean ez du zentzurik izango bertan idazleak kontatzen duenak. Ostera, eleberrian aurrera joan ahala, dena zuzen lotzeko aukera eta beharra izango du irakurleak.

Besterik gabe, azpimarratu egin nahi dut Asier Serranok lortu duena; hots, berriro gazte edo nerabe izatea lortu izana nobela honek duen ukitua lortu ahal izateko.

Comments { 0 }

Exkixu – JOSE LUIS ALVAREZ “TXILLARDEGI”

By on 2009(e)ko otsailak 15 in irakurlearen txokoa, literatura

Jose Luis Alvarez Enparantza, “Txillardegi” izengoitiz ezaguna, Txillardegi1929an jaio zen Donostian. Gurasoek euskaraz irakatsi ez zioten arren, 19 urte bete bezain pronto ekin zion ondoren hainbeste defendatu duen hizkuntza ikasteari. Are gehiago, euskara batuaren sorreran parte hartu zuen. Politikan, berriz, Ekin, ETA eta Herri Batasunaren hastapenetan garrantzi handia izan zuen. Literaturari dagokionez, Leturiaren egunkari ezkutua eleberriarekin euskal literatura berritzeaz gain, lan andana egin du. Hasierako estekan eta Literaturaren Zubitegian, ikusi ahal izango dituzue horiek guztiak.

1988an idatzitako Exkixu (Elkar) idazlanean bada bere bizitza pertsonalaren erreferentziarik. Francoren kontrolpean zegoen Euskal Herrian 70. hamarkadan izandako egoera politikoak euskal herritarrengan sorturiko errealitateak biltzen ditu istorio honek. 228 orrialdeetan Anttonek du hitza. Hau 19 urteko mutil gazte bat da eta Pasaiako kaleetan bizi da bere familiarekin, Altzako Ezkizu-behekoa baserritik bidaliak izan ostean, etorkin espainiarrentzat etxeak eraikitzeagatik. Ume gorri bat zenetik isiltasuna bizi izan du etxean. Euskaldunentzat hain latzak diren uneetan inork ez du ahorik zabaldu nahi egoerak bost axolako balie moduan. Anttonek, ordea, Euskal Herrian bertan bizi bada ere, Altzako giro euskaldunaren herrimina du eta sentipen hura berreskuratzea desio du.

Idazlearen antzera bere hizkuntza aberasteko ahaleginak egingo ditu liburuan zehar. Gainera, bere lehengusu Iñaki herriaren aldeko borrokan hil da, eta honek etxean helarazi dioten isiltasuna gainditu du. Iñakiren heriotza medio, manifestazio batean hasi eta ETAko kolaboratzaile izaten amaituko du Anttonek. Lehengusuaren pausoei jarraiki hegoaldearen eta iparraldearen mugan ibiliko den protagonistak, etxekoengandik ikasi legez, poliziaren aurrean isiltasuna mantendu beharko du Txillardegik hain azalean sentiaraziko dizkigun torturak jasango baditu ere. Eleberri honetan, halaber, bihotza samurtzerainoko maitasun istorioek badute euren lekua.

ExkixuArestian esan bezala, liburu honetan Anttonek du hitza. Bere larruan bizi izan zuena iraganera begira kontatzen digu; halere, kronologikoki suertatu ahala azaleratzen duenez, orainaldian eta geure azalean biziko bagenu bezala sentiarazten digu eleberria. Gainera, narratzailea protagonista bera izanik, bera izatera behartzen gaitu hark sentitzen eta pentsatzen duen berbera sentiaraziz eta pentsaraziz. Hori dela eta, ez dugu inguruko pertsonaien lekukotasunik, eta ez dugu bere garunetan mamitutako ideien berri. Eleberri honetan, bizitza errealean bezalaxe, pertsona arrunt baten rola hartuko dugu geure errealitatea baino jakingo ez dugularik.

Hizkuntzaren lanketari dagokionez, hasiera batetik euskara jatorra erabiltzen du oso; orrialdeetan aurrera egiten dugun heinean eta protagonistari euskara zaintzeko grina sortzearekin, ordea, hizkuntza zeinen ongi kontrolatzen duen egiaztatzen digu. Hitz bera esateko mila eta bat baliabide erabiltzen ditu; halaber, euskararen nahi adina erregistrotara jotzen du. Hain maizak diren dialogoek izugarrizko bizitasuna ematen diote istorioari, nork hitz egiten duen, haren hizkera edo euskalkia erabiltzen duelarik.

Hein batean, hizkuntzaren zailtasuna edo hizkuntza konplexua bizkor eta arin irakurtzeko oztopo iruditu zait. Euskarak hainbesterainoko emaria duela ikusteak poza sentiarazi didan arren, istorioaren mamira heldu aurretik pisutsu egiten du irakurgaia. Dena den, eskertzen da hizkuntzarekin Txillardegik erabiltzen duen zainketa; azken finean, hori baita euskal irakurleon eta euskaldunon erronka: hizkuntza erabiltzeaz gain, ongi eta edertasunez erabiltzea.

Hasierako txanpan zenbait bihurgune izan baditut ere, istorioan aurrera egitearekin gogoak ere areagotu egin zaizkit 228. orrialdeko azken paragrafoarekin negar egiteraino. Izugarria iruditu zait nola islatzen duen sentimendu eta egoera oro. Egoera neure azalean bizi ez badut ere, liburua bera bizi izan dudala esan dezaket.

Eskerrik asko, Eztizen, liburu zoragarri hau uzteagatik, eta bai Eztizen eta bai Maddi, arrazoi zenuten: ederra! Orain zuen eskuetan dago altxor hau zuen eskuetatik pasatzea!

Comments { 2 }
-->