Tagged: I Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 8:35 pm on 2020/07/02 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ilupa 

    iz. Batez ere Naf. Ganoragabea.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    kaier. (Chaho, T-L).

    1. (L-côte, B; VocB ; ill- AN-gip-5vill), ilufa (L-côte). Ref.: A (ilufa, ilupa).
    “Filucha” VocB . “Tamo, pelusa de telar” A.

    2. (B; VocB ), ilupe (B). Ref.: A; Inza EsZarr 176; Izeta BHizt (ilupe). “Persona de poco fundamento” VocB . “Persona pusilánime” A. ” Hau yende ilupe! ” Izeta BHizt. . ” Mugi zaite, zein ilupe zaren! ” Ib. Illupa ori! Ezta urtien urtez ere, etzaik senik erne. Zait Sof 128.

    3. “(L-ain), ajado (traje). Soiñeko hori ilupa duzu (L-ain), ese traje de V. está ajado” A.

    4. “(B), huero” A Apend.

    Sinonimoak: izond.

    Naf. [ganoragabea]: arin, babalore, babo, bulunba, buruarin, eltze, ergel, ero, eroxka, inozo, kaiku, kaskarin, kirten, lelantoni, lerdo, memo, tonto, tontolapiko, tutulu, txatxu, txoriburu, zoro, zoroxka, zozo, zozoilo, ments Ipar., pello Ipar., xanfarin Ipar., zuntzun Ipar., tontolo Heg., txoropito Heg., atunburu Bizk., gangar Bizk., ganorabako Bizk., ganoragabe Bizk., ganoragabeko Bizk., kokolo Bizk., lapiko Bizk., lelo Bizk., mozolo Bizk., papao Bizk., pepelerdo Bizk., taket Bizk., tankalo Bizk., tentel Bizk., txotxolo Bizk., tetele Ipar./Naf., pettux Lap., pergut Zub., astapito beh., ganbelu beh., alotza g.e., haizebelats g.e., inputika g.e., narra g.e., txolin g.e., zoroko g.e., memelo Bizk. beh., koko Bizk. g.e., txotxin Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Google translate):

    es (1)  iz. tamo, pelusa [telar] (2) iz. (Bot.) tomento (3) izond. (batez ere GN) insustancial, negligente, sin fundamento
    fr (3) izond. (batez ere GN) insignifiant, négligent, sans fondement
    en (3) izond. (batez ere GN) insubstantial, negligent, unsubstantiated
    port (3) izond. (batez ere GN) insubstancial, negligente, sem fundamento

    Testuinguruan

    Ilupa xoranda, xoxo alaena! [Rock’n’roll, Aingeru Epaltza (Elkar, 2000)]

     

  • Maite 11:22 pm on 2020/06/18 Permalink | Reply
    Tags: I   

    itsutasun 

    1 iz. Ikusmen gabezia, itsu denaren egoera. Ik. itsumen. Eskolarik eza itsutasuna bezala da. 2 iz. Zentzuari edo adimenari jarraitzen ez dionaren nolakotasuna edo egoera. Oi, gizonen itsutasun eroa! Adimenaren itsutasuna. Bihotzeko itsutasuna. Zeruaz kontu gutxi egitea itsutasun handia da. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    itsutasun. 1. (V, G, AN, L ap. A; SP, Urt IV 5, Ht VocGr 330 <itx->, Lar, Añ, Lecl, Dv, H, VocB ), itsutarzun (BN ap. A ; VocBN , H (BN)), itxutasun (V-gip ap. Etxba Eib ; vEys, H (V, G)), utsutarzun (Gèze, H (S)).
    Ceguera; ofuscación, obcecación. “Aveuglement” SP, Gèze y Dv. “Allucinatio” Urt I 530. “Ceguedad” Lar, Añ y A. “Cécité” VocBN y H. “Ceguera material” A Morf 68. Lecluse da la forma itsuntasun, copiando la casi segura errata de Harriet. v. itsumen, itsumendu, itsukeria.
    Gure artian haur dakusat itsutarzun handia / nola dugun zerbitzatzen hanbat gure etsaia. E 25y53. Iuduen itsutasuna. Lç Rom 11, tít. Hain da itsustasun eta itsutasun handia. Ax 136 (V 89; tbn. itxutasun eta itxustasun en Lar SAgust 7). Arren, argitzatzu / gure itsutasunak. Gç 144. Arimaren ütsütarzüniala. CatOlo 102. (ap. DRA) Ezin sendatuzko itsutasun batetarat [erori] . Ch III 6, 5 (SP itsutasun; Mst ütsümentü). Gure bihotzeko ütsütarzüna. Mst II 5, 1 (Ip ütsütarzün). Ah zer itsutasuna, Jauna, zu ez amatzea! Cb Eg II 136. Haren loria eta botherea seinalaraztekotzat zela itsutasun hura. Lg II 177. Zer egin dot neure itsutasun gogorrian! Mg CO 54 (CC 243 itxutasun). O itxutasuna! O erakeria! Añ EL1 34 (LoraS 14 itsutasun). O entendamentuarén itsutasúna! LE Ong 49v. Jentileen itsutasuneetati ta pekatubeetati Jesukristok librau zitubalako. fB Olg 143. Itsutasun onek jende zorigaiztoko argan badirau. Lard 431. Oi itsutasun harrigarria! Dv LEd 49. Kenduten deutsaz biotzari ta adimenari itsutasunak. Ag AL 121. Euskaldunen itsutasun da ergelkeria. Lh EEs 1915, 233. Berak semearentzat zeukan itxutasunarekin. JAIraz Bizia 118. Alako itsutasunez amiltzen nintzan. Or Aitork 42. Itxutasunez jausi giñean / zoragarrizko neurrire. Ayesta 137.
    v. tbn. Mat 247. ES 389. Mb JBDev 100. Brtc 107. Ub 38. CatBus 49. Txill Let 127. Zait Plat 149. Itxutasun: FLV 1989, 105 (Munarriz, s. XVIII; 119 <isutason>). CrIc 142. JJMg BasEsc 232. Ur MarIl 71. Itsutarzun: Tt Onsa 106. Utsutarzun: StJul 140 (ap. DRA). UskLiB 93. 2. Punto oscuro, confuso, dudoso.
    Eskritura Sainduan edo tradizionean zenbait itsutasun edo ilhuntasun kausitzen denean, nork du haren esplikatzeko eta juiatzeko indarra eta zuzena? CatLav 161. (V 84)

    Sinonimoak:

    iz. [ikusmen-gabezia]: itsudura, itsumen, itsumendu Ipar., itsumendi Bizk. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. ceguera (2)  iz. (hed.) ceguera, obcecación, ofuscación
    fr (1)  iz. [gabezia] cécité, aveuglement (2)  iz. (hed.) aveuglement
    en iz. blindness
    port (1) iz. cegueira (2)  iz. (hed.) cegueira, obcecação, ofuscação, ofuscamento

    Testuinguruan

    Gure barruan bada izenik ez duen zerbait, eta hori da benetan garena. [Itsutasunari buruzko entsegua, José Saramago]

     

  • Maite 10:53 pm on 2020/06/17 Permalink | Reply
    Tags: I   

    iratxo 

    1 iz. Gizakiei laguntzen edo, bereziki, kalte egiten omen dien izaki alegiazkoa. Ik. inguma. Badirudi, gainera, iratxo madarikaturen batek okertzen zituela gure pausoak, hitz jatorren ordezko bila genbiltzanean. Halabeharra deritzan iratxo beltz hori. 2 iz. Mamua. Gogo bat, itzal arin bat, iratxo bat igaro zen etxe ondotik. Iratxo edo arima herratuen baitako sinestea ere galduz doa. Hil berri baten iratxoa. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    iratxo. (V-ger-ple-m, G; Lar Sup, msOch 318, Izt, H), iditxo (V-ger), ieltxu (V-ger), ireltso (V-arr), ireltsu (V-ger-m), iretxo (V-ple; msOch 318, Añ (V), Izt), ireltxo, ireltxu, iritxo (V-ger), iratxe (Hb). Ref.: A (ieltxu , iratxo, iretxo), EY I 361; JMB Mund IV 124.

    Duende, fantasma, espíritu. “En V-ger-arr-m creen que los duendes son aves y tienen luz en el paladar” A (s.v. ieltxu). ” Ireltsuak asto modukoak eidira (V-ger). Txarri antxekoak eidira ireltsuak (V-m)” A EY I 361. ” Iditxuek edo iritxuek. Txarrikume antzekuek ixeten ei die (V-ger)” JMB Mund IV 124. Cf. LexBi: “Irachus, brujitos; seres fantásticos, […] algo así como los gnomos”. v. irelu.

    Tr. Documentado en textos meridionales, sobre todo del s. XX. En DFrec hay 4 ejs.

    *Gaxoto irabazia iratxoen da irazia. “Lo mal ganado es de la fantasma exprimido” . RS 301. Sarreran izutu ziran, iratxo edo duenderen bat zalakoan. Lard 400. Iratxoen garaipena da au! […] kazkabar-erauntsia bezala doa iratxo-taldea. ‘Follets’ . Or Mi 73. Hil berri baten iratxo edo arima. Mde Pr 371 (HaurB 94 iretxo). Iratxoeri iñolako otoitzik egiten etzitzaielako. “Ad aliquem spiritum” . Or Aitork 78. Alabearra deritzan iratxo beltz ori. Vill Jaink 178. Robinson Crussoeren iratxoakin nabilela berriro. Lasa Poem 117. Scrooge agure zekena Gabon-iratxoek piztutzen duten bezala. MEIG I 80. v. tbn. Azc PB 77. Mok 17. Zait Sof 24. Etxde JJ 195. Ibiñ Virgil 79. NEtx LBB 232. Ireltxo: Ir YKBiz 213. Ireltxu: Atutxa Mugarra (ap. DRA).

    IRATXODUN (Lo) que contiene un espíritu, encantado. Agerketak ikusi dituzte iratxodun tokietan. Mde Pr 339. Etxe iratxodunak edo “pamerialak”. Ib. 337.

    Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    iratxo iz. [inguma]: inguma    

    iratxo iz. [mamua]: mamu, fantasma Ipar., munstro Ipar., bidutzi g.e., aujame Zub. g.e.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. duende (2) iz. fantasma; espíritu
    fr  iz. lutin, fantôme, esprit
    en iz. goblin, elf
    port (1) iz. duende (2) iz. fantasma; espírito

    Testuinguruan

    Sentimendu minenak ere iratxo bihurri bat gordetzen du bere baitan. [Ihes betea, Anjel Lertxundi (Alberdania, 2006)]

     

  • Maite 11:56 pm on 2020/05/26 Permalink | Reply
    Tags: I   

    ipitz 

    iz. Ardiak lepoan daraman zintzarria.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1 ipitz. (V-m, G-azp ap. A ), ipitx (V-m ap. A ), ipintx (G-azp ap. Iz ArOñ ).
    Estropajo o escobón para limpiar el horno. v. ipizki.

    2 ipitz. v. ipitx.

    Sinonimoak: iz.

    [ipitz] : ipizki (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es  iz. estropajo, fregajo
    fr iz. éponge, éponge à récurer
    en iz. scourer
    port iz. bucha

    Testuinguruan

    Ipitzarekin garbitu beharko dizut aurpegia (Elhuyar hiztegia)

     

  • Maite 10:58 pm on 2020/04/23 Permalink | Reply
    Tags: I   

    irakurle 

    1 iz. Irakurtzen duen pertsona; liburu edo aldizkari jakin bat irakurtzen duen pertsona. Ez baita idazlerik irakurlerik gabe, ezta irakurlerik ere, inork irakurgairik eskaintzen ez badio. Euskal irakurleak erdaraz ere irakurtzen duelako. Berrehun mila irakurle dituen aldizkaria. Liburu honen irakurleari hitz bi. Irakurle euskaldunari. Eliz liburuen irakurle saiatua. Hona hemen, irakurle, liburu batean batuta, Euzkadi egunkarian argitaratu nituen irakurgaiak.

    2 iz. Elizkizunetan eta, goraki irakurtzen duen pertsona; lanbidez irakurtzen duen pertsona. Irakurlearen zeregina Epistola irakurtzea da. (Hiztegi batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    berrogaialdi. Cuarentena, período de cuarenta días. v. berrogeizaro. Berrogei-aldi onen ondoren deabrua alderatu eta tentatzen asi zitzaion. Lard 372. Ta andikan berrogei egunera, berrogei-aldia bete zitzaion. Jesus! Ura edaten asi ta an zakurra ikusten zuala. PEBiz 42. Naiz berrogai-aldi ezoak naiz legorikaragarriak edo izotzaldiak edo uzta ugariak zekazten. Or Mi 90. Garizumako edo berrogeialdiko barua, Jesukristo gure Jaunaren baruaren oroipenean egin oi dugu. Or MB 156.

    Sinonimoak

    iz.    [irakurtzen duena]: irakurlari g.e. (UZEI sinonimoen hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es (1) iz./izond. lector, -a [que lee] (2) iz. (Erl.) lector
    • en (1)  iz. reader (2) izond. reading
    • fr  iz./izond. lecteur, -trice
    • port (1) iz./izond. , leitor(a). [que lee] (2) iz. (Erl.) leitor

    Testuinguruan

    Kontuz, irakurle, ez dut inor ezagutzen lehen irakurketan tronpatu ez denik. [Ipuin hautatuak, Jorge Luis Borges / Juan Garzia (Ibaizabal, 1998)]

     

  • Maite 9:36 pm on 2020/04/16 Permalink | Reply
    Tags: I   

    izurri 

    iz. Lurralde eta denbora berean biztanleen zati handi bati erasotzen dion eritasun kutsakor oro, eta, bereziki, Yersin-en baziloak eraginikoa; onddo edo animalia-oldeek nekazaritza-lurretan eraginiko kalte larria. Ik. izurrite; helde1. Izurria eta beste kalteak. Izurriaren gisa zabaldua. Kolera deritzan izurria. Egiptoko hamar izurriak. Izurriak joa (Ik. izurritu). Ez da izurririk, alferkeriak bezainbat kalte egiten duenik. || Irud. Bekaizkeria, gizarteko izurria. (Hiztegi batua)

    Sinonimoak

    iz. [izurri]: izurrite, helde, epidemia (Adorez sinonimoen hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es (1) iz. peste (2) iz. epidemia, peste, plaga (3)  iz. (hed.) peste, plaga
    • fr (1) iz. [gaixotasun kutsakor eta oso larria] peste (2) iz. plaie, épidémie, peste
    • en iz. plague, epidemic
    • port (1) iz. peste (2) iz. epidemia, peste, praga (3)  iz. (hed.) peste, praga

    Testuinguruan

    Izurriaren bigarren oldea Asia hartzen hasi da. (Edu Lartzanguren, Berria.eus. 2020-04-16)

     

  • Maite 9:58 pm on 2020/04/09 Permalink | Reply
    Tags: I   

    irizkidetasun 

    iz. Iritzi-berdintasuna.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    berrogaialdi. Cuarentena, período de cuarenta días. v. berrogeizaro. Berrogei-aldi onen ondoren deabrua alderatu eta tentatzen asi zitzaion. Lard 372. Ta andikan berrogei egunera, berrogei-aldia bete zitzaion. Jesus! Ura edaten asi ta an zakurra ikusten zuala. PEBiz 42. Naiz berrogai-aldi ezoak naiz legorikaragarriak edo izotzaldiak edo uzta ugariak zekazten. Or Mi 90. Garizumako edo berrogeialdiko barua, Jesukristo gure Jaunaren baruaren oroipenean egin oi dugu. Or MB 156.

    Sinonimoak

    iz. [irizkidetasun]: iritzi-berdintasun, iritzi-kidetasun

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es iz. afinidad/concordancia de opiniones
    • en iz. affinity of opinions
    • fr iz. affinité des opinions
    • port iz. afinidade de opiniões

    Testuinguruan

    Ez da hau irizkidetasun handiko gaia. (Dialektologiatik euskalkietara tradizioan gaindi, Iñaki Camino [Elkar, 2009])

     

← Older posts

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel