Tagged: L Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 10:44 pm on 2022/09/08 Permalink | Reply
    Tags: L   

    landur 

    iz. g.er. Langarra (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    landur. (V-ger ap. A ), landura (V-ger ap. A ). “Llovizna. Euri landurra, la lluvia menudísima. Euria landurea danean logura izaten gara (V-ger)” A. Ez euri kizia edo zaramea edo ziriña edo landurra, truizu edo erauntsi edo zaparrada ederra baiño. A Ezale 1899, 88a. Euri-landurrak, txalupa danak, / oso estaldu ebazan. Echta Jos 102 (v. tbn. 80). Andik sartu zan biotz aretan / eriotzaren landura. NEtx LBB 291.

    Sinonimoak: iz.

    [landur]: ik. lanbro, langar (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (ikus lanbro, langar) llovizna
    fr iz. bruine, pluie fine
    en iz. drizzle
    port iz. chuvisco

    Testuinguruan

    Lanparra ari zuen ostera ere, landur xehe, geldo, aspertua. [Zamaontzia, Iñigo Aranbarri, Susa, 2011]

     
  • Maite 9:00 pm on 2022/04/02 Permalink | Reply
    Tags: L   

    lilitu 

    da ad. lilitu, lili/lilitu, lilitzen. Loratu. Lilitu da oihana. Handikeria, lilitzen bada ere, ez da bihitzen (esr. zah.).  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    lilitu. (BN, S; SP, Ht VocGr 362, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv, H), liliatu ( VocS 133). Ref.: A; Lrq. Florecer.
    Aaronen zihor lilitu izan zena. “Fleuri” . Lç He 9, 4 (TB lilitu; He loratu, Dv hostatu, Ol birloratu, BiblE ernamuindu). Handikeria lilitzen bad’ere ezta bihitzen. O Pr 619 (v. otra vers. en EZBB I 34). Geroz oihana lilitu da. O Po 1. Arbolak liliturik eta loraturik ikusirik hatsbeherapenez hasi zen. SP Phil 134 (He 137 loratuak). Ikusten düzieia ene espata / erramüz lilitürik. Xarlem 1165. Bas’ arhantzia lilitzen arhantz’ hunareki, / haren frütia huntzen da gaitz bethi. Etch 280. Ez omen zen denboran halako andrerik, / Romilini adarra zaukan liliturik. Hb ( in BOEl 46). [Zigor] hetarik bat lilituko da. Etcheberry 82. Zoinen ere makhila hozitüren eta lilitüren beitzen, hura izanen zela Jinkoaz haitatia. Ip Hil 65. Berak [Jainkoak] baitaki nola behar den othe gaixtoa lilitu. Ox 21. Urthe guziez arbola berak ostatzen eta lilitzen ziren. JEtchep 17. Gure bizia düzü lilitzen, / bihotza ere zabaltzen. Casve SGrazi 64. “Arriver à la fleur, à l’éclat de sa beauté. Gure alaba lilitzera doha, notre fille va entrer en sa fleur” H. (Part. en función de adj.).
    Karitatean arrosa baino gorriago ziren andre eder eta lilitu hek. SP Phil 528 (He 536 lorenpareko).

    Sinonimoak: ad. Ipar.

    [loratu]: loratu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es da ad. (Ipar.) florecer
    fr da ad. [loreak eman] fleurir
    en da ad. [loreak eman] to flower, to blossom
    port da ad. [loreak eman] florir, florescer, desabrochar

    Testuinguruan

    Geroztik, oihana lilitu duk, baita ere ostotu seietan, uda ere negu, negua ere uda gertatu duk hainbertzetan. [Septentrio, Aurelia Arkotxa (Alberdania, 2001)]

     
  • Maite 10:42 pm on 2022/03/23 Permalink | Reply
    Tags: L   

    loraldi 

    iz. Loratzea (batez ere, irudizko adieran); loratze aldi bakoitza. Euskal literaturaren lehen loraldia Lapurdin gertatu zen. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    loraldi. (V-gip ap. Elexp Berg ), lorealdi. Florecimiento (sentidos prop. y fig.). “Lenengo loraldixa izotzak bota zotsan […]. Berrogetamar urtekin ointxe dago bigarren loraldixan” Elexp Berg. v. loraketa. Geldituko da zure anima lirioz, arrosez, ta lor-aldi guziz beterik arkitzen den baratze baten eran. Mb OtGai III 255 (Interpr?). Sopokel Atenaiko loraldi betean agertu zitzaigun Eladeko lurraldean. Ibiñ EG 1950 (2), 11. Piarresen itxaropenak beren loraldia izan zuten. Etxde JJ 107. Zanetako odolean, berotasun jasoaga. Aragiaren bigarrren loraldia. Erkiag BatB 138. Bi loraldi, beraz, dauzka [urritzak] . Ostolaiz 77. Literatura baten loraldietan itzulpenak berez datoz. MIH 83. “Euskal kulturaren loraldia” 1968an hasten da eta 1975ean bukatzen. MEIG I 259. (II 45 lorealdi)

    Sinonimoak: iz.

    [loratzea]: loraketa, loratze (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. florecimiento (2) iz. (Bot.) época de floración
    fr iz. floraison
    en (1) iz. flowering; flourishing (2) iz. (Bot.) flowering
    port florescência, florescimento

    Testuinguruan

    Euskal literaturaren lehen loraldia Lapurdin gertatu zen. (Hiztegi Batua)

     
  • Maite 9:59 pm on 2022/02/22 Permalink | Reply
    Tags: L   

    lermatu 

    da ad. Zerbait edo zerbaiten zatia bere gisa kontsumitu edo gutxitu. Egosterakoan asko lermatzen da haragi hau. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    mermatu. (V-gip ap. Elexp Berg ; Lar, Añ), lermatu (G, L, B ap. A ), bermatu (Sal, R ap. A ; Lar). (Aux. trans. e intrans.). Mermar, disminuir. “Perretxikuak asko mermatzen dabe sartaiñian” Elexp Berg. Itxura galdu zuan / gero egonian, / mermatu ta txikitu / bigundu zanian. Arrantz 107. Zekorra bidez anbat lermatu ez dedin. “No mermase tanto” . Or Eus 357. Erramunek jartzen duen hitz zerrenda unibertsal guzia B letraz idazteak, nik uste, euskaldunon unibertsaltasuna ez duela batere lermatzen. PPer Egunk 19-9-1991.

    Sinonimoak: ad.

    [lermatu]: mermatu, txikertu, txikitu, txikiagotu, gutxitu, urritu

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es da ad. mermar(se), menguar(se)
    fr da ad. diminuer, (se) réduire, baisser
    en da ad. decline, diminish, lessen, decrease
    port da. ad. diminuir, definhar

    Testuinguruan

    Egosterakoan asko lermatzen da haragi hau. (Hiztegi Batua)

     
  • Maite 11:48 pm on 2022/02/21 Permalink | Reply
    Tags: L   

    loki 

    iz. Batez ere pl. Buruaren alboko aldea, bekokiaren, belarriaren eta masailaren artekoa. Eskuak lokien kontra estutu zituen. Odola sentitzen nuen lokietan punpaka (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1 loki. 1 loki . “Asphodelus, lokia, lobelharra” Urt II 427.

    2 loki. 1. (V-arr-oroz-och, G-azp-to-bet ap. A; Añ (V)), lloki (V ap. A ; msOch 1, Izt). “Sien, sienes” Añ. v. 2 erailoki, lo, lolo, llotoki. 2. “(V-och), medio de la frente” A. 3. “Lokixak geratu, paralizarse (v.gr. con un dolor de muelas) el movimiento de las mandíbulas. Lokixak, los huesos de la articulación de la mandíbula” Iz ArOñ.

    3 loki. 1. “Nodación, nodo en la cirugía” Lar. 2. (Bera). Cuerda, soga, atadura. Zidar-dirubak txadonan jaurtitta, atara egin eban eta juan bai-zan eta loki bategaz bere buruba il eban. AG 1472. Ustege dagon batentzat eskei zugatzan lokijak. “Cuerdas” . Laux BBa 32. [Goiko Jaunak] lotuko ditu maitasun lokijak. “Hilos” . Ib. 44. Lotu dituzte ontziak nasan. Lokiak bildu, sareak atera, arrai-saskiak alkarri luzatu… TAg Y 1933, 22. Gorputz-lokieri itsatsirik eta aiek betez dutan indarra gainduko dut. Or Aitork 252.
    v. tbn. Iturrondo JEL 1908, 210 (ap. NeolAG). Eleiz Euzkadi 1913, 54 (ap. NeolAG).

    Sinonimoak: iz.pl.

    [baldokiak]: lolo Ipar., baldoki g.e., lo Ipar. g.e. pl., adegi Bizk. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (batez ere pl.) sienes
    fr iz. (batez ere pl.) tempe
    en iz. temple [side of the head]
    port iz. têmpora

    Testuinguruan

    Odola sentitzen nuen lokietan punpaka. (Hiztegi Batua)

     
  • Maite 10:59 pm on 2022/01/18 Permalink | Reply
    Tags: L   

    laskitu 

    ad. laskitu, laski/laskitu, laskitzen || Bizk. Hondatu. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    laskitu. v. lauskitu.

    Sinonimoak: ad. Bizk.

    [hondatu]: alferrik galdu, apurtu, arraskatu, birrin-birrin egin, desegin, desolatu, errautsi, hauts bihurtu, hauts egin, hondatu, porrokatu, suntsitu, trimin-trimin egin, triskatu, triskilatu, zatitu, zehatu, zirpildu, andeatu Ipar., arrabaskatu Ipar., aurritu Ipar., barreiatu Ipar., deboilatu Ipar., funditu Ipar., gaizkitu Ipar., mamikatu Ipar., partekatu Ipar., porroskatu Ipar., sakailatu Ipar., xehakatu Ipar., xehatu Ipar., zatikatu Ipar., zirtzikatu Ipar., banatu Bizk., birrindu Bizk., lorrindu Bizk., trimindu Bizk., zuzitu Bizk., abarrikatu Naf., izorratu beh., galetsi jas., abarrakitu g.e., atarratu g.e., triska egin g.e., arrasatu zah., arrazatu zah., destruitu zah., narriatu zah., puskakatu Ipar. g.e., bilakatu Ipar. zah., partaiatu Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es da/du ad. (B) estropear(se), revolver(se)
    fr da/du ad. (s’)endommager, (s’)abîmer, (se) gâcher
    en da/du ad. to ruin, to spoil; to be ruined/spoiled
    port da/du ad. estragar-se

    Testuinguruan

    Horrela kontatu zidaten dagoeneko gitarra jole bikaina izateko dohaina laskitzen ari zitzaiola. (Berria, 2017-12-19, Hautuak)

     
  • Maite 10:21 pm on 2021/12/07 Permalink | Reply
    Tags: L   

    lanbera 

    iz. (B) Elurbustia. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    lanbera. “(V-och-gip), aguanieve, agua que cae de las nubes mezclada con nieve” A.

    Sinonimoak: iz.

    [lanbera] : (Meteorol.) elurbusti

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. aguanieve
    fr iz. neige fondue
    en iz. sleet
    port iz. granizo;

    Testuinguruan

    Zirimiria lanbera bihurtu zela nabaritu zuen. #gaurkohitza

    Informazio gehigarria:

    “Elurraren eta euriaren arteko kategoria baten berri eman beharrean dago: Elur bustia. Aldaera hori euskara batuan dago zabalduen. Aldaerak aldaera, honako terminoak dauzkagu corpusean: elur busti (besteak beste, edur busti,B-Lekeitio: DVEF) / elur busti,behe-nafarrera, lapurtera, erronkariera: DVEF / elurbusti,N-Baztan: Izeta, 1996) elureuri (besteak beste, edur-euri,B-Gernika: DVEF / edurrauri,B-Lemoiz, Orozko: EHHA / edurrauri,B-Mendata: EHHA) elur-ur (besteak beste, edur ur,B-Abadiño: Gaminde & Salterain, 1991 / bizkaiera: DVEF / elur ur, N-Lesaka: DVEF , euri-elur (euriedur,A-Aramaio: EHHA),  gazur (B-Markina: DVEF)eta lanbera (B-Otxandio / G-Arrasate: DVEF). Hiztunaren lehen pertzepzioan elurra “bustita” dagoela edo isurkari batekin nahasten dela dirudi. Horrela, elur bustia terminoa dago, berez, elurra bustita ez balego bezala, hortaz, elurra “busti” egiten da; isurkariarekin, euria edo ura nahastean elkarketa hauek sortzen dira: elur-euri, euri-elur eta elur-ur. Kasu horietan ez dago beste objektu edo gauza batzuekin inolako konparaziorik, ez dago metaforarik. Hiztunak elurra eta euria edo ura ikusten ditu nahasirik. Gazur berbarekin, ostera, metafora oso polita gertatzen da: Bizkaiko Markinako hiztunek elur bustia erortzen ikusten dutenean “esnea gatzatzean eratzen den ur gazia”-rekin alderatzen dute (Harluxet). Izan ere, hori da gazur hitzaren jatorrizko esangura. Azkenik, lanbera berba dugu. La(i)no hitza eta bera atzizkiaz osatuta badirudi ere, ez bide dauka lainoarekin zer ikusirik. Lanbera(tu) aditza ere badago eta esanahi bikoitza du: alde batetik, “elurra bigundu” esan nahi du –horrek badauka loturarik–, eta, bestetik, “hotz handia egiten duenean, aroa epeltzea”.

                “Aurrera eginez, ordu edo egun batzuk igarorik, gehienetan elurra biguntzen hasten da. Egoera hori euskarak, besteak beste, lanberatuaditzaren bitartez azaltzen du. Osagaiei buruz, itxuraz lehenengoa *lanno, eta bigarrena *bera dira. Gogora dezagun Otxandion (Bizkaia) eta Arrasaten (Gipuzkoa) Azkuek (DVEF) lanbera eskuratu zuela elurbustiari irizteko. Bestalde, lanberatu aditzak beste adiera bat ere badauka: aroa epeldu edo hotz handi-handitik epelagora igarotzea. Azkenik, Bergara aldeko hiztegian honako hau jaso zuen Elexpuruk (2004): “Egindako elurra gorpuztu, apur bat trinkotu (Otxandio). Edurre batu eitten da, edurre puxkat lanberatuten asten danien, lanberatu. Edurre eiñ barritten ezileike bolaik eiñ”. Horrela definiturik ez du ematen elurra biguntzen denik, baizik eta behin lurraren gainean egonda, jausi berritan, gogortu edo trinkotu egiten dela”. 

    Euskal lexiko etnometeorologikoaren azterketa, Kepa Diegez

    Doktore-tesia, hemen eskuragarri: https://addi.ehu.es/handle/10810/53666

     
c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel