fini. (Expr. equivalente a ‘se ha terminado, se acabó’). “Fini, adj. fini, akabo (invariables)” T-L. v. akabo. Hor agertu da Minini. / Krik, krak, biltzarrea fini. Ox 122. Paper hau sina-zak eta fini. LarzP. Lartzabal (Azkaine 1915-1987). Senper 64. Hara horren ixtorioa hortan fini. Etchebarne 145. Horra egun hartako besta fini! Ib. 106.
FINI IZAN. Acabarse. Hortan fini da ixtorioa. Lf Murtuts 28. Fini, fini zera neretzat. Larz Iru 106. Ezta dena hortan fini. Xa ( in Mattin 117 ). Xa in Mattin 117. Uste nuen afera hortan fini zela. Bainan ez. Etchebarne 54. (Con aux. trans.). Ez dakik gerla / Fini dugula? Ox 120.
1 adj. Haizeaz mintzatuz, biguna, eztia. Agertu zen haizetxo firi-firi gozatsu bat. 2 adb. Haizea firi-firi dabil. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
firi-firi.
1. (V-gip ap. Elexp Berg ), firik->firik. Suave, dulce. Beste batzuek zioten / errametatik kantatzen, / beste askok egarria / bere urakiñ kentzen; / aize firi-firi ots ta / lorien lurriñ artetik. AB AmaE 394. Agertu zan aixetxu firi->firi gozatsu samur-samur bat. EEs 1922, 149. (Uso adv.). ” Oiñ sargori dago baiña goizian haizia firi-firizebillen ” Elexp Berg. Bere oñak lurretik jaso ziran eta asi zan firi-firi igotzen gora ta gora. Inza Azalp 78. Ego aldeko aize gorria / firik-firik eta legun, / irrixtuetan bultza egiñaz. Bertsol 32, 202.
fidel. Tr. Su uso es frecuente tanto en los dialectos septentrionales como en los meridionales en su empleo como adjetivo, aunque al Sur es casi exclusivo de catecismos y bersolaris; el uso sustantivo falta en los textos occidentales, aunque se encuentra en Cardaberaz. En los dialectos septentrionales aparece siempre fidel , mientras que al Sur la forma más general es fiel (piel fB Ic I 84 y Zab Gabon 108).
1. (L, BN, S; SP, Urt III 299, Ht VocGr 361, VocBN, Gèze, Dv, H), fiel (Lcc, Lar, Añ, H), piel. Ref.: Lh; Lrq . (Adj.). Fiel. “Fiel cosa, gauza fiela ” Lcc. “Qui est loyal à garder sa foi, sa parole, sa promesse” H. v. leial. Eure benedikzionea emaiten drauealarik eure zerbitzari fidel Abrahami. Lç Ins B 7r. Zure zerbütxari eta aizo fidela. Etchart 3.2r. Aditzen dut giristino fidel guztiek badutela parte batak bertzearen orazinoetan. Mat 71. Jainkoaren zerbitzari fidela. SP Imit III 49, 5 (Ch leiala, Ol zindoa). [Justiniano] zeruko erresumen begirale fidela. ES 145. Ea, arima fiel zorionekoa, alegera zaite. Cb Eg II 105 (Dv LEd 190 fidel). Sen Grat misteriuen dispensazale hanitz fidelia [sic] . UskLiB 142. (27 fidel) Agiri da gure uri noble, leial, errutsu eta beti piela. Zab Gabon 108. Zakurrari ogi puska batzu emanik, luze-luzea etzaten [zen] bere zaintzale fidelaren gerizan. Zub 26. Ene bihotzak eman dezaken amodio guzia hiretzat daukeat. […] Hire maite fidela. Mayalen. JEtchep 68. Sexuan lanak bestekin egin, / kanpokoentzat fidela. Ayesta 124. Ene biotza, bizi naizeno, izanen zaizu fidela. Xa Odol 115. v. tbn. Harb 394. EZ Eliç 391. Hm 161. Tt Onsa 125. FPrS 2. Gç 190. He Gudu 122. Mst III 10, 6. CatLan 52. Iraultza 27. Xarlem 1180. JesBih 445. CatLuz 40. Etch 82. Jaur 204. Bordel 65. Izt C 498. Hb Esk 161. CatS 120. Elsb Fram 184. Ip Hil 146. Arb Igand 181. CatJauf 27. LuzKant 59. Balad 181. Ox 193. Etcham 131. SMitx Aranz 120. Mattin 42. Fiel: Bet 