Tagged: I Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 10:40 pm on 2021/04/26 Permalink | Reply
    Tags: I   

    isilune 

    1 iz. Isiltasunezko une edo denbora laburra. Ik. isilaldi. Hiru segundoko isiluneak. Beste isilune baten ondotik, Gaston berriz hasi zen. 2 iz. Mus. Iraupen zehatza duen une batez soinua etetea, iraupenaren araberako ikurraz adierazten dena; eten hori adierazteko erabiltzen den ikurra bera. Kortxeaerdiko isilunea. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    isilune. (V, G), ixilune (V-gip), ixiluna (V-gip), isilgune (Lh, que cita a Dv), ixilgune. Ref.: A (isillune); Iz ArOñ (ixílluna); Etxba Eib (ixilunia); Elexp Berg. Momento, tiempo de silencio. v. isilaldi.

    *Isil-unerik eztaukan aia. Azc PB 31. Ixilune baten ondoren neskaren erantzuna. Anab Usauri 141. Illerriko antzeko ixilgunea izan zen. Or Mi 92 (Eus 82 isilgune). Usparitxa jauregi inguruan isillune bat dago otska. EgutAr 17-11-1960 (ap. DRA). Tarteka-tarteka ixil-une nabarmen batzuek egiñaz bertso-errenkada batetik bestera. Lek SClar 105. Ixilune lotsakor baten ondoren. Etxde JJ 164. Ixilune luze hau Frantziako Erreboluzio handiak hautsi zuen. MEIG I 251. Bere burutapen eta ixilgune biren arten. MEIG IX 133 (en colab. con NEtx). En DFrec hay 4 ejs. de ixilune y 3 de isilune.
    v. tbn. Mde HaurB 10. Lab SuEm 191. Erkiag Arran 173. Ixilune: TP Kattalin 191. Lab EEguna 92. Urruz Zer 115. TAg Uzt 94. EA OlBe 56. Zait Sof 84. Txill Let 90. Osk Kurl 67. Gazt MusIx 70. Lasa Poem 95. Ataño TxanKan 127. TxGarm BordaB 79.

    Sinonimoak: iz.

    [isilaldia]: isilaldi (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (momento de) silencio, pausa
    fr iz. temps de silence, pause
    en iz. silence, pause
    port iz. silêncio, pausa

    Testuinguruan

    Isilunea eta sirenak izan dira Gernikan bonbardaketaren 84. urteurrena oroitzeko [Ibaizabal magazina, bilbohiria.eus (2021-04-26) moldatua]

     

  • Maite 9:48 pm on 2021/04/22 Permalink | Reply
    Tags: I   

    inkatu 

    da/du ad. Bizk. || inkatu, inka/inkatu, inkatzen|| Itsatsi, finkatu. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    inkatu.

    1. (Lcc (-adu), Lar, Añ, Hb). Hincar, clavar. Begiok irekazu gutxi baten, / eta inka ezazu orrerean / zeure sierbo onen biotzean. Lazarraga (B) 1154vb. Ontzitik bereala / egiñik atera, / inkatzen du lurrean / Kristoren bandera. AB AmaE 161. Judeguak atxian egin eben zulua, kurutzia jaso ta inketako. Izur JerOs 51. Atzera hasten ziran txandaka, lehen bezela makhilak inketan, bat erori arte. Osk Kurl 74. Hincar (las rodillas).
    Belaunok neben inkadu. Lazarraga (B) 1179vb.

    2. (-au V-ger-m), inka (V-arr-ple-ger-m). Ref.: A (inka, inkau); CEEN 1972, 54; Zubk Ond. Pegar, adherir. “Apegar una cosa a otra” A. “Inka (V-ger), inka eutsozan, le imprimió (dos sellos)” CEEN 1972, 54. “Fijar, pegar” Zubk Ond.
    Inkau egizuz sendo nire bijotzian Jesus kurutzian josijaren zaurijak. Ur MarIl 110. Ezeban beren burua lokatu al izan, orma-kontran norbaitek inkata legez eukan gorputza. A BeinB 88. Berba oneek ain inkaurik eta josirik geratu jakozan Luiseri bere biotzean. Itz Azald 137. Zeure soñari / gogor inkaurik eguan / soñeko deuna. Enb 103. Lapak atxari lez euren . entxufeai inkata, langilleen lepotik polito biziten ikasi dabe. Eguzk GizAuz 86. Ostatu sostorreko oeko izarak […] ederto asko inkauten yakaz egunaren etorreran. Erkiag BatB 153. Soñekue besuen inkauta odol gogortuagaz. Gerrika 23. Fijar, colocar. Krusallua goi aldean ipiñi edo inkauten genduan. Etxabu Kontu 205.

    3. (R ap. A ), ingatu (V-ple-arr-oroz ap. A). “Apelmazar, pisotear” A.

    4. “Inka, moskortu, emborracharse” Zubk Ond.

    Sinonimoak: ad. Bizk.

    [itsatsi]: erantsi, itsatsi, kolatu, lotu, atxiki Ipar., eratxiki Ipar., pegatu Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) da/du ad. (B) fijar(se), pegar(se) (2) du ad. (B) pisotear, aplastar
    fr (1) da/du ad. (B) fixer, accrocher (2) du ad. (B) piétiner, aplatir, écraser
    en (1) da/du ad. (B) attach, affix, stick (2) du ad. (B) step on, trample, squash, crush
    port (1) da/du ad. (B) prender, colar (2) du ad. (B) esmagar, esmigalhar

    Testuinguruan

    Ni zinera joana nintzen, baina pelikula amaitu baino lehen etxeratu nintzen atzeko ilarako mutiko batek txiklea inkatu zidalako koletan, eta txoria eta gantxoak eta dena txaplata eginda neuzkalako. [Hezurren erretura, Miren Agur Meabe (Susa, 2019)]

    Irudia: mejorconsalud.as.com

     

  • Maite 11:27 pm on 2021/04/13 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ipurdiko 

    iz. Ipurdian hartzen edo ematen den kolpea. Ipurdiko ederrak hartu zituen umetan. Emazkiozu ipurdiko batzuk, ea isiltzen den. Erori eta egundoko ipurdikoa hartu du (Ik. ipurkada). (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ipurdiko. (V-gip; Lcc; -ph- Dv, H), eperdiko, epurdiko (AN-larr), purdiko (B). Ref.: A (purdiko); Asp Leiz (epurdiko); Etxba Eib; Elexp Berg. “Nalgada” Lcc. “Iphurdiko bat ematea, donner un coup de pied au derrière” Dv. “Culada, golpe en el trasero” A. “Azotes en el trasero” Etxba Eib. Ipurdiko bana, / ¡qué bien merecido! Aq p. 88. –Ni nak arrantzalia eta arrapatzen dizkiat… –Ipurdiko ederrak. Iraola 99s. Antxe artua naiz amaika ta amaika ipurdiko. EG 1955 (1-2), 6. Gaur eskatzera baator, a zer eperdikoak! EgutAr (ap. DRA). Sokarekin ipurdikoak ematen asi zan. JAzpiroz 141. En DFrec hay 2 ejs. de ipurdiko. (V-gip, G-azp), epurdiko (AN-larr), ipurko. Ref.: Asp Leiz (epurdiko); Etxba Eib; Gketx Loiola; Elexp Berg. Fracaso. “Ipurdiko ederra artu, se dice significando haber tenido serio menoscabo o derrota” Etxba Eib. Lengo epurdikuak sendatzen / badaukate zer egiña [arraunlariyak] . Auspoa 61, 113. (tbn., con alguna ligera variación, en Uzt LEG I 47) Datorrena datorrela ondoren, ezterizkiogu joan dan urteko ipurkorik izan ditekenik. ZArg 1957, 247. (ap. DRA) A zer ipurdikoa izan zu(e)n! (AN-ulz) ‘Zer erorikoa, zer galtzea, zoritxarra’ . Inza NaEsZarr 927. Ipurdiko gaitza izan du. (AN-5vill) ‘Kalte edo ezbear aundia’ . Ib. 1812. (V-gip, G-azp-goi, AN-gip-5vill, BN-arb ap. Gte Erd 77). Desilusión. “Ipurdiko ederra eman du orrek (G-azp, AN-gip), ipurdiko ederra artu zuen (AN-5vill)” Gte Erd 77.

    Sinonimoak: iz.

    [ipurkada]: ipurdikada, ipurkada, mokorkada (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. culada; azote [en las nalgas]
    fr iz. coup de pied au derrière
    en iz. spanking
    port iz. queda cômica

    Testuinguruan

    Erori eta egundoko ipurdikoa hartu du. (Hiztegi batua)

     

  • Maite 9:02 pm on 2021/03/23 Permalink | Reply
    Tags: I   

    infernuratu 

    da/du ad. infernuratu, infernura/infernuratu, infernuratzen || Infernura joan edo eraman; infernura kondenatu. Zerua galdu eta infernuratzen banaiz, zer izango da nitaz? Bere harrokeria handiak infernuratu zuen Satan. Infernuratuz gero, ez da bekaturik barkatzen.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ifernuratu (Lar, H; -ra SP, Dv), infiernuratu. Ir al infierno, condenarse. “Ifernuratzea, aller en enfer. […] Infernurako naiz, j’irai en enfer” SP. “Infernar” Lar. “Hil bezain sarri ifernurako da gaixtagina” Dv. “Aller, aboutir en enfer” H. Tr. Lo únicos ejs. claros de part. infernuratu son los de Añibarro, Jauregui y Arrue. En los primeros testimonios parece predominar el part. ifernura. Ifernuras gero ezta bekaturik barkatzen. Ber Doc 124v. Ifernuratzea. (tít). EZ Man I 93. Orduan hek guztiak ifernura ziren. Ax 141 (V 93). Baldinba ez ahal naiz hunengatik, […] hunein erraxki egin dudanagatik ifernurako? Ib. 57 (V 37). Kita bekhatua, beraz, / ez ifernuratzeko. Arg DevB 17. Zerua galdu ta infernuratzen banaz, zer izango da nizaz? Cb Eg II 22 (Dv LEd 53 ifernuratzen). Orduan bere lotsaz gorde zitubezala pekatubak, ta infernura biar ebeela Jangoikuak osatu ezpalitu. Mg CO 202. Aitortu zion bere agintari edo buru zuanari, nola betiko infernura zan. AA III 289. Zeure nai izatez edo zeure erruz infernuratu zindezke beti betiko. Jauregui 239. Bere serbitzuan iraun duenetako iñor sekulan gurekiñ infernuratu eztala. Arr May 161. Andre Mariaren serbitzari bat inpernuratzea ezin diteken gauza da. MAtx Gazt 99. (Aux. trans.).Llevar al infierno. “Ifernurako zaitut, je vous envoyerai en enfer” SP. “Jeter, mener en enfer” H. Deabruak berak bere ez eban egin obrazko pekaturik zeruan, ezpada pensamentuz ta gogoz. Onek infernuratu eban. Añ MisE 153. [Jangoikuaren legiak] infiernuratutzen ditu / orrelakuak denak. Yanzi 102.

    Sinonimoak: ad.

    [damnatu]: kondenatu, damnatu zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es da/du ad. (Erl.) condenar(se), ir al infierno
    fr da/du ad. se damner
    en da/du ad. be condemned, be damned
    port da/du vpr (Rel) ir para o inferno

    Testuinguruan

    Bere harrokeria handiak infernuratu zuen Satan. (Hiztegi batua)

     

  • Maite 10:21 pm on 2021/03/22 Permalink | Reply
    Tags: I   

    isuri 

    isuri 1

    1 du ad. Ontzi batetik, barruan daukan isurkaria atera. Pegarretik ura isuri. Ardoa ontzi batetik beste batera isuri. Ura umearen burura isuriz.

    2 du ad. (Hedaduraz). Negar malkoak isuri. Bere odola isuri zuen gizon guztien onerako.

    3 du ad. Irud. Isur ezazu zeure bihotza, ura bezala, Jainkoaren aitzinean. Isurtzen ditu hartzailearen ariman graziaren dohain miragarriak.

    4 da ad. (Errekez edo ibaiez mintzatuz). Urumea ibaira isurtzen diren errekak.

    5 (Partizipio burutuan, dagokion osagarriak -ra atzizkia hartzen duela). -ra lerratua, -ra makurtua. Ik. erori 6. Gizonaren gogoa gaizkira isuria da. Emazteetarik begiratzeko, haietara ez hain isuria eta eroria egoteko. || (Izenondo gisa). Adimendu eder bat, memorio handi bat eta borondate onera, ohorera eta prestutasunera erori bat, isuri bat.

    isuri 2

    1 iz. Isuri den gauza; isurtzea. Ik. isurtze; isurketa. Zeruetako isuria. Idiak gaitz hori duenean, ezagutuko duzue haren isurietan. Inoizko petrolio isuririk larriena izan da Filipinetan.

    2 iz. Jaidura, joera. Ez dut oraingoxea euskaraganako isuria. Nik, berriz, literaturara nuen isuria. Oraingo isuriak bestera garamatza. Euskal foruen erlijio-isuria.

    3 iz. Isurialdea (teilatu edo kidekoetan). Isuri biko teilatua.

    4 iz. Gorputzeko barrunbe batean likido bat ohiz kanpoko neurrian pilatzea edo bertatik isurtzea. Mexikon hil zen, buruko isuri baten ondorioz, ekainaren 25ean.

    (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    isuri ad.    

    [jarioarazi]: jariatu, jario Heg., esuro zah., erion Bizk. g.e.

    isuri iz.    

    [isuri dena]: fluido, jariakin, jariakari g.e.    

    [jaidura]: jaidura, joera, jaugin Ipar., pendura Ipar., jas Bizk., jaiera Gip., enjogidura Zub., gano Zub., aiher g.e., isurki g.e., natu Heg. g.e., jit Bizk. g.e., mendu Bizk. g.e., aiherkunde Ipar. zah.    

    [isurkia]: isurialde, isurki    

    [jarioa]: jariatze, jario, erion Bizk. g.e.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es isuri 1 || (1) da/du ad. verter(se), derramar(se), esparcir(se) (2) da/du ad. manar, fluir (3) da/du ad. caer(se); desprender(se) (4) da/du ad. [gasak, substantziak] emitir (5) da ad. desaguar, desembocar|| isuri 2 || (1)  iz. vertido, derramamiento, flujo; escape, fuga, pérdida (2) iz. vertido (3) iz. (Eraik.) vertiente, pendiente (4) iz. (Med.) derrame (5) iz. propensión, inclinación, afición (6) iz. [gasak, substantziak] emisión (7) iz. (Psikol.) sesgo
    fr isuri 1 || (1) da/du ad. (se) couler, verser ; renverser ; déverser (2) da/du ad. jaillir, verser (3) da ad. [ibaia] se jeter || isuri 2 || (1) iz. déversement, écoulement, rejet, dégorgement ; fuite (2) iz. [teilatuarena] versant, pente (3) iz. penchant ; être porté, -ée à (4) iz. (Med.) épanchement, effusion
    en isuri 1 || (1) da/du ad. to pour; [sarritan ustekabean] to spill; to dump, to discharge (2) da/du ad. to shed; to flow (3) da ad. to flow, to empty, to discharge || isuri 2 || (1)  iz. pouring; spill, spillage; leakage; flow; dumping, discharge (2) iz. [teilatuarena] slope; incline

    Testuinguruan

    Erupzioaren irudi ikusgarriak hartu dituzte, baina Bjorn Steinbekkek grabaturikoek ez dute parekorik. Drone batekin, laba isuriari jarraitu dio, lurraren azpitik ateratzen den kraterreraino. [Islandiako erupzioaren irudi ikusgarriak hartu dituzte, drone batekin, Edu Lartzanguren (berria.eus, 2021-02-22)]

     

  • Maite 9:31 pm on 2021/03/21 Permalink | Reply
    Tags: I   

    irarri 

    irarri, irar, irartzen || 1 du ad. Gai gogor batean lanabes puntadun batez marraztu. Ik. grabatu1 1. 2 du ad. Gai gogor baten azalean hozkak eginez, marrazki bat egin, gero, inprimatze lanez aldakiak egiteko. Igeltsuan irarritako lerroak. 3 (Partizipio burutua izenondo gisa). Marrazki irarria. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1. (Bera, BeraLzM), irarritu. Imprimir. (Neol. de AG creado en 1897; v. NeolAG). v. inprimatu. Ingurti au asi da irartzen 1897-ko Otsallako 15-an. AG 1066. [Euskel-itz-neurtubak] irarrita bezela 1545 arte etzaizkigu azaltzen. EEs 1913, 194. Izaten dira irarritako iduri-egiñak, Zenbatzeak nola egin […] agiriaz. ForuAG 279. Irartzeko berunezko izkiak erabiltzen dira. LzM Xabi 106. Idaztiak […] irarkiñez irarriak egiten dira. Ib. 106. Egunerokoan irartzerakoan akats bat izan zuan. EAEg 14-12-1936 537. Beldur naiz ezin irar dezakela Gipuzkoan zentsura gatik. Mde Pr 193. v. tbn. GMant LEItz 59. Arbelaitz EEs 1924, 145. Enb 196. TAg GaGo 52. Ldi IL 66. Ir YKBiz 545. Irarritu: EgutTo 20-3-1918 (ap. DRA). + erarri. Grabar. “Itz berria da erarri, jarri-tik artua” A Ardi 151. Egun aundia, urrez erartzeko eguna. A Ardi 55. Lorategiko edur zurijan / irarri zendun neure irudija. Laux BBa 64. Artzain irarrijoi. “Pastor esmaltado”. Laux AB 31. Nere maitasunak egari eta zuaitz xamurretan irarri. “Tenerisque meos incidre amores arboribus”. Ibiñ Virgil 63. Igeltsu eta berunetan irarritako lerro eta galdor-jokoetan. “Grabados en yeso”. MEIG IX 136s (en colab. con NEtx). En DFrec hay 2 ejs. de irarri. Grabar (sonidos). Or ikusten dezute Joxe-Mari. Las golondrinas-en eresertia arteztutzen, erestelkiñari (gramófono) irarri edo ezarteko. Garit Usand 44. (Fig.) Umetandikan biotz-erdian irarrita antxe / daramat zure irudia. Jaukol Biozk 46. Bibliagandiko aztarren nabari au, ordea, ezta Fray Luisen egintzan greziar ta latindar aitorrek irarritakoa bezanbat. Gazt MusIx 62. v. tbn. TP EEs 1927, 31. Eguzk GizAuz 97. Mde HaurB 53. Or QA 184.

    2. (Part. en función de sust.) Okintzak; Bizartegiak […]; Irarriak (periodistak). “Prensa” . EAEg 18-10-1936 79.

    Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [inprimatu]: inprimatu, moldizkiratu g.e.    

    [bernuzatu]: gubiatu, zizelkatu, bernuzatu Ipar., grabatu g.e., otailutu g.e.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) du ad. imprimir (2) du ad. [diskoak…] grabar (3) du ad. (Art.) grabar
    fr du ad. imprimer, graver
    en du ad. to engrave
    port (1) imprimir (2) gravar

    Testuinguruan

    Nik gehiagotan entzun izan dudan arren, nire memoria akustikoan entzunaldi hori dago irarrita. (Mikel Antza)

     

  • Maite 10:28 pm on 2021/01/29 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ikuztegi 

    iz. Ipar. Zerbait, bereziki arropa, ikuzten den lekua. Zoaz eta garbi zaitez Siloeko ikuztegian.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ikuztegi. (Dv, A). Lavadero. Garbi zaite Siloeko ikhuztegian. HeH Io 9, 7 (Lç ikhuzgarri, He mainho). Beste paretaren alderik harmairu bat gorattoa eta xokoratago lavabo ikuztegia.Larre ArtzainE 198. “Purgatorio […], suzko ikuztegia” Añ.

    Sinonimoak: iz. Ipar.

    [garbitegia]: garbileku, garbitegi, garbitoki, ikuzgarri Ipar., latsagia Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es  iz. (batez ere Ipar.) lavadero; lavandería
    fr iz. (ancien) lavoir
    en iz. laundromat, washing place
    port iz. (de ropa) tanque, lavanderia

    Testuinguruan

    Zoaz eta garbi zaitez Siloeko ikuztegian.  (Hiztegi Batua)

     

  • Maite 10:57 pm on 2020/12/13 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itopuntu 

    iz. Mekan. Atzera-aurrerako mugimendua duten motorretan, pistoiak, zilindroaren bi muturretako batean dagoenean, duen egoera. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.

    [lokagune] : lokagunea (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. (Autom.) punto muerto [de una biela] (2) iz. (Ekon.) punto muerto, umbral de rentabilidad
    fr point mort
    en (gear) neutral; dead point
    port (Aut.) ponto morto

    Testuinguruan

    Beste behin, esperantzarik gabeko desesperantzan itota, bainatu, bizarra egin, jantzi eta gosaltzera irten zen; itopuntutik irteteko moduren bat bilatu nahi zuen. [Litxarreroak, Thompson, Jim (Miel A. Elustondo), Igela, 2013]

     

  • Maite 10:49 pm on 2020/12/08 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ipurtaztal 

    iz. Galtza-barrena; barrena.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    Bajo del pantalón. Cf. aztal (8) y (9). Legor juan eta blai / egiñ geienetan, / lokatz-talo galantak / ipurtaztaletan. Olea 27.

    Sinonimoak: iz.

    [galtza-barren] : barren, behe, behealde, azpildura (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. bajo del pantalón
    fr iz. ourlet
    en iz. hem, bottom
    port iz. (de roupa) barra, bainha

    Testuinguruan

    Legor juan eta blai / egiñ geienetan, / lokatz-talo galantak / ipurtaztaletan. Olea 27. (Orotariko Euskal Hiztegian)

     

  • Maite 10:47 pm on 2020/10/05 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ilaun 

    1 iz. Paperaren, lastoaren edo kidekoen errautsa; ikatzaren gainean egiten den errauts zuria. Berehala ikatzak ilaunez betetzen dira. Bilaka bedi ilaun, ke. Munduko ondasunak lasto-ilaunak direla. 2 iz. Kearekin igotzen den zatikia; airean igeri gelditzen den gai xehea. Artile-ilaunak. Eskale gaixo honek bost ilaun irentsi du liho jotzen! 3 adj. Bizitasunik, indarrik, funtsik edo iraupenik gabea. Ik. ahul; geldo. Aztarna hutsal eta ilaunak. Gizon hits ilaunak. Argalak, ilaunak, ezdeusak garela. Lerro ilaun hatsik gabeak. Zer biziera ilaun, gertaera gabekoa berea! Atsegin ilaun batengatik. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    iz. [errautsa]: geldo

    izond. [geldoa]: gatzgabe, gatzgabeko, gatzil, gelbera, geldo, geza, motel, bano Ipar., malin Ipar., torta Ipar., keto Bizk., gatzotz Zub., zilin Ipar. g.e.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) izond. frágil, débil, pusilánime; efímero, -a; fugaz; vano, -a; inútil; insustancial (2) 1  iz. pavesa, favila; 2 iz. ceniza 3 iz. lanilla, pelusa, tamo, tomento
    fr (1) izond. faible, impuissant, -e ; inerte, éphémère, inutile (2) 1  iz. flammèche, brandon 2  iz. cendre
    en (1) izond. weak, frail, fragile; ephemeral; insubstantial (2) iz. ash

    Testuinguruan

    Ilaunezko hartzak haurren jostailu maiteenak bilakatzen dira. [Hartzaren figura euskal kulturan, Iker Üthürralt]

     

  • Maite 11:08 pm on 2020/09/30 Permalink | Reply
    Tags: I   

    idoki 

    idoki, idoki, idokitzen 1 du ad. Ipar. Atera; erauzi. Zulo honetarik nik idokiko haut. Kanpora idoki zituen guztiak. Ezpata idokirik. Erroetatik idokitzen den landarea. Etsaien mendetik idoki nazazu. Gogoeta honetatik zerbait fruitu idoki ahal dezadan. Zure begiak gaizpidea ematen badizu, idoki ezazu eta urrun aurtiki ezazu. 2 du ad. Ipar. Kendu. Ik. edeki. Idoki iezadazu, arren, bizia. Oinazeak loa idokitzen du. Estalkia idokitzen dionean. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: ad. Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [atera]: atera, ilki Ipar., jalgi Ipar., edeki Ipar./Naf. g.e.    

    [erauzi]: erauzi, irazi Ipar.    

    [kendu]: edeki, kendu

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) da/du ad. (Ipar.) salir; sacar; extraer, arrancar (2) du ad. (Ipar.) quitar, retirar; arrancar
    fr (1) da/du ad. (Ipar.) arracher, tirer, sortir (2) du ad. (Ipar.) enlever, ôter
    en
    port

    Testuinguruan

    Joanttok nekez irakur zitzakeen zigor desberdinak bildu zituztenen izenak, eta bi emazteenak aurkitu zituenean, errabiak harturik, orrialdea idoki zuen eta esku artean zimurtu. [Hautsi da katea, Toti Mtz. de Lecea / Elena Touyarou (Erein, 2004)]

     

  • Maite 11:52 pm on 2020/09/28 Permalink | Reply
    Tags: I   

    inhabilitatu 

    iz. gaitasungabetu.  (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.

    [inhabilitatu] :  v.tr. (Der.) gaitasungabetu; gaitasunik gabe utzi, ezgaitu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. inhabilitar
    fr iz. interdire
    en iz. bar, disqualify
    port iz. inhabilitar

    Testuinguruan

    Quim Torra Kataluniako presidentea inhabilitatu du Espainiako Auzitegi Gorenak [berria.eus, I. Alberdi/G. Berasategi (2020-09-28)]

     

  • Maite 11:26 pm on 2020/09/17 Permalink | Reply
    Tags: I   

    izerdi-flotan 

    iz. Izerdi-patsetan.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    Sudando. v. IZERDI-FLOTAN.

    Sinonimoak: iz.

    [izerdi-flotan] : izerdi-patsetan, izerdi-koipetan, izerdi lametan, izerdi peletan

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es adb. sudando copiosamente, sudando a mares
    fr adb. transpiration abondante
    en adb. sweating profusely
    port adb. suando profusamente

    Testuinguruan

    Hor ibili naiz, ohean, ezker-eskuin, ezinean, gorputz-adarrak, salbuespenik gabe, urduri antzera, begirik ezin itxi, lehengo erromeria haietako txitxi-burruntzien modura bueltaka batera eta bestera, eta bero, izerdi patsetan, izerdi flotan. [«Nahikoa da, demonio!», JULEN MURGOITIO / GARA [Iritzia]]. Egungo Testuen Corpusa.

    Izerdi plotan altxatu naiz. [Erreka haizea, Sonia González (Susa Literatura)]

     

  • Maite 11:45 pm on 2020/08/25 Permalink | Reply
    Tags: I   

    isipu 

    1 iz. Elizetan ur bedeinkatuaz ihinztatzeko erabiltzen den tresna. Busti zuen isipua ur bedeinkatu ontzian. 2 iz. Zurdakia; eskuila. Haginak eta hezurrak hartu, isipu fina pasatu eta azterketa kimikoak eragin. 3 iz. Iturengo eta Zubietako joaldunek eskuan eramaten duten tresna, zurezko gider luze batez eta hari lotuak diren zaldi buztanen ileez osatua dena. Joareak ongi jantzita, tunturroak zuzen eta isipua dantzan. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    isipu. isopu (Lcc), hisopo (Lar→Chaho, Hb; i- Añ, H), ixopo, hisopa (Hb; i- H), hisope (Lar, Hb), ixapo, izepo (V-m, G, B ap. A ). Hisopo. “Ysopo para rociar” Lcc. “Hysopear, hisopeaz, hisopoaz busti ” Lar. ” Izepo (V-m, G, B), hisopo??” A. Graziaren hisopoaz / othoi busti nazazu. EZ Eliç 330. Garbi nazazu hisopoaz. Gç 46. Libera me, Domine kantatzean, / ez busti ixaporik urean. JanEd I 137 (130 isopo, 132 isopa). Aurthiki hisopaz […] ur benedikatua. Elsb Fram 135. Medikuak agindu litzakean erremedioakin bear bezela igortziaz [eztarria] izipu txiki batekiñ. Aran-Bago ManMed 230. Buruan eman zako isipuas kaska bat. A Aezk 202. Ixopoa? ori dek arma apaizentzat. Lab EEguna 110. Busti eban isopua ur-bedeinkatu-ontzian. Bilbao IpuiB 147. v. tbn. Or Eus 110. Isopo: Berron Kijote 75. Isopu: Iraola 92. Hisopa: Hb Esk 205.

    + isopu, hisopo (Hb; i- H), hisopa (Hb; i- H). Hisopo (planta); rama de hisopo.
    Hisopoaren inguruan ezarririk. Lç Io 19, 29 (He hisopa adar, LE isopo, Dv hisopozko makhila, Ker isopo-adar; Ol seska, IBe kainabera). Hisoparekin bai liburua bai populu guzia ihizta zitzan. Lç He 9, 19 (Ker isopu; Ol itzebelar). Alzifretik hisopara belhar guztien berria. EZ Man II 81. Isopa da halaber belhar bat beberina iduri duena. Mong 594. Gero hartuko duzue isopo buket bat. Urt Ex 12, 22. Egizü lehenik salda bat / malbaz, gimaubaz / merkürialaz, parietara / hisopa eta arrüda […] / eta mühüilü aziz. StJul ms. 50v. Artu zuan Moisesek isipu bat. Ub 31. Belogi bat artu ta ozpiñez ase zuen, ta isopo-aga batean yarririk, edatera eman zion. Ir YKBiz 506.

    ixipu (G-to ap. Iz To; G-azp), hisopa. Escobilla (en forma de hisopo). ” Ixipuba, la brocha del albañil” Iz To. ” Izipua da igeltzeroak paretak zuritzeko erabiltzen duten eskobila (brocha)” Vill in And AUzta 43n.
    Ortzak garbitzen zitunean bereala bere arrebaren gelara joaten zan ixipua eramatera. JAIraz Bizia 21 (‘cepillo de dientes’ ?). Tira nion bonbari… / Arek, berriz, fallo: / ez erratz, ez isipu / ta ez paper-rollo. Zendoia 89.

    isopo (G-nav ap. A), ixipu (G-to ap. Iz To), izipu, izapo (V-m ap. A), izepo (V-m, G, B ap. A). “Rabo de ganado” A. “Izepo (V-m, G, B), rabo de liebre” Ib. “Isatsa adirazteko, Lizartzan ixipua esaten dute” EgutTo 25-1-1920 (ap. DRA). “La cola de asno, vaca, etc.” Iz To. Astoa izateko atzeko izipua (buztana) bakarrik falta dau. And AUzta 43. isopu (AN-5vill ap. CarnIt 275 ).
    Cola de caballo atada a un mango de madera que lleva uno de los participantes en el Carnaval.

    Sinonimoak: iz.

    [ihinztagailua]: ihinztagailu, isopa Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1)  iz. (Heg.) [ihiztailua] hisopo, aspersorio (2)  iz. (G) brocha (3) iz. rabo, cola
    fr (1) iz. [ihiztailua] aspersoir (2) iz. blaireau (3) iz. queue
    en (1)  iz. [elizakoa] aspergillum, aspergill (2) iz. brush
    port (1)  iz. (Heg.) [ihiztailua] hissope (2)  iz. (G) (para pintar) broxa

    Testuinguruan

    Akuarelak pintatzeko isipu txiki horietako batekin, bederatzi egunez horma handi bat zuriz pintatzen jardun zuen. [Berria, 2011-04-08, «Dirua da gaur askatasuna», LOREA AGIRRE [Kultura]]

     

  • Maite 10:21 pm on 2020/08/18 Permalink | Reply
    Tags: I   

    iraunkor 

    1 adj. Irauteko joera duena, luzaroan irauten duena, eteten ez dena. Lizarraren zura gogorra eta iraunkorra da. Barojaren ezinikusiak ugariak eta iraunkorrak ziren. Adiskidetasun iraunkorraren zimendurik sendoena. Bake iraunkorra lortzeko. || Batzorde iraunkorra: halako maiztasunez biltzen dena eta ohiko arazoez aritzen dena. 2 adj. Oreka ekologikoa epe luzera bermatzen duena. Ik. jasangarri 2. Garapen eredu iraunkor baten alde. Laborantza iraunkor bat sustatzeko. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    *(gral.; SP, Lar, Añ, Dv, H), iraukor (L, BN, S). Ref.: A; Lh; Asp Leiz2; Iz ArOñ; Etxba Eib. Duradero, constante, permanente. “Perpetuo” , “permanente” Lar y Añ. “Stable, durable, persévérant” Lh. Tr. De uso frecuente desde el s. XVII. No se documenta en la tradición suletina. En DFrec hay 45 ejs., meridionales.

    Pazienzia behar bezain iraunkor bat erreparti diazadazun. Harb 248. Zer egin behar da erresolüzione hun hunen borthitz eta iraunkor egiteko? CatLan 147. Zegaitik deituten jako [grazia] iraunkorra edo abituala? CrIc 123. Adiskidetasun iraunkor baten zimendurik sendoena. Dh 246. Eliza bat, Setin’go zur iraunkorrez egiña. Lard 82. Aro ona ez da iraunkor, eta ez da nihoren begira egoten. Dv Lab 24. Bedar-solo iraunkorrak eralduteko. “Prados permanentes” . ForuAB145. Betirako dan gauz bat bazkun iraunkor batzuen eskuetan uztea asmaturik geunden. Ldi IL 147. Eurenez iraunkor diran gauzen jaun eta jabe izateko eskubidea. Eguzk GizAuz 93. Erabateko elbarri iraukorrak. “Incapacidad total permanente” . EAEg30-12-1936, 682 (ib. 30-12-1936, 682 iraunkor). Iraskuna egoki eta eroso jardun al izan dedin, derizkion aña Batzorde iraukor berezi izendatu ditzake Goi-Batzordeak. “Comisiones especiales permanentes” . Ib. 1-6-1937, 1737. Zipresen zura dezu iraunkorrenetakoa. Munita 90. Egur gogorra ta iraunkorra. Ostolaiz 73. Euskalkiak, edonongo dialektuak bezalaxe, uste baino iraunkorragoak baitira. MEIG VIII 107.

    (Ref. a personas). Firme; fiel. Adiskide egiazkoez, / Prestu, fiñ eta iraunkorrez. Gy 105. Emakume guzietatik leialena eta iraunkorrena. Lard 460. Izan bear geradela […] gere griñaen bridatze ta menderatzean iraunkorrak. Aran SIgn 47. Aldakor ta iraunkorrak, dollor ta maitagarriak, azpikeri zaleak eta beren ustea edozein umeri agertzen diotenak. Ag G 331. Guztijak nai nebazan lagun iraunkorrak. Laux BBa 66. Tarenton ainako iarraile iraunkorrik etzuen inon izan Pitagorak. Zait Plat 14. (Ref. a personas). Que vive mucho. Orduan dio Jinkoak [Elizari] eman, itxura guzien kontra, egundaino izan diren iraunkorrenetarik bat. HU Aurp 133.

    Sinonimoak: izond.

    [iraupentsua]: iraupeneko, iraupenezko, konstante, iraungarri g.e., iraupentsu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1)  izond. duradero, -a, durable; constante, persistente; perenne (2) izond. permanente (3) izond. (Bot.) perenne (4)  izond. (Ekol.) [substantzia, kutsatzailea] persistente (5) izond. (Ekol.) [jarduera] sostenible
    fr (1)  izond. durable, permanent, -e ; constant, -e ; ininterrompu, -e (2) izond. (Bot.) persistant, -e
    en (1) izond. durable, lasting, long-lasting (2)  izond. standing, permanent (3) izond. evergreen; perennial (4) izond. [substantzia, kutsatzailea] persistent (5) izond. [jarduera] sustainable
    port (1)  izond. persistente, duradouro (2) izond. permanente (3) izond. (Bot.) perenne (4)  izond. (Ekol.) [substantzia, kutsatzailea] persistente (5) izond. (Ekol.) [jarduera] sustentável

    Testuinguruan

    Haur Hezkuntzari eta Lehen Hezkuntzari dagokionez, talde iraunkorrak osatuko dituzte, eta talde horien parte izango dira haurrak eta haien irakaslea. [Ezingo dira hamar pertsona baino gehiago bildu Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan (Berria.eus, 2020-09-18)]

     

  • Maite 10:39 pm on 2020/08/15 Permalink | Reply
    Tags: I   

    irudiztatu 

    du ad. Irudiz hornitu. Egileak berak irudiztatutako liburua. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: ad (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [irudikatu]: irudikatu, iruditu, itxuratu Ipar., figuratu zah.    

    [irudiz hornitu]: ilustratu    

    [irudimenean eratu edo sortu]: imajinatu, irudikatu, iruditu

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) du ad. representar, simbolizar (2) du ad. dibujar, ilustrar (3) du ad. imaginar, concebir
    fr (1)  du ad. représenter, symboliser (2) du ad. illustrer (3) du ad. imaginer, concevoir
    en (1) du ad. [irudiz adierazi] to symbolize, to represent; to stand for (2) du ad. [irudiz hornitu] to illustrate (3) du ad. [irudimenean eratu] to imagine
    port (1) du ad. representar, simbolizar (2) du ad. desenhar, ilustrar (3) du ad. imaginar, conceber

    Testuinguruan

    Egileak berak irudiztatu zuen liburua. #gaurkohitza

     

  • Maite 8:33 pm on 2020/08/13 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ingerada 

    iz. Zerbaiten irudia mugatzen duen lerroa. Ik. silueta; soslai. Zeharkako argiak nabarmendu egiten ditu objektuen testura eta ingeradak. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.

    [ingerada]: silueta, soslai, profil

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ingerada. ingerada . “(V-ple), contorno” A. Cf. inguru .

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es contorno [silueta]
    fr silhouette
    en silhouette
    port contorno, silhueta

    Testuinguruan

    Urrunago, lantegiko tximiniak zeuden, eta euren atzean, lausotu samar, kanpandorre baten ingerada zorrotza. [Zoririk ez, Imre Kertész / Urtzi Urrutikoetxea (Elkar, 2003)]

     

  • Maite 7:33 pm on 2020/07/31 Permalink | Reply
    Tags: I   

    indargabetu 

    indargabetu, indargabe/indargabetu, indargabetzen || 1 da/du ad. Indarrak edo indarra galdu edo kendu, indargabe bihurtu. Gaitz luze hark gorputza argaldu eta indargabetu zion. Lanean ari zirenak indargabetu ziren bizigarriaren faltan. 2 da/du ad. (Lege edo arau batez mintzatuz). Ik. ezeztatu. Lege hori indargabetzeko egin diren ahaleginak. Errepublikako Gobernuaren dekretu guztiak indargabetuz. 3 (Partizipio burutua izenondo gisa). Eguzki epel indargabetua.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    indargabetu.

    1. (G, AN; H), indarbagetu (Lar, Añ, H), indargatu (H), indargetu (V; H), indergatu (V-ger), indarba(g)atu (V-gip), indarkatu. Ref.: A (indargabetu, indargetu), Apend (indergatu); Iz ArOñ (inddar).
    (Aux. trans. e intrans.). Debilitar(se), perder (o hacer perder) la fuerza. “Infirmar” Lar. “S’affaiblir, perdre sa force, sa vigueur soit au physique, soit au moral” H. “Debilitar, debilitarse” A. ” Inddárbaatuta, debilitado” Iz ArOñ.
    *Hebaintzen du eta indargabetzen bere parte guzietan. SP Phil 466 (He 472 indarres gabetzen). Tentazionek phezützen dizie, plazerek indar gabetzen eta praubeziak eskerniatzen. Mst III 48, 2 (SP malgutzen eta flakatzen, Ch flakatzen, Ip ahültü, Ol armintzen). Maiz komekatzen <kone-> dena ongi joain da egunetik egunera azis ta azkartus birtutean, ala nola argalegi komekatzen dena eritus ta indargabetus (381). LE-Ir. Aragija makaldu ta indarbagatu dedinian. Mg CO 112. Sabelaren jan ezaz argaldu ta indar gabetu ziran esku ta oñak. VMg 60. Nok alan argaldu ta indargetu dau lur yotera giño zure anditasun itzal andikoa? Añ EL2 198s (NekeA 246 indarbagetu). Mementotik mementora argalduaz ta indargetuaz doa. Zav Serm I 78. Lan egiteko atsegin da indarra, eta an ari ziranak indargabetu ziran bizigarriaren paltan. Bv AsL 152. Belaun da besoak indargetuak eta gorputza lurrera begira eukazan. Ag AL 83. Olerkia indargetu ta belaxkatu egiten dute onelakoak. TAg Y 1933, 25. Frantziak politika gauzetan Breizh indargabetu badu, kulturazko nortasunik ere ez dio utzi. Mde Pr 283. Gure euskara ikusten dogu / doiala indargetuten. BEnb NereA 193. Ondorioak ahuldu eta indargabetu zituela. MEIG VI 78. En DFrec hay 4 ejs. de indargetu.
    v. tbn. EE 1884a, 312. Indargetu: Enb 103. Inddargatu: Ezale 1897, 37a. Echta Jos 252. Indarkatu: Ezale 1899, 51a. Eguzki epel indargetua […] azkenengo argi-orratzak mendi gandorrari sartzen zegoan.Ag G 281.

    2. + indarbagetu (Lar, Añ), indargetu (Lar), indargatu (V, ms. ap. A). Anular; derogar, abolir. “Abrogar, legeren bat indargetu, indarbagetu ” Lar.
    *Hola leheneko manakuntza izan da indargabetua haren flakotasunaren eta ezdeustasunaren gatik. TB He 7, 18 (Lç abolitzen, He antzutzen, Dv khendu, Ol ustu, IBk indar gabe uzten). Izan leitekez ezereztuak eta indarbagetuak eskintsariak edo botoak? Itz Azald 87. Onoko [agindu] au indargeturik geldituko da. “Derogada”. EAEg 24-4-1937, 1557. Errekisa erabakia, indargabetu bearrean gera. “Dejar sin efecto” Ib. 17-3-1937, 1300.

    Sinonimoak: iz.

    ad. [ahuldu]: ahuldu, argaldu, eten, indargetu, kemengabetu, makaldu, maskaldu, mengeldu, enuldu Ipar., erpildu Ipar., flakatu Ipar., herbaldu Ipar., histu Ipar., zainildu Ipar., erkindu Bizk., kadendu Bizk., mekotu Bizk., mendratu Ipar./Naf., baxatu g.e., hiratu zah., ahuletsi Ipar. g.e., faundu Ipar. g.e., zaingabetu Ipar. g.e., gelgetu Gip. g.e., esmeriatu Zub. g.e.    [indargabe bihurtu]: derogatu, indargetu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) da/du ad. debilitar(se), quedarse sin fuerzas; dejar sin fuerzas (2) da/du ad. amortiguar, atenuar (3) da/du ad. (Zuz.) derogar; abrogar, abolir; resolver (4) da/du ad. (Fis.) atenuar
    fr (1) da/du ad. (s’)affaiblir, (se) débiliter, (s’)épuiser (2) da/du ad. amortir, atténuer (3) da/du ad. annuler, invalider, abroger
    en (1) da/du ad. [indarra galdu edo kendu] to weaken (2) da/du ad. [efektua moteldu] to attenuate (usually passive); to soften, to cushion; to lessen, to diminish (3) da/du ad. [legea] to repeal; to revoke; to abolish
    port (1) da/du ad. enfraquecer, ficar sem força (2) da/du ad. atenuar (3) da/du ad. (Zuz.) derrogar; revogar, abolir

    Testuinguruan

    ‘Bateragune auziko’ zigorrak indargabetu ditu Gorenak (#gaurkohitza, 2020-07-31)]

     

  • Maite 11:38 pm on 2020/07/09 Permalink | Reply
    Tags: I   

    iluntasun 

    1 iz. Argirik edo argitasunik eza; iluna den edo dagoenaren egoera. Ik. ilunpe. Ez da Jaunarentzat gaurik, ez da iluntasunik, ez da zokorik. Ez zen erraza iluntasun hartan tiroa asmatzen. Ehun eta hogei urteko adinean, begietan iluntasunik ezagutu gabe hil zen. Heriotzako iluntasunaren lo pisuan eror ez nadin. Liburu iluntasunez beteak. 2 iz. Alaitasunik eza, tristura, goibeltasuna. Iluntasunez bete zitzaion bihotza. Gogo iluntasuna. 3 iz. Iluna denaren nolakotasuna. Gauaren alderik beldurgarriena iluntasuna da. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [iluna]: goibeldura, ilun, ilunpe, lainope, ilundura Ipar., goibel jas., goibeltasun g.e., ilundegi g.e., ilundi g.e., ilungo g.e., aizaro Naf. g.e. pl.    

    [tristura]: goibeldura, histasun, itun, melankolia, tristetasun, tristezia, tristura, histura Ipar., ilundura Ipar., itzaltasun Bizk., goibeltasun jas., ituntasun jas., malenkonia jas., damorri g.e.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. oscuridad (2) iz. tristeza, aflicción
    fr (1) iz. obscurité (2) iz. tristesse, affliction
    en (1) iz. darkness, dark (2) iz. [tristezia] sadness; sorrow, grief
    port (1) iz. escuridão (2) iz. tristeza, melancolia, infelicidade, aflição

    Testuinguruan

    Eskaileretara jo zuen, iluntasun trinko baten erdian, arretatsu. [Mirarien kalezuloa, Nagib Mahfuz / Patxi Zubizarreta (Alberdania-Elkar, 2006)]

     

  • Maite 11:27 pm on 2020/07/06 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itsasargi 

    iz. Itsasaldean, nabigatzaileen lagungarri eta gidari, eraikitzen den dorre argiduna. Getariako eta Zumaiako itsasargiak ageri ziren urrutira. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    itsasargi. (L ap. Lh ; Bera), itxasargi, itxastargi. Faro. Getariako ta Zumaiako itxas-argiak agiri ziran lurrean. Ag Kr 90. Miarrizko itsas-argiak bidatzen zituela. Barb Piar I 16. Itxasargira dijoan bidea. EAEg 1-3-1937, 1181 (unas líneas más abajo itxastargi). v. tbn. Etxde Itxas 4 (itxasargi).

    Sinonimoak:

    iz. [faroa]: faro (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz.  iz. faro, fanal
    fr iz. phare
    en iz. iz. lighthouse
    port iz. farol

    Testuinguruan

    Itsasargi baten gisa egiten zuen, pizturik, gero itzalirik, ostera pizturik eta tanpez izar handi baten dirdira jaurtiz. [Idi orgaren karranka, Victor Hugo / Koldo Izagirre (Elkar, 2002)]

     

  • Maite 10:47 pm on 2020/07/05 Permalink | Reply
    Tags: I   

    induskatu 

    ad. induskatu, induska/induskatu, induskatzen 1 du ad. Animalia batek, batez ere txerriak edo basurdeak, muturrarekin lurra altxatu edo harrotu. 2 du ad. Lurrean, haitzetan edo kidekoetan zulo edo barrunbe bat egin. Espainiarrek meategiak zulatu, mendiak induskatu, eta ura ateratzeko, mea hausteko eta bereizteko makinak asmatu zituzten. 3 du ad. Arkeol. Arkeologiako metodoak erabiliz, antzinako hondakinak edo tresnak lurpetik atera, desagerturiko zibilizazioen berri jakiteko. Urtero, japoniar arkeologoek 10.000 aztarnategi induskatzen dituzte. || induskatzeko makina Hondeamakina. Ez dut uste induskatzeko makinak bidali eta dena behera botatzea irtenbidea denik.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    induskatu. (Lar→H), induzkatu ( “Hozar” Lar. “Fouir, fouiller” H. v. industu, intxusatu. || industu. (V, G ap. induztu (V, G ap. A, s.v. induzkatu ), iñustu (V-m ap. ” Inustu, hozar“ Mg ” Industu (msOch), hozar, mover y levantar la tiera con el hocico (se dice de cerdos y jabalíes)“ v. induskatu.

    Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [muturkatu]: aztarrikatu, haztakatu, muturkatu, uxartu, musurikatu Ipar., kafatu g.e., aztertu Bizk. g.e. [hondeatu]: hondeatu

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) du ad. hozar, hocicar; escarbar (2) du ad. excavar
    fr (1) du ad. fouiller ; gratter (2) du ad. creuser
    en du ad. to dig; to excavate
    port (1) du ad. fuçar, cavar (2) du ad. escavar, cavoucar

    Testuinguruan

    Arkeologoek oso eremu txikia induskatu dute. #gaurkohitza

     

  • Maite 8:35 pm on 2020/07/02 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ilupa 

    iz. Batez ere Naf. Ganoragabea.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    kaier. (Chaho, T-L).

    1. (L-côte, B; VocB ; ill- AN-gip-5vill), ilufa (L-côte). Ref.: A (ilufa, ilupa).
    “Filucha” VocB . “Tamo, pelusa de telar” A.

    2. (B; VocB ), ilupe (B). Ref.: A; Inza EsZarr 176; Izeta BHizt (ilupe). “Persona de poco fundamento” VocB . “Persona pusilánime” A. ” Hau yende ilupe! ” Izeta BHizt. . ” Mugi zaite, zein ilupe zaren! ” Ib. Illupa ori! Ezta urtien urtez ere, etzaik senik erne. Zait Sof 128.

    3. “(L-ain), ajado (traje). Soiñeko hori ilupa duzu (L-ain), ese traje de V. está ajado” A.

    4. “(B), huero” A Apend.

    Sinonimoak: izond.

    Naf. [ganoragabea]: arin, babalore, babo, bulunba, buruarin, eltze, ergel, ero, eroxka, inozo, kaiku, kaskarin, kirten, lelantoni, lerdo, memo, tonto, tontolapiko, tutulu, txatxu, txoriburu, zoro, zoroxka, zozo, zozoilo, ments Ipar., pello Ipar., xanfarin Ipar., zuntzun Ipar., tontolo Heg., txoropito Heg., atunburu Bizk., gangar Bizk., ganorabako Bizk., ganoragabe Bizk., ganoragabeko Bizk., kokolo Bizk., lapiko Bizk., lelo Bizk., mozolo Bizk., papao Bizk., pepelerdo Bizk., taket Bizk., tankalo Bizk., tentel Bizk., txotxolo Bizk., tetele Ipar./Naf., pettux Lap., pergut Zub., astapito beh., ganbelu beh., alotza g.e., haizebelats g.e., inputika g.e., narra g.e., txolin g.e., zoroko g.e., memelo Bizk. beh., koko Bizk. g.e., txotxin Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Google translate):

    es (1)  iz. tamo, pelusa [telar] (2) iz. (Bot.) tomento (3) izond. (batez ere GN) insustancial, negligente, sin fundamento
    fr (3) izond. (batez ere GN) insignifiant, négligent, sans fondement
    en (3) izond. (batez ere GN) insubstantial, negligent, unsubstantiated
    port (3) izond. (batez ere GN) insubstancial, negligente, sem fundamento

    Testuinguruan

    Ilupa xoranda, xoxo alaena! [Rock’n’roll, Aingeru Epaltza (Elkar, 2000)]

    https://twitter.com/txargain/status/1278282692258344962

     

  • Maite 11:22 pm on 2020/06/18 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itsutasun 

    1 iz. Ikusmen gabezia, itsu denaren egoera. Ik. itsumen. Eskolarik eza itsutasuna bezala da. 2 iz. Zentzuari edo adimenari jarraitzen ez dionaren nolakotasuna edo egoera. Oi, gizonen itsutasun eroa! Adimenaren itsutasuna. Bihotzeko itsutasuna. Zeruaz kontu gutxi egitea itsutasun handia da. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    itsutasun. 1. (V, G, AN, L ap. A; SP, Urt IV 5, Ht VocGr 330 <itx->, Lar, Añ, Lecl, Dv, H, VocB ), itsutarzun (BN ap. A ; VocBN , H (BN)), itxutasun (V-gip ap. Etxba Eib ; vEys, H (V, G)), utsutarzun (Gèze, H (S)).
    Ceguera; ofuscación, obcecación. “Aveuglement” SP, Gèze y Dv. “Allucinatio” Urt I 530. “Ceguedad” Lar, Añ y A. “Cécité” VocBN y H. “Ceguera material” A Morf 68. Lecluse da la forma itsuntasun, copiando la casi segura errata de Harriet. v. itsumen, itsumendu, itsukeria.
    Gure artian haur dakusat itsutarzun handia / nola dugun zerbitzatzen hanbat gure etsaia. E 25y53. Iuduen itsutasuna. Lç Rom 11, tít. Hain da itsustasun eta itsutasun handia. Ax 136 (V 89; tbn. itxutasun eta itxustasun en Lar SAgust 7). Arren, argitzatzu / gure itsutasunak. Gç 144. Arimaren ütsütarzüniala. CatOlo 102. (ap. DRA) Ezin sendatuzko itsutasun batetarat [erori] . Ch III 6, 5 (SP itsutasun; Mst ütsümentü). Gure bihotzeko ütsütarzüna. Mst II 5, 1 (Ip ütsütarzün). Ah zer itsutasuna, Jauna, zu ez amatzea! Cb Eg II 136. Haren loria eta botherea seinalaraztekotzat zela itsutasun hura. Lg II 177. Zer egin dot neure itsutasun gogorrian! Mg CO 54 (CC 243 itxutasun). O itxutasuna! O erakeria! Añ EL1 34 (LoraS 14 itsutasun). O entendamentuarén itsutasúna! LE Ong 49v. Jentileen itsutasuneetati ta pekatubeetati Jesukristok librau zitubalako. fB Olg 143. Itsutasun onek jende zorigaiztoko argan badirau. Lard 431. Oi itsutasun harrigarria! Dv LEd 49. Kenduten deutsaz biotzari ta adimenari itsutasunak. Ag AL 121. Euskaldunen itsutasun da ergelkeria. Lh EEs 1915, 233. Berak semearentzat zeukan itxutasunarekin. JAIraz Bizia 118. Alako itsutasunez amiltzen nintzan. Or Aitork 42. Itxutasunez jausi giñean / zoragarrizko neurrire. Ayesta 137.
    v. tbn. Mat 247. ES 389. Mb JBDev 100. Brtc 107. Ub 38. CatBus 49. Txill Let 127. Zait Plat 149. Itxutasun: FLV 1989, 105 (Munarriz, s. XVIII; 119 <isutason>). CrIc 142. JJMg BasEsc 232. Ur MarIl 71. Itsutarzun: Tt Onsa 106. Utsutarzun: StJul 140 (ap. DRA). UskLiB 93. 2. Punto oscuro, confuso, dudoso.
    Eskritura Sainduan edo tradizionean zenbait itsutasun edo ilhuntasun kausitzen denean, nork du haren esplikatzeko eta juiatzeko indarra eta zuzena? CatLav 161. (V 84)

    Sinonimoak:

    iz. [ikusmen-gabezia]: itsudura, itsumen, itsumendu Ipar., itsumendi Bizk. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. ceguera (2)  iz. (hed.) ceguera, obcecación, ofuscación
    fr (1)  iz. [gabezia] cécité, aveuglement (2)  iz. (hed.) aveuglement
    en iz. blindness
    port (1) iz. cegueira (2)  iz. (hed.) cegueira, obcecação, ofuscação, ofuscamento

    Testuinguruan

    Gure barruan bada izenik ez duen zerbait, eta hori da benetan garena. [Itsutasunari buruzko entsegua, José Saramago]

     

  • Maite 10:53 pm on 2020/06/17 Permalink | Reply
    Tags: I   

    iratxo 

    1 iz. Gizakiei laguntzen edo, bereziki, kalte egiten omen dien izaki alegiazkoa. Ik. inguma. Badirudi, gainera, iratxo madarikaturen batek okertzen zituela gure pausoak, hitz jatorren ordezko bila genbiltzanean. Halabeharra deritzan iratxo beltz hori. 2 iz. Mamua. Gogo bat, itzal arin bat, iratxo bat igaro zen etxe ondotik. Iratxo edo arima herratuen baitako sinestea ere galduz doa. Hil berri baten iratxoa. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    iratxo. (V-ger-ple-m, G; Lar Sup, msOch 318, Izt, H), iditxo (V-ger), ieltxu (V-ger), ireltso (V-arr), ireltsu (V-ger-m), iretxo (V-ple; msOch 318, Añ (V), Izt), ireltxo, ireltxu, iritxo (V-ger), iratxe (Hb). Ref.: A (ieltxu , iratxo, iretxo), EY I 361; JMB Mund IV 124.

    Duende, fantasma, espíritu. “En V-ger-arr-m creen que los duendes son aves y tienen luz en el paladar” A (s.v. ieltxu). ” Ireltsuak asto modukoak eidira (V-ger). Txarri antxekoak eidira ireltsuak (V-m)” A EY I 361. ” Iditxuek edo iritxuek. Txarrikume antzekuek ixeten ei die (V-ger)” JMB Mund IV 124. Cf. LexBi: “Irachus, brujitos; seres fantásticos, […] algo así como los gnomos”. v. irelu.

    Tr. Documentado en textos meridionales, sobre todo del s. XX. En DFrec hay 4 ejs.

    *Gaxoto irabazia iratxoen da irazia. “Lo mal ganado es de la fantasma exprimido” . RS 301. Sarreran izutu ziran, iratxo edo duenderen bat zalakoan. Lard 400. Iratxoen garaipena da au! […] kazkabar-erauntsia bezala doa iratxo-taldea. ‘Follets’ . Or Mi 73. Hil berri baten iratxo edo arima. Mde Pr 371 (HaurB 94 iretxo). Iratxoeri iñolako otoitzik egiten etzitzaielako. “Ad aliquem spiritum” . Or Aitork 78. Alabearra deritzan iratxo beltz ori. Vill Jaink 178. Robinson Crussoeren iratxoakin nabilela berriro. Lasa Poem 117. Scrooge agure zekena Gabon-iratxoek piztutzen duten bezala. MEIG I 80. v. tbn. Azc PB 77. Mok 17. Zait Sof 24. Etxde JJ 195. Ibiñ Virgil 79. NEtx LBB 232. Ireltxo: Ir YKBiz 213. Ireltxu: Atutxa Mugarra (ap. DRA).

    IRATXODUN (Lo) que contiene un espíritu, encantado. Agerketak ikusi dituzte iratxodun tokietan. Mde Pr 339. Etxe iratxodunak edo “pamerialak”. Ib. 337.

    Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    iratxo iz. [inguma]: inguma    

    iratxo iz. [mamua]: mamu, fantasma Ipar., munstro Ipar., bidutzi g.e., aujame Zub. g.e.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. duende (2) iz. fantasma; espíritu
    fr  iz. lutin, fantôme, esprit
    en iz. goblin, elf
    port (1) iz. duende (2) iz. fantasma; espírito

    Testuinguruan

    Sentimendu minenak ere iratxo bihurri bat gordetzen du bere baitan. [Ihes betea, Anjel Lertxundi (Alberdania, 2006)]

     

  • Maite 11:56 pm on 2020/05/26 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ipitz 

    iz. Ardiak lepoan daraman zintzarria.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1 ipitz. (V-m, G-azp ap. A ), ipitx (V-m ap. A ), ipintx (G-azp ap. Iz ArOñ ).
    Estropajo o escobón para limpiar el horno. v. ipizki.

    2 ipitz. v. ipitx.

    Sinonimoak: iz.

    [ipitz] : ipizki (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es  iz. estropajo, fregajo
    fr iz. éponge, éponge à récurer
    en iz. scourer
    port iz. bucha

    Testuinguruan

    Ipitzarekin garbitu beharko dizut aurpegia (Elhuyar hiztegia)

     

  • Maite 10:58 pm on 2020/04/23 Permalink | Reply
    Tags: I   

    irakurle 

    1 iz. Irakurtzen duen pertsona; liburu edo aldizkari jakin bat irakurtzen duen pertsona. Ez baita idazlerik irakurlerik gabe, ezta irakurlerik ere, inork irakurgairik eskaintzen ez badio. Euskal irakurleak erdaraz ere irakurtzen duelako. Berrehun mila irakurle dituen aldizkaria. Liburu honen irakurleari hitz bi. Irakurle euskaldunari. Eliz liburuen irakurle saiatua. Hona hemen, irakurle, liburu batean batuta, Euzkadi egunkarian argitaratu nituen irakurgaiak.

    2 iz. Elizkizunetan eta, goraki irakurtzen duen pertsona; lanbidez irakurtzen duen pertsona. Irakurlearen zeregina Epistola irakurtzea da. (Hiztegi batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    berrogaialdi. Cuarentena, período de cuarenta días. v. berrogeizaro. Berrogei-aldi onen ondoren deabrua alderatu eta tentatzen asi zitzaion. Lard 372. Ta andikan berrogei egunera, berrogei-aldia bete zitzaion. Jesus! Ura edaten asi ta an zakurra ikusten zuala. PEBiz 42. Naiz berrogai-aldi ezoak naiz legorikaragarriak edo izotzaldiak edo uzta ugariak zekazten. Or Mi 90. Garizumako edo berrogeialdiko barua, Jesukristo gure Jaunaren baruaren oroipenean egin oi dugu. Or MB 156.

    Sinonimoak

    iz.    [irakurtzen duena]: irakurlari g.e. (UZEI sinonimoen hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es (1) iz./izond. lector, -a [que lee] (2) iz. (Erl.) lector
    • en (1)  iz. reader (2) izond. reading
    • fr  iz./izond. lecteur, -trice
    • port (1) iz./izond. , leitor(a). [que lee] (2) iz. (Erl.) leitor

    Testuinguruan

    Kontuz, irakurle, ez dut inor ezagutzen lehen irakurketan tronpatu ez denik. [Ipuin hautatuak, Jorge Luis Borges / Juan Garzia (Ibaizabal, 1998)]

     

  • Maite 9:36 pm on 2020/04/16 Permalink | Reply
    Tags: I   

    izurri 

    iz. Lurralde eta denbora berean biztanleen zati handi bati erasotzen dion eritasun kutsakor oro, eta, bereziki, Yersin-en baziloak eraginikoa; onddo edo animalia-oldeek nekazaritza-lurretan eraginiko kalte larria. Ik. izurrite; helde1. Izurria eta beste kalteak. Izurriaren gisa zabaldua. Kolera deritzan izurria. Egiptoko hamar izurriak. Izurriak joa (Ik. izurritu). Ez da izurririk, alferkeriak bezainbat kalte egiten duenik. || Irud. Bekaizkeria, gizarteko izurria. (Hiztegi batua)

    Sinonimoak

    iz. [izurri]: izurrite, helde, epidemia (Adorez sinonimoen hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es (1) iz. peste (2) iz. epidemia, peste, plaga (3)  iz. (hed.) peste, plaga
    • fr (1) iz. [gaixotasun kutsakor eta oso larria] peste (2) iz. plaie, épidémie, peste
    • en iz. plague, epidemic
    • port (1) iz. peste (2) iz. epidemia, peste, praga (3)  iz. (hed.) peste, praga

    Testuinguruan

    Izurriaren bigarren oldea Asia hartzen hasi da. (Edu Lartzanguren, Berria.eus. 2020-04-16)

     

  • Maite 9:58 pm on 2020/04/09 Permalink | Reply
    Tags: I   

    irizkidetasun 

    iz. Iritzi-berdintasuna.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    berrogaialdi. Cuarentena, período de cuarenta días. v. berrogeizaro. Berrogei-aldi onen ondoren deabrua alderatu eta tentatzen asi zitzaion. Lard 372. Ta andikan berrogei egunera, berrogei-aldia bete zitzaion. Jesus! Ura edaten asi ta an zakurra ikusten zuala. PEBiz 42. Naiz berrogai-aldi ezoak naiz legorikaragarriak edo izotzaldiak edo uzta ugariak zekazten. Or Mi 90. Garizumako edo berrogeialdiko barua, Jesukristo gure Jaunaren baruaren oroipenean egin oi dugu. Or MB 156.

    Sinonimoak

    iz. [irizkidetasun]: iritzi-berdintasun, iritzi-kidetasun

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es iz. afinidad/concordancia de opiniones
    • en iz. affinity of opinions
    • fr iz. affinité des opinions
    • port iz. afinidade de opiniões

    Testuinguruan

    Ez da hau irizkidetasun handiko gaia. (Dialektologiatik euskalkietara tradizioan gaindi, Iñaki Camino [Elkar, 2009])

     

  • Maite 11:51 pm on 2020/02/13 Permalink | Reply
    Tags: I   

    irrati 

    iz. 1 iz. Uhin elektromagnetiko bidez soinuak igortzeko sistema. Irrati bidezko mezuak. 2 iz. Irrati bidez entzuleei zuzendutako saioak igortzea. Irratirako antolatutako antzerkia. Irrati emanaldiak (Ik. irratsaio). Adierazpen horiek atzo egin zituen Marotok SER irrati katean. 3 iz. Irrati igorgailua. 102 MHz-eko maiztasunean igortzen duen irratia. || Loiolako Herri Irratia. Euskal Irrati Telebista. 4 iz. Irrati hargailua. Irratia itzali zuen. Irratian entzuna. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    irrati. (G-azp, BN-arb ap. Gte Erd 66 ), irrat. Radio. ” Gero eta gutxiago entzuten da irratia ” Gte Erd 66. v. erradio. Izparringi, Irrat eta Agintaritz Izparkariaren bidez gaztigatu zitzaion. EAEg 3-11-1936, 205. Kornubierazko kantuak entzuten dira irratian. Mde Pr 263. Irratia beraz beheratu zuen. Ib. 149. Guk irratirako antolatua [ipuia] . NEtx LBB 129. Silloi batean exerita, irratia entzuten zegoan. TxGarm BordaB 177. v. tbn. Etxabu Kontu 156. Ataño TxanKan 86. BBarand 109. Zendoia 185. Larre ArtzainE 61. En DFrec hay 146 ejs. (4 septentrionales) de irrati. Beintzat, irratia ba-eukan ontziak. Etxabu Kontu 136. Emisora de radio.
    Emen Argibide Irratia. NEtx LBB 206. Gure irrati onek eztio / iñori egiten gaitzik. Olea 149. v. tbn. Zendoia 107. Insausti 145. Barri txarra jakin zan itxasoko irratitik. Etxabu Kontu 13

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) [haririk gabeko telefonia] radio (2) iz. [aparatua] radio (3) iz. [komunikabidea] radio (4) iz. [instalazioa] radio
    fr (1) iz. [komunikabidea] radio (2) iz. [aparatua] appareil de radio
    en iz. radio
    port iz. rádio

    Esnatu bezain laster irratia pizten dut. #gaurkohitza

    irrati (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:40 pm on 2020/01/25 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ikusmin 

    iz. 1 iz. Ikusnahi bizia. Ik. ikusgura; jakin-min; jakin-nahi; jakingura. Jende ugari bildu da kaira, ikusminak zirikatuta. Ikusminak jakin-nahiaren itxura hartzen duenean. Etortzekoaren ikusmin handiz geunden. Haren ikusmin handi batekin hiltzen naiz. 2 (Izenondo gisa). Emakume ikusmin asko izan ginen eraztun hori ikusten. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ikusmin.

    1. (G-nav; SP, Dv; -kh- L-côte, BN; H), ekusmin. Ref.: A; Ond Bac (ikusmira). Curiosidad, deseo de ver. ” Haren ikus-min handia dut, j’ai grand désir de le voir” SP. ” Ikusmina duna, el curioso” Ond Bac. Errozue haren ikhus min handi batekin hiltzen naizela. Ax 329 (V 218). Jangoikoaren ikusmines (240). LE-Ir. Aingeruek berek dute zure ikhusmin handia. Rob (ap. H). Bereziki Jerusalemera zuten beren ikusminaren lehia. Zby Pel 5. Apezen bat, ekusmiñez […] arpegia zomorroz estalita ibili ezpa-zan beintzat. Eguzk RIEV 1927, 426. Bidean oztopatu zitzakeanen ikusmiña eragoztearren. TAg Uzt 100. Ipernuko ikusmiñak ninderaman zoko bildurgarrietara. Or Aitork 56. Ikuskarien ikusmiñean erori ziran. Ib. 299. Beste millaka asko dabil egun guztietan, mundu zabal guztietatik, ikusmiñez. Gerrika 250. Gure ikusminak ez zuen bazter horietan mugarik. Larre ArtzainE 154. En DFrec hay 3 ejs. de ikusmin.
    v. tbn. Inza Azalp 32. Ldi IL 71. + ikusimin. Zu ikusmin dizut. Or BM 48. Kale zaarrak ikusmiñez, laguntzarrak agurtu guraz. Erkiag Arran 181. Zu ikusi-miñez. Gand Elorri 140.

    2. Curioso, deseoso de ver. Egia da ni ikusmiña nazana. Ag Ioan 181. Emakume ikusmin asko izan giñan zuenean eraztun ori ikusten. Ag Kr 193. Izarñoak ere, poz-dardaraz, biguin, / aingeru bailiran, zerutik ikusmin. SMitx Aranz 173.

    Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

     iz  [ikusteko gogoa]: ikusmira, ikusnahi, ikusgura Bizk.
     izond. [ikusteko gogoa duena]: ikusmira, ikusnahi, ikusgura Bizk., begiluze, kurioso beh., ikusbera jas., kurios Ipar. zah., begi-luze

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. ansia de ver, gran curiosidad (2) izond. ansioso de ver, muy curioso
    fr iz. désir de voir, curiosité
    en iz. longing to see; great curiosity
    port iz. curiosidade

    Jakin-min eta ikusmin handikoa izaki, munduan zehar abiatu zen jakituria bila. [Mila gau eta bat gehiago, Anonimoa / Patxi Zubizarreta (Erein, 2002)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    ikusmin (Argazkia: Hans, Pixabay Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 9:15 pm on 2020/01/06 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ilundi 

    iz. g.er. Ilunpea. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ilundi. Tinieblas. Neol. creado por AG en 1897 de illun ‘oscuro’ y -di (AG 1463) (v. NeolAG). v. ilunpe. Eta argi au illundijetan argittuten da baña illundijak eztabe artu. (Io 1, 5). Obras completas (1965). “>AG 1463 (Arriand illundi; Ol illun). Eguna Zu-gabe netzat da illundia / Zu zera ta nere begien argia. Jaukol Biozkadak (1929). “>Biozk 67. Illobiko illundira [eroiko dira] . Ib. 1 (v. tbn. 53 y 102). Tartar illundiko aita-itzalari ots zegiat. Zait Sopokel”en antzerkiak (1946). [II]: Sopokel”en antzerkiak II (1958). ‘”>Sof 145. Mundua illundi ei da, negar, gezur. SMitx Arraun eta amets (1955). “>Arraun 105. v. tbn. EEs 1916, 222.

    Sinonimoak: iz. g.e.

        [ilunpea]: goibeldura, ilun, ilunpe, iluntasun, lainope, ilundura Ipar., goibel jas., goibeltasun g.e., ilundegi g.e., ilungo g.e., aizaro Naf. g.e. pl.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. tiniebla, oscuridad profunda
    fr iz. ténèbres nfpl, obscurité profonde
    en iz. dark (informal), darkness (formal), shadows (literacy), deep darkness
    port iz. escuridão, escuridão profunda

    Ilundian zuhaitzek gizandiak dirudite, noiz berbetan, noiz zurrumurruka, noiz txistuka.  [Zazpi orduak, Miren Agur Meabe (Elkar, 2010)] (Egungo Testuen Corpusa)

    ilundi (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 7:43 pm on 2020/01/05 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ikusmiratu 

    du ad. ikusmiratu, ikusmira/ikusmiratu, ikusmiratzen || Begiratu, aztertu. Hango hegalean zeuden txahalak ikusi, haratxoagoko behiak ikusmiratu, beste bazterreko idiak neurtu. Gure artean dabiltzan ideiak erroetaraino ikusmiratu nahi dituzte. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ikusmiratu. ikusmiatu. Examinar. ” Azterrenak artu: ikusmiatu, ikertu” Zait EG 1957 (7-8), 15 nota. Orko baztarrak ikusmiratu. Bilbao IpuiB 203. Zapatatxua ikus-miratzen asi zan. Ib. 202. Gauzak astiro ikusmiratu gabe. MIH 268.

    Sinonimoak: ad.

    [aztertu]: analizatu, arakatu, aztertu, ikertu, ikuskatu, ikustatu, miatu, etsaminatu Ipar., aratu Bizk., azterkatu g.e., bilakindetu zah., dendatu Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) du ad. registrar, inspeccionar; analizar, investigar (2) du ad. curiosear, fisgar, fisgonear
    fr (1) du ad. perquisitionner, inspecter (2) du ad. fouiner, fureter, épier
    en (1) du ad. [miatu] to inspect, to examine, to check (2) du ad. [jakin nahian ibili] to pry; to snoop
    port (1) du ad. inspecionar, vistoriar, investigar, pesquisar (2) espiar, xeretar, bisbilhotar

    “Eta bitartean zuek, ondo ikusmiratu bazter guztiak”, esan diete lan horretarako aukeratutako biei.  [Uda betiko balitz, Xabier Mendiguren Elizegi (Elkar, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

     

    ikusmiratu (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 7:44 pm on 2019/12/20 Permalink | Reply
    Tags: I   

    irozgarri 

    iz. Euskarria, indargarria. Etxeari irozgarriak ipini. Egiaren irozgarri sendoa. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    irozgarri. 1. (Lar→H). Apoyo, sustento. “Apoyo” Lar. “Arrimo” Ib. “Cargo de almas, animen kontua, irozgarria ” Ib. “Estribo de pared” Ib. “Apear algún edificio, apuntalarlo, irozgarriak, abeak ifiñi ” Ib. “Apeos, puntales, irozgarriak ” Ib. “Montar la artillería, sutunpak irozgarrietan prestatu ” Ib. Tellatuak alabaña ezin dautezke airean irozgarri gabe. AA I 362. Oen irozgarri edo pareteak bezala. AA II 253. Ama au [Eliz Ama] da egiaren irozgarri eta Koloma. Ib. 11. Zeñaren [apaiztokiaren] […] bukaera egokiak edertzen dabeen elizan txit asko; bai ta lagundu ere irozgarri sendo irmetzat. Izt C 57. Euskaldun onen irozgarria (apoyo). Iraola EE 1884a, 6. Ez luze, ez zabal, ez sakon, / baino or zaitut / guzi oien irozgarri. “Sustentando” . Or BM 30. Barka bekit ustea uste bezala, beste irozgarririk gabe, hemen azaltzea. MEIG I 255. Beste irozgarri bat ere bagenuke burubide honen aldeko. MEIG VI 193. 2. “(Adj.), qui se peut étayer, étançonner, appuyer, mantenir” H. “(Au fig.), qui se peut soufrir, endurer, supporter” H.

    Sinonimoak: iz.

        [euskarria]: euskarri, eusle, irozkai, makulu, sostengarri, sostengatzaile, sostengu, sustengu Ipar., arrimu Heg., bermagailu g.e., zutikai g.e., arrimugarri zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. apoyo, soporte (2) izond. capaz de sustentar
    fr iz. support, appui
    en iz. support
    port iz. apoio, sustentação

    Etxeari hormigoizko irozgarriak ipini dizkiote. #gaurkohitza

    irozgarri (Argazkia: ©Nelson Kon)

     

  • Maite 11:04 pm on 2019/12/19 Permalink | Reply
    Tags: I   

    immunitate 

    iz. 1 iz. Biol. Mikrobio patogenoei eta toxinei aurre egiteko, organismoak duen berezko ahalmena. Txertoak ez du erabateko immunitaterik bermatzen, birusa oso aldakorra baita, baina arriskua gutxitzen du. 2 iz. Zenbait pertsonak edo erakundek legearen aurrean duten abantaila, zenbait kargu, betekizun eta zigorretatik libre uzten dituena; bereziki, zenbait parlamentarik dutena, legebiltzarraren onarpenik gabe auzitara eramatetik edo atxilotuak izatetik salbuesten dituena. Epaitegiak bertan behera utzi zuen atzo lehen ministroa babesten zuen immunitate legea. Washingtonek jakinarazi du Iraken dauden 172 segurtasun enpresek 2009an immunitatea galduko dutela, eta Bagdaden auzipetu ahalko dituztela. Kardinalgoa, epaitua izateko immunitatea alegia, 1618an lortu zuen; Valladoliden hil zen, 1625ean, auzitegietatik pasatu gabe.

    immunitate sistema, immunitate-sistema Organismoa mikrobio patogeno eta toxinetatik babesten duten zelula, ehun eta organoen multzoa. Kutsadurak hartz zuriaren immunitate sistema ahuldu omen du. (Hiztegi Batua)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. (Med.) inmunidad (2) iz. (Zuz.) inmunidad
    fr iz. immunité
    en iz. immunity
    port iz. imunidade

    Junquerasek immunitatea zuen europarlamentari aukeratu zutenetik  (Berria.eus, 2019-12-19)]

    immunitate (Argazkia: EFE)

     

  • Maite 11:30 pm on 2019/12/12 Permalink | Reply
    Tags: I   

    indartu 

    iz. indartu, indar/indartu, indartzen || 1 da/du ad. Indarra hartu edo eman, indartsuago bihurtu. Ik. bortiztu; sendotu. Gaixoaldiaren ondoren, pixka bat indartu nintzenean. Baserrian hazia eta indartua. Zuhaitz mota hori lur garaietan ere ondo indartzen da. Lanak gorputza indartzen du. Haien itxaropena indartu eta sendotzeko. Nire osasuna indartzen dela holako toki batean. Ilunabarrak haizea dakar, indartuz doa gauean. Herri txikietan ere ingelesa indartzen ari da. 2 da/du ad. Gotortu. Dorrontsoro, beldurturik, Oñatin indartu zen eta Lizarragari adierazi zion Tolosari erasotzeko.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    indartu. (gral.; Lar, VocS 133, Añ, Dv, H). Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg (inddartu). Fortalecer(se), hacer(se) fuerte. “Fortificar” Lar. “Robustecerse, fortalecerse” A. “Restablecerse de una enfermedad o accidente” Etxba Eib. v. azkartu.

    Tr. Documentado sobre todo al Sur. Al Norte lo emplean autores del s. XX como J. Etchepare, Zerbitzari o Xalbador. En DFrec hay 119 ejs., todos, menos uno, meridionales.

    Anima tentazioen kontra indartzeko. CatBurg 38. Indartuko dira pasiño gaistuak, gogortuko da bijotza. Mg CO 110. Loikeriako erro gaiztoa gugan piztutzen, indartzen eta azitzen da. Gco II 39. Pozoiaren kontrako batekin alako moduan indartu zuen bere gorputza. Echve Dev 193. Konfirmetako eta indartuteko Bautismu Santuan artu gendun fedian. CatLlo 59. (v. tbn. fedean indartu Añ EL2 129) Fedia indartu nai / guk alegiñian, / sobra gutxi daukagu / gaurko egunian. PE 125. Piska bat indartu nintzanean, biotzaren erditik eskerrak emanaz. Apaol 58. Aserreak baketu, argalak indartu, gaixoari sendagarri onak emon. Ag AL 70 (v. tbn. G 142). Gorputza zelan indartuko da / jan-edan egin bagarik. Enb 194. Nehor ez, bera bizi zeno bere erakaspenez langile bat argitu eta indartu duen nausirik. JE Ber 68. Estadua bear ei da indartu, estadua eskubide guztien jabe oso egin. Eguzk GizAuz 106. Agintari izendatzeak, Guda Zaingoak indartu egingo ditu. “Revalidará” . EAEg28-4-1937, 1576. Berehala Amalezitak indartu ziren eta gaina hartzen hasi. Zerb IxtS 37. Guzia dezaket indartzen naunagan; indar nazazu, al dezadan. Or Aitork 282. Uste ori beste zio onek indartu egiten du. Zait Plat 11. Gerla denborako egoera gogorrak kasik itzali zuen nitan doi doia indartzen hasi su hura. Xa Odol 43. Eten gabeko euriarekin / urak zeuden indartuta. Uzt Sas 161. Ondarroan kirola indartzeko ipiñi zan bazkun au. Etxabu Kontu 153. Estomago aula daukanari indartu egiten dio. Ostolaiz 103. Zerbaitek indartu ninduen, egia-erran, ene beldur guzien gainetik. Larre ArtzainE 299. Ahulak ahula indar dezake. MEIG VII 172. v. tbn. VMg 11. LE Ong 24r. fB Ic I app. 3. Añ EL2 92. Izt C 114. Aran SIgn 35. Bv AsL 208. AB AmaE 342. Arr May 100. Itz Azald 160. Goñi 95. A Ardi VII. ForuAB 159. ForuAG 299. KIkV 115. KIkG 84. EusJok 17. ArgiDL 167. Jaukol Biozk 53. Alz Ram 56. FIr 140. EArzdi in Kk Ab II 6. Laux BBa 44. JMB ELG 63. Ldi IL 143. SMitx Aranz 101. Munita 141. Etxde JJ 195. NEtx Antz 33. Erkiag Arran 159. Basarri 41. And AUzta 117. Anab Aprika 63. Vill Jaink 7. Or in Gazt MusIx 40. MAtx Gazt 77. BEnb NereA 260. Ibiñ Virgil 33. Ataño TxanKan 107.

    Fortificar, reforzar (un sitio). Portugesai artu izan zien Ugarte Sakramentukoa […] eta indartu ere zeban Valparaisokoa. Izt C 474. Protegerse. Dorrontsoro, bildurturik, Oñatin indartu zan. Or SCruz 120. (Ref. al volumen de la música). Eresia tartetan indartu ta ixilduaz. NEtx LBB 195.

    Sinonimoak: ad.

        [indartsuago bihurtu]: azkartu, bortiztu, azkortu Bizk., indartsutu g.e., indarztatu Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) da/du ad. fortalecer(se), robustecer(se), hacer(se) fuerte; reforzar(se) (2) da/du ad. (Arg.) reforzar
    fr da/du ad. (se) fortifier, (se) rendre fort, -e ; (se) renforcer
    en da/du ad. to strengthen, to fortify
    port ganhar força, fortalecer-se

    “Eremu ez-euskaldunean” eta “mistoan” euskara indartzeko aholkua eman du Europako Kontseiluak (Euskalerria irratia, 2019-12-12)

    indartu (Argazkia: euskalerriairratia.eus)

     

  • Maite 11:11 pm on 2019/10/28 Permalink | Reply
    Tags: I   

    intolerantzia 

    iz. 1 iz. Besteen ideiak edo jarrerak errespetatzen ez dituenaren jarrera. Indarkeriaren, arrazakeriaren eta intolerantziaren aurkako legea. Itsukeriaren eta intolerantziaren biktima izan direnak. 2 iz. Janari edo sendagai jakin batzuk onartzeko gaitasunik eza. Ik. jasanezintasun. Laktosarekiko intolerantzia. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    Sinonimoak: iz.
    [etxearen gainaldea] : terraza (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. intolerancia (2) iz. (Med.) intolerancia
    fr (1) iz. intolérance (2) iz. (Med.) intolérance
    en iz. intolerance
    port (1) iz. intolerância

    Eta gero, inorantzia eta intolerantzia fede dituen gizarte honek, jakina, tolerantzia eta jakintza aldarrikatu behar inor nazkatzeraino. [Trapuan pupua, Patziku Perurena (Erein, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    intolerantzia (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 9:53 pm on 2019/09/23 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ixi 

    interj. Bizk. Ixo. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1 ixi. (V, G ap. A ), isi (V, G, L, R ap. A ), exi. (Interj. para pedir silencio).v. 1 ixo. Exi ene laztantxoa, exi . Acto 390. Isi, urlija dator. Astar II 147. Ixi, ene alabia. Ur MarIl 116. Ixiii, ama, ixiii. Otx 19. Ixi, ixi, ama-doillorkumea. (Cantar de Alostorrea). Or Eus 117 (en la vers. de Guerra CantAnt 48 ixill). Ixi! ixi! txo! txo! Osk Kurl 68. v. tbn. AB AmaE 154. Enb 163. Balad 195. Entzun, ikusi ta ixi, baketan nai badozu bixi.Otx 90.

    2 ixi. “(AN-gip), seto. Zutoi ta arbaztakin intakoa da ixia” A. v. 1 itxi (III , 2) .

    Sinonimoak:interj. Bizk.

        [ixo]: ixo, xo Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es interj. (B) ¡silencio!; chist
    fr interj. (B) silence!; boucle-la
    en interj. (B) (be) quiet!; shut up!
    port interj. (B) ficar quieto

    -Ixi! – agindu nion, harekin lehenengoz benetan haserre. [Kilkerren hotsak, Edorta Jimenez (Susa, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    ixi (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 8:50 pm on 2019/08/13 Permalink | Reply
    Tags: I   

    izarigabe 

    adj. Neurrigabea. Ontasun izarigabea. Haur baten zorion izarigabea. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    izarigabe (Dv, T-L). Inconmensurable, sin medida. “Qui n’a pas la mesure voulue, qui est sans mesure, démesuré” Dv. “Démesuré” T-L. [Salbatzailearen] amodio izari gabean. Lap 26 (V 48). Horrelakoa da Jainkoa ere, handia eta osoki izarigabea. Arb Igand 153. Zorion bethiereko eta izarigabean. Ib. 58. Jainkoaren ontasun izarigabea. CatJauf 122. [Jesu-Kristok] Jainko bezala eman dio bere heriotzeari merezimendu izari-gabe bat. Ib. 60. Haur baten zorion izarigabea! JEtchep 66 (v. tbn. 70).

    Sinonimoak: izond. Ipar.

    [neurrigabea]: amaigabe, amaigabeko, azkengabe, azkengabeko, baztergabe, baztergabeko, bukatugabe, infinitu, mugagabe, mugagabeko, neurrigabe, izarigabeko Ipar., askigabe jas., neurge g.e., fingabe zah., fingabeko zah., kabugabe Heg. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. (Ipar.) desmedido, -a; desmesurado, -a; sin medida; excesivo, -a
    fr izond. excessif, -ive ; démesuré, -e ; immodéré, -e
    en izond. excessive
    port izond. descomedido(a), excessivo(a), desmedido(a)

    Finean eta funtsean, obra txiki erraldoi hau izarigabea da.  [Mikel Asurmendi / Argia, 2014-04-20] (Krikiken hemeroteka)

    izarigabe (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:52 pm on 2019/07/13 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ikusnahi 

    iz. 1 iz. Ikusteko edo ezagutzeko gogoa. Ik. ikusgura; ikusmin. Ikusnahia pizten duten ikuskariak. Ikusnahi hutsal bat, ezagutze eta jakite izenez jantzia. 2 adj. Ikusteko edo ezagutzeko gogoa duena. Ik. begiluze; ikusbera. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ikusnahi, ikusi-nahi.

    1. Curiosidad, deseo de ver. Beste gizonen ikhusi nahirik ez ükheitia. Mst I 20, 6 (Ol ikusi nairik-eza). Mirapilliak edo ikusi-naiak asko galtzen ditu. Lard 44. Beti deitzen dute mirariak jendiaren ikus-naia. Bv AsL 102. Ageri da ez dakizula zer den basaren ikusi nahia. JE Bur 194. Jende-mordoska ugaria eraman zun ikusnaiak portualdera. TAg Uzt 133. Ikus-nai utsal bat, ezagute ta iakite izenez iantzia. Or Aitork 288. Ikusi-naia ba-geneukan, baño bertaratzeko usterik ez. Anab Aprika 37. + ekusi nai. Kuriostasunak eta lehen ez ikusiak ikusi nahiak daramatza. SP Imit IV 1, 8. Jangoikoa ekusi nai andiarekin. Mb IArg I 333. Bere alhaba ikhusi nahia zelarik beldürra beno azkarrago. Egiat 173. Ori ikus-naiez il nadin. Or Aitork 13. v. tbn. Ikusi nahi: Cb Eg II 206. Lg I 277. EA OlBe 17. Uzt Noiz 112.

    2. (Dv). “Désireux de voir” Dv. Ikusnaia nazan ezkero. Ezale 1897, 61a. Ikus-nai batzuk, kai-baztarrera, / ontziak dauden tokira. Or Eus 389. Hiri hartan bizi zen gizon aberats bat […], aspaldion Jesus ikhusi nahia. Lg II 216. Patriarkak hiltzen dire hura ikusi nahiak. Hb Egia 47. Bitoriak ikhusi nahia da. Laph 122. Etzen bazter ikhusi nahia. JE Bur 66.

    Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    iz. [ikusmina]: ikusmin, ikusmira, ikusgura Bizk.

    izond. [begiluzea]: ikusmin, ikusmira, ikusgura Bizk., begiluze, kurioso beh., ikusbera jas., kurios Ipar. zah., begi-luze

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. curiosidad, ganas/deseo de ver, ganas/deseo de conocer (2) izond. curioso, -a; deseoso de ver
    fr (1) iz. désir de voir, curiosité (2) izond. curieux, -euse ; désireux, -euse de voir
    en (1) iz. longing to see; curiosity (2) izond. [pertsona] curious, inquisitive
    port (1) iz. curiosidade (2) izond. curioso, -a

    Ikusnahia pizten duten ikuskariak  (Elhuyar hiztegia)

    ikusnahi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:37 pm on 2019/07/07 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ikusmira 

    iz. 1 iz. Ikuslearen aurrean agertzen den lurralde eremua. Ik. ikuspegi. Zure begirada gal dadila leihotik harantz hedatzen den ikusmira zabal horretan. Luzaz geratu ginen han, ikusmira ederraz gozatzen. 2 iz. Ikusnahia, jakiteko edo ezagutzeko gogoa. Bere ikusmira asetzeko. || ikusmiran adb. Ikusmiratzen. Ikusmiran egon. Paperen artean ikusmiran nenbilela. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ikusmira, ekusmira.

    I (Sust.). En DFrec hay 7 ejs. de ikusmira.

    1. Curiosidad, deseo de ver. Emakumeak oi duten ekus-mira arekin eman zituala pauso batzuek […] jazkera ekusteko. Donce 9. Ikus-mirak mugiturik. Bv AsL 153. Estalgarrien neurriak nola / jetxi zaizkigun erdira, / batere uste ez genduala / ase gure ikusmira. Olea 96.

    2. Espectáculo, función. Ikusmira guziak igandetan izan oi dira. Ayerb EEs 1915, 223. Oso zaillak gera munduko gauzaz asetzen: jan-edanez, diruz, jazkeraz, ikusmiraz ta abar eta abar. BAyerbe 153.

    “Tema para ver, para curiosear. Burrukia zeuan kalian eta jente guztia ikusmiria zeuan lekura batu zan” Elexp Berg. Ikusmirarik atsegingarriena auxe izan zan: […] neska-mariñelen trebetasuna. EgutAr 10-11-1959 (ap. DRA).

    3. (G-goi ap. JMB At), ikusbira (G-goi ap. JMB At). “Paisaje” Garate 2.a Cont RIEV 1933, 99. “Panorama” JMB At. Atze-oiala erortzen […] zeru-ikusmira ezkutatuz. NEtx Antz 120. Ikusmira ta giro gozoak sortu egiten dizu zere sentipena. NEtx LBB 31. Ikusmira ederra egongo da nolanai ere gaillur artatik. AZink 164.

    4. Ojeada, vistazo. “Observación” Garate 2.a Cont RIEV 1933, 99. Ikusmira bat egitea ez litzake kaltegarri. JAIraz Joañixio 89.

    5. “Perspectiva en el tiempo (G-azp)” Garate 1.a Cont RIEV 1930, 155.

    6. Vista, lo que alcanza la vista. Etzuten begien ikusmiran iñoren arrastorik topa. Etxde JJ 111. Laiño trinkoak ikusmirari amar bat metroko inguru-mingurua opa zion. Ib. 257.

    7. “Maravilla. Erri artako ikusmiria da, oiñ dala milla urteko elizia” Etxba Eib.

    II (Adj.). (V-ple, G), ikusmera (V-ger-m). Ref.: A; Ond Bac.

    Curioso. Bilduaz bere aurrian beriala ikusmira asko. Egut [?] 2-9-1920 (ap. DRA).

    III (Adv.).

    Mirando; a mirar. Bidazti guziok […] ikusmira jatsi giñala. Egan 1955 (1-2), 52. Alan uste eben ikusmira egozan guztiak. Bilbao IpuiB 186. Iñor ez ikusmira. Gazt MusIx 195 (Or ib. 202 beha, Onaind ib. 210 begira).

    Sinonimoak:  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    ikusmira adond. g.e.

    [begira]: begira, begiraka, erreparoan, ikusmiran, so, beha Ipar., behaka Ipar., ikuska Ipar.

    ikusmira iz.

    [ikusnahia]: ikusmin, ikusnahi, ikusgura Bizk.
    [ikuspegia]: bista, ikusbide, ikuskari, ikuskizun, ikuspegi, ikusbitarte g.e., ikuskin g.e.

    ikusmira izond.

    [ikusteko gogoa duena]: ikusmin, ikusnahi, ikusgura Bizk., begiluze, kurioso beh., ikusbera jas., kurios Ipar. zah., begi-luze

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. curiosidad, ganas/deseo de ver, ganas/deseo de conocer (2) iz. [ikuspegia] vista, perspectiva (3) izond. curioso, -a; deseoso de saber y conocer
    fr iz. vue, perspective, panorama
    en (1) iz. [ikusnahia] longing to see; curiosity (2) iz. [ikuspegia] view; perspective
    port (1) iz. curiosidade (2) iz. vista, perspectiva

    Hemendik dugun ikusmira sinesgaitza da. [Baina bihotzak dio, Xabier Montoia (Elkar, 2002)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    ikusmira (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 9:23 pm on 2019/05/01 Permalink | Reply
    Tags: I   

    inboluzio 

    iz. Garapena etetea eta atzera egitea. Orain ikusten ari gara inboluzioa gertatzen ari dela, aurrera joan beharrean atzerantz goazela arlo askotan. Inboluzioari aurre egiteko. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    Sinonimoak: iz.
    [etxearen gainaldea] : terraza (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. (Biol.) (Med.) involución (2) iz. (hed.) involución; regresión, retroceso
    fr (1) iz. (Biol.) (Med.) involution (2) régression, retour en arrière, retournement, revirement
    en (1) iz. (Biol.) (Med.) involution (2) regression, step backwards
    port (1) iz. (Biol.) (Med.) involução ƒ (2) involução

    “Inboluzioari” aurre egitera deitu dute sindikatuek Hegoaldean [Berria.eus, 2019-05-01)]

    inboluzio (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:07 pm on 2019/04/24 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ipurgarbitzaile 

    adj. Lgart. Lausengaria. Hala usteko du, noski, ipurgarbitzaileen samalda azkengabeak, hitz zuri faltsua aho-beteka botatzen bestetan ez dakien jende modu horrek. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ipur-garbitzaile (V-gip). “Adulador. Legutzallia zala esango dot, ez esatiarren ipur-garbitzallia, berba zatarra danetik” Etxba Eib. “Adulador, pelota” Elexp Berg. Kontra-maixua biarreratu zanian, laster juan jakon ipur-garbitzailleren bat kontuakin. SM Zirik 13.

    Sinonimoak: iz.
    [etxearen gainaldea] : terraza (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (herr.) lameculos; adulador, -a
    fr iz. (vulgaire) lèche-cul; flatteur
    en (vulgar, offensive) ass kisser; (slang) brown noser; (colloquial) sweet-talker; (formal) sycophant, flatterer, cajoler
    port iz. (vulgaire) lèche-cul; flatteur

    Hala usteko du, noski, ipurgarbitzaileen samalda azkengabeak, hitz zuri faltsua aho-beteka botatzen bestetan ez dakien jende modu horrek. (Hiztegi Batua)

    ipurgarbitzaile (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:50 pm on 2019/02/08 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itzalgaizka 

    adb. Jas. Ezkutuka, isilean, gordeka. Ihesi itzalgaizka abiatzen da. Itzalgaizka ibiltze horiek. Itzalgaizka entzun. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    itzalgaizka (SP -> Dv, H, A).

    1. A escondidas, en secreto; disimuladamente. Bera bakharrik itzalgaizka, airatua, basatua eta idurikortua ibiltzen den. Ax 357 (V 237). Ihesi itzalgaizka abiatzen dela. Ib. 432 (V 281). Isillean eta itzalgaizka sartu izan ziran. Ol Gal 2, 4 (He ixilka, Dv amarruz, Ur ixiltxorikan, Ker ixillean, IBk isilka-misilka, Bibl gordezka). Suge otza belarrean itzalgaizka baitago. Ibiñ Virgil 40. v. tbn. Or SCruz 19. Zait Sof 41. (Tras gen.). Gure itzalgaizka barnera ez dedin. Zait Sof 49.

    2. “Sombra” Lar Sup. Tal vez se trate de una mala interpretación de los ejs. de Axular.

    3. “2. action de chercher à n’être pas aperçu, découvert; 3. subterfuge, dissimulation. Etzauzkit lakhet itzalgaizka horiek” H.

    Sinonimoak: adond. jas.

    [ezkutuan]: ezkutuan, ezkutuka, gordean, gordeki, isil-gordeka, sekretuan, ebaska Ipar., gordeka Ipar., sekretuki Ipar., isil-ostuka Bizk., altxapean Naf., altxapeka Naf., ezkutuki neol., estaliki Ipar. zah.(UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es adb. a hurtadillas, a escondidas
    fr adb. sur la pointe des pieds, discrètement
    en adb. stealthily, on the sly (informal)
    port adb. loc adv às furtadelas, às escondidas

    Ezkutuka eta itzalgaizka ibili nintzen harat eta honat.  [Lur bat haratago, Juan Mari irigoien]

    itzalgaizka (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:22 pm on 2019/02/02 Permalink | Reply
    Tags: I   

    irabiur 

    iz. Garia larrainean jotzeko tresna, soka batez loturik dauden bi makilaz osatua. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    irabiur (V-m-al, G-azp; Lar, Añ, H (V, G)), iyabiur (G-nav), irabirur (V-ple). Ref.: A (irabiur); Iz Als (iyabiurrak); Ond Bac (iyabiur).

    “Mallo de trillar” Lar y Añ. “Trilla, trillo” Añ. “Trillar: (c.) gariak irabiurraz […] jo” Ib. “Mango del mayal” A. Cf. Lar Cor 58: “El instrumento con que los golpean son unos que llaman mallos en Galicia y en vascuence tralluak, irabiurrak”. Cf. Ensayo 86s: “Para varearlos [los haces de paja] con un instrumento que llaman Yrabiurra, el cual se compone de dos palos […]”. v. idaur.

    Wikipedian (irabiur)

    • Irabiur, trailu edo idaurra, nekazaritzako tresna bat. Irabiurra, idaurra edo trailua laborea aletzeko nekazaritza-tresna tradizionala da. Elkarren artean uhalez edo katez loturiko bi makilez osatuta dago. Eskuarki bietako makilarik luzeena heltzeko erabiltzen da; laburrena, aldiz, eultzia edo lekaleak jotzeko.
    • Irabiur (arma): Erdi Aroan erabilitako arma. Irabiurra nekazaritzako tresna bat da, arma gisa ere erabiltzen ahal dena. Borrokarako, hain zuzen, irabiurraren bertsio konplexuago eta hilgarriagoak ere garatu izan ziren, non makilari lotutako mutur mugikorra metalezkoa edo punta zorrotzez hornitua, min eta zauri larriak eragiteko modukoa (ikus irudia).
    • Bola eta katedun irabiurra, arma gisa erabilitako irabiur mota horietako bat. Bola eta katedun irabiurra Erdi arotik Ernazimendura bitartean Europan gerran eta borroketan erabilitako arma hilgarri bat da, borrokarako irabiurraren bertsio bat, berau nekazaritzarako irabiur edo trailuaren bertsioa den bezala. Eskuz eusten zaion makila bat eta honi kate baten bidez lotutako punta zorrotzez osatutako bola bat dira arma honen osagarriak.

    Sinonimoak: iz.

        [garia larrainean jotzeko tresna]: trailu, idaur g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. mayal [instrumento para desgranar]
    en iz. flail
    port iz. crivo; (agricultura) mangual

    Amontar guziak ezpataz josi, eta burnizko narra orzdun-pean txeatuak izan ziran, garia larrañean trallatu edo irabiurtzen dan gisan. [Testamentu zarreko kondaira (1855), Francisco Ignacio Lardizabal] (Euskal Klasikoen Gordailua)

    irabiur (Wikipedia, by Paul Hector Mair)

     

  • Maite 10:18 pm on 2019/01/28 Permalink | Reply
    Tags: I   

    istil 

    iz. 1 iz. Lohia, lokatza. Istil eta lohi baizik ez den putzu handi batean. Atera nazazu istiletik. 2 iz. Putzua (zulo eta sakonuneetakoa). Istil bateko ura bezain geldi. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    istil (Lcc, SP, Arch VocGr, H), ixtil (G, AN-erro, L, B, BN, S; Dv), iztil (BN-arb). Ref.: A; EI 111. Etim. En último término, de lat. destillare.

    1. Lodo, barro; lodazal; (fig.) inmundicia, bajeza. “Cascarrias <caz->, istillak” Lcc. “Charco pequeño, fango” A. v. lohi, lokatz. Ahardi ikhuzia itzuli izan da istilera iraulzkatzera. Lç 2 Petr 2, 22 (He basan, Dv lohian, Ol, IBe lokatzetara, Ker lokatzatan, IBk lokatzetan). Athera nazazu istilletik. SP Imit III 20, 2 (Ch basa, Mst lohi). Ixtil puska bat haizala. Monho 110. Gerriraino ixtilez estaliak. Elsb Fram 83. Mihi pozoinatu batek ixtilean eta lohian ezarri zuen Jesusen espos garbia. Jnn SBi 73. Galtza ederrak dena ixtil eta lohi dituela. Barb Sup 46. Algar lagüntzez jeikiko gira, ixtiliala erorteko orde. Herr 14-7-1960, 3. Harri arteketan gaindi joan behar ginuelarik, Garbaltto, Besakuntze eta Xundako ixtiletan gaindi. Larre ArtzainE 99. v. tbn. Ixtil: HU Zez 15. JE Bur 95.

    “Ixtila bezen falsua (BNc), falso como el fango” A. Cf. infra (3). Ixtila bezen falsua, ustela. HU Eskual 9-10-1908, 1.

    (G, AN-gip-erro, L, B, BN, S; SP, VocBN, Gèze, H), ixtil (Dv, H), istilia (Lar, A (que cita a Humb)), iztil (S), txiztil (G-azp-bet), ziztil (G-to-nav, AN-5vill), eztil (B). Ref.: A (istil, txiztil, ziztil); EI 127; Izeta BHizt (eztil). Charco, charca. “Lac d’eau” SP. “Charca”, “regajal”, “reguero, de lo que se derrama” Lar. “Petite mare accidentelle formée sur le chemin par les eaux pluviales” VocBN. “Flaque” Gèze. “Nigarrez ixtil bat egin zuen” Dv. Arren bada ikhusazu ene nigar istilla. EZ Man II 36. Putzu ta istill bateko ura bezain geldi. Mb IArg I 284. Euriaren hur istiletan. Egiat 212. Odol istil. StPierre 16. Latsik eta istillik bage. Or Mi 101. Eliza-zola dena ixtila zen. Lf Murtuts 6. Kaleetako istilak. PPer Harrip 60. v. tbn. Mde Po 27. Erkiag BatB 197.

    2. (G-goi-azp ap. Gte Erd 171), ixtil, iztil (G-azp, L, BN, S ap. A), listil (Aq 465 (G) -> A), tistil (V-ple, G ap. A; Aq 465 (G)), txistil (Aq 465 (G)), txiztil (V-ger-ple-m ap. A). Gota, gotera. “Gotera” Aq. “Gota de agua que cae” A. “Ekazu ur-txiztil bat, egarriak ito bear nau-ta, traiga usted un poco de agua (una gota) […] Txiztilla ta txipristiña eztira bardinak: txiztilla jauzi egiten da, txipristiña barriz betik gora dator” Ib. Ixerdirik beiñ urtengo eztautsa / tistillik bere gorputzian. Ezale 1898, 117a. Istilla zeriokeon alderdi guztietatik tanga tanga. Ag G 128. Tan… tan… tan… / istill-otsak illunpetan. NEtx LBB 251. Txapa zarren bat buru parian / ixtilla zaiola. Uzt Sas 69.

    3. iztil. (Adj.). Corrompido. Cf. Zub 42: Bide ixtil eta lohitsuan, si ixtil no está por ixtiltsu. Bizizale zuhur eta geroago lehiatsuago batetik [aberastasunak gizona] eginez gozazale iztil bat. JE Ber 85.

    Falso. Zoin diren ixtilak eta ustelak [gobernamenduko gizonak], egosiak, barnean dutenaren gordetzaleak. HU Zez 109.

    Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

        [lokatza]: Ipar.basa, lohi, lokatz, baltsa Ipar., lupetz Bizk., parta Ipar. g.e.
        [putzua]: putzu, txongolo, potxingo Bizk.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. (Ipar.) lodo, fango, barro (2) iz. charco, charca, poza
    fr iz. boue, mare, bourbier
    en (1) iz. [lohia] mud (2) iz. [putzua] puddle, pool
    port (1) lodo, lama, barro  (2)  charco, poça

    Etxe aurrean zegoen istil bat ere ikus zitekeen, argiak bete-betean hartzen baitzuen. [Arima hilak, Nikolai Gogol / Jose Morales (Ibaizabal, 1998)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    istil (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:05 pm on 2019/01/23 Permalink | Reply
    Tags: I   

    izendapen 

    iz. Izendatzea. Herrien borondateak egin ohi du bere buruzagien izendapena. Euskaltzaindiaren mandatua eta izendapena du horretarako. Izendapen zerrenda. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    izendapen (Dv ->A).

    1. Nombramiento. v. izendatze (2). Errien borondateak egin oi du bere buruzagien izendapena. Vill Jaink 187. Txiki gelditzen dira / izendapen guztik. Insausti 339. En DFrec hay 4 ejs.

    2. Denominación. [Herrien] izendapen kontuan guztiok, han eta hemen, bateratsu ibil gaitezen. MEIG VIII 115.

    Sinonimoak: iz.

    [izendapen] : izendatze (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. nombramiento, designación; asignación (2) iz. denominación, nombre (3) iz. mención, cita (4) iz. (Erl.) preconización
    fr (1) iz. nomination, désignation (2) iz. dénomination, appellation (3) iz. mention, citation
    en (1) iz. [kargurako] appointment; nomination (2) iz. [izena] name
    port (1) iz. nomeação, designação; atribuição, designação (2) iz. denominação, nome

    Izendapen kopuruari begiratuta, bi film iritsiko dira faborito nagusi gisa 91. Oscar sariak emateko ekitaldira. Hamarna hautagaitza lortu dituzte bai Alfonso Cuaron zinemagile mexikarraren Roma-k, bai Yorgos Lanthimos zuzendari greziarraren The Favourite-k.  [Bi film hamarna izendapenekin, Ainhoa Sarasola (Berria.eus, 2019-01-23)]

    izendapen (Argazkia: boletia.com)

     

  • Maite 11:28 pm on 2019/01/10 Permalink | Reply
    Tags: I   

    istinga 

    iz. Aintzira lohitsua. Ik. zingira. Istingak idortu eta eguzkiak lurra pitzatzen duenean. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1 istinga (V-ple-arr-oroz-gip, G; vEys, H), istingia (vEys, H), istingi (V-gip), iztinga (V-gip, G-azp; T-L), iztingia (V-gip), estinga (V-gip), eztinga (V-gip). Ref.: A; EI 127; Iz ArOñ (iztinga), UrrAnz; Elexp Berg (istingi).

    1. Pantano, cenagal; charca. “Lac” T-L. Aurrera biarrian / iztingan listuak. Ud 120. Istinga edo ur putzu txiki baten eta itsaso neurtezgarriaren artean dagon banaita. Etxeg EE 1883b, 552. Eguzkiak zingira, iztinga, iztoki, oxin eta ur geldietatik edoski ta zurrut egiten dauzan kutsu guztiak. Larrak EG 1959 (3-6), 204. Istingak idortu eta eguzkiak lurra pitzatzen duenean. Ibiñ Virgil 103. Istinga iritsi-ezinekora daramaten hutsune maltzurrak. MEIG IX 129 (en colab. con NEtx).

    2. (Lar, H). “Viscosidad” Lar.

    3. iztinga (-e G-goi). “Iztinge (G-goi) […] pasto que produce paperas a las ovejas” JMB At.

    2 istinga, istringa (AN-5vill), ixtinga (H), ixtringa.

    1. Freno. “Frein pour retenir les roues d’une charrette, d’une voiture” H. “Freno, istringa. Istringa eman, darle freno” (AN-5vill). Dautzuet ez zuela Paskualek aholku eta arralleria eskasik: “Ixtringa duk ez aski largatua!”. Larz GH 1959, 90. Orga auek, istinga bezela, zokote izeneko bi zur-zati zituzten. Garm EskL I 144.

    2. “Ixtinge, fuerza que hacen las vacas en las cuestas abajo para sujetar la presión del carro cargado” Asp Leiz.

    Sinonimoak: iz.

        [zingira]: idoi, lintzura, zingira, ihiztoka Ipar., inta Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. cenagal, pantano, lodazal
    fr iz. marécage, bourbier
    en iz. bog, quagmire; marsh
    port iz. lamaçal, lodaçal, pantano, (natural) pântano

    Istinga sakonean murgiltzen ari naiz, eta oinak non tinkaturik ez. Ur handietan nago sartua, eta korronteak narama.  [Elizen arteko Biblia, Askoren artean (Idatz, 2004)]

    istinga (Argazkia: correodelatarde.es)

     

  • Maite 11:52 pm on 2018/12/17 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itsasadar 

    iz. iz. Ibai bat itsasoratzen den lekua, itsasaldien eraginpean dagoena. Bilboko itsasadarra igarotzeko. Txingudi itsasadarrean. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    itsasadar (V-m-gip, L, BN, S; Lar, VocBN, Dv, H (s.v. adarra)), itxasadar (S), itxaso adar (Gèze). Ref.: A; Lh; Lrq (itxasadar).

    1. Ría, brazo de mar. “Embouchure d’une rivière sur la mer; littér. le mot itsasadar signifie branche de mer. Ce mot itsasadar s’emploie jusqu’au point où la marée monte” VocBN. “Portion de mer qui s’enfonce dans la terre, golfe, baie, crique” H. Portu itsasadar zuen [bat]. “Un golphe ayant rivage”. Lç Act 27, 39 (BiblE itsasadar). Ontzian sartuta, Betsaidaronz abiatzeko eta Jenesareteko itsas-adarra igarotzeko (Mc 6, 45). Lard 400 (v. tbn. 388). Itsasotik urruntxe zagon Bilbao, baño lurra urratu ta ibaia zabalagotuz, itsas-adar pollita egin dute. Bera EEs 1915, 229. Puska bi egiten da pasaia, itxasadar bat tartean dagoalako. EEs 1915, 105. Ondarroako itxas-adarrean dagon kaia. “Ría”. EAEg 18-2-1937, 1097. Itsaso asarrea zinan, edo obeki esan, itsasadarra, oraindik ez baikiñan itsaszabalera sartu. Or QA 48. Txingudi itsasadar oni begira. Alzola Atalak 88. Oria ibaia erdin dezula / itxas-adar baten eran. Insausti 67.

    Canal (de mar), estrecho. Bi isla handi dire eta ehun bat ttipi, itxaso-adar hertsi batzuez elgarretarik bereziak. Prop 1876-77, 85. Aiphatu eskola hortaz kanpo ditudan bertze biak, itsas adar batez bertze aldean ditut. Prop 1881, 151.

    2. “(V-m) acantilado o terreno en declive sobre el mar” A.

    3. “(V-m, G-to, AN), tifón, tromba marina” A.

    4. itxaso adar (AN-5vill). “Arco iris” JMB At 64.

    Sinonimoak: iz.

        [itsasartea]: itsasarte (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. brazo de mar, ría
    fr iz. (Geogr.) (Geol.) ria
    en iz. estuary
    port iz. braço de mar, foz

    Zerbeza pare bat hartu eta kanpora irten ziren, itsasadar gaineko petrilean jesartzera.  [Ragga-ragga dator gaua, Paddy Rekalde (Susa, 2006)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    itsasadar (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:16 pm on 2018/10/27 Permalink | Reply
    Tags: I,   

    lazakeria 

    iz. Utzikeria. Bistan da badela han ere zenbaiten aldetik euskararen aldeko lazakeria edo alferkeria. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    lazakeria. v. laxakeria.

    laxakeria, lazakeria. Negligencia. Agian ez diogu ondoko egunetan ahantzaraziko… sobera lazatuz. Lazakeria batere, batere ez doako girixtinoari! Herr 27-2-1958, 1. Bixtan da badela han ere zenbaiten aldetik euskararen aldeko lazakeria edo alferkeria. Larre ArtzainE 299.

    Sinonimoak: iz.

        [utzikeria]: utzikeria (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Ipar.) laxitud, negligencia
    fr iz. relâchement, négligence
    en iz. laxity, laxness, slackness; negligence, malpractice
    port iz. lassitude, negligência

    Bistan da badela han ere zenbaiten aldetik euskararen aldeko lazakeria edo alferkeria. (Hiztegi Batua)

    lazakeria (Argazkia: elcorreo.com)

     

  • Maite 8:57 pm on 2018/09/26 Permalink | Reply
    Tags: I,   

    oldarkor 

    adj.  Oldartzeko joera duena; ausarta. Bidean ez ibil gizon oldarkorrarekin. Urte horietan, Barojaren kazetari lanak bereziki oldarkor eta zalapartatsuak izan ziren. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    oldarkor (L ap. A; H), oldakor (Lar -> H (oldal-)).

    Osado. “Arrojado […]. Es muy atrevido, oldakorra da txit” Lar. Bidean ez ibil gizon oldarkorrarekin; beldurrez-eta zure gainera erorraraz detzan beraren asturugaitzak. Dv Eccli 8, 18 (Ol izugaitz, Ker ausarti, BiblE benturazale ausart). En DFrec hay 2 ejs. Agresivo. “Zakur, zezen oldarkorra, chien, taureau, etc. dangereux. Gizon oldarkorra, homme colère, toujours prêt à asaillir” H.

    Sinonimoak: izond.

        [oldarkoia]: erasokor, oldarkoi, oldartsu Heg. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. osado, -a; arrojado, -a; impetuoso, -a; acometedor, -a; audaz
    fr izond. agressif, -ive ; impulsif, -ive
    en izond. impulsive, impetuous; audacious
    port izond. adj ousado(a), atrevido(a); impetuoso, -a; acometedor, -a; audaz

    Euskaraz egiteko eskatzeagatik erantzun oldarkorra salatu dute Azpeitiko tren museoan. [Nahia Ibarzabal @NahiaIbarzabal (Argia.eus, 2018-09-25)]

    oldarkor (Argazkia: argia.eus)

     

  • Maite 11:00 pm on 2018/09/22 Permalink | Reply
    Tags: I   

    idazkariorde 

    iz. Idazkariaren ordekoa edo laguntzailea. Idazkariordearen ardurapeko zereginak. Italiako Atzerri idazkariordea. (Hiztegi Batua)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. subsecretario, -a; vicesecretario, -a
    fr iz. secrétaire adjoint, sous-secrétaire
    en iz. (asistente) deputy secretary; (ministro) undersecretary
    port iz. subsecretário, -a; vice-secretário, -a

    Ustelkeria trama bat aurkezten duen heinean, aktore talde zabal batek parte hartu du. Protagonistaren rola, baina, Antonio de la Torrek antzeztu du. Manuel da bera, autonomia erkidego bateko idazkariordea. Inguruko kideek bezala, goi mailako bizimodua darama, eta politikagintzan karrera oparoa egiteko asmoa du. Une batean, baina, bere izena ustelkeria trama bati lotuta agertuko da hedabideetan. Bere alderdiak eta ustez lagun zituen horiek bazter uzten dutela ikustean, erori behar badu ez dela bera bakarrik eroriko erabakiko du. Etsi-etsian aurrera egin nahian jardungo du une horretatik aurrera.  [Ustelen erresumari argazkia, Ainhoa Sarasola (Berria.eus, 2018)]

    idazkariorde (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:23 pm on 2018/09/03 Permalink | Reply
    Tags: I   

    istape 

    iz.  1 iz. Izterren arteko bitartea. Ik. iztarte. Hainbeste hazi dituk laharrak, istapeetan ere sartzen zaizkiguk dagoeneko. Zezenak izan behar ditu izterrak eta belaunak biribilak eta istapea irekia. 2 iz. Urratsa. Ehun bat istapera gelditua zen. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    istape (SP, H), ixtape (VocBN ->  A; Dv, H), istarpe (H), iztape (H), iztarpe.

    1. Espacio entre los muslos, espacio entre las piernas; entrepierna. “Espace entre les deux cuisses” VocBN. Ixtapea idekia [zezenak]. “Les jambes écartées”. Dv Dial 93 (Ip istartia). Botoin hori batek biltzen deie osoan, aitzinerat, ixtapeko galtza. JE Bur 26. Iztarpean su-burnia. Or Eus 280. Ezarri zure eskua nere iztarpean. Ol Gen 24, 2 (Ker istarpean; Urt ixterraren azpian, Ur isterraren azpian, Dv ixterraren gainean, Bibl azpiaren pean).

    2. (L, BNc ap. A; vEys), ixtape (VocBN, H), istarpe (vEys), iztape. Paso (medida). “Zeinbat istape dira hemendik harara?” A. Ehun bat ixtape egin-eta. HU Zez 58. Hogoi eta hamar ixtapez luze, ostatu bat gaitza. JE Bur 25. v. tbn. SoEg Herr 24-7-1958, 1 (ixtape). Pues, pues, aparta Satan / berrehun iztapetan (BN-baig). Satr CEEN 1969, 160.

    3. + iztarpe. (Adv.). A bajo pata (lanzar). v. ISTAPETIK, istapeka (3). Iztarpe ta pirrikan asteke egin du uko. Or Eus 34. Postura orri izena istape esaten zioten. BasoM 31.

    Sinonimoak: iz. Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

        [hankartea]: iztarte, hankarte beh.
        [urrats handia]: zangarte

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. (Ipar.) entrepierna, bragadura, horcajadura (2) iz. [neurria] paso
    fr iz. entrejambe, entrecuisse
    en inner thigh
    port (1) iz. entrepernas (2) passo

    Ongi zagok hortxe, dio Patxik kamioia begiztatu orduko, eta Martin giltzak sakelatik ateratzen ikusi duenean, bulegoan zain egonen dela esan eta errepidea zeharkatu du istape labur eta biziak eginez.  [Iragaitzaz -ilunbistan-, Pello Lizarralde (Erein, 2008)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    istape (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 9:14 pm on 2018/07/01 Permalink | Reply
    Tags: I   

    izerdi(-)uharretan 

    adb. Ipar. Izerdi patsetan. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    IZERDI UHARRETAN (BN-mix-lab). Ref.: A; Gte Erd 175. Sudando en abundancia. Ene gorphutza izerdi uharretan da. Laph 219. Izerdi uharretan izigarri bero zen labeteian. JEtchep 21. v. tbn. Elsb Fram 138. Barb Sup 74.

    Sinonimoak: adlag. Bizk.

        [izerdi-patsetan]: izerdi-patsetan, izerditan, izerdiz, izerdi-bitsetan Bizk., izertzan Bizk., izerdi-lapetan Bizk./Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es empapado de sudor, sudando a chorros, sudando a mares
    fr suant à grosses gouttes
    en dripping with sweat; sweating buckets
    port encharcado de suor

    Ene gorphutza izerdi uharretan da. Laph 219. (Orotariko Euskal Hiztegian)

    izerdi(-)uharretan (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:19 pm on 2018/04/23 Permalink | Reply
    Tags: I   

    irakurri 

    ad. irakurri, irakur, irakurtzen 1 du ad. Testu idatzi bateko ikurrei, ezagutuz, jarraitu; horrela arituz, idazlan baten mamiaz jabetu. Irakurtzen ikasi. Ez daki irakurtzen eta idazten. Gaur egun iberiar hizkuntzazko testuak irakur ditzakegu, baina ez ditugu ulertzen. Irakur ezazu ge, gi erdarazko gue, gui bezala. Irakurtzeko nekeza gertatzen zait zure idazkera. Eleberri bat irakurri. Egunkariko berriak irakurtzen. Zortzigarren orrialdean irakur daitekeen pasarte honetan. Garoa behin eta berriro irakurria dut. Gongora irakurri: Gongoraren idazlanak irakurri. Gaingiroki irakurri. Erdaraz irakurtzen. Mila aldiz entzunak eta irakurriak. || Begiez jarraitzen zaion izkribua goraki esan. Irakur iezadazu eskutitz hori. Batzarrean irakurri zuen txostena. Altxatu zen irakurtzera. 2 du ad. Partiturako ikurren segidari, ezagutuz eta dagokien balioa emanez, jarraitu. Musika irakurri. 3 du ad. Arrasto, marka eta kidekoei interpretazioa eman. Eskua irakurriz, etorkizuna igarri. Haren begiradan irakurtzen nuen atsekabea. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: ad.

    [irakurri] : leidu/leitu (Labayru Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) du ad. leer (2) du ad. (hed.) leer (3) du ad. (Elektron.) [seinaleak] leer (4) du ad. (Mus.) leer, solfear
    fr du ad. lire
    en du ad. to read
    port (1) cume, cume (2) terraço

    Gainontzean, ordu asko pasatzen zituen ganbaran, irakurri eta irakurri. [Ordaina zor nizun, Joxemari Urteaga (Elkar, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    irakurri (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:14 pm on 2018/04/04 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itsasorratz 

    iz. Itsasontzietako iparrorratza. Itsasorratzak iparrizarrari beti begiratzen dion eran. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    itsasorratz (c. sg. A; Lar, Dv, H), itxasorratz (Añ).

    1. “Brújula” Lar, Añ. “Aguja de marear” Lar. “Caja en que va la aguja de marear, itsas orratzaren tokia” Ib. “(He), boussole. On dit aussi simplement orratz lorsque la méprise n’est pas à craindre” Dv. Haren itsas-orratzak <-ats-> eztu behatuko […] polora baizen. SP Phil 470 (He 477 orratza). Zein baita gure itsas-orratza. Ib. 471 (He 477 itsas <itzaz->-orratza). Itsas-orratzak norte-izarrai beti begiratzen dion eran. AA III 302. Itxasoan itxas-orratza ta norte segura baga dabiltzenak. Añ LoraS 139. Ezekien zein bide jarraittu itxasorratzean (brújula). Echta Jos 271. Itxas-orratza da, erdiko ardatz batian bat eta bestera dabillen bizirik daguala dirudiyen orratz bat. EEs 1917, 136. Ark sortua da itxas-orratza. Auspoa 132, 75 (ap. ELok 30). v. tbn. Itxas-orratz: EEs 1917, 136. GMant LEItz 59.

    2. (Urt I 69, T-L), itxas orratz (V-m ap. Zubk Ond). “Ac[h]arne” Urt I 69. “Orphie, poisson” T-L. “Pez aguja” Zubk Ond 237.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Itsas.) brújula, aguja magnética, compás
    fr iz. (Itsas.) boussole, compas
    en iz. compass
    port iz. (Itsas.) bússola

    Eta itsasoa gehiegi mugitzen zenean, mugitu egiten zen itsasorratza ere, eta ez zuen, orduan, ezertarako balio izaten: iparra galtzen zuen ontziak.  [Loroaren teorema, Denis Guedj / Jon Muñoz (EHU, 2005) (Ereduzko Prosa Gaur)

     

    iparrorratiz (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:11 pm on 2018/03/22 Permalink | Reply
    Tags: I   

    inguruabar 

    iz. Zertzelada. Ik. zirkunstantzia 2. Halako kasuetan, inguruabar horiek kontuan harturik, elkarteak erabakiko du bien arteko auzia. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.
    [inguruabar] : zirkunstantzia (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Zuz.) circunstancia
    fr iz. circonstance
    en iz. circumstance
    port iz. circunstância

    Ezagutzen nuen neure oinazea, baina hura arindu zitekeela -nire bizitza alda zitekeela, nire inguruabarrak alda zitezkeela- ez zitzaidan bururatu. [Nire amaren autobiografia, Jamaica Kincaid / Alberto Martinez de la Cuadra (Alberdania-Erein-Igela, 2012)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    inguruabar (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:47 pm on 2018/02/27 Permalink | Reply
    Tags: I   

    izotzaldi 

    iz.  1 iz. Izotza, izotza egitea; izotza egiten duen denbora. Neguko oskarbiek gauetan izotzaldi gaitza dakarte berekin. 2 iz. Irud. Haien arteko izotzaldia urtu zenean. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    izotzaldi. Helada. Edo izotzaldiak edo uzta ugariak zekazten. Or Mi 90. Otzak gauetan izotzaldi gaitza dakarte berekin. Etxde JJ 38. (Fig.). Ekin zion Piaresek iketan, euren arteko izotzaldia ziaro urtu zala aditzera eman nairik. Etxde JJ 278.

    Sinonimoak: iz.

        [izoztea]: izozte, jelate, hormate Ipar., karronte Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. helada (2) iz. (hed.) enemistad; frialdad, indiferencia
    fr iz. gelée
    en iz. frost
    port iz. geada

    Ate-leihoetatik elurra kendu beharra izan zen, pasabide bat ebaki eta maila batzuk egin hamabi orduko izotzaldi batek morrenetako granitoa baino gogorrago bihurtu zuten izotzezko hauts hartatik ateratzeko. [Fantasiazko ipuinak, Guy de Maupassant / Josu Zabaleta (Ibaizabal, 2000))] (Ereduzko Prosa Gaur)

    izotzaldi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:01 pm on 2018/02/25 Permalink | Reply
    Tags: , I   

    ixtegi 

    iz.  g.er. Ukuilua. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ixtegi, istegi.

    1. Cárcel. v. itxitegi. Gizon talde bat arrestatua Franzesak Baionako Uri barruan istegira sartua zeukala. Izt C 428.

    2. (G-goi, -ei AN-gip), istegi (AN ap. A), isteri (AN-gip ap. A). Ref.: A (istegi, isteri); JMB At (ixtegi). “Corral de ovejas” A. “Pocilga” Ib. “Corral destinado a ordeñar ovejas” JMB At. “Ixteiya eta txerritokiya, cuadra (AN-gip)” M. Lekuona (comunicación personal). Ixtegiako zulotik joan da. Lander (ap. DRA). Ardiak bildu egin bear, esnia kentzeko, ixtegira! Auspoa 97, 19. Istegikoak legarrik… zuririk ez daiela nabartu. Gand Elorri 214. Benta-etxeko saietsean zegon istegi aundi batean. Berron Kijote 53.

    Sinonimoak:iz. g.e.

        [ukuilua]: abeletxe, ganadutegi, itegi, ukuilu, abeltegi Ipar., barruki Ipar., heia Ipar., mandio Ipar., korta Bizk., estrabi zah., establia Ipar. g.e., ezkaratz Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. (Ipar.) establo, cuadra
    fr iz. (Ipar.) ferme, écurie, étable
    en (1) iz. stable, stall
    port iz. estábulo, estala

    Benta-etxeko saihetsean zegoen ixtegi handi batean.  [Berron Kijote 53. , Orotariko Euskal Hiztegia (mold.)]

    ixtegi (Argazkia: guresustraiak.wordpress.com)

     

  • Maite 11:24 pm on 2017/12/28 Permalink | Reply
    Tags: I   

    inozente 

    iz. 1 adj./iz. Herr. Errugabea. Errege inozente hark ordaindu behar izan zuen hutsegitea. Inozentearen hiltzaile dena da zinez dohakabea. 2 adj./iz. Herr. Tolesgabea. Pertsona inozenteak engainatzen. inozente egun, inozente-egun Abenduaren 28a, Herodesek Belem herrian bi urtez behetiko haur guztiak hilarazteko eman zuen agindua gogorarazten duena, Espainian eta Hego Amerikan txantxak egiteko eguna izaten dena. Inozente eguna da bere zerua, ziria sartzeko delako jaioa. (Hiztegi Batua)

    INOZENTE ERAGIN (iñu- V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. Hacer una inocentada. “Antoniri iñuzente erain dotsat, ahuntzak umiak eittuala esanaz” Elexp Berg. Pentsau eben Iñuzente egunian iñuzente eraittia neskamiorri. Etxba Ibilt 470. Iñuzente eraittia izaten zan, goiz artan oian arrapatzen zanari irizillakin bizkarra berotzia. Ib. 470.

    Sinonimoak: iz.

    [errugabe] : errugabe
    [tolesgabe] : tolesgabe, laño, sinple

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) cime, sommet (2) terrasse
    fr (1) cime, sommet (2) terrasse
    en (1) summit, peak (2) flat roof; balcony
    port (1) cume, cume (2) terraço

    Antoniri iñuzente erain dotsat, ahuntzak umiak eittuala esanaz. [Elexp Berg., Orotariko Euskal Hiztegia]

    inozente (Argazkia: mesadeactualidad.com)

     

  • Maite 9:11 pm on 2017/11/28 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itsasmin 

    iz. Itsasoaren nostalgia. 

    Orotariko Euskal Hiztegian

    itsasmin, itxas-min, itxaso-min.

    Pasión, nostalgia (del mar). Itsasminak hartu ninduen; hasi nintzen barneko guzien goiti aurthikitzen, ez nuelarik ur xorta bat bera ahoaren xaharratzeko. Prop 1896, 183. Itxas-miña. “Anhelo de mar”. Laux AB 29. Berezkoa izan du euskaldunak itxaso-miña. SMitx Aranz 229. Legor-barrukaldeetan ezin iraun izango leukee arrantzaleok: itsas-miñak jota, euren izaera ta gogo alaia, illun […] biurtu bagarik. Erkiag Arran 85.

    Sinonimoak: iz.

    [itsasmin] : nostalgia 

    Beste hizkuntza batzuetan (OEH eta Google Translate):

    es pasión, nostalgia (del mar)
    fr nostalgie de la mer
    en nostalgia of the sea
    port nostalgia (do mar)

    Berezkoa izan du euskaldunak itsasmina. SMitx Aranz 229.  mold. (Orotariko Euskal Hiztegia)

    itsasmin (Pixabay, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:36 pm on 2017/11/04 Permalink | Reply
    Tags: I   

    irizkide 

    iz. Norbaitentzat, bere iritzi berekoa den pertsona. Horien irizkide ez naizenez gero. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    irizkide, iritzikide. Que comparte la opinión de otro. Guziek obetsirik, or diyoaz irizkide geiago biltzera. Ldi Y 1933, 86. Ogasun Zaingoak emandako Agindua betetzera dijoa Laterri-Legegizonarekin iritzikide dan Bitartelari au. “Conforme con el abogado del Estado”. EAEg 3-6-1937, 1756. Oien irizkide ez aizen ezkero. Zait Sof 175. Lafon aipatzen dute noraezean […], irizkide bailitzan. MEIG VI 189. En DFrec hay 3 ejs.

    Sinonimoak: iz. jas.

        [aburukidea]: aburukide (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. de la misma opinión
    fr iz. du même avis
    en iz. having the same opinion
    port iz. da mesma opinião

    Bere iritziei adorez eusten  eta irizkide ez dituenei kalipuz aurre egiten dien horietakoa da.

    irizkide (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 9:13 pm on 2017/09/24 Permalink | Reply
    Tags: I   

    irrigarri 

    adj.  Irri eragiten duena, bereziki bere bitxikeriagatik. Ik. barregarri. Iritzi bitxi eta irrigarria. Hizkuntza arrotzetako hitzak irrigarri iruditzen zaizkigu. Jakizu haserre zarenean itsu zarela, hordi bat bezala irrigarri zarela. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: izond.

        [barregarria]: barregarri, burlagarri, grazioso, komiko, irri-egingarri Ipar., irringarri Ipar., irrigai g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. risible, ridículo, -a, irrisorio, -a; grotesco, -a; cómico, -a
    fr izond. risible, dérisoire, ridicule, comique
    en izond. ridiculous; funny; comic
    port izond. risível, ridículo(a), irrisório(a)

    Jakizu haserre zarenean itsu zarela, hordi bat bezala irrigarri zarela. (Hiztegi Batua)

    irrigarri (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 8:43 pm on 2017/08/26 Permalink | Reply
    Tags: I   

    irrizuri 

    adj. irrizuri, irri-zuri adj. Pertsonez mintzatuz, faltsua. Sobera ageri da zein irrizuria den. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    IRRI ZURI. a) (Sust. + adj.). Sonrisa. Buru gordoak ukiz, hirri zuriekin. Hb Esk 190. Eta holako milagur eta solas eder, hitz legun, irri zuri eta pereku… aintzinetik. HU Zez 99. Irri zuri batekin ihardesten dio. Barb Sup 130. Keñuka, irri-zuri batean, aditzera ematen zidala. FIr 190. Emakume santuak irrizuri baltzerana ta txera gozoa egiten eutsen erritarrai. Erkiag Arran 173. (L-côte, BN; xuri BN-baig; e- S; Foix ap. Lh). Ref.: A; Lh; Lrq (erri); Gte Erd 69. Risa burlona; sonrisa maliciosa. “Irri zuri bat egin daut (BN-arb)” Gte Erd 69. Mundutarrak izan dezala irri zuria ezpainetan, solhas gaixtoa mihian. Jnn SBi 103. Irri xuri bat ezpainetan. Barb Sup 183. Ezpain-ertzean irri xuria. Zait Plat 90. b) (Adj.). “Irri-zuri (Lc, BNc), erri-zuri (S), […] falso, litm., de risa blanca” A (s.v. zuri).

    Sinonimoak: izond.

        [faltsua]: elezuri, itxuralari, itxurati, itxurazale, tolesdun, zuri, faltsu beh., azaluts jas., gezur-zuri g.e., sabelzuri g.e., filus Ipar. g.e., fazati Ipar. zah., ele-zuri (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. falso, -a; embustero, -a
    fr izond. faux; menteur, -euse
    en izond. false
    port izond. falso, -a; embusteiro, -a

    Sobera ageri da zein irrizuria den. (Hiztegi Batua)

    irrizuri (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 8:58 pm on 2017/08/21 Permalink | Reply
    Tags: I   

    imam 

    iz.  1 iz. Musulmanen erlijioan, meskitako otoitzaldiaren zuzendaria. Meskitetako imamek ez dute sinesleen herra indartu behar. 2 iz. Musulmanen komunitate bat gidatzen duen pertsona. (Hiztegi Batua)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es s.m. (Rel.) imam
    fr Rel. imam
    en (Islamic leader) imam n
    port Rel imã, imame, imamo

    Ripollgo imama Alcanarreko leherketan hil zela baieztatu dute. [Mossoek baieztatu dute Bartzelonako erasotzailea dela gaur arratsaldean Subiratsen tiroz hil duten gizona, Jon Ordoñez (Berria.eus, 2017-08-21)]

    imam (Argazkia: Wikimedia Commons)

     

  • Maite 11:50 pm on 2017/07/18 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itolarri 

    iz. Itobeharra, larritasun itogarria. Itolarria arindu beharrez. itolarrian adb. Ito beharrean. Eztulka ari naiz, goitika egiteko ahaleginean, itolarrian. (Hiztegi Batua) || iz. 1. Airea kutsatua dagoelako, gorputzak ahalegin handiegia egin duelako edota gogoaren ardura handiegiaren zioz sortzen den arnasa hartu ezina. 2. MED. Asfixia. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    itolarri.

    1. “(V, Gc), apuro extremado” A (que cita a FSeg, y da itokarri, corregido en Apend).

    2. Ahogo. Ito-larria arin bearrez / leio zekenera dut nerekin narrez. ‘Torturante ahogo’. Ldi BB 164. En DFrec hay 6 ejs.

    Sinonimoak: iz.

        [itobeharra]: asfixia, itoaldi, itobehar, itomen, itotasun (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. [itobeharra] ahogo, sofoco; asfixia (2) iz. [estualdia] ahogo, agobio, apuro
    fr (1) iz. [itobeharra] suffocation, étouffement, asphyxie (2) iz. [estualdia] oppression, embarras, angoisse
    en (1) iz. breathlessness; asphyxiation (2) iz. [estualdia] exhaustion; overwork
    port (1) iz. afogo, sufoco, asfixia (2) agonia, angústia

    Itolarria arindu beharrez. (Hiztegi Batua)

    itolarri

    Save

     

  • Maite 11:12 am on 2017/06/21 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ipurtzuri 

    adj. Alfer handia. Ik. alferrontzi. Ipurtzuri galanta duk hori lanerako! (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ipurtzuri, ipurtxuri (G-goi-bet ap. A; VocZeg 287, Arzdi Aves 162, A Apend).

    1. (Saxicola oenanthe). “Golondrina” VocZeg y A. “Chotacabras” A Apend. “Ruiblanca” Arzdi Aves. “Collalba gris” MItziar Txoriak 112.

    2. (-rz- V-gip, G-to), ipurtxuri (G-azp). Ref.: A EY III 373; Gketx Loiola (ipur-txuri); Iz ArOñ (kiputz). Vago, holgazán. “Ipur-txuri galanta dek ori lanerako” Gketx Loiola. “Kiputz ipurzurixak” Iz ArOñ.

    3. Inútil, vano. Ta amets ipurtzuriak zer dira? Ldi IL 72.

    Sinonimoak: izond.

        [lausengaria]: balakari, balakatzaile, koipetsu, lausengari, lausengatzaile, losintxari, zurikatzaile, zuriketari, zuritzaile, ipurgarbitzaile beh., ferekatzaile Ipar. zah.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Orotariko Euskal Hiztegia eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) vago, holgazán (2) inútil, vano (OEH) || (1)  izond. adulador, -a, lisonjero, -a, halagador, -a (Elhuyar Hiztegia)
    fr (1) izond. très paresseux, -euse, fainéant, -e (2) inutile, vain || flatteur
    en (1) izond. lazy; layabout, lazybones (inf) (2) useless, vain || (colloquial) sweet-talker, flatterer, cajoler
    port (1) vago, folgazão(ona), folgado(a) (2) inútil, vão || (1) izond. adulador, -a, lisonjero, -a, halagador, -a (Elhuyar Hiztegia)

    Ipurtzuri galanta duk hori lanerako! (Hiztegi Batua)

     

    ipurtzuri (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:41 pm on 2017/06/05 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ingurumen 

    iz. Ekologian, izaki bizidunen garapen eta jardueran eragina duten egoera eta faktoreen multzoa. Autobideek kalte handiak egiten dizkiote ingurumenari. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ingurumen.

    1. (Det., precedido de gen.). Aproximadamente, más o menos. v. inguru (I, 4). Bogatu zuten ondoan hogoi eta bortz edo hogoi eta hamar bidarten ingurumena. TB Io 6, 19. Laur ehun eta berrogoi eta hamar urtheren ingurumenaren buruan. TB Act 13, 20.

    2. (VocBN -> Dv y A, H), ingumen (Hb ap. Lh). Alrededor(es). “Alentour” Dv. Khondetarra ingurumen guzian aiphatua da. Prop 1900, 71. Gazteagoko eta berdin khartsu direnak, bere ingurumenerat Mill-Hill-dik bilaraziak baditu. Prop 1906, 64. Ingurumeneko haurrentzat altxatuak diren eskola xeheagoetan. Ib. 73. Bil daitezela [zuhur-hitzak] eta ingurumenean aipha, hedatuko dire. Lander RIEV 1908, 624. Haren gostuko ez zen ingurumenetan gizonik, bera bezain ederrik eta zentzudunik. Lf Murtuts 29. Ez dugu ahantzi behar, toki hortan eta ingurumenetan arrotz hainitz bazela kokaturik. Lf CEEN 1973, 129.

    Sinonimoak: iz.

        [ingurunea]: inguramendu, inguru, ingurugiro, ingurumari, ingurune, bornu Bizk., ingurina Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. alrededores, afueras, cercanías (2) iz. (Ekol.) (sing.) medio ambiente
    fr (Biol.) (Ekol.) (sing.) environnement, milieu
    en (sing.) the environment
    port (1) arredores (2) iz. (Ekol.) (sing.) meio ambiente

    Ingurumenaren nazioarteko eguna, ingurumenari Nazio Batuen Erakundeak urtero eskainitako eguna da. Ekainaren 5ean ospatzen da. (Wikipedia)

    ingurumen (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

    Save

    Save

     

  • Maite 11:55 pm on 2017/04/04 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ilgora 

    iz. 1 iz. Ilargiaren goraldia, ilargi berritik ilargi betera doan 14 eguneko aldia. Ik. gorapen. Ilgorak eta ilbeherak. Ilbeheran baino ilgoran hiltzea onuragarriagoa dela sinesten dutenak. 2 iz. Ilgoraren erdiko eguna, ilargiaren erdia argiturik dagoena. Ilgora, hemezortzian, asteazkenez. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ilgora (V, G, AN-erro; Lar, Añ, Hb ap. Lh, H). Ref.: A; Holmer ApuntV.

    “Luna creciente” Lar y Añ. “Ilgora, ilgoria, lune croissante. […] Ilgora erdia, lune croissante à la moitié de son cours” H. Illargiaren gora-berak zenbat dire? –Lau: […] illargi berria, ilgora, illargi betea ta ilbera. Bera EEs 1915, 165. Ilberan baño ilgoran iltzea onuragarrigoa dala batzuek sinisten dute. JMB ELG 82. Ilberak eta ilgorak alperrik izan dira guretzat. NEtx LBB 176.

    (Uso pred.). [Illargia] ilbera ez dagoenean, ilgora dago. Txill Let 120.

    Sinonimoak: iz.

        [gorapena]: gorapen (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. cuarto creciente, luna creciente
    fr iz. premier quartier de lune, lune montante
    en iz. crescent moon, waxing moon, first quarter
    port iz. quarto crescente

    Ilgora indarrean dago.[Naturaren mintzoa, Pello Zabala (Alberdania, 2000)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    ilgora (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

    Save

    Save

    Save

    Save

     

  • Maite 11:08 pm on 2017/03/27 Permalink | Reply
    Tags: I   

    intziri 

    iz. 1 iz. Oinazearen edo atsekabearen ahozko adierazpen hitzik gabekoa. Ik. zinkurin; espa; antsia2. Gizonen negar, deiadar, oihu, intziri, auhenak. Intziri sarkorra, mina. Negar intziriak. Intziriak baizik ez ziren entzuten. || Irud. Hostope ilunean haizeak intziri. 2 iz. Txakurrak eta kidekoek egiten duten ulu antzekoa. Txakurren intziriak, zaldien irrintziak, lehoi eta zezenen orroak. Otsoa intziriz hasten zaio deitzen. intziri egin Emakumeek hartaz negar eta intziri egiten zuten. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.

        [oinazearen adierazpen hitzik gabekoa]: ai, aiene, aieska, aiots, auhen, hileta, kexa, kexu, deitore Ipar., dolamen Ipar., pleinu Ipar., espa Heg., erosta Bizk., inkesa Bizk., adia Gip., zinkurin Ipar./Naf., aieneka g.e., alaka g.e., donabera g.e., oihuska g.e., arkuma Ipar. g.e., oihumin Ipar. g.e., espadasun Gip. g.e., ainkuri Naf. g.e., ainuri Naf. g.e., kexadura Ipar. zah.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. gemido, sollozo, lamento; suspiro (2) iz. gemido; [txakurrena, otsoena…] aullido
    fr iz. hurlement, gémissement, lamentation
    en iz. groan, moan; wail
    port iz. gemido, soluço, lamento; suspiro

    Sakon egin zuen intziri.

    intziri (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

    Save

    Save

    Save

     

  • Maite 11:46 pm on 2017/03/24 Permalink | Reply
    Tags: I   

    idustun 

    iz. Lepoa inguratzen duen apaingarria. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    idustun, industun. Neol. creado por AG en 1896 de idun ‘cuello’ y estun ‘aro, anillo’. Collar. v. iduneko. Ezarri egixuz [errukija ta egija] idustuntzat zeure idunan (1898). AG 1575. Lepotik dingillizka eukon anbarezko idustuna. Altuna 94 (v. tbn. 97 y 98). Pitxi gelgarriz josi / idustun dirdirtsuba. Laux Euzk 1931, 362 (ap. DRA; la misma poesía en BBa 62 dice industun).

    Sinonimoak: iz.
    [idustun] : iduneko, lepoko; koilare (Heg.) (Elhuyar Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. collar, adorno del cuello
    fr collier
    en [bitxia] necklace
    port colar

    Pozik zegoen oparitu zioten idustunarekin.

    idustun (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:55 pm on 2017/03/18 Permalink | Reply
    Tags: I   

    idus 

    iz. Erromatar egutegian, Idus, (idus, -uum) hilabetearen hamahirugarren eguna zen, ondorengo lau hilabeteetan izan ezik: martxoan, maiatzean, uztailean eta urrian. Azken hauetan, hilabetearen hamabosgarren eguna zen.  (Ikus Wikipedian Erromatar egutegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es Idus
    fr Ides
    en Ides, Idus, Eidus
    port Idos

    Guarda hadi martxoko Idusetatik! [Martxoko idusak, Anjel Lertxundi (Hitz beste, 2017-03-18)] (Berria.eus)

    idus (Argazkia: Cesarren heriotza, Wikimedia Commons, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:29 pm on 2017/03/10 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ikareria 

    iz. Dardara, izua. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ikareria (R-vid), ikararia (H), ikarari (AN; Hb ap. Lh (-kh-)), ikareri (B; VocB), ikererie (B). Ref.: A (ikarari, ikareri, ikareria); Asp Leiz2; Izeta BHizt (ikererie).

    Temblor. “Temor, espanto” A. “Temblor de tierra” VocB, A e Izeta BHizt. “Bartatsean ikererie izan dugu” Izeta BHizt. Orrelako zerbait ikararia sartu izandu ba-litzait niri. Mb OtGai II 185. Andia da oraingo gure ikareria. Mb OtGai III 210. Lurraren ikarariak, arrien autsteak. Ib. 68. Hire ürzain batek emaiten dik lürrari ikhareria. Chaho AztiB 9. Beriala prest dago / kaballeria; / artilleria / izigarria, / arek ematen debe / ikareria. Afrika 89. Gudariak ikareriz ta bildur ezin aundiagoaz beterik. Inza Azalp 75.

    Sinonimoak: iz.
    [ikareria] : dardara (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. temblor; temor
    fr
    en
    port

    Lur ikareria batek asaldatu ditu nafarrak gaur goizean.

    ikareria (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 12:12 pm on 2017/03/04 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itsumustu 

    iz. Ustekabea.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak: iz.
    [ustekabea]     ezuste, ezusteko, ustekabe, gertu Zub. g.e. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar Hiztegia):

    es sorpresa
    fr surprise
    en surprise

    Bihotzak itsumustu latza eman dit.

    itsumustu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 12:01 am on 2017/01/20 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ipurtestu 

    Atzealde gutxiko abere bati erreferentzia egiteko erabiltzen da.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ipurtestu. “Se dice de un ganado de poca trasera” Iz ArOñ (s.v. atzigarr).

    Beste hizkuntza batzuetan (Orotariko Euskal Hiztegia eta Google translate):

    es Se dice de un ganado de poca trasera
    fr On dit d’un arrière gagné peu
    en It is said of a cattle of little back
    port Se dice de um ganado de poca trasera

    Boteretsuak badaki etsaiez inguratuta dagoela, badaki bere inguruko lausengarien artean dagoela traizionatuko duen Judas, bere aulkia berotu nahi duen ipurtestua. [Kontsolamendua, Anjel Lertxundi (Berria, 2017-01-19 )]

    ipurtestu (gaurko hitza, domeinu publikoa)

     

  • Maite 9:35 pm on 2016/12/28 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ilgoropil 

    Oharra: sarrera hau broma baterako idatzia da. Baina gerta liteke hasierako esaldi hau edozein momentutan kendu behar izatea…

    Orotariko Euskal Hiztegian (autore ezezaguna)

    Sinonimoak: iz.
    [ilgoropil] : croissant (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. dulcísima torta con forma de luna creciente, cruasán, croissant
    fr croissant
    en croissant
    port croissant

    Kriston ilgoropil goxoa gosaldu dut gaur!  [Ilgoropilak gosaltzeko, Joseba Gorriak (Tokikom News, 2016-12-28)]

    ilgoropil (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 8:24 pm on 2016/12/09 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itzemin 

    iz. MED. Hatzeko infekzio akutua; erpurukoa. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    itzemin (L, BN, S, R-uzt). Ref.: A; Lrq. “1.º panadizo; 2.º uñero” A. “Itzemina edaratea beino gaiztoago da ta axaxalpean sortan da (R-uzt), el uñero es peor que el panadizo y nace bajo la uña” Ib. “Panari” Lrq. Aztalian dit itzemin bat. Arch Fab 167. Landare hunek itzeminak ederki sendatzen omen ditu. Zerb GH 1932, 229.

    Sinonimoak: iz. g.e.

        [behatzeko infekzioa]: erpuruko g.e.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (Med.) panadizo
    fr panaris
    en (Med) whitlow
    port (Med.) paroníquia

    Landare honek itzeminak ederki sendatzen omen ditu. Zerb GH 1932, 229. (Orotariko Euskal Hiztegia, mold.)

    itzemin (Gaurko hitza, Domeinu publikoa)

     

  • Maite 7:43 pm on 2016/12/08 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ispilatu 

    da/du ad. Ispiluan isladatu; isladatu. Ibaian ispilatzen zen ilargia. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak: ad. g.e.

        [islatu]: islatu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es reflejar(se), espejar(se)
    fr refléter
    en to reflect (usually passive)
    port refletir-se

    Durangoko Azoka aldi berean da oasia eta ispilatzea.

    ispilatu (Gaurko hitza, Domeinu publikoa)

     

  • Maite 5:12 pm on 2016/11/29 Permalink | Reply
    Tags: I   

    izar 

      iz. 1. ASTRON. Berezko argia duen astroa, bere baitan gertatzen diren erreakzio termonuklearren energiaz distiratzen duena. 2. (herr.) Eguzkia eta Ilargia izan ezik, zeruan distiratzen ikusten den zeinahi argi. 3. Konbentzioz, izar-formakotzat jotzen den irudia. 4. (hed.) Ikuskizunetako, bereziki zineko, aktore ezaguna; bere jakite, trebezia, etab. direla medio, bere jardueran itzal aparta duen pertsona. Hollywood-eko izarrak. Boxeo-izarrak. 5. Bereziki maitagarria den pertsona izendatzeko erabilitako izena. Emazte maitagarria, gure etxeko izarra. 6. Bereziki hotelei dagokienez, zerbitzuen maila adieraztearren erabilitako ikurra. Bost izarreko hotela. 7. Zaldiaren kopetako zuriunea. 8. Ileak ateratzen diren gunea. 9. MIL. Zenbait hierarkia militarren ikurra. • Dabiden izar. Sei puntako izarra, judaismoaren sinboloa dena. || izar adasdun. Ik. kometa. || izar aldakor. ASTRON. Denbora–tarte laburretan distira-aldaketak azaltzen dituena. || izar bikoitz. ASTRON. Elkarrekiko duten erakarpena dela medio, bi izarrek osatutako multzoa, multzoaren masa-zentroaren inguruan grabitatzen duena. || izar gorri. 1918ko apirilaz geroztik eta iraun bitartean, armada sobietarrak erabili zuen ikurra. || izar giltza. TEKNOL. Ik. giltza. || izar iheskor. Ik. izar ( uxo). || izar loka. Ik. izar ( uxo). || Izar odoltsua. Ik. Antares. || izar uxo. ASTRON. Abiada handiz eta berehala itzaliz zeruan bat-batean azaltzen diren gorputz argitsuetako bakoitza. Normalean atmosferan sartzean erretzen diren meteoritoak dira. || izar zirrindola. TEKNOL. Ingurune horzkatua duen zirrindola. Azkoina edo torlojoa estutzean, zirrindolaren horzkak materialean sartzen dira eta berez edo dardaren eraginez askatzea eragozten dute. || izar-atmosfera. ASTRON. Marra-espektroa sortzen den izarraren azaleko eskualdea. || izar-disko. Ik. disko (3). || izar-haize. ASTRON. Zenbait izar bero eta masa handiko atmosferatik askatzen den partikula–fluxu etengabea. || neutroi-izar. ASTRON. Tamaina txikiko eta dentsitate handiko izarra. Supernoben eztandaren ondorioz sortuak dira eta beren osagai nagusia neutroiez osatutako gasa da. • IZAR EGON. Izarrez betea egon. Izar dago zerua.(Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak: iz.

        [ileak ateratzen diren gunea]: kalpar  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. (Astron.) estrella (2) iz. (herr.) estrella, astro (3) iz. [izar-itxurako irudia] estrella (4) iz. [zaldien orbana] estrella (5) iz. núcleo del que crecen los pelos (6) iz. [emakumeei buruz] (hed.) reina, amada, corazón (7) iz. (hed.) estrella, figura, crack
    fr (1) iz. étoile (2) iz. (hed.) star, grande figure
    en (1) iz. star (2) iz. [pertsona] star; well-known
    port (1) iz. (Astron.) estrela (2) iz. (herr.) astro

    Nork esan du izarrak atzamar puntekin ukitzea ezinezkoa dela?  [Xegun Altolagirre, @xenekan)

    izar (Argazkia: Xegun Altolagirre, @xenekan)

     

  • Maite 9:16 pm on 2016/11/05 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ihi 

    iz. BOT. Junkazeoen familiako eta Juncus generoko landare belarkaren izen arrunta. Zurtoina zuzena, zilindrikoa eta malgua, hostoak erradikalak, eta loreak berdexkak dituzte, eta ibaiertz, itsasertz eta bestelako lurzoru istilduetan hazten dira. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak: iz.

        [zia]: zi Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (Bot.) junco (Juncus sp.)
    fr (Bot.) jonc
    en (Bot.) rush
    port (Bot.) junco

    Ikustekoak ziren bi bazterretako itsas padurak, ihi eta lezkaz oparoak, harago hondar leun urrezko zabalei bide egiten zietenak. [Gerlari zuria, Joanes Urkixo (Elkar, 2004))] (Ereduzko Prosa Gaur)

    ihi (Gaurko hitza, Domeinu publikoa)

     

  • Maite 11:17 pm on 2016/10/27 Permalink | Reply
    Tags: I   

    inki-minki 

    1. iz. Samintasun keinua. 2. adond. Nekez.

    Orotariko Euskal Hiztegia

    inkiminki.

    1. “(G, B), mueca de disgusto, p. ej. al aceptar una orden desagradable” A. [Badaki] lizunkeri gabe jostatzen, ta inkiminki gutxikin keiñu zital, seiñu txoliñak ta imurtxi txuliatuak aienatzen. EEs 1912, 220.

    2. (Gc ap. A), inki-manki. “Flaquear, sostenerse a duras penas” A (pese a la trad., se trata sin duda de una expr. adverbial). Inki-manki Izartxo, bitartean, pozik alde batetik, Erkoren patxara ta iztunen ederra ikusirik, estu ta artega bestetik. Eston Iz 77.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. mueca de disgusto, enfado, de desagrado (2) adond. a duras penas, ten con ten
    fr (1) (2)
    en (1)  (2)
    port (1)  (2)

    Inki-minkia egin du lan zail samarra agindu diotenean. (5000 Adorez Hiztegia)

    inki-minki (Gaurko hitza, Domeinu publikoa)

     

  • Maite 7:50 pm on 2016/10/25 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ira 

    iz. (B) Iratzea, garoa.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak:iz. Bizk.

        [iratzea]: iratze, garo Gip. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (B) helecho
    fr (Bot.) fougère
    en (Bot.) fern
    port (planta) samambaia, feto

    Ira artean haurrak ia ezin dira ikusi. (Elhuyar hiztegia)

    ira (Gaurko hitza, Domeinu publikoa)

     

  • Maite 10:30 am on 2016/10/07 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itzungi 

    da/du ad. Iraungi. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegia

    itzungi (V-gip-al; Lar, H), itzaungi (Lcc), itxungi (V-gip), izungi (G; Aq 1325). Ref.: A; Iz ArOñ (itzungi, itxungi, izungi); EAEL 261. Etim. Parece ser un cruce de iraungi con itzali.

    Apagar (sentidos prop. y fig.). “Argixa itxungi, itxungitten, itxunketan” Iz ArOñ. v. itzali (4), iraungi. Tr. Documentado en textos vizcaínos desde finales del s. XVIII; hay tbn. algunos ejs. guipuzcoanos en el s. XX. Itzungirik aragiaren su guztia. msOñ 218v. [Herejia onek] itxungi eta amettan dituz fede eta karidadia. Itz Berb I 33. Biotzeko asarre biziak itzungi dute. Zait Sof 178. Inpernu-suak nundik itzungi / euskaldunaren azkua? SMitx Aranz 103. Argi biur bedi, itzungi bedi. Or QA 165. Izetu ta itzungi [farolak]. Erkiag Arran 68. Aren adimen argi ta dirdaitsua itxungi egin zitekean. Zait Plat 19. Jakintza be itzungi (amatau) egingo da. Ker EMeza 93 (ap. DRA). v. tbn. A EY IV 76s. Itxungi: And AUzta 97. Erkiag BatB 11.

    itsungi. Apagar (el hambre). Bere gosea itsungi ondoren. M. Arrutza EG 1956 (1-2), 29. Sartuten neban pitxarra aboan eta itzungi egiten neban pitxarra. Or Tormes 19.

    Apagar(se), olvidar, relegar. Orduko idazleen izenak ez lirake beñere izungi bear. RIEV 1931, 639.

    Sinonimoak: ad. Bizk.

        [itzali]: itzali, amatatu Bizk., itxungi Bizk., iraungi jas., atseden zah., emendatu Gip. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (5000 eta Word Reference hiztegiak):

    es apagar(se), extinguir(se)
    fr (s’)éteindre
    en [sua] to extinguish, to put out
    port apagar, extinguir

    Nork itzungi du sua? 

    itzungi (Gaurko hitza, Public Domain)

     

  • Maite 10:29 pm on 2016/10/05 Permalink | Reply
    Tags: I   

    irakasle 

    iz. Irakasten duena; irakaskuntzan diharduena. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    irakasle (G; H; -kh- SP, Dv, H), irakasla (V), erakasle (S; Lar, H). Ref.: A (irakasla); Lrq (erakatsle).

    Maestro, profesor; que enseña. Cf. Lar: “Doctorar, irakasletu”. v. irakaslari, irakastari, irakastaile. Tr. Documentado ya en Leiçarraga; hay testimonios, aunque escasos, de todos los dialectos, siendo especialmente frecuente en autores meridionales del s. XX. Al Norte se emplean tanto irakasle como erakasle. En la tradición meridional irakasle es mucho más frecuente que erakasle, que aparece sólo en unos pocos ejs. guipuzcoanos de los ss. XVIII y XIX, y en Lizarraga de Elcano. En DFrec hay 437 ejs. (uno septentrional) de irakasle y 29 (18 sept.) de erakasle.

    Sinonimoak: iz.

        [eskola-emailea]: erakusle, eskola-emaile Ipar., eskolatzaile Ipar., erakustun Naf., irakaslari g.e.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. profesor, -a; enseñante, docente; profe
    fr iz. enseignant, -e; professeur
    en iz. teacher; schoolteacher; [unibertsitatean] lecturer
    port iz. professor, -a; docente

    Zirriborro zehazgabe horien guztien artean, zehatz eta garden datorkit gogora irakasle baten oroitzapena. [Nerabearen biluzia, Xabier Mendiguren Elizegi (Elkar, 1999)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    irakasle (FlickrCC, Pablo)

     

  • Maite 1:26 pm on 2016/09/30 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itzultzaile 

    iz. Itzultzen duena, bereziki hizkuntza batetik beste batera itzultzen duena. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    itzultzaile (Dv), itxulitzaile (Lar).

    1. (El) que vuelca, da la vuelta. “Trasegador” Lar. “Galdatu ditut belhar ephaileak eta itzultzaileak” Dv. Atzo galdegina dut baratzearen lur itzultzailea. Etchebarne 118.

    2. (Dv > A). (El) que devuelve, restituye. “Ohoin hainitz, itzultzaile guti” Dv.

    3. (G-azp-goi-nav, BN-arb ap. Gte Erd 60), itzultzale. Traductor. Itzultzaile on andana bat. Mde Pr 245. 70 itzultzale omen zirelakotz. Zelaiberri Herr 18-12-1958, 4. Itzultzaleak ez du errua beure. Or in Gazt MusIx 50. Heineren olerkien itzultzaillea. Alzola Atalak 108. Nihaur izanez arteko itzultzale. Larre ArtzainE 298 (itzultzaile 287). Euskal itzultzaileak. MEIG VII 101. En DFrec hay 10 ejs. v. tbn. Berron Kijote 13.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. traductor, -a
    fr iz. traducteur, -trice
    en iz. translator
    port iz. tradutor(a)

    Hain trebakuntza handia behar du itzulpenak, zioen Feijóok, non esango bainuke aiseago aurki daitezkeela idazle onak jatorrizko hizkuntzan, itzultzaile onak baino. [Mentura dugun artean, Anjel Lertxundi (Alberdania, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    itzultzaile (Gaurko hitza, CC)

     

  • Maite 11:44 pm on 2016/09/29 Permalink | Reply
    Tags: I   

    istilu 

    iz. 1. Egoera larri batean sortzen den eztabaidazko zarata, iskanbila. Autoek elkar jo dutenean istilu bizia sortu da gidarien artean. 2. Arazo edo auzi eztabaidatsua. 3. Arazoa, estutasuna. Zenbat istilu eta buruhauste! (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

        [iskanbila]: ahakar, anabasa, birrinbili-barranbala, demanda, errieta, errietaldi, etiketa, gorabehera, iskanbila, kimera, lipizta, liskar, liskarraldi, mokoka, mokokaldi, tirabira, tirabirako, zalaparta, zaparrasta, aharra Ipar., eskatima Ipar., karmañola Ipar., kasaila Ipar., tarrapata Ipar., xaribari Ipar., astrapala Bizk., baraila Bizk., droga Bizk., lazka Bizk., ardaila Gip., matxetin Gip., sesio G-N, kalapita Ipar./Naf., bilaxka Zub., armonia beh., desditxa beh., matrikula beh., atarrapuzka g.e., ausiabartza g.e., liskarreria g.e., zirriparra g.e., ahaka zah., ateleka zah., matraka Bizk. beh., okasio Gip. beh., haparka Ipar. g.e., despita Gip. g.e., biahore Ipar. zah., debadio Ipar. zah., disputa Ipar. zah., atralaka Bizk. zah., bilaka Zub. zah., arroitu Naf.
        [estualdia]: Gip.ataka, egonezin, estualdi, estura, estutasun, ezinegon, hinka, kinka, larri, larrialdi, larridura, larrimin, larritasun, larriune, arrangura Ipar., arteka Ipar., behar-ordu Ipar., herstura Ipar., kexa Ipar., kexaldi Ipar., zinak eta minak Ipar., angustia Heg., elorrio Bizk., hertsidura Zub., estu g.e., herrestadura g.e., larri-ordu g.e., trantze Heg. beh., antsia Heg. g.e., arbin Bizk. g.e., erreki Gip. g.e., estres Ipar. zah., kexagune Ipar. zah.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. alboroto, jaleo, estrépito, bulla, jarana (2) embrollo, enredo, lío, incidente, follón (3) apuro, trance
    fr tapage, pagaille, chahut, vacarme, troubles
    en (1) iz. [zarata] uproar; racket, row, din; noise (2) iz. [arazoa] commotion; disturbance; trouble; incident

    Naziorik aurreratuenetan ere istilu gorriak sortzen dituzte arratoiek. [India harrigarria, Gotzon Garate (Elkar, 2001))] (Ereduzko Prosa Gaur)

    istilu (Gaurko hitza, CC)

     

  • Maite 11:44 pm on 2016/09/12 Permalink | Reply
    Tags: I   

    izerdi(-)bitsetan 

    adlag. izerdi-bitsetan edo izerdi bitsetan. Izerdi asko dariola. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak: adlag. Bizk.

        [izerdi-patsetan]: izerdi-patsetan, izerditan, izerdiz, izerdi-uharretan Bizk., izertzan Bizk., izerdi-lapetan Bizk./Naf.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es empapado de sudor, sudando a chorros, sudando a mares
    fr suant à grosses gouttes
    en dripping with sweat; sweating buckets
    port passando muito calor

    Izerdi-bitsetan iritsi naiz etxera!

    izerdi(-)bitsetan (FlickrCC, Ana María Guardia)

     

  • Maite 12:10 am on 2016/09/06 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itogarri 

    izond. Arnasa hartzea eragozten duena. Gela itxi eta itogarriak. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak: izond.

        [asfixiagarria]: asfixiagarri (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. asfixiante, sofocante, irrespirable; agobiante
    fr izond. asphyxiant, -e ; étouffant, -e
    en izond. suffocating, stifling
    port izond. asfixiante, sufocante, irrespirável

    Azken egun haietan zebilen hego-haizea eta egun hartan bertan egiten zuen bero itogarria onerako suertatu zitzaizkidan, lagungarri nire asmoa errazago betetzearren. [Euliak ez dira argazkietan azaltzen, Joxemari Iturralde (Erein, 2000)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    itogarri (Gaurko hitza, CC)

     

  • Maite 11:28 pm on 2016/07/27 Permalink | Reply
    Tags: I   

    izkira 

    iz. ZOOL. Dekapodoen ordenako zenbait krustazeoren izen arrunta. Ganbaren antza dute, baina txikiagoak eta hau bezala jangarriak dira. • izkira handi. Gardena da, marra gorriduna eta sabelaldea garatu samarra du. Preziatuena da (Palaemon serratus). || izkira zuri. Estuarioen zati hareatsuetan bizi da eta kolore arre-zurixka du (Crangon crangon). iz. (L, BN eta GN) 1. Ardiak lepoan daraman zintzarria. 2. (hed.) Pertsona berritsua, txotxoloa. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak: iz.
    [izkira] : ganba (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (Zool.) camarón, quisquilla
    fr crevette
    en prawn, shrimp
    port camarão

    Ez atzera eta ez aurrera, inolako erabakirik ezin hartuta ibili nintzen, putzuan geratutako izkira bezala .[Arrainak ura baino, Hasier Etxeberria (Elkar, 1999)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    izkira (Pixabay, CC0 Public Domain)

     

  • Maite 8:16 pm on 2016/06/26 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itsastxori 

    iz. Itsasertzean soilik bizi den hegaztia, eskuarki itsastar bizidunez, bereziki arrainez, elikatzen dena. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    itsas txori (V, G, L, B), itsas-xori (Dv, Hb ap. Lh), itxastxori (V-gip), itsaxori (B), itxetxori (V-ger). Ref.: A (itsastxori, itxasori); Ort Voc (itxetxori); Etxba Eib (itxastxori); EAEL 93.

    “Oiseau de mer” Dv. “1.º (V, G, L), gaviota en general. 2.º (V-ger), mallón, una gaviota llamada kaio en Lekeitio. 3.º (L-ain, B), aves frías. 4.º (V-m), aves de paso” A. “Itsaxori (B), ave fría” Ib. “Itxetxoridxen kontue: suceder lo que a gaviotas, que cuanto más viejas, son más hermosas” Ort Voc. Alzion daritzan itsas-xoriak. SP Phil 263 (He 265 itsas-xori). Talapean ianari-billa ebilzan itxas-txoriak. A BGuzur 55. Itxastxori asko etorrela kanpotik kalara. Echta Jos 93. Itsas-xori gehienak bezala zuriska da arruntean itsas-epherra. Zerb GH 1925, 34. [Itxaso zabalean] itxas-txorijak dabiltz igesi. Enb 61. Ontzi-tantaietan eundaka zabiltzen itsas-txoriak. ‘Goélands’. Or Mi 8. v. tbn. Amilgain Euzk 1930, 447. [Itxasoan] itxastxoriak erabilli oi duen bealdeko egaldia. TAg Uzt 146. Itxastxori zuriak. Ib. 93. Itxas kanpotik kaio (itxas txoria) talde bat. NEtx LBB 271. Itsas-txori luma nabardunak. “Pelagi volucres”. Ibiñ Virgil 77.

    Sinonimoak: iz.
    [itsastxori] : kaio, antxeta

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es gaviota
    fr mouette
    en seagull
    port (pájaro) gaivota

    -Itsasoan ekaitza denean, itsas txoriak Oria errekan gora joaten dira. [Pospolo kaxa bat bezala, Patxi Zubizarreta (Pamiela, 2005)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    itsastxori, #27hizki27argazki (FlickrCC, Dabid Martinez)

    Ikusi “itsastxori” Dabid Martinezen #27hizki27irudi egitasmoaren blogean

     

  • Maite 7:01 pm on 2016/06/16 Permalink | Reply
    Tags: I   

    iturburu 

      iz. 1. Lur azpiko ura azalera isurtzen den aterabidea. 2. (hed.) Jatorria, hasiera. Alperkeria da bizio guztien iturburua. • iturburu-lengoaia. INFORM. Programa bat idatzita dagoen jatorrizko lengoaia, ordenadoreak egikaritu ahal izan dezan aurrez mihiztatzaile, interpretatzaile edo konpilatzaile baten bidez beste lengoaia batera itzuli behar dena. || iturburu-multzo. MAT. Korrespondentzia batean, B multzoan gutxienez irudi bat duten A-ko elementuen multzoa. || iturburu-programa. INFORM. Iturburu-lengoaian idatzitakoa. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

        [uraren aterabidea]: iturbegi, iturri, urburu Ipar.
        [hasiera]: ama, etorburu, etorki, iturri, jatorri, sorburu, etorbide Bizk., jator g.e., sorterro g.e.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. manantial, fuente (2) iz. (hed.) fuente, principio, origen
    fr iz. source
    en (1) iz. spring (2) iz. source; origin
    port (1) iz. manancial, fonte (2) iz. (hed.) fonte, origem

    Iribas herritik abiatu gara eguraldi ederra lagun. Berehala, bide-seinale zopa aurkitu dugu, gorriak, zuriak, berdeak eta horiak. Guk zuri eta berdeak jarraitu ditugu Aitzarratetako iturbururaino heltzeko. Pista zabala segituz, erraz heldu gara Arotzeneko bordaren ondora eta aurrerago jarraituz iturburuaren ondora iritsi gara. Bertan jaiotzen den Ertzilla ibaiaren urek hots handia ateratzen dute eta garai hauetan ikuskizun paregabea da. [Iribaseko iturburuak, Mikel Arrizabalaga (Berria.eus, 2016-06-12)]

    iturburu (Pixabay, CC0 Public Domain)

     

  • Maite 8:35 pm on 2016/06/10 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ike 

      iz. (Ipar.) 1. Aldapa. 2. Mendixka. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegia

    ike (L (-kh-), BN-arb ap. A; Lar Sup; -kh- Urt I 82, Ht VocGr 399, H), ika (H), ige (Lar Sup > Dv y A, H), iki (H < Ast).

    Cuesta; (fig.) dificultad. Azkue, siguiendo a Pablo P. Astarloa, relaciona con este término el suf. toponímico -ika, frecuente en Vizcaya y Alava, sin mucho fundamento (v. ApV 317). La variante ige (<ige>, tal vez ije en grafía moderna) puede tratarse de una corrupción. Cf. piko. v. ikai. Eta ikhean ioatera bortxatzen. EZ Man I 108. Iñdazu iautstegi eta ikheetan indarra. EZ Man II 124. Hain ikhe xut eta gora batetan. SP Phil 183. Zu ikhean gora sustengatzeko. He Phil 65. Astea da iketakorik gaitzena, zailena. M.A. Iñarra Ezale 1897, 101a. (-kh- SP A, H). Colina. “Ikhez ikhe, de colline en colline” SP. Iaunak gobernatzen nau eta eztut izanen deusen eskasik. / Ikhe bazkatzeko lekhuan han eman nau (Ps 23, 1). EZ Eliç 240 (Interpr?; han puede estar por hark).

    Sinonimoak: ike iz. Ipar. zah.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [aldapa]: aldapa, aldats, hegi, malda, malkar, pendiz, aurbera Bizk., patar Ipar./Naf., apit g.e.
    [mendixka]: bizkar, bizkargune, mailo, menditxo, mendixka, muino, menditto Ipar., panttupa Ipar., pentoka Ipar., aldapa Ipar. zah.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) (Ipar.) cuesta, pendiente (2) (Ipar.) colina, montículo, cerro
    fr (1) côte, pente, montée; inclinaison (2) hauteur, colline
    en (1) slope, incline (2) hill, hillock
    port (1) ladeira (2) colina, cerro

    Hamar bat urte pasatu dira ordutik, baina merezi izan du itxaroak, obratu da hitzaren berri emateko testuingururik ederrena: hitzak ike (aldapa) du grazia, eta orain ahal dugu gure ibilbideetan ikean gora eta ikean behera eroso ibili (…). [Hitz magikoa, Angel Lertxundi (Hitz beste, 2001)] (Berria.eus)

    ike (Pixabay, CC0 Public Domain)

     

  • Maite 11:57 pm on 2016/06/09 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itokarrean 

    adb. Itoka. Azpikoek gaina hartu zidaten itokarrean, lasaibiderik eta arnasarik utzi gabe. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegia

    itokarrean (H (G) s.v. ithoka, que cita a Izt).

    1. A toda prisa. “Vengo sin aliento, itokarrean nator (AN)” A EY III 243. v. ITOMENDIAN. Gerorako laga bage estu estuka itokarrean. Izt C 336. Kiklopeak burni mokor malguz tximistak egiten itokarrean dabiltzanean. “[Ils] se hâtent”. Ibiñ Virgil 111.

    2. A punto de ahogar(se). Ittokarrean zegoala, ta aize preskoa artu bear zula esan zion. Or SCruz 46. Nigarrez itokarrean. Or Mi 135. Gaiña artu zidaten, itokarrean, lasapiderik eta arnasik utzi gabe. “Premebant”. Or Aitork 165. A punto de estrangular. Eldu zion itokarrean. Or Mt 28, 18 (Lç ito).

    3. “Itokorren, apuradamente” Asp Leiz.

    Sinonimoak: adlag. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

        [erabat lasterka]: itoan, ito-itoka, itoka
        [itotzeko zorian]: itoka

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es adb. apresuradamente; ahogándose
    en hastily, hurriedly
    port anda-que-anda

    -Hantxe naiz -esan zuen Nelek, apalki eta itokarrean legez berba eginda-, olioz, berdez margoturiko gelatxo batean.  [Ulenspiegelen elezaharra, Charles De Coster / Koldo Izagirre (Elkar/Alberdania, 2007)] (Ereduzko Prosa Gaur)

     

    itokarrean (Gaurko hitza, CC)

     

  • Maite 11:38 pm on 2016/05/20 Permalink | Reply
    Tags: I   

    izardun 

    izond. Izartua.

    Orotariko Euskal Hiztegia

    izardun (Lar, Añ, H).

    1. “Estrellado” Lar y Añ. “Cielo estrellado, zeru izarduna, izartua” Lar. Izardun aroz koronadurik. AB Olerk 322.

    ixardun. Zure bijotza baratza bat zan / […] zure gogua onoimenezko / ixardun ortze urdiña. Enb 148.

    2. (Dv A, H). “Qui porte une étoile au front, en parlant des animaux” Dv. “Cheval qui a une étoile au front” H.

    3. Oficial, jefe militar. Izar-dun oiek poztuta. Yanzi 79. Beti aurretik zebillen ikasbidea emanaz mutillei (ontan berdin jokatu dute izardun guziak). Euzkadi 24-12-1936 (ap. Alkain 141). Gertakari horrek erakusten du zer gogotako ziren mariñako izardunak eta nola Loti “gorriak” mentura ttipia zuen izar hetarat heltzeko. Larz GH 1960, 229.

    Sinonimoak:

    [izardun]: izartu

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond eta iz. estrellado/da, de estrellas;
    fr izond. adj étoilé(e)
    en izond. starry, star-filled
    port izond. estrelado(a)
    cat izond. estelado(a)

     Bandera izarduna.

    izardun (Wikimedia Commons, Huhsunq)

     

  • Maite 10:05 am on 2016/05/05 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itzalaldi 

      iz. 1. Zerbait itzaltzen den denbora edo aldietako bakoitza. 2. Ik. eklipse. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak: iz. (Elhuyar eta Adorez sinonimoen hiztegiak)

    [itzalaldi] : ilunaldi
    [itzalaldi] : eklipse

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. momento de oscuridad; apagón; interrupción, corte (2) iz. periodo de ocaso/decadencia/oscuridad (3) iz. eclipse
    fr (1) iz. coupure de courant, panne d’électricité (2) iz. éclipse
    en iz. darkness; [elektrizitateaz] blackout, power cut
    port iz. blecaute

    EITBk gaur itzaliko du ETBren seinalea Nafarorroan. Itzalaldiak hautsak harrotu ditu!

    itzalaldi (Pixabay, CC0 Public Domain )

     

  • Maite 8:16 pm on 2016/03/19 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itxuragaiztu 

    du ad. Itxuratxartu  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    itxuragaiztu (Dv). Desfigurar(se); empalidecer, demacrarse. v. itxuratxartu. Pilatosek alá / Jesus beiraturík, / erdi ila bekála / itxura gaizturík. LE Kop 94. Arima hau irazia izanen baita gorphutz hunetarik, eta hau hil-hotza, itxuragaiztua, bizi direnen izigarri. Dv LEd 154 (Cb Eg II 83 desfiguratu). Eta etzen ene baithan indarrik gelditu, eta ene begithartea ere itxuragaiztu ene baithan, eta alditxartu nintzen. Dv Dan 10, 8 (Ker zurbildu).

    Sinonimoak:ad. g.e.

        [itxuratxartu]: itsustu, itxuratxartu, desbistatu Ipar., ezaindu Bizk.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es da/du ad. afear, deformar, desfigurar
    fr enlaidir, rendre laid; déformer
    en spoil, ruin; (shape) disfigure
    port afear, tornar feio; deformar

    Eta etzen ene baithan indarrik gelditu, eta ene begithartea ere itxuragaiztu ene baithan, eta alditxartu nintzen. Dv Dan 10, 8  (Orotariko Euskal Hiztegian)

    itxuragaiztu (Gaurko hitza, CC)

     

  • Maite 8:06 pm on 2016/03/10 Permalink | Reply
    Tags: I   

    isolaka 

    Euria goian behean ari izan.

    Orotariko Euskal Hiztegia

    isolaka. (Lloviendo) a cántaros. Euria isolaka erori. Herr 6-6-1956 (ap. DRA; la ref. es incorrecta).

    Sinonimoak:
    [isolaka] : euria barra-barra/purrustaka/adarka/uharka/suilez ari izan (Elhuyar Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (Lloviendo) a cántaros.
    fr pleuvoir à verse o à torrent
    en raining cats and dogs, pouring down
    port chovendo a cântaros

    Isolaka ari du! Horrela esaten dute Lapurdiko Uztaritze herrian euria goitik behera, barra-barra edo bota ahalean jarduten duenean. [Isolaka ari du, Kepa Diegez (Etnomet , 2016/03/10)]

    isolaka (FlickrCC, Christoph Michels)

     

  • Maite 11:22 pm on 2016/02/07 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ikusezin 

    izond. Ezin ikus daitekeena. Begi hutsez ikusezinak diren gauzak. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ikusezin (Lar, H (G)), ikusiezin (Añ).

    1. Invisible. Ikus eziña zara ezkongai neskutsa! Laux BBa 44. Jaungoikoaren beatz ikuseziñetik zilintzaka. TAg Uzt 98. Ortzi-eme ikusi-ezin orri eta zuri. Zait Sof 150. Mundu ikus-eziñ oiekin dugun artu-emana. Or QA 59. Zenbait aldiz ikusiezina da ekaia mediumetik ateratzean. Mde Pr 331. Lur au ikus-eziña ta antolagabea zan. Or Aitork 340. Orduan ikusi nitun […] Zure ikus-eziñak. “Invisibilia tua”. Ib. 176. Edozeiñek daki su ikusezin orren barri. Erkiag Arran 94. Beren ezten ikus eziñak. Ibiñ Virgil 112. Lokarri ikus ezinaz inguratu. Lasa Poem 98. Honen gai ikusezina nabarmentzea. MEIG IX 135 (en colab. con NEtx). Begi utsez ikuseziña. Zink Crit 19.

    2. (Lar, H (G)). Invisibilidad. Ikusezinak mendean daukan irudimenaren alde egon ezinetan. MEIG IX 132 (en colab. con NEtx).

    3. Penalidad, sufrimiento. Lurrean ikusi eziñak ederki ikusteko. Inza Azalp 114.

    Sinonimoak: iz.

        [ikusezintasuna]: ikusezintasun (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. invisible; que no se puede ver
    fr izond. invisible
    en izond. invisible
    port izond. invisível

    ZER NAIZEN

    Nire gorputzak
    ukitzen nauten pertsonen antza hartzen du
    paseatzen ditudan kaleena
    eskapatzen zaizkidan gezurrena.
    Apurka-apurka definituz doa
    ibai bati edo erritmo jakin bati jarraituz.
    Beti dago zerbaiten bezperan
    aldaketaren begian.
    Guztiz autonomoa dirudi
    masturbatzen naizenean
    atzazalak ebakitzen dizkiodanean
    ispiluan jartzen dudanean.

    Tatuaje ikustezinetan gordetzen ditu
    jadanik ahaztutako uneak.

    [Amemometroa, Igor Estankona (Susa poesia, 1998)]

     

  • Maite 12:36 pm on 2016/02/02 Permalink | Reply
    Tags: I   

    irusako 

    iz. Gezurra, iruzurra. Irusako egin.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    irusako (AN-gip ap. A), irusaku (V-ger-ple-arr-oroz-m-gip ap. A). “Engaño, dolo, fraude” A (que cita tbn. a Oihenart, pero no lo encontramos en este autor). v. iruzur. Zeuk berari iztxo bat esatea naikoa da Begiren amarrua ta irusakua (tranpa) ezereztuteko. A Latsibi 254.

    Sinonimoak: iz. g.e.

        [iruzurra]: engainu, iruzur, iruzurkeria, marro, amarrukeria Ipar., engainamendu Ipar., enganio Ipar., zimarkunkeria Ipar., trankart Bizk., trikimailu Bizk., tranpa beh., atzipe g.e., baira g.e., fraude g.e., ziliboka g.e., artifizio zah., tronperia Ipar. beh., martingala Heg. beh., zimarku Ipar. g.e.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es trampa, engaño, fraude
    fr escroquerie, tromperie ; piège
    en [engainua] deceit, deception; swindle; trick
    port armadilha, engano, fraude

    Ez naiz, izatez, hormetan itsatsitako paperetan deitzen diren hitzaldietara joateko zalea, asko eta asko irusako hutsa baitira, edozer saltzeko atxakia, alegia. Halan da ere, emateko ziren hitzaldietako baten izenburuak txito erakarri ninduen: neuk ere titulurako hartu dudan berberak. [“Semen retentum venenum est” , Sor Teresa la Perversa. Txistu y Tamboliñ… y cría cuervos y tendrás muchos. (1993)] (Literatur Aldizkarien Gordailua)

    irusako (Gaurko hitza, CC)

     

  • Maite 9:37 am on 2016/01/31 Permalink | Reply
    Tags: I   

    irato 

    du ad. Lepoko arnasbideak itxiz norbait itoarazi. Bere eskuez irato zuen haurra. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak: ad.

        [itoarazi]: itoarazi (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es du ad. ahogar, asfixiar; estrangular
    fr du ad. asphyxier, étouffer
    en du ad. to suffocate, to asphyxiate
    port du ad. afogar, asfixiar

    Astelehenero bezala

    Astelehenero bezala
    astelehena da.
    Jode!, ze bero egiten duen…
    Zure argazkia ikusten dudanean
    ez dut sentitzen berorik
    ez eta ere hotzik,
    zu bakarrik.

    Egunero bezala
    zure argazkira begira nago,
    eta Bach-en musikak
    argazkitik irtenarazten zaitu
    eta nire barnera sartzen zara
    bertan daukadan itsasoari
    eragiten diozularik,
    eta irato egiten nau
    neurrigabeko itsaso honek,
    askatu ahal izanen balitz
    ia masailak bustiko ez lizkidakeen
    itsasoa.
    Astelehenero bezala
    astelehena da,
    baina jadanik
    ez du bero egiten.
    Hala ere
    izerdiak estalirik
    gordetzen dut zure argazkia.

    [Bart irakurtzeko gaur izkiriatua, Xabier Ezkiaga (Susa poesia, 1998)]

     

  • Maite 9:40 pm on 2016/01/01 Permalink | Reply
    Tags: I   

    isiotu 

    du ad. Piztu, irazeki. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    isiotu, isio (V-m; Añ), eisetu, eixetu, exetu (V-arr-oroz; Añ), exio, ezio (Lar), esetu (A), isetu, isitu (V-gip), isotu (V-m), ixetu (V-ger-ple-arr-oroz-och; Dv), ixio (Añ), ixiotu (V-gip; Dv), ixitu (V-arr-oroz), ixotu (V), ixutu (V-gip), izetu (V-ger-arr-oroz), izio (V-ple-m), iziotu (V-gip), izitu. Ref.: A (esetu, isio, ixetu, ixotu, izetu, izio); Iz ArOñ (ixiotu), UrrAnz (iziotu); Etxba Eib (ixotu); EAEL 273; Gte Erd 19.

    I (Vb.).

    1. Encender(se) (sentidos prop. y fig.). “Enardecer”, “encender” Lar y Añ. v. isin, izeki, piztu. Onek izio zituban Apostoluben biotzak. msOñ 10v. [Amodioagaz] isioten garian bere borondatia beti ta pozik egitera. CrIc 56. Ixio egizu suba. Mg PAb 69. Isio begi […] laba. Astar II 289. Ixotu zaite bada arimen gurarijan. Ur Apoc (V) 3, 19 (Lç har […] zelo, He irazakazu, Ur (G) piztu, Dv erna, Ip sühart, Ol e IBk lehia). Parola gabero iziotu oi duten. Aran SIgn 84. Berak bular au ixioketan. AB AmaE 442. Gezurtia, esan zion Inaziok izioturik. Apaol 25. Argi irukotx bat isio. A BeinB 66. Fede onetan bertan isiotu ta piztu zan Pedro. Kortazar Serm 407. Gorrotu zoliagoa ixetuten zan. Echta Jos 106. Ixitu eban ardaia. Kk Ab I 103 (3 ixetu). Zigarrua egiten eta izituten ebillan artian. Kk Ab II 117. Giz-argia izetu. Ldi BB 82. Ez iñork zigarrorik ixiotu. Etxde JJ 44. Isiotu eban bere erregaia. Erkiag BatB 87 (Arran 68 izetu).

    v. tbn. Ag AL 9 (88 iziotu). Itz Azald 17. Eisetu: Azc PB 130 (141 eixetu, 294 isetu). Exetu: Añ EL1 160. Ixetu: Bilbao IpuiB 150. Ixio: fB Ic II 292 (I 95 exio). KIkV 116. And AUzta 97. Ixiotu: DurPl 114. Ur MarIl 121. Etxeg EEs 1908, 11. Ag G 244. Ayerb EEs 1915, 261. Eguzk GizAuz 189. Ixotu: SM Zirik 78. Etxba Ibilt 467. Izetu: Or BM 124. Markiegi in Ldi IL 10. Izio: Donce 17. Gand Elorri 89. Balad 184.

    + ixio (H), izio (H), exetu (H, A), ezio (Lar, H). (Part. en función de adj.). Encendido, ardiente (sentidos prop. y fig.). “Kandela exetua” A (s.v. esetu). Argi isiuak. CrIc 131. Amodijo ixiuagaz. fB Ic II 294. Al dozun debozinoerik isijuenagaz. Astar II 271. Sugarrezko oe izioan. Añ EL2 77 (EL1 32 exetu). Gar isiotu eta galdatuetatik. Itz Azald 85. v. tbn. JJMg BasEsc 50 (isio).

    2. ixio (Añ), exetu (Añ), ezio (Lar, H). (Aux. intrans. bipersonal). Prender el fuego, ponerse a arder. “Arder” Lar y Añ. “Ardieron los montes […] izeki zitzaien mendiai, ezio zitzaien” Lar. Cf. 1 atxiki (2).

    II (Sust.).

    1. ezio (H). Ardor, celo, fervor.

    2. ixo (V-gip). “Tizón que los muchachos encendíamos en las brasas que se sacaban al pórtico de la iglesia después del oficio litúrgico de Sábado Santo. Ixuakin, su barrixa eruaten senidietara izan naiz” Etxba Eib.

    Sinonimoak: ad. Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

        [piztu]: piztu, biztu Bizk., izeki Gip., irazeki jas., atxiki Ipar. zah.
    isiotu izond. Bizk.
        [piztua]: izeki Gip., irazeki jas.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es du ad. (batez ere B) encender
    fr du ad. allumer du feu
    en du ad. [sua, kandela, zigarroa] to light; [argia] to switch/turn on
    port acender

    Entzun:

    “Ez piztu telebistarik, ez isiotu irratirik! “. [Hizlandia, Iñigo Aranbarri (Susa, 2006)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    Badaki ez duela ezer sinetsiko, baina hala ere zalantza baten ezinegona isiotu nahi du neskarengan, dantzan joan dakion sabeletik eztarrira, eztarritik garunera. [Gauza txikien liburua, Pako Aristi (Erein, 2004)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    isiotu (Pixabay, CC0 Public Domain)

     

← Older posts

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel