Archive | literatura

Jon Maia Urretxun jaio zen 1972. urtean eta gaur egun Zumaian bizi den bertsolari, musikari eta idazlea dugu. Euskal Filologia ikasketak egin zituen eta Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusian hirutan iritsi da finalera: 1997, 2001 eta 2005ean. Hedabideen munduan oso ezaguna da; izan ere, komunikabide desberdinetan artikulu anitz idatzi baititu. Honez gain, musika talde ugarirentzako hitzak idatzi izan ditu eta Karidadeko Benta musika taldearen sortzaile, letragile eta abeslaria da. Riomundo da bere lehen liburua eta bere familiaren istorioan oinarritzen da, frankismo garaiko bizi baldintzengatik Euskal Herrira etortzen den familia batean, alegia. Idazle lanekin jarraituz, orain dela hilabete gutxi, 2006ko abenduan, bere bigarren lana kaleratu zuen, Apaizac Obeto izeneko kronika.

Liburuak, arestian aipatu bezala, Albaceteko familia baten gorabeherak kontatzen dizkigu. Frankismo garaian kokatzen da eta momentuko bizimodua eta buruhausteak islatzen ditu. Jon Maiak bost ataletan banatu du liburua, baina ez dago kronologikoki ordenatua eta hau izan daiteke eleberriaren zailtasuna. Hala ere, nahiko erraz ulertzen dela iruditzen zait.

Lehenengo atalean, Tito gaztearen, hots, protagonistaren abentura batzuk kontatzen dizkigu, azkenean Guardia Zibilengandik atxilotua izango dena.

Bigarren zatian, denboran atzera egiten du eta Titoren aitaren bizitza azaltzen da, Pedro Sierrarena, alegia. Gaztetatik hasita, gerra garaiko kontuak azaltzen dira, bilera klandestinoak, heriotza, kartzela… Testuinguru horretan, faxisten eta falangisten kontra borrokatuz, Luisa ezagutu eta elkarrekin ezkontzen dira.

Hurrengoan, Tito -istorioaren narratzailea- jada jaioa da; bost seme-alabetatik hirugarrena da bera. Langabezia dela eta, aitak Euskal Herrira emigratzen du lan bila. Diru pixka bat aurreztu ondoren, familia guztia etortzen da eta baserri batean jarriko dira bizitzen.

Ondoren, herriko pisu batera aldatzen dira, artean Tito nahiko gaztea da eta politika kontuetan murgiltzen hasten da. Atal hau bukatzean, berez, lehenengo zatia etorriko litzateke, Titoren atxilotzea eta kartzelan jasandako torturak kontatzen dituena:

Nire burua uretatik ateratzen eta berriz hondoratzen ikusten nuen, gorputzetik at banengo bezala. Eta nola arraina amuan urtetatik ateratzean, aho bete arnasa hartzen ahalegintzen nintzen, nire indar guztiarekin lepoa luzatuta, berriz ere putzuan sartzerako.

Bukatzeko, Riomundok ematen digun azken planoan, gerra amaituta eta gurasoak edadetuta azaltzen dira; eta Tito, heldua eta independentea. Aita eta bera, gerran hildako brigadistei egindako omenaldi batean agertzen dira.

Liburu hau nire gelako apaletan, berri-berri eta irakurri gabe nuelako aukeratu nuen. Urtea pasatxo da, ene gurasoek Durangoko azokatik ekarri zidatela. Hasieran irrikaz eskuratu nuen arren (Jon Maia bertsolari ospetsuaren lehen liburua…) baina denbora faltagatik edo, azkenean, alde batera utzi nuen gaur arte. Liburua irakurtzeko gomendioa egiten dizuet, istorioa oso interesgarria baita. Gainera, kontuan hartu behar da Euskal Herriko familia askoren historia dela. Ondorioz, gure herriko historia eta gure aiton-amona askoren bizitzak hobeto ezagutzeko abagune aparta dela iruditzen zait.

Jon Maia eta Riomundori buruz zerbait gehiago jakin nahi izanez gero sakatu hemen.

Amaitzeko, musika pixka bat uzten dizuet. Jarraian, lehen aipatutako eta Maiak berak sortutako Karidadeko Benta taldeak Bilbon -kalean- eskainitako emanaldia duzue ikusgai.

Artikulu bat baino gehiago idatzi ditugu euskaljakintzan Harkaitz Cano idazle lasartearrari buruz, Belarraren ahoa liburuari buruz edota Jakintza ikastolan izan genuenekoa kasu; baita Euskadi saria irabazi zuenekoa ere. Literatura idazteaz gain, hainbat egunkaritan kolaboratu du, eta irrati zein telebistako gidoigile lanetan ere aritua da. Lehenengo argitalpenak poesiakoak izan baziren ere, ondoren prosarantz jo du eta gaur egun euskal literaturako idazlerik sendoenetakoa delako zalantza izpirik ez dago.

Bere lanen artean ondorengoak aurki ditzakegu: Kea behelainopean bezala (poesia, 1994), Paulov-en txakurrak (narrazioa, 1995), Radiobiografiak (ipuinak, 1995), Beluna Jazz (nobela, 1996), Telefono kaiolatua (ipuinak, 1997), Bizkarrean tatuaturiko mapak (ipuinak, 1998), Pasaia Blues (nobela, 1999), Belarraren ahoa (2004)…

Nik irakurri dudan obra Bizkarrean tatuaturiko mapak izan da. Canoren lan hau 49 ipuinez osatua dago. Horietako bakoitza hiri ezberdin batean kokatzen da: Amsterdam, Bartzelona, Dublin, Erroma, Liverpool, Mosku, Rio de Janeiro, San Petersburg, Tokio…

Hiri ezezagun batera iristean atseginagoa da bertakoen istorioak entzutea gidak egunero errepikatzen duten historia entzuten egotea baino. Horrela, Harkaitz Canoren ahotsean entzun ahal izan zituzten Euskadi Irratiko Goizean Behinzale guztiek 49 hiri hauetako istorio bana. Orain liburu honetan kontatuak. Arantxa Iturberen sarrera, Canok liburu hau idaztearen arrazoia azalduz, eta liburuko pasarteren bat irakur ditzakezue hemen.

Erraz irakurtzen diren ipuinak direla esango nuke; labur-laburrak gainera, bakoitzak bi edo hiru orrialde baino ez baititu. Ez du inongo jarraitasunik eskatzen irakurtzeko orduan hiri bakoitzean aurrekoarekin guztiz ezberdina den istorioa kontatzen baitu.

Irakurtzeko gogoa bai, baina asti gehiegirik ez dugun momentuetarako liburu aproposa, pixkanaka irakurtzekoa, alegia. Izan ere, arestian esan dudan moduan, kontakizun laburrez osatutako liburua da eta nire iritziz, behintzat, ez da guztia jarraian irakurtzeko horietakoa, hots, ez duzu kontakizunaren haririk galduko.

Nik azaldutakoaz gain, beste iruzkin interesgarri hau aurkitu dut, liburuaren berri beste ikuspegi berezi batetik ematen duena; baita idazle honi eta beste askori buruzko informazioa ere, bere lanak, sariak… Eta, amaitzeko, hementxe duzue Harkaitz Canori eginiko elkarrizketa interesgarri bat.

Joxe Austin Arrieta Donostian jaio zen 1949. urtean. Filosofia eta Letretan lizentziatua (Filologia Erromanikoan), gaur egun, Gipuzkoako Kutxa bankuan itzultzaile gisa lan egiten du. Euskara-irakasle izan da hainbat urtez, EUTGko Hizkuntz Eskolan eta Filosofia Fakultatean, hain zuzen. Euskalgintzako beste hainbat alorretan ere ibilia da, UZEIrekin eta UEUrekin ere egina baititu zenbait lankidetza. Kargu politikoak hartu izan ditu kulturaren eta euskararen alorrean.

Poesia eta narratiba landu ditu gehienbat. Bidaia-Termitosti (Ustela, 1978) ipuin-bildumak zabaldu zizkion Joxe Austin Arrietari literaturaren ateak, baina jarraian etorri zen lanak, Abuztuaren 15eko bazkalondoa (GAK, 1979; Elkar, 1985) nobelak, egin zuen zinez ezagun. Hurrengo lanarekin, Manu militari (Elkar, 1987), teknikari begira urrats bat aurrera egin zuen Arrietak. Honen ostean, Labur aroz (Txalaparta, 1997) narrazio bilduma argitaratu zuen egileak. Genero narratiboan ez ezik poesian ere lan paregabea egina du. Denbora tarte txikian lau poemategi kaleratu zituen Arrietak: Arrotzarena-Neurtitz neurgabeak (GAK, 1983), Bertso-paper printzatuak (Elkar, 1986), Mintzoen mintzak (Elkar, 1989) eta Graffitien ganbara (Kutxa Fundazioa, 1996). Isilune baten ostean, Orbaibar (Kutxa Fundazioa) argitaratu zuen, 2003an. Itzulpengintzan ere lan handia egin du. Bereak ditugu Marguerite Yourcenar-en Hadrianoren oroitzapenak (Elkar, 1985), William Goldwing-en Eulien ugazaba (Elkar, 1991), Jaume Fauster-en Beirazko giltzak (Elkar, 1997) eta Max Frisch-en Homo Faber (Elkar) liburuen euskarazko itzulpena, besteak beste. Eulien ugazaba lanaren euskarapenagatik Euskadi saria jaso zuen egileak 1993an. Informazio gehiagorako egin klik hemen eta hemen.

Nik irakurri dudan liburuan, Arrietak abuztuaren 15eko bazkalondoan protagonista den nerabeak eta bere familiak izandako solasaldia kontatzen digu. Elkarrizketa honetan aitak aitzinean bizi izandako esperientziak kontatzen ditu. Hauetako batzuk hunkigarriak dira, Gernika bonbardatu zuteneko egunean bizi izan zuena edo Bartzelonan bere lagun guztiak hil zituztenekoa, adibidez. Baina, amaren laguntzaz, momentu alaiak edo hain dramatikoak ez direnak ere azalduko ditu. Esate baterako, bere alabaren -protagonistaren neba- ezkontzan gertatutakoa edo Gernikako gorabeheren ondoren familiarekin topatzean hartu zuen poza.

Hala ere, mahaian bilduta direla, gaztea bere oroitzapenen gainean gogoeta egiten hasiko da eta pentsamendu hauek izango dira nagusi liburuan. Apaizekin izandako liskarrak, lagunekin bizitako gertaerak, Konstituzio plazan ospatutako dantzaldiak, bere aitonarekin igarotako momentuak, Luzero zaldiarekin bizitakoak, Marisa izeneko neskarekin izandako erlazioa… Beraz maitasuna, tristura, negarrak, parrak… izango dira elementu nagusiak liburu honetan.

Kontakizun hauek guztia, abuztuaren 15eko bazkalondoan trago batzuk hartzen dituzten bitartean kontatu edo gogoratutakoak, iraganetik orainaldira doaz. Horrela, liburuaren azken kapituluetan, ordura arte inongo esanahirik gabe jaurtiak ziruditen esaldiek zentzua hartzen dute eta hauetako asko elkarrekin lotzen dira.

Liburua ez zait asko gustatu. Nire ustez, liburu bat irakurri ondoren, zerbait ikasi duzulako sentsazioa eduki behar duzu, edo minutu batzuez irakurri duzunaz pentsatzera bultzatu behar zaitu edo pasarteren batean, behinik behin, zirrararen bat sentiarazi behar dizu. Nire kasuan ez da horrelako ezer gertatu.Abuztuaren 15eko bazkalondoa irakurri dudanean, ez dut emoziorik sentitu, garrantzirik gabeko kontutxoak iruditu zaizkit gehienak eta, irakurketa amaitu dudanean, axolagabe utzi nau. Hala ere, irakurtzea gomendatzen dizuet. Izan ere, nire kasuan, behintzat, horrelako liburu bat irakurri ondoren atsegin duzun beste bat irakurtzen duzunean, askoz ere gehiago gozatzen baituzu.