iz. Ur-lasterrez mintzatuz, uraren higidura. Ez zen inolako intziririk aditzen, errekaren joaira baino ez. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
joaira.
1. (B ap. A ; Izt VocC, H (s.v. goaia)), joaia ( y- Lecl, H), joaire, joanaira (L-ain ap. A ), goaira (H). Corriente; caudal. “Yoaia, cours, courant” Lecl. “Erreka orrek joanaira ederra du” A. “Joai, corriente (Izt)” Ib. , pero en Iztueta sólo aparece “goaia, corriente del mar” y “joaira, curso del río”. v. goaia. Mendietatik amiltzen diraden urakin loditu eta pizkortzen dabelarik bere joaira. Izt C 120. Argi joaira. SBaroj ( in FRnatzesB II 123). Han-hemenka ibai-zola ere kraskatu zen, leize eta tulunbio batzu eginez, ur-joaira desberdinduz. Lf Murtuts 2. Bitarteko lur-zerra hori guri-guria da, liskatsua, lekada lodi baten parekoa. Jelada hortan gaindi badabiltza joaire edo kurrent batzu ekalderat buruz. Herr 7-7-1960, 4. [Iturri] biotatik darion joaira. “El corriente” . Gazt MusIx 221. (H, s.v. goaia ). Curso, recorrido de un río. Lau erreka oek beren joairan erabilten dituzte ogei ta iru errota iringille. Izt C 101. Canal. “Canalón […] zikinkerien joaira” Lar.
2. (Lar, H (que cita el ej. de Birjin)). “Aprovechamiento, adelantamiento, joaira, aurreratzea” Lar. Hek gehiago lotzen zaizko othoitzari […]; bainan begiratu behar dira bere joairan baratzetik, aski aintzinatu direlako aitzakiaren azpian. “Dans leur course” . Birjin 104.
3. “Ida” , “partida de un lugar a otro” Lar.
4. “Curso”, “decurso” Lar (cf. tbn. Lar: “Curso, en las Universidades, urtajoaira”). “Derrota, camino” Ib. “Derrota, rumbo, itsas joaira, bidea” Ib.
5. “Desconcierto de vientre […] sabel joaira” Lar.
6. (En la expr. bihotz-joaira, sentimiento). Biotz-joaira berezia alabainan sendi diat Harrisen ganat. Herr 18-1-1962, 4.
Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
[ibai baten ibilbidea]: laster, korronte Bizk. zah.
1du ad. Soroan edo baratzean, alferrikako belarrak atera eta lurra pixka bat harrotu. Ik. saratu. Nik erein arren galgaraua soroan, jorratu eta zalkea eskuz atera arren, ez zaidala garirik helduko. || (nor osagarria lurra, soroa edo kidekoa dela). Landa jorratu gabean bezala. || (nor osagarria erein edo landu den landarea bera dela). Artoa maiatzean jorratzen da. Jorratu behar ez den landarerik ez da. Belarrak jorratu eta artoa sasira bota: zerbait oker egin.
2du ad. Irud.Herriko berriak xeheki jorratuz, intxaurrondoaren itzalpe eztian.
3du ad. (Gai edo arlo intelektualen batez mintzatuz). Landu. Erabili asmo dudan saila ez da maizegi jorratua izan euskaraz. Gai hori ederki jorratu du Coseriuk.
4du ad. Gaizki esaka aritu; kritikatu. Gaizki esaleak, gutxiago ezagutuz, gutxiago jorratuko zaitu. Jorratzen diren obrak irakurri ere egin behar dira.
5du ad. Jipoitu. Hanka kolpeka jorratu zizkion saihets hezur guztiak.
2. (L, BN; Dv, H). Ref.: A; Gte Erd 225 . Criticar; murmurar (sobre alguien). Eta mündiaren jorratzen arte hartan abüsatzen. Etch 304 (tbn. en ChantP 180 y Or Eus 281). Hek [goresten hitenek] berek baihite, azpiz jorratuz, gehienik aphaltzen. JE Bur 125. Atso txar guziak oro / besteen jorratzen lanean. Mde Po 42. Besteren pekatuak jorratzeko. Etxde JJ 213. Oek [mihi maltzurrek] aholku-antzean iorratu egiten dute. Or Aitork 213. Bertze jaidura gaixtoak ere jorratuko zituen. Lf ELit 117. Bestek egiñarekin / bizi dira errez, / aixa asko jorratuz / guk egiñak nekez. Insausti 49. v. tbn. Zait Plat 90. Larz Senper 36. Herriko berriak xeheki jorratuz.JEtchep 47. Aski jorratua izan den liburu agertu berri aski baten egilea. MIH 216. “Jorrátu xuei […], le han reñido” Iz ArOñ.
3. “Sacudirle duramente a uno” Iz ArOñ. Zayde, ondo yorratua, etzegiela etxean artu. Or Tormes 11. Ez mamiñik ez azurrik ezeutsen itzi ondo jorratu bakorik. Otx 36. Anka-kolpeka jorratu zizkion saiets-ezur guziak. Berron Kijote 180. Atze-aldea ederki jorratuta, baldar-baldar egiña joan dek. Ataño TxanKan 210. v. tbn. NEtx Antz 142. MEIG IX 123 (en colab. con NEtx). Euriak, eman dio berriz kristalak jorratzeari.NEtx LBB 105.
4. “Quitar dinero […]. Jorrátu xuei, le han quitado dinero” Iz ArOñ.
5. Tratar, estudiar (un tema, una materia). Beti betiko egia nausiak ziren, hek jorratu eta erro-berritu behar zirenak misione batetik bestera. Larre ArtzainE 268. Gai hori ederki jorratu zuen E. Coseriuk. MIH 397n.
iz. Joko jakin bat arautzen duen legea.Ez ditu errespetatu jarri diren jokalegeak. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
jokalege. (V, G ap. A ), jokolege (L, BN-baig ap. A ), jokulege (Sc ap. A). Regla(s) del juego (sentidos prop. y fig.). “Ley del juego” A. Italiaren ekonomi jokalegeari buruz. Eguna 18-5-1937 (ap. KazHiz 207 ). Joko-legeak bagenekizkien aldez aurretik. Adimena zorrozteko sortua zen jostaketa hori, ez bihotza ukitzeko. MEIG I 129. Ez ditu batere errespetatzen Swadeshek berak […] jarri zituen jokalegeak. MEIG VI 122. JOKALEGE-OHOL. “(V), cierta tabla en el juego de bolos” A.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. ley/regla del juego fr iz. règle de jeu en iz. game rules port iz. regras do jogo
Testuinguruan
Ez ditu errespetatu jarri diren jokalegeak.(Hiztegi Batua)
«Irudimena behar da joskintzan; zer egingo den aurreikusi, eta praktikan jarri» [Txaro Iturralde, 2021-05-02 (Amaia Ramirez de Okariz Kortabarria, berria.eus)]
Beharrak edozer gauza bihurtu zuen jangai, eta piztiek ere jan ohi ez dutena gizakien hortzek irensten zuten. [Asisko Frantzizko, Asisko Klara, / Askoren artean (Arantzazu, 2002)]
adj. Jende asko dagoena edo bizi dena. Hiri handi eta jendetsua.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
jendetsu. (Dv, T-L), jentetsu (V-gip ap. Elexp Berg ). Populoso; multitudinario. “Populeux” T-L. ” Oso entierru jentetsua izan da ” Elexp Berg. Edo ezperen jendetsu Prinzearen armada. EZ Man I 45. Flandesko uri jendetsu Brujas ta Anvereskora. Aran SIgn 65. [Hiria] nahiz den hemengo handienetarik eta jendetsuenetarik bat. Prop 1876-77, 303. Bilbo au berez da beti jentetsua ta bixi-bixija ta eragiña. Kk Ab II 124. Hendaian, Donibane Garazin, herri jendetsu guzietan. Lf ELit 221.
Reply