fidel

adj. Leiala.  (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

fidel. Tr. Su uso es frecuente tanto en los dialectos septentrionales como en los meridionales en su empleo como adjetivo, aunque al Sur es casi exclusivo de catecismos y bersolaris; el uso sustantivo falta en los textos occidentales, aunque se encuentra en Cardaberaz. En los dialectos septentrionales aparece siempre fidel , mientras que al Sur la forma más general es fiel (piel fB Ic I 84 y Zab Gabon 108).

1. (L, BN, S; SP, Urt III 299, Ht VocGr 361, VocBN, Gèze, Dv, H), fiel (Lcc, Lar, Añ, H), piel. Ref.: Lh; Lrq . (Adj.). Fiel. “Fiel cosa, gauza fiela ” Lcc. “Qui est loyal à garder sa foi, sa parole, sa promesse” H. v. leial. Eure benedikzionea emaiten drauealarik eure zerbitzari fidel Abrahami. Lç Ins B 7r. Zure zerbütxari eta aizo fidela. Etchart 3.2r. Aditzen dut giristino fidel guztiek badutela parte batak bertzearen orazinoetan. Mat 71. Jainkoaren zerbitzari fidela. SP Imit III 49, 5 (Ch leiala, Ol zindoa). [Justiniano] zeruko erresumen begirale fidela. ES 145. Ea, arima fiel zorionekoa, alegera zaite. Cb Eg II 105 (Dv LEd 190 fidel). Sen Grat misteriuen dispensazale hanitz fidelia [sic] . UskLiB 142. (27 fidel) Agiri da gure uri noble, leial, errutsu eta beti piela. Zab Gabon 108. Zakurrari ogi puska batzu emanik, luze-luzea etzaten [zen] bere zaintzale fidelaren gerizan. Zub 26. Ene bihotzak eman dezaken amodio guzia hiretzat daukeat. […] Hire maite fidela. Mayalen. JEtchep 68. Sexuan lanak bestekin egin, / kanpokoentzat fidela. Ayesta 124. Ene biotza, bizi naizeno, izanen zaizu fidela. Xa Odol 115. v. tbn. Harb 394. EZ Eliç 391. Hm 161. Tt Onsa 125. FPrS 2. Gç 190. He Gudu 122. Mst III 10, 6. CatLan 52. Iraultza 27. Xarlem 1180. JesBih 445. CatLuz 40. Etch 82. Jaur 204. Bordel 65. Izt C 498. Hb Esk 161. CatS 120. Elsb Fram 184. Ip Hil 146. Arb Igand 181. CatJauf 27. LuzKant 59. Balad 181. Ox 193. Etcham 131. SMitx Aranz 120. Mattin 42. Fiel: Bet 3. Ber Trat 70r. Cap 146. CatAnz 6. VJ 4. OA 43. El 61. Iraz 2. CatBurg 3. LE Prog 108. Añ CatAN 76. Gco I 427. CatB 32. CatLlo 27. CatBus 3. CatAe 2. CatSal 3. CatR 31. Xe 387. Ud 137. Otag in FrantzesB II 129. CatUlz 34. Tx B III 73. Erkiag BatB 104. Fiyel: CatLlo 99. (Uso pred.). v. FIDELIK.
Iesus bethi ere fidel dago. SP Imit II 1, 2. Nola neure yende gustiak ditudan fidel neure gogara. (1664). ETZ 48. Nazioneak fidel zaitu bere zerbitzari. Iraultza 79. Fidel egon ditela / Elgarren artian. LuzKant 71. O, Maria, […] fidel egon nahi gütüzü gü ere. Ip Hil 166. Haren familia egon zen Jainkoari fidel. CatJauf 32.
v. tbn. Fidel egon: Elsb Fram 100. Etcham 236.

2. (H), fiel (Lcc, H). (Sust.). Fiel; cristiano, creyente. “Fielmente, fiela legez ” Lcc. Cf. fidelsa. Zer konkordia du Kristek Belialekin? Eta zer parte fidelak infidelarekin? Lç 2 Cor 6, 15 (He fidelaren eta infidelaren artean, TB fidelak; Ol siñestun ). Ungi ethorri, fidel eta adiskide maiteak. EZ Man I 87. [Apezak] fidel guziei exenplu […] emaiten deraue. SP Imit IV 5, 3 (Ch poblu giristiñoari, Ol doibatzari). Bere fiel edo kristau maite bat. Cb Eg II 157. Apostoluek eta lehen mendetako fidelek egiten zituzten berthutezko obrak. Mih 92. Zeren Jinkua fidelen aita komüna baita. CatLan 69. Bere meza eta ofizioa / fidelentzat erraten tuena. Iraultza 23. Hura da Elizaren eta fidel guzien arartekoa. Jaur 369. Fidelak oro eztira khorpitz bat baizik. CatS 34. v. tbn. Hm 76. Tt Arima 130. Gç 53. ES 144. Ch III 18, 3. Mst XIV. Mercy 17. AstLas 70. JesBih 390. UskLiB 17. MarIl 13. Hb Egia 112. Lap 323 (V 147). Ip Hil 100. Arb Igand 175. Fiel: LE Prog 104. Naiz zure zerbitzaria eta fidela eta zure senarra (Oiartzun, 1664).ETZ 50.

FIDELIK (Ser, mantenerse, etc.) fiel. Kantari, pilotari, oro dituzuna, / euskara maiteari fidelik zaudena. Xa Odol 153.

Sinonimoak: izond.

[leiala]: kirmen, leial (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es izond. fiel, leal
fr izond. fidèle, loyal, -e
en izond. faithful, loyal
port izond. fiel, leal

Testuinguruan

-Gabon, entzule fidel guztiok! [Ostiralak, Jon Arretxe (Elkar, 2000), Ereduzko Prosa Gaur]