Gaurko hitza

Tagged: F Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:24 pm on 2020/10/12 Permalink | Reply
  Tags: F   

  flakezia 

  iz. Ahultasuna. Azkar ezazu, Jauna, gure flakezia. Ezagutzen baituzu gizonen flakezia. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  flakezia. (S ap. Lrq ; Gèze, H), flakeza (Lcc, SP (sin trad.), Urt I 305, Arch VocGr , VocBN ), flakazia, flakaza (Dv), flakozia. Flaqueza, debilidad (física o moral). “Faiblesse, défaut de force, défaillance, au physique et au moral” H. v. ahuleria, flakia, flakotasun. Iainkoaren flakezá gizonak baino borthitzago da. Lç 1 Cor 1, 25. Flakezeonen bildur nax, baia / oi ta gura dot azartu. Lazarraga 1169r. Ene aldeko lagunoni / elzaen zako flakezia. Ib. (B)1204r. Seigarrena sufrietea pazienziagaz geure proximoen gatxak eta flakezak. Bet 14 (v. tbn. flakezak en el mismo contexto en CatUlz 35, CatB 52, CatLuz 20, CatAe 48, CatSal 49, CatR 49; OA 100 flakeza). Hunen gaiñean hurbilltzen dire gero flakezak, / eta ungi hilltzera du exhortatzen aphezak. EZ Man I 57. Flakaziaren erdian. Tt Arima 39 (50 flakozia). Neureganat uzten nauzunean ez naiz flakeziarik baizen. Ch III 8, 1. Ikusirik zeure Seme laztanen flakezea. Urqz 55. O, Jinko Jauna, […] gizonen flakezia eta gaixtotarzüna ezagützen dütüzüna. Mst III 46, 5 (Ch, Ip flakezia; SP erorkortasuna, Leon ahulezia). ‘Indazu hirur sosena, flakezan naiz’ diote, / platorik freskoena lagun galdetzen dute. (1780). BertsZB 121. Haragiaren flakezaz. Brtc 263. Ezkare ala bainan gure baitharik flakeza hutsa baizen. Dh 219. Medikuek diotenez flakezia hori garrhaituko duzu oraino. Laph 249. Indar handiak atzeman ditu / zutan gure flakeziak. Xa EzinB 43.
  v. tbn. Bp I 140. CatLav 364 (V 176). Lg I 306. CatLan 4. AR 218. Egiat 190. Monho 82. JesBih 454. UskLiB 12. MarIl 104. Jaur 207. CatS 119. Prop 1876-77, 33 y 54. Ip Hil 149. Arb Igand 177. Etcham 230. Flakeza: Harb 209. Cap (ed. 1893), 14. SP Phil 430. OA 100s. Iraz 34. He Gudu 112. Hb Esk 106. Lap 14 (V 9). Udazken amaierako eguntto bat zen, flakeziaz betea, xirimiriz hordi-hordi eginikako egun tentel horietakoa… Lasa Poem 117. FLAKEZIAZKO. De flaqueza. Ustegabeko edo flakeziazko falta xumerik gabe. Brtc 237. Orhit zite Jesüs-Kristek so batez, Jundane Phetiriri bere flakeziazko bekhatiaz nigar eragin zereiola. UskLiB 55.

  Sinonimoak: iz. Ipar. g.e.

  [ahultasuna]: ahuleria, ahultasun, argaltasun, indargabetasun, makaltasun, ahuldura Ipar., ahulezia, herbaldura Ipar., herbaltasun Ipar., histura Ipar., mendretasun Ipar., erkintasun Bizk., kadentasun Bizk., makaleria Bizk., ahuldade Gip., kaden jas., flakia Gip. beh., erpiltasun Ipar. g.e., flakotasun Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  iz. (batez ere Ipar.) debilidad, flaqueza
  fr iz. faiblesse
  en iz. weakness; feebleness; faintness
  port iz. fraqueza, debilidade

  Testuinguruan

  -“Zer senti dezu?” galdetu zion urrena. –“Plakiya, aultasuna!” esan zuen doi-doia. [A. Arzac EE 1884a, 159 (Orotariko Euskal Hiztegia)]

  

   

  Reply Cancel reply

  Required fields are marked *

  Name *

  Email *

  Website

  Save my name, email, and website in this browser for the next time I comment.

• 

  Maite 11:54 pm on 2020/05/27 Permalink | Reply
  Tags: F   

  funts 

  Hiztegi batuan

  1 iz. Zerbaiten, bereziki zerbait abstrakturen, muina edo oinarria. Haren izatearen funts guztia ezagutzeko gai bagina. Arrazoi honen zimendua eta funtsa. Hala bertute haren funtsa nola itxurak. Ez dut esango film honetako sinbolo guztien funts ezkutua ezagutu dudanik. Funts gutxiko ustea. Ezberdintasun guztien funtsa edo erroa zertan datzan. Funtsera jo eta funtsik gabe gelditzen da galdera hori. Bere lagunak funtsik aski gabe gaizki jujatzea. Gure hutsegiteez funtseraino jabetu arte. Zoaz funtsera eta ikusiko duzu ez dela ageri dena. Kontatzen duenak badu beti funtsa eta indarra. D. Dodgeren eleberri kaxkar eta funtsik gabeko bat.

  2 iz. Pertsonez mintzatuz, ganora, zentzutasuna. Funtsik gabeko gizona. Funts onekoa, gaiztokoa. Gazte arina eta funts gutxikoa. Funtsezko gizonen artean.

  3 iz. Kapitala, dirua, ezarritakoa bereziki. Diru maileguaren funtsa eta korrituak. Funtsak gauzatzeko. Nazioarteko Diru Funtsa.

  4 iz. Liburutegi, museo edo kideko batek dauzkan aleen multzoa. Udal liburutegiaren funtsak.

  5 iz. Lur ondasuna. Sos puska bat eginik, funts bat erostera eta emaztegai baten bila heldu zela. Pentze eta alorren erdian, beren funts ederretan bizi dira senar-emazteak.

  funtsean adb. Oinarrian; azken batean, benetan. Funtsean bat gatoz. Dabiden erokeria zelakoa ez zela funtsean erokeria, egiazko zuhurtzia baizik. Funtsean ez garela deus ere. Bi itzulpenak funtsean berdinak dira.

  funtsera eta Ipar. Azken batean, azken finean. Baina zer gara gu, funtsera eta?

  funtsez adb. Behar den bezala. Lana zintzo egin du eta funtsez. Zerbait funtsez egin behar dela ez holakorik gehiago gertatzeko. Funtsez eta zentzuz mintzatzen zaigu Truebaren idazlanez.

  funtsezko adj. Oinarrizkoa; funtsa duena. Funtsezko gauza utzi, hutsalari lotzeko. Duda funtsezkoak. Funtsezko batasunak ez ditu axaleko ñabardurak eragozten. Ez genuen zimentarririk aski, erabateko erabaki funtsezkorik hartzeko.

  Sinonimoak: iz.

  [muina]: arima, asentu, fundamentu, gune, hatsapen, muin, oinarri, printzipio, harroin Ipar., gun Gip.    [pertsonen ganora]: burubide, itxura, kanore Ipar., fundamentu Heg., ganora Bizk., gano Zub., formalidade Heg. beh., pulamentu Gip. beh.    [dirua]: fondo (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. [oinarria] fundamento, principio, base, cimiento (2) iz. [pertsonei dagokiela, ganora] fundamento, sensatez, seriedad, formalidad (3) iz. (Ekon.) fondo, capital, dinero; principal de un préstamo (4) iz. (batez ere Z) terreno, finca, parcela propia (5) iz. [liburutegi, etab.etan] fondo (6) iz. (Zuz.) [lur-ondasuna] fundo
  fr (1) iz. [oinarria] fondement, fond, base, principe ; raison, motif (2) iz. [ganora] fondement, bon sens, sérieux (3) iz. (Ekon.) fonds, valeur principale d’un emprunt
  en (1) iz. [oinarria] ground, reason, cause; basis (2)  iz. [ganora] reliability; responsibility (3)  iz. (Ekon.) fund; principal (amount)

  Testuinguruan

  Bruselak 750.000 milioi euroko funtsa proposatu du. [Iker Aranburu, berria.eus (2020-05-28)]

  

   
• 

  Maite 11:31 pm on 2020/03/29 Permalink | Reply
  Tags: F   

  funtsezko 

  iz. Berrogei eguneko bitartea; bereziki, eritasun kutsakorren bat bide duten pertsonei ezartzen zaien bakarraldia, lehen berrogeiren bat egunekoa zena. Laborategia apirilean itxi zuten, eta bertako laurehun langile berrogeialdian jarri zituzten. (Hiztegi batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  berrogaialdi. Cuarentena, período de cuarenta días. v. berrogeizaro. Berrogei-aldi onen ondoren deabrua alderatu eta tentatzen asi zitzaion. Lard 372. Ta andikan berrogei egunera, berrogei-aldia bete zitzaion. Jesus! Ura edaten asi ta an zakurra ikusten zuala. PEBiz 42. Naiz berrogai-aldi ezoak naiz legorikaragarriak edo izotzaldiak edo uzta ugariak zekazten. Or Mi 90. Garizumako edo berrogeialdiko barua, Jesukristo gure Jaunaren baruaren oroipenean egin oi dugu. Or MB 156.

  Sinonimoak

  iz. [berrogei eguneko bitartea]: koarentena, berrogeizaro g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan

  • es (1) iz. [isolatze-denbora] cuarentena (2) iz. (Erl.) cuaresma, cuarentena
  • en iz. quarantine
  • fr iz. quarantaine
  • port iz. quarentena

  Testuinguruan

  Zeintzuk dira funtsezko jarduerak?

  

   
• 

  Maite 10:28 pm on 2019/06/16 Permalink | Reply
  Tags: F   

  frikunkeria 

  iz. Ipar. Barrabaskeria. Duda-mudan daude, ea frikunkerian behar duten bizi ala lanerako bidea hartu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  frikunkeria (Hb ap. Lh, H (s.v. fripuneria)), fikunkeria, frikukeria (Chaho, Hb ap. Lh), frikuneria (Hb ap. Lh), fripunkeria (H), fripukeria (Chaho), fripuneria (S ap. Lrq; Chaho, H). “Friponnerie, méchanceté, fourberie” H. Dudan-mudan daude, ea fikunkerian behar duten bizi ala lanerako bidea hartu. Herr 18-9-1958, 4.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [barrabaskeria]: barrabaskeria, kokinkeria Ipar./Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. barrabasada, travesura
  fr iz. acte de sauvagerie, monstruosité
  en iz. prank
  port iz. malvadeza, maldade, travessura

  -Popocatepel Mexikoko sumendi baten izena da, eta nire haur denboran sumendi bat bezain sutsua nintzelako eta frikunkeria asko egiten nuelako, gure ama zenak Popo deitzen zidan. [Jeans-ak hozkailuan, Patxi Zubizarreta (Alberdania, 2000)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  frikunkeria (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:04 pm on 2019/02/06 Permalink | Reply
  Tags: F   

  fidagaiztu 

  iz. da/du ad. Fidagaitz bihurtu. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad. g.e.

      [mesfidatu]: mesfidatu Ipar., itzalgaiztu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. desconfiar, no confiar; sospechar, recelar (2) da ad. volverse desconfiado/suspicaz
  fr (1) du ad. se méfier, soupçonner, se défier (2) da ad. devenir méfiant, -e ; devenir soupçonneux, -euse
  en (1) da ad./ du ad. to distrust, to mistrust; to have no confidence in (2) da ad. to become distrustful; to become suspiciou
  port (1) desconfiar, suspeitar; suspeitar, recear, suspeitar (2) da ad. tornar-se desconfiado

  Gezurtiaren damuan fidagaizten dut. (Elhuyar hiztegia, mold.)

  

  fidagaiztu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:06 pm on 2018/07/07 Permalink | Reply
  Tags: F   

  fite 

  adb. Ipar. eta Naf. Berehala, laster. Egingo duzun ongia eta ontasuna dagizula fite, luzamenduetan ibili gabe. Artzainak, zatozte fite, zatozte heia honetara. Adimenera heltzen den bezain fite. Zeren atsegina iragan den bezain fite, han da berehala damua. Ohera joan, eta fite. Eta gero, handik fite. Laster eta fite ezagutu zuten egia zela. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  fite (AN, B, L, BN, Sal, S, R; Volt 3, SP, Urt I 116, Ht VocGr 437, Lar, Aq 523, Añ, VocBN, Lecl, Gèze, H), fit. Ref.: A; Lrq; EI 76; Iz R 314; Izeta BHizt; Gte Erd 2.

  Rápidamente; pronto. “(A) paso largo” Lar. “Presto” Añ. “Vite, avec célérité, promptement” H. “Zer fíte xin da Pedro!” Iz R 314. “Fini deila lan kori fíte, que se termine pronto ese trabajo” Ib. 296. “Biziki fite joan da, ahal bezein fite (BN-arb)” Gte Erd 2. “Zuk nik baño fitio jaten duzu (B, BN-arb)” Ib. 211. v. fitetz, laster.

  Tr. Documentado desde principios del s. XVII en textos septentrionales y navarros (incluido Mendiburu), tbn. lo hallamos en Gamiz, Iztueta (C 2), J. Azpiroz y en una fábula labortana de Iturriaga. Hay fit en Mendiburu (alternando con fite, más frecuente) y en unos versos que recoge S. Mitxelena (Aranz 49 nota). En DFrec hay 13 ejs. (8 meridonales) de fite.

  Ogia eta ardoa andik fite itzul drazon obeturik. Ber Trat 58r. Eginen duzun ongia eta ontasuna dagizula fite, geroko benturan utzi gabe. Ax 77 (V 51). Elhur-hormok fite ditu / Uharretan bihurzen. Hm 158. Baina hitzak fite iragaiten eta ahantzten dira. ES 151. Emengo gusto guztiak / fite akabatzen dira. Gamiz 206. Bada zenbait ilzen dira jaio ta fite. Mb IArg I 285 (97 fite-laster; 65 fit). Zergatik baizekin fite ero laster atra bear zuela batallako kanpora (Erro, s. XIX). ETZ 264. Fite prest nündükezü etxerat ützültzeko. Etch 516. Ezarrazu grilaren gainean eta itzul aski fite, hirur minutaz erriak baitire. ECocin 6. Egun, burdinazko bideri esker, aise eta fite laiteke bide horren kurritzea. Elsb Fram 90 (119 fiteago). Eta galdatu bezen fite ardietsi du. HU Zez 162. Orai gaude eltzuka, tenprak laguntan badaikugu, fite akabaten digu. Mdg 142. Jaun erretora, fite, fite! dena jaten ari dautzu Murtutsek! Lf Murtuts 10. Holako berriak hedatzen dira neskato gazteen artean elizako zeinuez barreituak bailire baino fiteago. Larz Iru 20. Gure artian ongi zinena / apartatu zira fite, / ez adiorik, lagun maitea, / ta beraz ikusi arte! Mattin 102. Fite erre ‘ituzu bordak! ‘Agudo aspertu zera lan edo lagun edo etxe ortaz’ (AN-erro). Inza NaEsZarr 2300 (v. tbn. 2439 (BN-baig) el mismo refrán con paperak por bordak). Handik goiti urteak fiteago pasatu zauzkit. Etchebarne 74. Fite etorri nintzan etxera. JAzpiroz 139.

  v. tbn. Volt 199. EZ Man I 104. Arg DevB 144. Tt Onsa 26. Gç 30. SermAN 5r. El 85. He Gudu 120. Lg II 269. AR 30. Iraultza 73. Monho 28. LE Doc 221. It Fab 258. Gy 174. Bordel 144. ChantP 172. Balad 248. Barb Sup 55. Zub 49. ZMoso 43. Etcham 140. Iratz 186. JEtchep 78. LuzKant 125. Larre ArtzainE 112

  Sinonimoak: adond. Ipar./Naf.

  [bizkor]: agudo, aitaren batean, arin, arin-arinka, arinka, arinki, azkar, bizkor, bizkorki, bizkorrik, laster, lehiatsuki, lehiaz, presaka, aire berean Ipar., frixtan Ipar., haia-haia Ipar., lehiaka Ipar., airean beh., lasterki g.e., iraduz Heg. beh., lehiatuki Ipar. jas., erresaka Ipar. g.e., erresakan Ipar. g.e., iradu Heg. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb. (GN/Ipar.) pronto, rápido, presto, enseguida
  fr adb. (Ipar.) vite, rapidement
  en adb. soon, quickly
  port adb. (GN/Ipar.) já, imediatamente;

  Urteak fite pasatzen dira…

  

  fite (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:14 pm on 2018/06/12 Permalink | Reply
  Tags: F   

  faunkeria 

  iz.  Ipar. g.er. Hutsalkeria. Munduko faunkeriak maitatu dituena. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  faunkeria (Dv  -> A, H). Vanidad. “Action molle, sans vigueur corporelle” Dv. “1. […] Munduko faunkeriak, les vanités du monde (Bijrin). 2. absence volontaire ou naturelle d’énergie ou de force au travail, à la fatigue, mollesse” H. Munduko faunkeriak maithatu dituena. Birjin 41. Oro eztira faunkeriarik <frank->baizen. Ib. 70. Bilhatzen ditutzuen ohore, onthasun, atsegin, gurikeria, gozotasun horietan guzietan eztuzue edirenen gezurrik, itxurapenik eta faunkeriarik baizen. Dh 194.

  Sinonimoak: iz. g.e.

  [huskeria]: Ipar.ezerezkeria, ezgauza, huskeria, txikikeria, zirtzilkeria, ezdeuskeria Ipar., fitskeria Ipar., hutsalkeria Ipar., pegesa Ipar., pegeseria Ipar., xehekeria Ipar., apurkeria g.e., pitinkeria g.e.

  [harrokeria]: arrandia, burgoikeria, buruiritzi, handikeria, handiuste, hantuste, harrokeria, harropuzkeria, harrotasun, oilarkeria, burujope Ipar., espantu Ipar., furfuria Ipar., superbiotasun Ipar., urguilu Ipar., laineza Gip., astintasun g.e., haizekeria g.e., handipuzkeria g.e., handurreria g.e., hantukeria g.e., harroketa g.e., ilarrainkeria g.e., banaloria zah., baneria zah., banitate zah., faza Ipar. g.e., haidorkeria Ipar. g.e., hanpuruskeria Ipar. g.e., harrogoa Ipar. g.e., morga Ipar. g.e., burupe Ipar. zah., handigoa Ipar. zah., hankortasun Ipar. zah., superbia Ipar. zah., urguileria Ipar. zah., soberbia Heg. zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) vanidad, soberbia (2) acto sin vigor, debilidad, flaqueza
  fr (1) fanfaronnade, vanité, orgueil (2) un rien, une bêtise, affaire sans importance
  en (1) arrogance, vanity, pride; ostentation (2) trifle, unimportant thing
  port (1) vanidade, soberba (2) fraqueza, debilidade

  Gorde gaitezen, bada, guztiok inolako faunkeria eta handiustetik.

  

  faunkeria (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)