Tagged: N Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 8:43 pm on 2022/02/03 Permalink | Reply
    Tags: N   

    nahaspila 

    1 iz. Nahasirik edo nahas-mahas dauden gauzen multzoa. Ik. nahaste-borraste. Han ziren gauza guztiak aurtikiak nahaspila handian. || Gaztelania edo frantsesarekin nahaspila bat eginda jardutea. Euskara ez dela beste hizkuntzen nahaspilatik sortua. 2 iz. Egoera nahasia. Erdaratiko hitzetan ageri da nagusi nahaspila larria. Auziak eta nahaspilak. Nahaspila sortu. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    iz. [nahaste-borrastea]: botiga, lardaskeria, nahasi-mahasi, nahas-mahas, nahasmen, nahaste-borraste, zilibokata Ipar., zurruburru Ipar., nahasturia Naf., broia Zub., kaka-nahaste beh., saltsa beh., zaramatika g.e., endredo Heg. beh., nahastura Ipar. g.e.

    izond. [nahaspilatsua]: nahaspilatsu, zurruburru Ipar.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. desorden, desbarajuste, revoltijo, mezcolanza, enmarañamiento (2) iz. enredo, embrollo, confusión
    fr iz. désordre, confusion
    en (1) iz. [nahas-mahasa] disorder, mess, chaos (2) iz. [egoera nahasia] muddle, tangle, confusion
    port (1) iz. desordem, confusão (2) iz. enredo, embrollo, confusión

    Testuinguruan

    Hura zen iskanbila eta ardaila, hura zarata eta nahaspila. [Mikel Strogoff, Jules Verne / Karlos Zabala (Ibaizabal, 2002)]

     
  • Maite 10:44 pm on 2021/11/28 Permalink | Reply
    Tags: N   

    negutu 

    du ad. Negua etorri, negua izan. Aurten goiz negutu du.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    negutu.

    1. (Lar, Añ, H), negitu (Arch ms. ap. DRA ). Invernar. ” Hartzak harpetan negutzen ohi du, l’ours a l’habitude d’hiverner dans des grottes. Arthaldeak mendietarik jausten dira zelhaietarat negutzeko, […] pour hiverner” H.
    Emen gure auzo samarreko Azpilla baserrian negutzen zan artzai Xamoa zanari. AZink 17.

    2. (V-gip, S; H). Ref.: Lrq (negu); Iz ArOñ; Elexp Berg . “Faire hiver, faire temps d’hiver. Aurthen goiz negutuko zauku, lertzunak hegoalderat dohazi, cette année-ci l’hiver sera de bonne heure” H. ” Negütü, devenir hiver” Lrq. ” Aurten negutu dau, ha nevado mucho” Iz ArOñ. v. NEGU EGIN.

    3. “Errotarixak astua neguketako emun dau, el molinero ha dado el burro para que lo mantenga en invierno. O sea, mantener y hacerle trabajar” Iz ArOñ 185n.

    Sinonimoak: iz.

    [negutu] : negua etorri, negua heldu, negua sartu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es du ad. llegar el invierno, entrar en el invierno, hacer tiempo de invierno
    fr du ad. commencer l’hiver ; faire un temps d’hiver
    en du ad. for winter to start/set in
    port du ad. llegar el invierno, entrar en el invierno, hacer tiempo de invierno

    Testuinguruan

    Aurten goiz negutu du. (Hiztegi batua)

     
  • Maite 10:21 pm on 2021/08/25 Permalink | Reply
    Tags: N   

    negel 

    1. iz. Ipar. Med. Larruazaleko eritasuna, handitu gorrixka batek inguraturiko pikorta txiki urtsuak ezaugarri dituena. negel belar, negel-belar iz. Hatz-belarra.
    2. iz. Naf. Igela.

      (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1. negel.

    1. (AN-5vill-ulz; SP, Urt II 168, Bon, H), negal (G-bet, AN-ulz, B, Ae; VocB), legen (AN-5vill-ulz). Ref.: A (negel, negal); EI 364; Iz Ulz (legéna); Echaide Nav 118; Izeta BHizt2 (negal) . Rana. “Negela à Vera est la grenouille qu’on nomme xatela à Sumbilla” Bon RIEV 1910, 248. “Erreka ortan negal aunitz” Izeta BHizt2. “Rana, negala (G-bet)” (comunicación personal). v. igel. Nahastatzen du gaxoa apho eta sugekin, / negel bare eta musker gehiago ferdekin. EZ Man I 108. Ibaiak gaindi egingo dik negelez. Urt Ex 8, 3 (Dv, Ur, Ol, Bibl, BiblE igel, Ker ugario). Ikusi izan nituen ilkhitzen dragoinaren ahotik […] hirur izpiritu lizun negalen idurikoak. He Apoc 16, 13.

    2. nagal (L-sar). “À Urdax, d’après vous, nagala serait le petit cangrejo appelé improprement scorpion” Bon RIEV 1910, 248.

    2. negel. v. negal.

    Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [igela]: Naf.igel, ugaraxo Bizk., xakel Gip.    

    [larruazaleko erregosia]: Ipar. erupzio, negal Ipar.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) (Med.) (Ipar.) erupción, sarpullido (2) iz. (GN) rana ➥ igel
    fr (1) (Med.) (Ipar.) éruption (2) grenouille
    en (1) (Med.) rash (2) (Zool.) frog
    port (1) (Med.) erupção, exantema (2) sapo, rã, ranilha

    Testuinguruan

    Ostiralean, ez zen ezer gertatu, zakurretako bati belarri atzean negela sortu zitzaiola besterik ez. [Ilargi-harria, Wilkie Collins / Antton Olano (Elkar-Alberdania, 2008)]

    Une hartan negel batek salto egin zuen.

     
  • Maite 9:54 pm on 2021/07/24 Permalink | Reply
    Tags: N   

    nekadura 

    iz. Nekatzea, nekea. Ik. unadura. Zortzi egunez alaitasun eta umore on, nekadura poxi bat ere bai! (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    nekadura. (SP; -kh- Dv→A, H). Cansancio, fatiga; tormento, dolor, pena. “Lassitude de travail” SP. “Effet de la fatigue” Dv. Banaloria eta espirituko nekadura. SP Imit III 27, 4 (Ch, Pi atsekabe, Mst eritarzün, Ip khexagarri, Ol atsekabe-bide). Espiritu gaixtoa enseiatzen da nekhadura hetaz baliatzera guri bihotzaren galarazitzeko. SP Phil 498. Idiaren oinhaze eta dolore suerte gehienentzat erremedioa, guziz nekhaduraz heldu denian. Mong 590. Gorputz eta gogoaren nekadura. Mde HaurB 44. Azkenean, nekadura hutsaz loak hartu baitzuen neskatoa. Ib. 89. Nekhadurarik gabe eta, erran behar bada, atseginekin ere gehienetan. Lf ELit 96. En DFrec hay 2 ejs. v. tbn. Arbill III 12, 4. Larre ArtzainE 170.

    Sinonimoak: iz. Ipar. g.e.

    [akidura]: ahitze, neke, akidura Ipar., iraungidura Ipar., unadura Ipar., abaildura g.e., anu g.e., neketasun g.e., hagoadura Ipar. g.e., ahidura Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Ipar.) cansancio, fatiga, agotamiento
    fr iz. (Ipar.) lassitude, fatigue
    en iz. (Ipar.) tiredness, weariness, fatigue
    port iz. (Ipar.) cansaço, fadiga, exaustão

    Testuinguruan

    Aste osoko nekadura (eta mingostasuna) jausi zaio Amaiari sorbalda gainera. [Habitat, Katixa Agirre, Elkar, 2009]

     
  • Maite 10:09 pm on 2021/02/03 Permalink | Reply
    Tags: N   

    nahiera 

    iz. Nahia, desira, gogoa. Nola gizonen nahierak hain aldakorrak diren. Askotan ipini ohi dituzte herriek beren nahierako lege berriak. || nahieran adb. Nahierara. Ahokotik zaldia, lematik ontzia, nagusiak nahieran darabil guztia. Ministerioaren diru bereiziak nahieran erabili zituen, eta arrasto ugari utzi zituen bidean. || nahierara 1 adb. Gogara, erara. Ik. nahieran. Mana gozoa biltzea asko zuten, nahierara bazkatzeko. Hona, bada, nahierara garbitua aipatu dugun auzia. 2 adb. (-en atzizkiaren eskuinean). Jauregi guztitik libre eta bere nahierara zebilen. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    NAHIERA. v. NAHIRA. > NAHIRA (SP), NAHIERA.

    a) (Precedido de gen.). (Plegar(se), traer, dejar, estar supeditado… ) a la voluntad de; (estar, actuar…) según la voluntad de, el deseo de, al gusto de, al agrado de. “Bere nahira baizen, sinon selon sa vol[onté]” SP. v. nahitara, nahiara.

    Tr. Documentado en autores septentrionales desde la primera mitad del s. XVII hasta principios del s. XX, en todos ellos bajo la forma nahira(t) . Al Sur se encuentra en Inza, Iraizoz, Etxaide y Villasante, que emplean la forma naiera .
    [Arimari] gorputzarekin oraiño iuntatzeko desira / geldi zaio, harik ekhar dadin bere nahira. EZ Man I 45. Ezkontzeko heldu bazaik bihotzera desira, / konpli ezak Elizama sainduaren nahira. Ib. 19. Izatu gutizia lohirik edo pensamendu desonestik zeure nahira; ian sobera edo gastatu friandizan. Hm 196. Jainkoaren nahira erremetitzea. Gç 84. Nahi dut ikhas dezazun gauza guziak ene nahirat uzten […] errankizunik batere gabe. Ch III 56, 1. Beldurrez zure nahira gauzak izateak eroraraz zaitzan orguilleriarat. Ib. 30,4. Haboro konbeni zaizü […] phenez borogatiak izan ziteien, eziez oro zien nahiala bazüntie. Mst III 30, 4. Hitzunzikeriei beharriya bere nahirat paratzen dioena, hetan partalier egiten da. Mih 65 (v. tbn. 47). Jainkoaren nahirat eztagon eta Jainkoak nahi duena on hartzen eztuena […]. Dh 234. Semea, erresinazione oso batekin Aitaren nahira zagola. Jaur 361s. [Zeren] gizon prestua eroria baitago bethi Jainkoaren nahira. Dv Lab 4 (v. tbn. -(r)en nahirat erori en Lg II 209 y Laph 17). [Khorpitzak ardüra] arima bere nahiala plegatzen dü. Ip Hil 53. Eta jaun ta erregetzat artu ezkeroz […] ez gera beartuak egongo aren borondate edo naiera egoteko? Inza Azalp 139. Lübürüsko huntan […] ekarten dügün aipaldiak behar zükian agertü gure nahiala, diala urte parrasta bat. Const 13. Yesus bereala yartzen da Yainkoaren naiera. Ir YKBiz 425n. [Beltranek] ikaragarrizko etorria zun eta bere naiera ari ezkero etzan konturatzen denbora aurrera zijoanik. Etxde AlosT 16. Itxaropen oro galdurik sekula bere nahira erakarri ahal izanen zuela orain. Mde HaurB 39. Auzi au gure naiera zuritu dezagunean, Lapurdi aldera […] joango gaituk. Etxde JJ 118. Leun-leun, borondatez aldatu azten zun eta azkenerako bere naiera ekarri. Ib. 69. Zerbait ikasia den gizonak badaki ezkontza eztela iñoiz eta iñun ezkontideen naiera egon. Vill Jaink 158. Zeruko Jaunak bere dei gozoz / otsegin zizutenean, / Aren naiera jarri ziñaten / apaltasun otxanean. Olea 251. Guk borondate onik ez dugu ordea, / gurekoikeriaz bai bihotza betea, / gure nahirat hesten diogu atea. Xa Odol 251. Euren maizterrak nagusiaren naira autarkia emotera beartu naiizaten zituen etxe Jaubeak izaten ziran. Etxabu Kontu 63. (nahietarat) Amak, Erramunen gogoa aiseago bere nahietarat moldatu zuen. JEtchep 60. (nahi guzietarat). Erortzen naiz ene nausi dibinoaren nahi guzietarat. Mih 48 (v. tbn. 98).

    b) A placer. “Nahira (BNc), a gusto” A. Kotxian juanera / eta etorrera, / berdiñ bazkaltzera, / guzia naiera. Olea 77. Jan ere naiera, / mudatu jazkera, / semeei karrera, / lanik ez zartzera. Ib. 218.

    Sinonimoak: iz.

    [nahia]: borondate, desira, gura, nahi, nahikari, nahikunde, desirkunde Ipar., desio Heg., agiantza L-BN, nahikida g.e., nahitasun g.e., opa g.e., nahikun Bizk. g.e., aiho Zub. g.e., olde Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. voluntad, deseo, ganas; capricho, antojo
    fr iz. volonté, désir, envie, convenance
    en iz. will, wish, desire; whim
    port iz. vontade, desejo; capricho

    Testuinguruan

    Pertsonen nahierak hain aldakorrak dira… #gaurkohitza

     
  • Maite 11:42 pm on 2020/12/22 Permalink | Reply
    Tags: N   

    nakar 

    iz. Zenbait maskorren barrualdean eratzen den gai zuri gogor eta distiratsua. Perlen nakarra. Nakarrezko kutxatila bat. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1 nakar. (Lar). Nácar. Arrainak jaten zituzten eta maskorrak saltzen portuges tratularier: ez nola nahiko maskorrak, perla edo nakara zariotenak. Ardoy SFran 162.

    2 nakar. 1. (V-ger-arr-m ap. A; Lh), naikar. “Desganado, sin voluntad” A. “Nakar (V-ger), naikar (V-al), nai izate edo borondate otzekoagaitik esaten dira; zein da ian gitxikoari iankar esatea legez. Nagikorra ta nakarra bat ete dira?” A BGuzur voc. Bera zeinbat gogotsuago, beren arrebea ainbat nakarrago edo gogo bageago egoten zan. A BGuzur 110. Dendak itxita, gizonak jankar da nakar, soñeko baltzak jantzirik. Ag Kr 206s. Egoak moztutako txoria bezela geldituko zaitzute, jangar ta nakar. Ag G 79. Jateko beti nakar, gogorik gabe; egarria il ezina. A Ardi 94. Zer egin, ordea, asto nakar ta temati orren aurrean? Ibiñ EG 1950 (11-12), 56. Nakar eta nazkatuta nabil, bizitzeko gogoak arras itzaliak. Txill Let 96. 2. ” Naikar (V-al), retraimiento, falta de voluntad” A.

    Sinonimoak: iz.

    [nakar] : gogogabe

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es  (1) iz. nácar (2)  izond. (B) desganado, -a, abúlico, -a, apático, -a
    fr (1) iz. nacre
    en (1) iz. mother-of-pearl
    port (1) iz. nácar

    Testuinguruan

    Nakar eta nazkatuta nabil, bizitzeko gogoak arras itzaliak. Txill Let 96. (OEH)

     
  • Maite 7:45 pm on 2020/08/08 Permalink | Reply
    Tags: N   

    narriatu 

    ad. narriatu, narria, narriatzen|| da/du ad. Zah. Akastu, higatu, hondatu. Osasuna narriatzea jan-edan soberaz. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    narriatu.

    1. (O-SP 224→A, SP (que cita a Ax), Dv), narraiotu (H), narriotu (H). Estropear, deteriorar. ” Narriatzea veut dire devenir fâché ou offensé en sa santé” O-SP 222. ” Osasuna narriatzea ian edan soberaz ” SP in m. . “Donner quelque atteinte, quelque ressentiment, causer une infirmité” H. “Manchar, deteriorar” A. Nola gure lehenbiziko aita hark gure naturaleza haur bere bekhatuz narriatu, arrazatu eta eritokitu baitzuen. Ax 250 (V 168). Alde guztiz galdua, narriatua, arrazatua eta erroak eginik, bekhatuz eta aztura gaixtoz bethea baitago. Ib. 109 (V 72). Narria osasuna, ian-edanez, hordituz. Harb (ed. 1690) ap. H. Adamek, erorrarazi zuelakotz eta bekhatuak narriatu edo geixtatatu (naturaleza), narriadura hortarikako dainua gizon guzien gainera jautsi da. Dv Imit III 55, 2 (ap. DRA; Ol narriatu; SP lizundu, Ch gaixtatu, Mst gastatü). “À l’intrans., se rendre infirme, sujet à atteinte de quelque mal. Bere ogenez da horrela narriatua, […]” H. “Ponerse delicado de salud” A.

    2. narraiotu (Ht VocGr 374, Lar, Lecl). “Incomodar” Lar. Cf. O-SP 223: “Narriatzea, se dégoûter de quelque chose”, interpretación corregida en una carta posterior (v. supra).

    3. narraiotu (Urt), narraiatu (Urt). “Cicatricare facere, […] narraiotu, narraiatu” Urt V 20.

    4. (Lar→H). “Afear, narriatu ” Lar.

    5. narriotu (A, que cita Dv Ex). “Profanar” A. Hura narriotuko duena heriotzez hilen da. “Qui polluerit illud” . Dv Ex 31, 14 (Ur gaizki iragotzen duena, Ol autsiko lukena, Ker ausi dagiana, Bibl, BiblE profanatu). Narriotua-edo, aldendu nairik, auts xe-apurraz iraizean estali zun. ‘Como obra de alguien que quisiera evitar la impureza’. Zait Sof 168.

    Sinonimoak:

    ad. zah. [hondatu]: alferrik galdu, apurtu, arraskatu, birrin-birrin egin, desegin, desolatu, errautsi, hauts bihurtu, hauts egin, hondatu, porrokatu, suntsitu, trimin-trimin egin, triskatu, triskilatu, zatitu, zehatu, zirpildu, andeatu Ipar., arrabaskatu Ipar., aurritu Ipar., barreiatu Ipar., deboilatu Ipar., funditu Ipar., gaizkitu Ipar., mamikatu Ipar., partekatu Ipar., porroskatu Ipar., sakailatu Ipar., xehakatu Ipar., xehatu Ipar., zatikatu Ipar., zirtzikatu Ipar., banatu Bizk., birrindu Bizk., laskitu Bizk., lorrindu Bizk., trimindu Bizk., zuzitu Bizk., abarrikatu Naf., izorratu beh., galetsi jas., abarrakitu g.e., atarratu g.e., triska egin g.e., arrasatu zah., arrazatu zah., destruitu zah., puskakatu Ipar. g.e., bilakatu Ipar. zah., partaiatu Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) da/du ad. (zah.) (Ipar.) deteriorar(se), estropear(se) (2) da/du ad. [ingurugiroa, lurzorua] degradar(se), deteriorar(se)
    fr (1) da/du ad. se détériorer, s’abîmer (2) da/du ad. [ingurugiroa, lurzorua] se détériorer, se dégrader
    en (1) da ad. to deteriorate (2) du ad. to damage
    port (1) deteriorar-se, estragar-se (2) degradar-se

    Testuinguruan

    Batzuetan gure irudia oso narriatua geratu da barne polemiken ondorioz. [Argia, 2000-01-16, 1745. zbk. | «Su-eten denbora erreferente galduezin eta ahaztezina da», Mikel Asurmendi]

     
c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel