landur. (V-ger ap. A ), landura (V-ger ap. A ). “Llovizna. Euri landurra, la lluvia menudísima. Euria landurea danean logura izaten gara (V-ger)” A. Ez euri kizia edo zaramea edo ziriña edo landurra, truizu edo erauntsi edo zaparrada ederra baiño. A Ezale 1899, 88a. Euri-landurrak, txalupa danak, / oso estaldu ebazan. Echta Jos 102 (v. tbn. 80). Andik sartu zan biotz aretan / eriotzaren landura. NEtx LBB 291.
da ad. lilitu, lili/lilitu, lilitzen. Loratu.Lilitu da oihana. Handikeria, lilitzen bada ere, ez da bihitzen (esr. zah.). (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
lilitu. (BN, S; SP, Ht VocGr 362, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv, H), liliatu ( VocS 133). Ref.: A; Lrq. Florecer. Aaronen zihor lilitu izan zena. “Fleuri” . Lç He 9, 4 (TB lilitu; He loratu, Dv hostatu, Ol birloratu, BiblE ernamuindu). Handikeria lilitzen bad’ere ezta bihitzen. O Pr 619 (v. otra vers. en EZBB I 34). Geroz oihana lilitu da. O Po 1. Arbolak liliturik eta loraturik ikusirik hatsbeherapenez hasi zen. SP Phil 134 (He 137 loratuak). Ikusten düzieia ene espata / erramüz lilitürik. Xarlem 1165. Bas’ arhantzia lilitzen arhantz’ hunareki, / haren frütia huntzen da gaitz bethi. Etch 280. Ez omen zen denboran halako andrerik, / Romilini adarra zaukan liliturik. Hb ( in BOEl 46). [Zigor] hetarik bat lilituko da. Etcheberry 82. Zoinen ere makhila hozitüren eta lilitüren beitzen, hura izanen zela Jinkoaz haitatia. Ip Hil 65. Berak [Jainkoak] baitaki nola behar den othe gaixtoa lilitu. Ox 21. Urthe guziez arbola berak ostatzen eta lilitzen ziren. JEtchep 17. Gure bizia düzü lilitzen, / bihotza ere zabaltzen. Casve SGrazi 64. “Arriver à la fleur, à l’éclat de sa beauté. Gure alaba lilitzera doha, notre fille va entrer en sa fleur” H. (Part. en función de adj.). Karitatean arrosa baino gorriago ziren andre eder eta lilitu hek. SP Phil 528 (He 536 lorenpareko).
Sinonimoak: ad. Ipar.
[loratu]: loratu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esda ad. (Ipar.) florecer frda ad. [loreak eman] fleurir enda ad. [loreak eman] to flower, to blossom portda ad. [loreak eman] florir, florescer, desabrochar
Testuinguruan
Geroztik, oihana lilitu duk, baita ere ostotu seietan, uda ere negu, negua ere uda gertatu duk hainbertzetan. [Septentrio, Aurelia Arkotxa (Alberdania, 2001)]
iz. Loratzea (batez ere, irudizko adieran); loratze aldi bakoitza.Euskal literaturaren lehen loraldia Lapurdin gertatu zen.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
loraldi. (V-gip ap. Elexp Berg ), lorealdi. Florecimiento (sentidos prop. y fig.). “Lenengo loraldixa izotzak bota zotsan […]. Berrogetamar urtekin ointxe dago bigarren loraldixan” Elexp Berg. v. loraketa. Geldituko da zure anima lirioz, arrosez, ta lor-aldi guziz beterik arkitzen den baratze baten eran. Mb OtGai III 255 (Interpr?). Sopokel Atenaiko loraldi betean agertu zitzaigun Eladeko lurraldean. Ibiñ EG 1950 (2), 11. Piarresen itxaropenak beren loraldia izan zuten. Etxde JJ 107. Zanetako odolean, berotasun jasoaga. Aragiaren bigarrren loraldia. Erkiag BatB 138. Bi loraldi, beraz, dauzka [urritzak] . Ostolaiz 77. Literatura baten loraldietan itzulpenak berez datoz. MIH 83. “Euskal kulturaren loraldia” 1968an hasten da eta 1975ean bukatzen. MEIG I 259. (II 45 lorealdi)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. florecimiento (2) iz. (Bot.) época de floración friz. floraison en (1) iz. flowering; flourishing (2) iz. (Bot.) flowering port florescência, florescimento
Testuinguruan
Euskal literaturaren lehen loraldia Lapurdin gertatu zen. (Hiztegi Batua)
da ad. Zerbait edo zerbaiten zatia bere gisa kontsumitu edo gutxitu. Egosterakoan asko lermatzen da haragi hau. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
mermatu. (V-gip ap. Elexp Berg ; Lar, Añ), lermatu (G, L, B ap. A ), bermatu (Sal, R ap. A ; Lar). (Aux. trans. e intrans.). Mermar, disminuir. “Perretxikuak asko mermatzen dabe sartaiñian” Elexp Berg. Itxura galdu zuan / gero egonian, / mermatu ta txikitu / bigundu zanian. Arrantz 107. Zekorra bidez anbat lermatu ez dedin. “No mermase tanto” . Or Eus 357. Erramunek jartzen duen hitz zerrenda unibertsal guzia B letraz idazteak, nik uste, euskaldunon unibertsaltasuna ez duela batere lermatzen. PPer Egunk 19-9-1991.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esda ad. mermar(se), menguar(se) fr da ad. diminuer, (se) réduire, baisser en da ad. decline, diminish, lessen, decrease port da. ad. diminuir, definhar
Testuinguruan
Egosterakoan asko lermatzen da haragi hau. (Hiztegi Batua)
iz. Batez ere pl. Buruaren alboko aldea, bekokiaren, belarriaren eta masailaren artekoa. Eskuak lokien kontra estutu zituen. Odola sentitzen nuen lokietan punpaka. (Hiztegi Batua)
2 loki. 1. (V-arr-oroz-och, G-azp-to-bet ap. A; Añ (V)), lloki (V ap. A ; msOch 1, Izt). “Sien, sienes” Añ. v. 2 erailoki, lo, lolo, llotoki. 2. “(V-och), medio de la frente” A. 3. “Lokixak geratu, paralizarse (v.gr. con un dolor de muelas) el movimiento de las mandíbulas. Lokixak, los huesos de la articulación de la mandíbula” Iz ArOñ.
3 loki. 1. “Nodación, nodo en la cirugía” Lar. 2. (Bera). Cuerda, soga, atadura. Zidar-dirubak txadonan jaurtitta, atara egin eban eta juan bai-zan eta loki bategaz bere buruba il eban. AG 1472. Ustege dagon batentzat eskei zugatzan lokijak. “Cuerdas” . Laux BBa 32. [Goiko Jaunak] lotuko ditu maitasun lokijak. “Hilos” . Ib. 44. Lotu dituzte ontziak nasan. Lokiak bildu, sareak atera, arrai-saskiak alkarri luzatu… TAg Y 1933, 22. Gorputz-lokieri itsatsirik eta aiek betez dutan indarra gainduko dut. Or Aitork 252. v. tbn. Iturrondo JEL 1908, 210 (ap. NeolAG). Eleiz Euzkadi 1913, 54 (ap. NeolAG).
lanbera. “(V-och-gip), aguanieve, agua que cae de las nubes mezclada con nieve” A.
Sinonimoak: iz.
[lanbera] : (Meteorol.) elurbusti
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. aguanieve fr iz. neige fondue en iz. sleet port iz. granizo;
Testuinguruan
Zirimiria lanbera bihurtu zela nabaritu zuen. #gaurkohitza
Informazio gehigarria:
“Elurraren eta euriaren arteko kategoria baten berri eman beharrean dago: Elur bustia. Aldaera hori euskara batuan dago zabalduen. Aldaerak aldaera, honako terminoak dauzkagu corpusean: elur busti (besteak beste, edur busti,B-Lekeitio: DVEF) / elur busti,behe-nafarrera, lapurtera, erronkariera: DVEF / elurbusti,N-Baztan: Izeta, 1996) elur–euri (besteak beste, edur-euri,B-Gernika: DVEF / edurrauri,B-Lemoiz, Orozko: EHHA / edurrauri,B-Mendata: EHHA) elur-ur (besteak beste, edur ur,B-Abadiño: Gaminde & Salterain, 1991 / bizkaiera: DVEF / elur ur, N-Lesaka: DVEF , euri-elur (euriedur,A-Aramaio: EHHA),  gazur (B-Markina: DVEF)eta lanbera (B-Otxandio / G-Arrasate: DVEF). Hiztunaren lehen pertzepzioan elurra “bustita†dagoela edo isurkari batekin nahasten dela dirudi. Horrela, elur bustia terminoa dago, berez, elurra bustita ez balego bezala, hortaz, elurra “busti†egiten da; isurkariarekin, euria edo ura nahastean elkarketa hauek sortzen dira: elur-euri, euri-elur eta elur-ur. Kasu horietan ez dago beste objektu edo gauza batzuekin inolako konparaziorik, ez dago metaforarik. Hiztunak elurra eta euria edo ura ikusten ditu nahasirik. Gazur berbarekin, ostera, metafora oso polita gertatzen da: Bizkaiko Markinako hiztunek elur bustia erortzen ikusten dutenean “esnea gatzatzean eratzen den ur gaziaâ€-rekin alderatzen dute (Harluxet). Izan ere, hori da gazur hitzaren jatorrizko esangura. Azkenik, lanbera berba dugu. La(i)no hitza eta bera atzizkiaz osatuta badirudi ere, ez bide dauka lainoarekin zer ikusirik. Lanbera(tu)aditza ere badago eta esanahi bikoitza du: alde batetik, “elurra bigundu†esan nahi du –horrek badauka loturarik–, eta, bestetik, “hotz handia egiten duenean, aroa epeltzeaâ€.
           “Aurrera eginez, ordu edo egun batzuk igarorik, gehienetan elurra biguntzen hasten da. Egoera hori euskarak, besteak beste, lanberatuaditzaren bitartez azaltzen du. Osagaiei buruz, itxuraz lehenengoa *lanno, eta bigarrena *bera dira. Gogora dezagun Otxandion (Bizkaia) eta Arrasaten (Gipuzkoa) Azkuek (DVEF) lanberaeskuratu zuela elurbustiari irizteko. Bestalde, lanberatu aditzak beste adiera bat ere badauka: aroa epeldu edo hotz handi-handitik epelagora igarotzea. Azkenik, Bergara aldeko hiztegian honako hau jaso zuen Elexpuruk (2004): “Egindako elurra gorpuztu, apur bat trinkotu (Otxandio). Edurre batu eitten da, edurre puxkat lanberatuten asten danien, lanberatu. Edurre eiñ barritten ezileike bolaik eiñâ€. Horrela definiturik ez du ematen elurra biguntzen denik, baizik eta behin lurraren gainean egonda, jausi berritan, gogortu edo trinkotu egiten delaâ€.Â
Euskal lexiko etnometeorologikoaren azterketa, Kepa Diegez
Reply