3. Ber Trat 70r. Cap 146. CatAnz 6. VJ 4. OA 43. El 61. Iraz 2. CatBurg 3. LE Prog 108. Añ CatAN 76. Gco I 427. CatB 32. CatLlo 27. CatBus 3. CatAe 2. CatSal 3. CatR 31. Xe 387. Ud 137. Otag in FrantzesB II 129. CatUlz 34. Tx B III 73. Erkiag BatB 104. Fiyel: CatLlo 99. (Uso pred.). v. FIDELIK. Iesus bethi ere fidel dago. SP Imit II 1, 2. Nola neure yende gustiak ditudan fidel neure gogara. (1664). ETZ 48. Nazioneak fidel zaitu bere zerbitzari. Iraultza 79. Fidel egon ditela / Elgarren artian. LuzKant 71. O, Maria, […] fidel egon nahi gütüzü gü ere. Ip Hil 166. Haren familia egon zen Jainkoari fidel. CatJauf 32. v. tbn. Fidel egon: Elsb Fram 100. Etcham 236.
2. (H), fiel (Lcc, H). (Sust.). Fiel; cristiano, creyente. “Fielmente, fiela legez ” Lcc. Cf. fidelsa. Zer konkordia du Kristek Belialekin? Eta zer parte fidelak infidelarekin? Lç 2 Cor 6, 15 (He fidelaren eta infidelaren artean, TB fidelak; Ol siñestun ). Ungi ethorri, fidel eta adiskide maiteak. EZ Man I 87. [Apezak] fidel guziei exenplu […] emaiten deraue. SP Imit IV 5, 3 (Ch poblu giristiñoari, Ol doibatzari). Bere fiel edo kristau maite bat. Cb Eg II 157. Apostoluek eta lehen mendetako fidelek egiten zituzten berthutezko obrak. Mih 92. Zeren Jinkua fidelen aita komüna baita. CatLan 69. Bere meza eta ofizioa / fidelentzat erraten tuena. Iraultza 23. Hura da Elizaren eta fidel guzien arartekoa. Jaur 369. Fidelak oro eztira khorpitz bat baizik. CatS 34. v. tbn. Hm 76. Tt Arima 130. Gç 53. ES 144. Ch III 18, 3. Mst XIV. Mercy 17. AstLas 70. JesBih 390. UskLiB 17. MarIl 13. Hb Egia 112. Lap 323 (V 147). Ip Hil 100. Arb Igand 175. Fiel: LE Prog 104. Naiz zure zerbitzaria eta fidela eta zure senarra (Oiartzun, 1664).ETZ 50.
FIDELIK (Ser, mantenerse, etc.) fiel. Kantari, pilotari, oro dituzuna, / euskara maiteari fidelik zaudena. Xa Odol 153.
iz. Zinema-lana. Amerikar filmetan. Film batean bezalaxe dakusat neure lehena. Polizia-filmak. || film ertain iz. Film laburren eta luzeen arteko iraupena duen filma. || film labur iz. 30 minutu baino gutxiago irauten duen filma. Sei film laburreko serie baten bitartez, XX. mendeko sei zuzendari ezagunen haurtzaroa kontatu nahi dute ekoizleek.|| film luze iz. 60 minutu baino gehiago irauten duen filma. Euskal Zinemaren Asteak hamabi film luze eskainiko ditu Gasteizen(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
film. filme, filma (BN-ciz-arb-lab, S ap. Gte Erd 215; T-L). Film, pelÃcula. Film batean bezelaxe dakusat nere leena. Txill Let 101. Jadanik iragandako filme bat izan bailitzakeen, esanen zukeen zer entzun behar zuen harengandik, eta zer hitzetan. Mde HaurB 77. Filmak min egiten du eta ez du erakaspenik ekartzen. Herr 16-2-1961, 4. Ikusle-entzule askok, etxe-barruko filmeak baiño lekore-gaidunak gogokoago dituen antzera. Erkiag BatB 35. v. tbn. Izeta DirG 25 (film). Filma labur batean ikusita naukan urte batzuk aurretik eta filman obeto ikusten zala iduritu jatan. Alzola Atalak 71s. Igande aratseko polizia filman. Herr 27-12-1990, 6. Beste film bat egiten ari omen da Chaplin. MIH 319. Cannesko urrezko palmondoa irabazi duen film honetan. Ib. 326. Fellinigandik datozkigu azken urteotan filmik ausart eta sarkorrenak. MEIG I 182. En DFrec hay 48 ejs. de film(a) y 79 de filme.
1 adj. Ipar. Adoretsua, bihoztuna; sendoa; trebea. Frantsesak, iduri arren euskaldunak baino fetxoagoak zirela, hala armaz nola kuraiaz, egin ziren euskaldunen meneko.2 adj. Galanta, itxura on edo ederrekoa. Sartu dira elizan bi mutil gazte, fetxoak eta galantak. (Hiztegi Batua)
3. (SP, Urt I 88), fitxo (H), fijo. “Adroit, habile” H. Joko suerte guzietan fetxoa da. He Phil 285. Nere amigua, / kantari fijua, / euskaldun klarua, / pare gabekua. AzpPr 124.
4. (Chaho, Dv, H), fexo (Dv), fixo (Chaho, VocBN→A, vEys), fitxo (H), fetzo (L-côte, BN-ciz-arb ap. A; Dv), fezo (BN-baig ap. A ; Dv) “Adj., qui a de la corpulence, même de la force apparente” VocBN. “1. gras, gros, corpulent, bien portant, de bonne mine; 2. par extens., fort, vigoureux” H. “Corpulento” A. “Fetzo, robusto, muthil fetzo bat egiten hari da (L)” Lander (ap. DRA). Parisen miseria handiago eta hek gizenago: xorro lodi, matel gorri, segur fetxo-fetxoak ziren bi senhar-emazteak! GAlm 1957, 59. (Ref. a cosas). Untzi egiteko arbola fixoz bethea da. ES 110. “Hermoso, ederra, galanta, polita, fitxoa ” Lar. [Eskualdunak] izpiritutsuak dira, bizitzen dakitenak, edo kortesak, eta zernahi harma suerteren erabiltzen trebeak, alegerak edo umore onetakoak, fixoak eta ongi eginak. ES 110. Sartu zire aldare nausiko kapillan bi mutil gaste fixoak eta galantak (304). ‘De bello aspecto y hermosos’. LE-Ir.
5. (Ref. a cosas). Apropiado, óptimo. Orain da muga fetxoa oneratzeko. “Aptum tempus” . SP Imit I 22, 5 (Ch orai da denbora ziñziñez konbertitzekoa).
6. fixo, fitso (S ap. Lrq; Gèze), fijo. Fijo. “Adj., fixe” Gèze. Cf. fitsatu. Señale fixoa eztagola Jangoikoa zeurekin (AN, s. XVIII). FLV 1992, 302. Dauzka estankuak / prezio fijuak. MendaroTx 84. Emakume denen arpegietan / halako animalikeria somatzen dut / zoramena, arpegi-idorra, mirada fijoa. Lasa Poem 70. Baña zuretzako bi ordu geiago fijo eguneroko jarri dizkizugu. Albeniz 222. En DFrec hay 5 ejs.
Zuen artean sumindura nahiz fidagaiztasun amiñi bat geratzen bada, ezaba ezazue lehenbailehen, legamia gaiztoa baita eta goiz edo berandu zoritxarra eta Estatuaren hondamendia ekarriko bailizkizueke. [Gizakien arteko desberdintasunaren eta oinarriei buruzko mintzaldia, Jean-Jacques Rousseau (Juan Kruz Igerabide), EHU – Limes bilduma, 2007]
Reply