Gaurko hitza

Updates from maiatza, 2021 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:59 pm on 2021/05/31 Permalink | Reply
  Tags: O ( 147 )   

  oinpeko 

  iz. Pedala. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  oinpeko.

  1. (B ap. A ; H), huinpeko (BN, S ap. Lh ). (Adj., usos prop. y fig.). (Lo) que está bajo los pies; sometido, pisoteado. “Despreciado” A. “Qui est sous les pieds” Lh. Asi zen oinpeko urean sartzen ta ondatzen. Mb IArg II 351. Guzien oñ peko auts biurtuko dan gorputz orretan. Cb Eg III 385. Datan eta Abiron-en oñ-peko lurra, ots izugarri bat egiñaz idiki [zan] . Lard 95. Makilleak ez baleuts Praisko, lagun egiñ, / oiñpeko arrietan artuko neban miñ. AB AmaE 229. Nekazaritza daukate gauza baju eta oinpekotzat. Urain Ezale 1897, 51a. Neronek, autsa ta oinpeko autsa baino besterik enaizen onek. A Ardi 124. Oinpeko salairua zartatu zaion abere amildua bezelaxe. TAg Uzt 136. Auek ez dira izan zaldunak, oinpeko kasta zikiñekoak baizik. “Gente soez y de baja ralea” . Berron Kijote 164. Zaldun ba’itzake, zigortu nian bai onezkero ire erokeri ausarta, oinpeko . <oien-> sorkari orrena. “Cautiva criatura”. Ib. 105. (Uso sust.) Ikhusi zuten Israelgo Jainkoa eta haren oinpekoa, zafirrezko tresna bat iduri zuena. “Sub pedibus eius” . Dv Ex 24, 10 (Ur oñen azpian, Ol, Ker, Bibl oinpean, BiblE oinazpian). Illargiak damu du zu jaioa: / eguzkia da zure oinpekoa: / izarrak zure bekaitzen urtzen daude. NEtx LBB 385. v. tbn. IBk Mt 5, 35.

  2. (Dv→A, H). “Taburete” A. v. oinpetako.

  3. (Hb, Dv, H), huinpeko (Hb). Alfombra. Oinpekoa, (alfonbra, alegia), maiztua agiri da. NEtx LBB 101s.

  4. (R ap. A ). Pedal. “Pedales, tablas cuyo movimiento impreso por los pies activa el telar” A. Oiña ezarri eban egokion oinpekoari eutsala; jaso eban gurpiltxu orreri bira eragiñaz, pedala, goialdera. Geroago, […] eskuiko oiña beronen aldeko oinpekoan ipiñi nai izan eban. Erkiag BatB 75.

  5. “(AN-5vill), arruinado” A.

  Sinonimoak: iz.

  [pedala]: pedal (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. pedal
  fr iz. pédale
  en iz. pedal
  port iz. pedal

  Testuinguruan

  Mugitu ere ez da egiten oinpekoei eman eta eman ari dela. #gaurkohitza

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:57 pm on 2021/05/30 Permalink | Reply
  Tags: H ( 215 )   

  helgaitz 

  iz. (Singularrean nahiz pluralean). Sukarra. Simonen amaginarreba ohean zetzan helgaitzekin. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 helgaitz.

  1. (L-ain, BN, S; SP, Lecl, Arch VocGr , HeH Voc, H, Foix; elg- Lar, Gèze, H (G)), helkaitz (+ -kh- H y Lh), helgaiz (BN). Ref.: A (helgaitz); Lh (helgaitz, elgaitzak); Lrq (elgaitz). (En sing. o pl.). Fiebre. Parece que se refiere sobre todo a la intermitente o periódica (cf. Gèze, Dv, H, A, Lh y Lrq). La citan en pl.: SP, Arch, Gèze, Dv, H, Lh y Lrq. “Calentura” Lar. “Atabardillado, elgaitz ustelez dagoana” Ib. “Fièvre internittente” Foix. Haren ama-ginharreba ohean zetzala, eta helgaitzak zadukala. “Fièvre” . Lç Mt 8, 14 (Ip elgaitzeki; TB, EvL, HeH, SalabBN, Dv, Leon suk(h)ar; cf. Lç Act 28, 8: Publioren aita baitzatzan helgaitzék eta sabeldarzunak zadukatela). Zetzan, bada, Simonen amagiñarraua ohean helgaitzekien. He Mc 1, 30 (HeH helgaitzak zituela). Parelisiaz, zorminez, helgaitzez […] ta mila berze minetzaz lots’izaitia. Egiat 184. Geiagotu zitzaion elgaitza. Izt C 448. Antsia zen. / Osto baten itzalak edo herotsak / emaiten zeitzon helgaitzak. Arch Fab 109. Bera zulora eraman bear zuen elgaitz edo sugar biziak eraso ziola. Arr Bearg 441 (ap. DRA). Axalaeki egin tizana hun da helgaitzetan. Alth Bot 12.

  2. “Elgaitza, enfermedad. Voz en Eibar recibida por vía de la literatura. Sinón. gaixua, gaitza. Gizonan burubidia, makaltasuna, elgaitza eta azkenian eriotzia” Etxba Eib.
  Berak gure eriak artu ta gure elgaitzak eraman zitun. Ol Mt 8, 17 (Ker ondezak, IBk, IBe gaitzak).

  2 helgaitz.

  2 helgaitz . “Elgaitz (V-al), verde (fruta)” A.

  Sinonimoak: iz. Ipar. g.e.

  [sukarra]: berotasun, sukar, kalentura Heg., sekera zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. fiebre
  fr iz. fièvre
  en iz.  iz. fever; temperature
  port iz. febre

  Testuinguruan

  Simonen amaginarreba ohean zetzan helgaitzekin. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 10:59 pm on 2021/05/29 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  alehun 

  zenbtz. Makina bat, hamaika. (Dagokion sintagma beti mugagabean doa eta aditzarekiko komunztadura batez ere pluralean egiten da). Ikusi gabeko alehun gauza sinesten nituen. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz.

  [alehun]: kontaezin, ezin kontatuzko, ezin konta ahalako (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es zenbtz. zehaztgb. innumerable, incontable
  fr innombrable, incalculable
  en innumerable, countless,
  port inumerável

  Testuinguruan

  Ikusi gabeko alehun gauza sinesten nituen. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 10:21 pm on 2021/05/28 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  atzerapauso 

  iz. Atzeraka ematen den pausoa. Hau atzerapauso bat da auzia konpontzeko bidean. Hizkuntza irizpideetan atzerapauso nabarmenak eman dira. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ATZERA-PAUSO. Paso atrás. Atzera juanda ez zala gerrarik irabaziko, eta atzera pausua emoten daben guztiak il egin biar dirala. Gerrika 77.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. paso hacia atrás (2)  iz. retroceso
  fr iz. recul, régression
  en iz. setback; reversal
  port iz. passo para trás

  Testuinguruan

  Hau atzerapauso bat da auzia konpontzeko bidean. (Hiztegi batua)

  

   
• 

  Maite 11:50 pm on 2021/05/27 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  burtina 

  iz. Errezela; antzokiko oihala. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  burtina. (Ht VocGr 418, Lar, Lecl, burtin Hb, A (Hervas V 180)). Cortina. “Les rideaux de lit, ohe burtiñak” Ht VocGr 418. v. errezel. Ohe burthinako bi peza, gainekoak xuriak eta onak. (1769). SenperEus 74. Atzenean burtina edo kortina kenduta, nagusia lurrean lepo-moztua zetzala ikusi zuenean, negarrari eman zion. Lard 290. Leiho burtinak. Arch ms. (ap. DRA). Telón. Burtina altxatzen danian, azaltzen dira kalien erdi-erdiyan, dozena bat mutill. Sor Gabon 19. Burtina jeisten da poliki poliki, aiek goietan agertziagatik. Sor AKaik 137. Burtiña altxatzeakuan pasatzen da eskuitik ezkerrera jende pilla bat, arrabots aundia egiten dubela. Alz STFer 112. Aldizka nabaituko dira ardi edo bildotstxuan be…! (adiak) eta Pilliperen frausuletian soñua. Au burtiña altxatu baño lenago. Ill Pill 3. Erortzen da burtiña aurrean toki piskatxo bat uzten duela. Ill Testim 11. (Jeisten da burtiña). Bukaera. Ib. 30.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  1. ik. errezel*.
  2. ik. antzokiko oihal*

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1)  iz. (zah.) h. errezel cortina (2)  iz. h. oihal telón
  fr
  en
  port

  Testuinguruan

  Burtiña altxatzeakuan pasatzen da eskuitik ezkerrera jende pilla bat, arrabots aundia egiten dubela. Alz STFer 112. (OEH)

  

   
• 

  Maite 11:29 pm on 2021/05/26 Permalink | Reply
  Tags: E ( 387 )   

  errexitu 

  da/du ad. Ipar. errexitu, errexi, errexitzen || Lasaitu. Amodioz ez bada, bortxaz beharko dute errexitu eta oneratu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  errexitu. v. errejitu.

  errejitu. 1. (Lcc (-du), Urt V 210), rejitu. Regir, gobernar. Iainkoak eztituela solament kreatu ukhan gauza guziak baina rejitzen eta gobernatzen ere badituela. Lç Ins G 2r. Errege defensora, defenda nazazu. Arzain arthatsua, erreji nazazu. Harb 193. Gida, sanktifikat, erreji eta gobernatzatzu, zeru eta lurraren Iainko Iaun erregea. EZ Eliç 215. Zer moldez […] herri bat […] rejitzen eta gobernatzen ahal zen. Tt Onsa 157. errexitu (H), errexi ( VocBN ), erresitu (BN-mix, R), erresi (BN, S ap. A ) Domar; moderar. “Errexi, calmer une convoitise immodérée” VocBN. “Erresitu 1.º (R), moderarse; 2.º (BN-mix), domar” A. “Zaldi hori ezin erresitia da” Ib. Haur txar andana bat […] jauzteka plazaren bi alderdietan, han, aintzin hartan, nehon ezin errexituak. Barb Piar I 32. Jakina da ez daizkela / Orai aise errexi / Konpañian ez nahiz, / Dituztelarik berexi. LuzKant 117. [Erdi-eskola, erdi-presondegietan] amodioz ezpada bortxaz beharko zuten errexitu eta oneratu. Lf in Zait Plat XVII. 2. Cuidar. Ikasirik nola egoan Silvero gaxorik, erregutu eutsan […] eugi legiala kontu andia Silverori bear ebena emaiteaz […]. Silvero, bada, obatu errejidu zegati zan, etseko andreak agindu eutsan Silviari […] eugi legiala utra kontu andia Silvero errejieteaz. Lazarraga 1142r. 3. errexitu ( VocBN →A, H), erresi (BN, S ap. A ).
  “Consommer avec prévoyance ou économie” VocBN . “Economizar” A.

  Sinonimoak: ad. Ipar.

  [lasaitu]: anpletu Ipar., baketu, baretu, ematu, lasaitu, naretu, deskantsatu Ipar., jabaldu Ipar., ibitu Bizk., trankildu beh., artetu g.e., balakatu g.e., lañotu g.e., amatigatu zah., apazegatu Ipar. g.e., amondu Ipar. zah., fazegatu Ipar. zah., aplakatu Heg. zah., eregatu Bizk. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. (Ipar.) tranquilizar(se), calmar(se), sosegar(se)
  fr da/du ad. (Ipar.)(se) calmer, tranquiliser
  en da/du ad. (Ipar.) calm down, soothe
  port da/du ad. (Ipar.) tranqüilizar-se, acalmar-se, sossegar-se

  Testuinguruan

  Ezin errexituzko eztula nuen kosta hezur guziak minbera nituen. [Alemaniara deportatua, Grégoire Joannateguy (Marzel Etxehandi), Elkarlanean, 2003]

  

   
• 

  Maite 11:47 pm on 2021/05/25 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gaitzerizko 

  iz. Jas. Gorrotoa, ezinikusia. Mendekatzeko desiraz eta gaitzerizkoz beterik. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kaier. (Chaho, T-L).
  Cuaderno.
  Botuen eta instrukzionen kaiera. Revol 91. Hire liburuak, hire kaierak, hire lumak eta hire izkiribiña. Arch Gram 57. Eskuetan zituzten probintzia guzietako kaierak, zoinetan baitziren heiek Versaillarat igorri zituztenen botuak. Elsb Fram 60. Anartean, Kristobal teatroari hurbildu da “kahiera” eta “crayon” handi bat eskuetan. Ox 34. Liburu, kaier eta graionez ari zen lana. Herr 14-11-1963, 3. Joan den astean, kaier bati fidaturik, ezarri ginuen 1842ko urtarrilean hil zela. Lf ELit 185. Baginuen […] apezgaiek “kaier” bat elgarri pasatzen ginuena, bakotxak bere artikulutxoa egin, eta aintzina kurri. Larre ArzatinE 190.

  Sinonimoak: iz. jas.

  [ezinikusia]: ezin eraman, ezinikusi, gorroto, higuin, ikusiezin, aiherkunde Ipar., herra Ipar., herrakunde Ipar., aiher g.e., herragune g.e., higuindura g.e., higuintza g.e., hudigo g.e., inkurio g.e., otin g.e., hegigo zah., begigoa Ipar. g.e., hastio Ipar. g.e., keru Ipar. g.e., korromio Ipar. g.e., kurruka Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. absolución
  fr iz. (Ipar.) cahier
  en iz. (Ipar.) notebook
  port iz. caderno

  Testuinguruan

  Mendekatzeko desiraz eta gaitzerizkoz beterik. (Hiztegi Batua)