Tagged: A Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 10:16 pm on 2021/02/25 Permalink | Reply
    Tags: A   

    azkendu 

    azkendu, azken/azkendu, azkentzen || da/du ad. Azkena eman, bukatu. Santuak lehenbailehen azkendu nahi zituen lanak. Ederlan bat, bikainki azkendua. Maiz azkendu genituen geure ikustaldiak haserre bizian. Meza azkendu zen arte. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    ad. [bukatu]: akabatu, amaitu, azkena eman, bukatu, buru eman, bururatu, burutu, akabo izan Ipar., fini izan Ipar., finitu Ipar., hondartu Ipar., urrendu Zub., finatu Ipar. zah.    

    ad. [aldaratu]: Ipar. zah.alboratu, aldaratu, alde egin, aldendu, baztertu, hastandu, lekutu, ospa egin, saihestu, urrundu, urrutiratu, airatu Ipar., asagotu Bizk., lekuratu g.e., urrutitu g.e., apartatu Heg. beh., alderatu Bizk. g.e., aldameneratu Gip. g.e., erauzi Ipar. zah.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) da ad. permanecer, quedar; quedar en último lugar, rezagarse; perderse (2) da/du ad. acabar, finalizar, concluir
    fr  da/du ad. finir, achever, terminer
    en da/du ad. to end, to finish, to conclude
    port da/du ad. acabar, terminar

    Testuinguruan

    Eguna azkendu eta arrastiria ilundutakoan, tabernaren batera joaten zen, Bruges-ko bidean, ikatzez baltzituriko eztarria kuytez garbitzen, ate ondoan freskura hartzen zeuden andrazko guztiek lagunkiro egiten ziotela dei. [Ulenspiegelen elezaharra, Charles De Coster / Koldo Izagirre (Elkar/Alberdania, 2007)]

     

  • Maite 11:30 pm on 2021/02/21 Permalink | Reply
    Tags: A   

    ahozuri 

    ahozuri, aho-zuri || adj. Mokofina. Santa Graziko ostatu bakarrak munduko aho-zuri guztiak biltzen badaki. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ahozuri. 1. (L-sar, BN-lab; H), ahoxuri (S), ahazuri (SP, H, A), agoxuri (L). Ref.: A (ahozuri, ahoxuri, agoxuri); Lh (ahoxuri). Goloso; exquisito en el comer. “Friand, écornifleur” SP. “Délicat, gourmet” H. “Regalón” A. “Ahoxuri (S), melindroso” Ib. “Agoxuri, […] según Landerretche […] se usa sólo en la frontera con el sentido de gusto difícil, melindroso” DRA. “Délicat pour le manger, gourmet” Lh. v. ñapur, mokofin, litxarrero. Hemen gaindiko aho-xuri guziekin diot beraz . popooi dela hemengo tokietan, jan aldi on baten ondotik aho garbigailu bat bere parerik ez duena. Prop 1893, 127. Unhatzea ez du maite [frantsesak], aho-xuria da, bertzeen enganatzea zaio guziz laket. JE Ber 71. Ez duzue ezagutzen Mariluz? […]. Phika bezen aho xuria. Zerb GH 1927, 441. Debruak aldiz bazakien bazela Itsasun better aho-xuri bat. Lf Murtuts 10. Yanzkeratik ezagutzen da gizona sarritan, eta Frantzin, mail eta nare goi[e]netako lagunak agoxuriak dituzu gai ontan. Amez Hamlet 35. Ainhoako aho xuriek zokoetarat igorri ogi mokor idortuen biltzeko. Zerb Azk 45. Santa Graziko ostatu bakharrak munduko aho-xuri guzien biltzen badaki. Herr 25-10-1956 (ap. DRA ). Aozuriek bezala, maiera etenbage ekarritakoa arin-ba-arin ezpain-ertzez dastatzen duten eran. Zait Plat 150. Iateko gertu dagoen aoxuriak bezala. Ib. 137. (No ref. a la comida) Izan ere, musika ederzale sutsuak ditugu gure arrantzaleok betidanik; belarri oneko, entzumen fiñeko, kanta-samurrentzako ao-zuriak, bertsozaleak iñor izatekotan. Erkiag Arran 190.

    2. Exquisito (manjar, comida). Ba ekian onek, iñoiz edo bein jateko aozuri ta milingen gogorik izan ezkero, nun zuzendu ta aurkitu, aragi illen antzean biziak bere… Erkiag BatB 138.

    3. Gusto, criterio. Naikoa degu olerkietan eta idaztietan mamia ta azala alkarrekin berdintzea. Barrengo gaia, dagokion itz-estalkiz ta irudi-apañez, janztea. Agoxuriak erakutsiko bidea. TAg Y 1933, 22.

    Sinonimoak: izond.

    [mokofina]: ñapur Ipar., mutur-zuri BN, mokofin beh., moko-zuri Ipar. beh., aho-zuri (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Labayru eta Word Reference hiztegiak):

    es adj. melindroso -sa, que gusta de manjares delicados
    fr gourmand, gourmande; qui aime les délices, exquis à manger
    en exquisite in eating
    port quem gosta de iguarias delicadas

    Testuinguruan

    Han sabeldarraioa, ahozuria, lamitia, jan-edanera emana, gulara eroria, gosez eta egarriz ur-xorta bat ere ezin erdietsiz, hamikatua ibiliko da, ahuldua eta iragana jarriko da. [Gero euskara xumean, Patxi Salaberri Muñoa, UEU, 2017]

     

  • Maite 11:21 pm on 2021/02/05 Permalink | Reply
    Tags: A   

    azpidatzi 

    1. du ad. azpidatzi, azpidatz, azpidazten. Film batean esaten denaren itzulpen edo transkripzio laburtua irudiaren behealdean jarri. Film guztiak jatorrizko bertsioan eta azpidatzita eskainiko dira. || 2. iz. Azpititulua. Jatorrizko bertsioari azpidatziak gehituz. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.

    ad. [azpidatzi] : azpititulatu

    iz. [azpidatzi] : azpititulu

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. subtítulo (2) ad. subtitular
    fr (1) iz. sous-titres (pl) (2) ad. sous-titrer
    en (1) iz. subtitle (2) ad. subtitle
    port (1) iz. legenda (2) ad. legendar

    Testuinguruan

    Teknologiaren bidez, azpidatziak automatikoki sortu daitezke. [Heraldabide, adimen artifiziala euskal hedabideen zerbitzuan jarriko duen proiektua, Urtzi Urkizu (Berria.eus, 2021-02-05)]

     

  • Maite 10:06 pm on 2021/01/27 Permalink | Reply
    Tags: A   

    ahakar 

    1 iz. Errieta, agiraka. Ik. aharra. Aitaren ahakarrari ez entzun eginaz. Jainkoaren kontra erasi dituzten ahakar guztiak. 2 iz. Liskarra. Ezkontide arteko ahakar sutsu horietariko batean ziharduten. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ahakar. (L? ap. A, que cita a Ax; H, que cita a He), akar (Sal ap. A ; Aq 733 (AN), H (G, AN); ãkar R ap. A ). Reprimenda; reproche. AxN explica liskar eta beltzuri (422) por akar eta muker. v. aharra.

    Tr. Hasta el s. XX sólo se documenta en textos labortanos y alto-navarros. En el s. XX tbn. lo emplean autores guipuzcoanos y vizcaínos, y el roncalés Mendigacha. Se encuentra tbn. en una adivinanza recogida por Garralda. En DFrec hay dos ejs. de akar.

    *Bekhatuen eritasunetik sendatzeko borondatearekin egiten diren liskarrak, ahakarrak, mehatxuak, eta eranzuteak ere. Ax 277 (V 185). Jainkoaren kontra erasi dituzten ahakar guziez. “De omnibus duris” . He Iudae 15 (Lç, IBe hitz gogor, Dv ahapaldi gaixto, Ol gordinkeri). Akar ta izkuntza gaistoetan zaude ixilik. (108) ‘Cuando te reprenden y dicen malas palabras, estate callando’ . LE-Ir. Bere eretxi ta asmuak ezetariko akar edo agirakarik merezi eztaben mallaraño eratsi ta gazatuko balitu. Eguzk GizAuz 83. “Gorrotogarriro ilko al aiz! ta beko yainkoek negar oiek iñoiz itzurtzerik ez al dizkitzue emango!” Onelako akarrez larderiatzen nau. Zait Sof 19. Aitaren akarrari ez entzun egiñaz. Etxde AlosT 63. Esker gaiztotzat salatuz Usoak bein baño geiagotan egin zizkion akarrak (errita). Ib. 98. Hamletek, ordea, akarra akar ordain ematen dio. Amez Hamlet 12. Zer zentzun eta zentzunondo gero! Akar ori, ori, duk emakumekeri. SMitx Unam 5. Doatsu, beraz, egi utsez pozten dana, guziak Beregandik egi duten Aren akarrik gabe. Or Aitork 273. Ez dakit akar ta asarreok zegaitik agertzen dituzun iñoren aurrean. Erkiag BatB 180. Goratzarrearen naiz akarraren deadar latza biziagotuz. Zait Plat 124.

    (SP, H), ankar (Sc, R ap. A). Riña, disputa. “Querelle, dispute” SP. “Ãnkar (Sc, R), riña” A. Leku egongiuarengatik, ankartu zren bi emazte […]; kalako gisan izazen ankarra. Mdg 125 (tal vez la grafía quiera representar ãkar-). Ez du akarrik, ez oiurik aterako. ‘Non contendet, neque clamabit’ . Ol Mt 12, 19 (Dv aharrarik, Ker eztabaidarik).

    Sinonimoak: iz.

    [liskarra]: anabasa, birrinbili-barranbala, demanda, errieta, errietaldi, etiketa g.e. , gorabehera, iskanbila, istilu, kimera, lipizta, liskar, liskarraldi, mokoka, mokokaldi, tirabira, tirabirako, zalaparta, zaparrasta, aharra Ipar., eskatima Ipar., karmañola Ipar., kasaila Ipar., tarrapata Ipar., xaribari Ipar., astrapala Bizk., baraila Bizk., droga Bizk., lazka Bizk., ardaila Gip., matxetin Gip., sesio G-N, kalapita Ipar./Naf., bilaxka Zub., armonia beh., desditxa beh., matrikula beh., atarrapuzka g.e., ausiabartza g.e., liskarreria g.e., zirriparra g.e., ahaka zah., ateleka zah., matraka Bizk. beh., okasio Gip. beh., haparka Ipar. g.e., despita Gip. g.e., biahore Ipar. zah., debadio Ipar. zah., disputa Ipar. zah., atralaka Bizk. zah., bilaka Zub. zah., arroitu Naf., ika-mika (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. riña, disputa, contienda
    fr iz. querelle, contestation, concours
    en iz. quarrel, dispute, contest
    port iz. rixa, contenda, enfrentamento

    Testuinguruan

    Ezkontide arteko ahakar sutsu horietariko batean ziharduten. (Hiztegi Batua)

     

  • Maite 9:17 pm on 2021/01/23 Permalink | Reply
    Tags: A   

    agroekologia 

    iz. Agroekologia, nekazaritza-eredua (maneiua eta teknika) bere osotasunean ulertzen duen kontzeptu zabala da; dimentsio ekologikoa, sozioekonomikoa, soziopolitikoa eta kulturala kontutan hartzen dituena  (Wikipedia)

    Wikipedian

    Agroekologiaren nekazaritza-eredua BIO-EKOLOGIKOA izan behar du. Eta gainera, beste zenbait irizpide kontutan hartu behar ditu:

    • Bertako ekoizpena, bertako kontsumorako.
    • Bide motzeko banaketa kanalak, gertutasuneko erlazioak
    • Giza neurriko etxaldeak, baserritarren nekazaritza herrikoia.
    • Lan baldintza duinak baserritarrentzat eta beren langileentzat
    • Landa garapena: baserritar gazteen instalazioa, lana sortzea
    • Materiaren zikloak kudeatzea, birziklatzea
    • Gardentasuna
    • Bio eta agro aniztasuna
    • Laborarien erabakitzeko gaitasuna, ekoizpenean, eraldaketan eta salmentan.
    • Elikadura buru jabetza
    • (…)

    Kontsultatu Wikipedian: agroekologia

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz.  agroecología
    fr iz. agroécologie
    en iz. agroecology
    port iz. agroecologia

    Testuinguruan

    Harrikoa egiten ari zara. Espartzuarekin gogotsu igurtzi duzu teontzia eta, hara, jeinua agertu ez zaizu ba! Desio moduko bat eskaini dizu: zeuk erabaki dezakezu zelan konpondu mundua. Buf… Baldintza bakarra: berba bat eta bakarra aipatu ahal diozu. (…) Bioteknologia, robotika, kapitalismo kognitibo eta Netflix sasoian, agroekologia? Hain zuzen. Zibilizazio konplexu, jantzi eta bizigarri bat sortzeko oinarri gisa, erantsiz funtsezko hainbat industria prozesu eta egitura. [Hitz bat mundua sendatzeko, Joseba Azkarraga Etxagibel (berria.eus, 2020-01-23)]

     

  • Maite 8:29 pm on 2020/12/31 Permalink | Reply
    Tags: A   

    agur 

    1 interj. Norbaiti, ikustean edo eskutitz baten hasieran, eta bereziki harengandik urruntzean edo eskutitz baten bukaeran, esaten zaion hitza. Ik. kaixo; adio. Entzuleok, agur! Agur, edo Jainkoa dela zurekin. Agur, jauna. Agur Maria, dohain eta grazia guztiez betea. Eta gur egiten zioten, ziotela: agur juduen erregea! Agur denoi, beste bat arte. Agur, Ama; banoa, baina ez betiko.

    2 interj. Akabo. Baldin hartzen ez bada denboraz ardura, agur gure basoak, agur ezkurra. Eta Jainkoaz axolarik ez bada, agur!

    3 iz. Agurtzea. Bere agurra helarazi digu errektoreak. Plazetan agurrak dituzte laket, eta Maisu deituak izatea. Agur hitzak. Gaur, hamabietan, agur ekitaldia egingo diote Donostiako Errekaldeko beilatokian. Bertsolaria bere agurra botatzera zihoala telefono baten musika entzun zen. Ez dut joan nahi izan, zuri agur bat egin gabe.

    4 iz. Hainbat euskal dantzaren zatietako bat. Gipuzkoar erako aurreskua osatzen duten lau dantzak egin beharko dituzte: desafioa, eskua aldatzeko soinua, agurra eta zortzikoa.

    5 iz. Begirunea, gurtza. Jainko egiazkoari bakarrik zor zaizkion agurrak. Agurrak eta ohoreak eta lehia mundutar zoroak, non dira?

    (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak:

    agur interj.

    [adio]: adio    

    [diosal-hitza]: kaixo Heg. beh., eup beh., hepa    

    [akabo]: adio, akabo, fini Ipar. beh.

    agur iz.    

    [agurtzea]: adio, diosal, agurketa g.e., agurraldi g.e., agurtza g.e., salutantzia Ipar. zah.

    (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1)  interj. hola; adiós; salve (2)  interj. adiós, se acabó, se terminó (3) interj. (Erl.) [Ama Birjinari agur egiteko erabiltzen den esapidea] salve (4) iz. saludo, salutación; adiós, despedida (5) iz. veneración, respeto, reverencia (6)  iz. estrofa de saludo y de despedida que hace el bertsolari al cantar en público (7)  iz. [Gipuzkoako dantza] reverencia, saludo (8) iz. (Erl.) salutación
    fr
    en
    port

    Testuinguruan

    Orain elkarri agur esateko ordua da. [Hemingway eta euskaldunak zerbitzu sekretuetan, Edorta Jimenez (Susa, 2003)]

     

  • Maite 11:49 pm on 2020/12/03 Permalink | Reply
    Tags: A   

    ahotan 

    iz. Ardiak lepoan daraman zintzarria.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    kaier. (Chaho, T-L).
    Cuaderno.
    Botuen eta instrukzionen kaiera. Revol 91. Hire liburuak, hire kaierak, hire lumak eta hire izkiribiña. Arch Gram 57. Eskuetan zituzten probintzia guzietako kaierak, zoinetan baitziren heiek Versaillarat igorri zituztenen botuak. Elsb Fram 60. Anartean, Kristobal teatroari hurbildu da “kahiera” eta “crayon” handi bat eskuetan. Ox 34. Liburu, kaier eta graionez ari zen lana. Herr 14-11-1963, 3. Joan den astean, kaier bati fidaturik, ezarri ginuen 1842ko urtarrilean hil zela. Lf ELit 185. Baginuen […] apezgaiek “kaier” bat elgarri pasatzen ginuena, bakotxak bere artikulutxoa egin, eta aintzina kurri. Larre ArzatinE 190.

    Sinonimoak: iz.

    [etxearen gainaldea] : terraza (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (ibili, izan, eduki… aditzekin) de boca en boca, en boca de todos
    fr de bouche en bouche
    en
    port

    Testuinguruan

    Euskara ahotan. #gaurkohitza

     

  • Maite 11:07 pm on 2020/11/24 Permalink | Reply
    Tags: A   

    ausart 

    1 adj./iz. Arriskuen aurrean atzera egiten ez duena; ausardia adierazten duena. Gizon ausarta. Zalakain ausarta ez da noski Baroja beldurtia. Ahalke dela, ez dela jendartean ausart. Ekinaldi ausartak. Egia ez dute ausartek baizik maite. 2 adj. Ausarkeria adierazten duena. Ele ausartak. || ausart izan da ad. Ausartu. Ez naiz ausart zure aitzinean agertzera. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: izond.

    [ausarditsua]: adoretsu, ausarditsu, ausarti, errutsu, gori, gupidagabe, indardun, kartsu, kaskail, kemendun, kementsu, saiatu, bipil Ipar., fetxo Ipar., kalipudun Ipar., kaliputsu Ipar., kuraios Ipar., suhar Ipar., azarri Bizk., pijo Gip., mutiri Ipar./Naf., bihoztoi Zub., animotsu g.e., dulabre g.e., ekin g.e., kopetadun g.e., alai zah., bulartsu zah., hardit zah., animoso Heg. beh., baliente Heg. beh., bihoztun Heg. beh., balent Ipar. zah., baleroso Heg. zah., bulardetsu Gip. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) izond. atrevido, -a; audaz; osado, -a; valiente; decidido, -a (2)  izond. imprudente; temerario, -a
    fr  izond. audacieux, -euse ; hardi, -e ; imprudent, -e ; téméraire
    en  izond. bold, daring, audacious; courageous, brave

    Testuinguruan

    LAGUNAK BABESTUZ SUPER HEROIAK GARA
    ZATOZ GUGANA
    GORA, GORA, GORA AUSARTEN KLUBA!!

    AUSARTEN KLUBA / Yogurinha Borova

    Musika : Mikel Inun
    Letra : Bihotz Gorospe

    Irudia : Enrique Morente

     

  • Maite 11:28 pm on 2020/11/22 Permalink | Reply
    Tags: A   

    arigune 

    Euskaraldian, euskaraz aritzeko guneak.

    Ariguneek, edo euskaraz aritzeko guneek, euskaraz hitz egiteko aukera bermatzen dute uneoro, izan entitate barruan edo izan entitateak herritarrekin duen harremanean.

    euskaraldia.eus (moldatua)

    Euskaraldia

    Euskara ulertzen duten hiztunen arteko hizkuntza ohiturak aldatzeko ariketa soziala da Euskaraldia, gizartearen gune guztietara zabaldua eta denborari dagokionez mugatua. Euskaraldiaren helburu nagusia herritarren hizkuntza ohiturak aldatuta euskararen erabilera handitzea da. 2020an, azaroaren 20tik abenduaren 4ra egingo dugu ariketa eta aurten, norbanako bezala (ahobizi edo belarriprest izanez), parte hartzeko aukeraz gain, taldean parte hartzeko aukera ere izango dugu arigune–en bidez.

    Testuinguruan

    Aurten bi modu egongo dira entitate barruan parte hartzeko. Batetik, ariguneak sortuko dira, eta ahobizi eta belarriprest moduan parte-hartuko badute ere, modu kolektiboan egingo dute ariketa. Eta, bestetik, ariguneetan egon ezin duten kideak daude; horiek, iaz bezala, norbanako moduan egingo dute ariketa: belarriprest eta ahobizi rolekin. euskaraldia.eus

     

  • Maite 8:17 pm on 2020/11/20 Permalink | Reply
    Tags: A   

    ahobizi 

    Euskaraldian…

    Euskaraz ulertzen duten guztiekin euskaraz egiten du uneoro. Kideek euskaraz ulertzen ote duten ez dakienean lehen hitzak, beti, euskaraz egiten ditu; euskaraz ulertzen badute, euskaraz jarraitzen du. Batzuetan zaila izan arren, elkarrizketa elebidunetan ere euskarari eusten dio kideek ulertzen dutenean.

    euskaraldia.eus (moldatua)

    Euskaraldia

    Euskara ulertzen duten hiztunen arteko hizkuntza ohiturak aldatzeko ariketa soziala da Euskaraldia, gizartearen gune guztietara zabaldua eta denborari dagokionez mugatua. Euskaraldiaren helburu nagusia herritarren hizkuntza ohiturak aldatuta euskararen erabilera handitzea da. 2020an, azaroaren 20tik abenduaren 4ra egingo dugu ariketa eta aurten, norbanako bezala (ahobizi edo belarriprest izanez), parte hartzeko aukeraz gain, taldean parte hartzeko aukera ere izango dugu arigune–en bidez.

    Testuinguruan

    Ahobizi izateak ez du euskaraz hitz egiteko gaitasunarekin zerikusirik, jokaerarekin baizik! Ahal duzun guztietan euskara erabiltzeko prest? Ahobizi zara! euskaraldia.eus

     

  • Maite 10:18 pm on 2020/11/10 Permalink | Reply
    Tags: A   

    artesi 

    1 iz. Gip. eta Naf. Pitzatua, arrakala. Paretan egindako artesi zabal xamar batek bide ematen zuen dena ikusi eta dena aditzeko. 2 iz. Buruko ileak orraztean egiten den marra. Ileko artesia xuxen-xuxen egina zuen (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1 artesi.

    1. (G-to, AN-larr-gip), artasi (G-bet, AN), artazi (G, AN-gip), artezi. Ref.: A (artasi, artazi, artesi, buruzpide); Asp Leiz; Iz To (artesiya). Hendidura, grieta. “Grietas de las manos” A. “Etxe batean armiarma-sareak eta autsa ta itzasiak edo artesiak agiri diranean, etxe artan ezta buruzpide onik (G-to)” Ib. s.v. buruzpide. “La grieta (de la madera)” Iz To. “Grietas en la tierra, producidas por sequía persistente” Asp Leiz. v. 1 arteka. Beroakin zabaldu ta otzakin estutu: arritzar aiek artezituta gelditzen ditun. Artezi aietan goroztizko ziriak sartzen dizkiñat gero. Eston Iz 43. Arkaitz-artesi ta arbol-zuloetan egiñ oi zituzten beren erresumak erle zuur maratzek. Berron Kijote 124. Nere begiok itxi bear ote, aurrez-aurre / kezka-gaia dudalarik, nai ta ez ikusteko gero / arimaren zaurien artesietatik? Ib. 157. Adarrak moztu, laban batekin artesi bat egin ta artesiortan bi garagar-ale jarri. Ostolaiz 105. (G-to, AN-gip). “(G-to), un taladro en la oreja del ganado lanar” A. “Corte o señal en la oreja del ganado lanar” BU Arano. 2. (G-goi ap. A ), artasi (G-azp) Raya del pelo. “Artesi okerra daukezu buruun” (G-goi). “Artasia atera” (G-azp).

    2 artesi. (V-gip, G-goi). Ref.: Urkia EEs 1930, 30; Iz ArOñ . Cercado para guardar y ordeñar las ovejas. “Ardiak euki ta jeizteko txabol-ate ondoan egiten dan esia” Urkia EEs 1930, 30. “Pesebre de ovejas” Iz ArOñ. Sarratu ein daunarren / laño itsubak… / [ardi] danak artesirantza / bere txistubak. Zidorra Euzk 1929, 208. Gero badaude arrizko artesiik eta oiri deitzen zaie eskortak. (G-goi).

    Sinonimoak: iz. G-N

    [arteka]: arteka, pitzadura, arraildura Ipar., arrakala Bizk., pitzatu Gip., artesitu G-N, erdiro Zub., bretxa zah., arrail Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. (G/GN) hendidura, grieta (2) iz. raya del pelo (3) iz. cercado para guardar y ordeñar las ovejas
    fr (1) iz. fente, fissure (2) iz. raie
    en (1)  iz. [arrakala] crack (2) iz. [burukoa] parting
    port (1) iz. (G/GN) brecha (2) iz. (do cabelo) risca

    Testuinguruan

    Ileko artesia xuxen-xuxen egina zuen. (Hiztegi Batua)

    https://twitter.com/protoeuskaldun/status/1326127073367298050

     

  • Maite 9:50 pm on 2020/11/01 Permalink | Reply
    Tags: A   

    altxatu 

    1 da/du ad. Etzanda edo eserita dagoena zutitu. Altxa zaitez lehenbailehen. Ohetik altxatu. Eskutik hartu eta altxatu zuen. 2 du ad. Jaso, goratu. Eskuak, begiak, burua altxatu. Aingura altxatu. Hirurehun kiloko harria altxatu du bizkarrera. 3 da/du ad. Irud. Boza gero eta gehiago altxatuz ari zen. Bat-batean altxatu zen ekaitz izugarri bat. Haizea altxatu zen eta euria gelditu. Frantziako errepublikan nahasmendu handiak altxatu dira. Prezioak altxatu dituzte. 4 da/du ad. Ipar. Oreaz mintzatuz, harrotu. Ogia altxatu. 5 da ad. (kontra edo aurka-rekin). Matxinatu. Erregearen aurka altxatu ziren. Altxatuko dira jendeak jendeen kontra, erreinuak erreinuen kontra. 6 du ad. Eraiki. Eliza eder bat altxatu zuten. 7 du ad. Ipar. Hartu, jaso, bildu. Altxa ezazu esku ohea eta joan zaitez. Lur onean uzta txarra altxatu duenak hazia laster alda beza. Hil honetan gure herrian bizi direnen izen guztiak altxatuak izanen dira. Film zuzendariak ikusleen saria ere altxatu du. 8 du ad. Ipar. eta Naf. Gorde, ezkutatu. Kutxan altxatua zegoen koroa. Bere gauzak ganberan altxatzen zituen. 9 du ad. Ipar. Kendu, ebatsi. Maiteen nuena altxatu didate. 10 du ad. Ipar. Hazi, hezi. Seme-alabak ongi altxatu. Jainkoaren beldurtasunean hazi eta altxatu ditu. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [jaiki]: jaiki, tentetu, zutitu, haikatu Ipar., jagi Bizk., zutundu Bizk., zutikatu g.e.    

    [hazi]: Ipar.hazi, hezi, mendu g.e., gurendu Ipar. zah.    

    [errebelatu]: asaldatu, bihurritu, aihertu Ipar., bihurtu Ipar., errebelatu Ipar., erreboltatu g.e.    

    [eraiki]: Ipar.eraiki, jaso, eregi Bizk., ekidatu neol., fabrikatu zah., bastitu Ipar. beh.    

    [jaso]: aupatu, goratu, igo, jaiki, jaso, goiti egin Ipar., goraltxatu Ipar., hupatu Ipar., igan Ipar./Naf., aireratu, bildu, jaso, airatu Ipar.    

    [kendu]: harrapakatu, harrapatu, kendu, lapurtu, ostu, arrobatu Ipar., trikun-trakun egin Ipar., ebatsi Ipar./Naf., goratu Ipar. zah.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1)  da/du ad. [zutitu] levantar(se), incorporar(se), alzar(se) (2) da/du ad. [prezioa] subir, encarecer(se) (3) da/du ad. [norbaiten kontra] rebelarse, alzar(se) (4) da/du ad. [ogiaren orea] levantar(se) (5) u ad. [jaso, goratu] subir, levantar, alzar, elevar (6) du ad. [eraiki] construir, edificar (7) du ad. (Ipar.) (sarritan preso hitza aurretik duela) detener, apresar (8) du ad. (GN/Ipar.) esconder, ocultar (9) du ad. (Ipar.) quitar; robar (10) du ad. (GN/Ipar.) guardar, recoger (11) du ad. (Ipar.) educar, criar

    fr (1) da/du ad. se lever [du lit] ; lever, soulever (2) da/du ad. [prezioa] augmenter, hausser (3) da/du ad. [norbaiten kontra] se soulever, se révolter (4) du ad. (Ipar.) mettre en prison (5) du ad. (Ipar.) garder, cacher (6) du ad. (Ipar.) ramasser, ranger (7) du ad. (Ipar.) instruire, élever, éduquer, dresser [éducation]

    en (1) du ad. to raise, to lift (2) du ad. [salneurria] to raise the price of, to put up the price of, to make more expensive, to increase (3) du ad. to put sth away, to keep, to collect; to organize (4) du ad. [haurrak] to bring up, to rear, to raise (5) da ad. to stand (up) (6) da ad. [garestitu] to rise in price, to increase in price (7) da ad. [matxinatu] to rebel

    Testuinguruan

    Hamaika Gara egitasmoak ekitaldi bat egin du Durangon, ‘Altxa!’ lelopean. [Jon O. Urain, berria.eus]

    Argazkia: Marisol Ramirez, Foku

     

  • Maite 7:53 pm on 2020/10/25 Permalink | Reply
    Tags: A   

    alarma-egoera 

    (lexia) POL. Arazopolitiko edo sozial larri baina iraupen laburrekoa dela eta, gobernuak ezartzen duen estatuaren edo beronen lurraldeko zati baten bizitza politiko-sozialaren ohizkanpoko egoera. Ez du hiritarren eskubiderik murrizten, ez eteten ere. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Euskalterm hiztegian

    alarma-egoera. Ezohiko egoera, hondamendiek, osasun-krisiek, funtsezko zerbitzu publikoen geldiarazpenak edo premia biziko produktuen hornidurarik ezak eragindako normaltasunaren alterazio larria gertatzen denean deklaratzen dena.

    Wikipedian:

    Espainiako legedian, alarma-egoerak (gaztelaniaz: estado de alarma) urgentzia edo larrialdiko egoera murritza adierazten du, suposatuz, Estatuko zati batean aparteko botereak erabili behar direla denboran gehiegi luzatu gabe. Espainiako 1978ko Konstituzioaren 116.2. artikuluak honela azaltzen du:

    «Alarma-egoera Gobernuak adieraziko du, Ministro Kontseiluak emandako dekretuaren bidez, gehienez jota hamabost egunerako, eta kontu-arrazoiak emango dizkio Diputatuen Kongresuari, hori berehalaxe bilduko baita helburu horrekin; Kongresuaren baimenik gabe, ezingo da luzatu epe hori. Dekretuak finkatuko du zein lurralde-esparrutara zabaltzen diren adierazpenaren ondoreak»
    Wikipedia, alarma-egoera

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (lexia) estado de alarma
    fr (lexia)état d’alarme
    en (lexia)state of alarm
    port (lexia)

    Testuinguruan

    Alarma egoera onartu du Espainiako Gobernuak, sei hilabeterako luzatzeko asmoz. [Edu Lartzanguren, berria.eus (2020-10-25)]

     

  • Maite 9:19 pm on 2020/10/18 Permalink | Reply
    Tags: A   

    arrain-belarri 

    iz. Itsas moluskua, maskorrak kanpoaldetik ilunak eta latzak, eta barrualdetik zuriak eta leunak dituena, harkaitzetan itsatsia bizi dena eta sukaldaritzan oso aintzat hartua dena (Ostrea edulis, etab.).

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ARRAIN-BELARRI.

    a) “Ostia, pescado, arran belarria” Lcc. “Ostra, ispel, arrain-bearri” BeraLzM. (-beharri BN-baig-mix, S; Dv, H, BeraLzM; arranberri AN-ilzarb). Ref.: A; Bon-Ond 141; Lrq. “Coquille, coque” Bon-Ond. “Coquillage. Syn. maskurra” H. “Trajeron de Santiago conchas (arrainbeharriak)” (BN-mix) JMB Mund IV 18. Cf. Etch 390 arrañ beharri zabala, ‘poisson aux nageoires plates’. Lephoan bazakharkaten orok, edergailu bezala, harri-xuri edo arrain-beharrizko lephoko bat. Prop 1887, 27. “Petite coquillage dont on couvre quelquefois les boîtes” Hb.

    b) (- beharri S). “Trompe de chasse en coquillage” Lh y Lrq.

    Sinonimoak: iz.

    [ostra] : ostra

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Zool.) ostra
    fr iz. huître
    en iz. oyster
    port iz. ostra

    Testuinguruan

    Arrain-belarri erraldoiak jan genituen Oléronen. #gaurkohitza

     

  • Maite 8:37 pm on 2020/09/22 Permalink | Reply
    Tags: A   

    abegikor 

    adj. Abegi ona egiten duena. Ik. abegitsu. Jendea abegikorra da Txilen. Irribarre abegikorra eskaini zion neskari. Egiazko giro abegikor eta harmoniatsua. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.

    [abegikor] : abegitsu

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es  izond. acogedor, -a, hospitalario, -a
    fr izond. accueillant
    en  izond. welcoming, hospitable; kind-hearted
    port izond. acolhedor(a), aconchegante

    Testuinguruan

    Dagoeneko itzuliko ez den normaltasuna aldarrikatu beharrean, beharbada errealitate abegikorragoak eraikitzen/pentsatzen eman beharko genuke gure denbora; eta agian ez genuke hain atxikirik sentitu beharko utzi dugunarekin. [Normaltasuna, Goizalde Landabaso (berria.eus, 2020-09-22)]

     

  • Maite 10:40 pm on 2020/08/27 Permalink | Reply
    Tags: A   

    alhatu 

    ad. alhatu, alha/alhatu, alhatzen || 1 da ad. Ipar. Bazkatu, larratu. Behiak eta behorrak han alhatzen dira. 2 du ad. Ipar. Alharazi. Larre gurietan alhatuko ditut neure ardiak. 3 du ad. Irud. Aieru alferrez alhatzen duzu zeure burua. Jainkoaren alderako karrak alhaturik. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: ad. Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [jan]: bazkatu, larratu, alha izan Ipar., alhan izan Ipar.    

    [alha izan]: alha izan Ipar., alhan izan Ipar.    

    [bazkarazi]: bazkatu, alharazi Ipar., bazkarazi Ipar., geinatu Zub.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) da ad. (batez ere Ipar.) comer, pastar (2) du ad. (batez ere Ipar.) hacer pastar/apacentar el ganado (3) zaio ad. (Ipar.) remorder, apenar

    fr (1) da ad. (batez ere Ipar.) paître, brouter, pâturer (2) du ad. (batez ere Ipar.) mener au pâturage (3)  zaio ad. (Ipar.) causer des remords, ronger
    en da/du ad. to graze

    port (1) da ad. (batez ere Ipar.) comer, pastar (2) du ad. (batez ere Ipar.) hacer pastar/apacentar el ganado (3) zaio ad. (Ipar.) remorder, apenar

    Testuinguruan

    Bazka gurietan alhatuko ditut geure ardiak. (Elhuyar hiztegia)

     

  • Maite 10:57 pm on 2020/08/23 Permalink | Reply
    Tags: A   

    auhen 

    iz. Atsekabearen edo ondikoaren adierazpena. Entzun, Jauna, ene hitzen auhena. Auhen eta deitore darigula. Jeremiasen auhenak. Ene bihotzeko hasperenak lehen dira orroak ezen ez auhenak. Auhenez dagoela bere semearen gainean. Bere hutsak negar-auhenetan deitoratzen zituela. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.

    [adia]: ai, aiene, aieska, aiots, hileta, intziri, kexa, kexu, deitore Ipar., dolamen Ipar., pleinu Ipar., espa Heg., erosta Bizk., inkesa Bizk., adia Gip., zinkurin Ipar./Naf., aieneka g.e., alaka g.e., donabera g.e., oihuska g.e., arkuma Ipar. g.e., oihumin Ipar. g.e., espadasun Gip. g.e., ainkuri Naf. g.e., ainuri Naf. g.e., kexadura Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. lamento, queja, suspiro
    fr iz. lamentation, gémissement, plainte
    en iz. groan, moan
    port iz. arrependimento, reclamação, suspiro

    Testuinguruan

    Bere hutsak negar-auhenetan deitoratzen zituela. (Hiztegi Batua)

     

  • Maite 8:48 pm on 2020/08/16 Permalink | Reply
    Tags: A   

    albainutu 

    albainutu, albainu/albainutu, albainutzen || du ad. Haria jostorratzaren begian sartu. Ik. albaindu. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    albainutu.

    1. (Aq 1198), albañatu, albiñotu (V, G ap. A ; Lar, Añ, Lcq 44, Zam Voc), albiñutu (Añ, s.v. hebra ). Enhebrar. “Enhebrado, albainutu ” Aq 1198.
    Mataza nastu ta biurritu baño len, aria ondo arildu ta albañatzea dagokio edeslari ikasiari. Beraz, artu ari-muturra ta, ekin dezaiogun arilkaiari. TAg Uzt 16.

    2. albaindu (V, G ap. A ), albandu (V-gip ap. A ) “Hilvanar“, “dar puntadas largas” A. v. ilbandu. Cf. 2 algaindu. Gixonezkuak samaragiñoko gorantzak erabiltten ei zittubezen orduban, eta joskiñak, Bertoldineri be olako bat egin gurarik, miesa ebagi, albainddu, ta soñian aztertu edo estu-zabalian neurrijak artu guraz […]. Otx 124.

    Sinonimoak: ad.

    [albainua jostorratzaren begian sartu]: albaindu, bastatu Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es  du ad. enhebrar, ensartar el hilo
    fr du ad. enfiler
    en  du ad. to thread
    port du ad. enfiar

    Testuinguruan

    Ahaleginez albainutzen ari zen orratz bat. [Besteen odola, Simone de Beauvoir (Oier Alonso), Ibaizabal, 2000)]

     

  • Maite 11:13 pm on 2020/08/14 Permalink | Reply
    Tags: A   

    atzeman 

    1 du ad. Ihes egin dezakeena gatibu edo preso hartu; piztiez, arrainez eta kidekoez mintzatuz, harrapatu. Atzeman dute lapurra. Arrainak amuz atzeman. Hemen nabil ehizan, animalien ondoan, ez dut antsia zer atzeman, otsoa edo orkatza.

    2 du ad. Irud. Hala zaudela heriotzak atzematen bazaitu. Gauak bidean atzeman zuen.

    3 du ad. Norbaitek beste norbait, honek nahi ez duen egoera batean, ikusi. Ik. harrapatu 4. Gezurretan atzeman zaitu.

    4 du ad. Adimenaren bidez sumatu, hauteman. Hitz eta esaldien mami ezkutua atzematea. Josefek nagusi berri horren gogoa laster atzeman zuen. Zentzumenek atzematen dutena.

    5 du ad. Aurkitu. Galdu zitzaigun papera berriz atzematen dugunean. Laster egiten du hilerrira, irekitzen du hobia eta bere alaba bizi eta azkar atzematen.

    6 (Partizipio burutua izenondo gisa). Hilak, zaurituak eta atzemanak.

      (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [atzitu]: Ipar. atxilo eraman, atxilotu, atzitu, bahitu, eskua ezarri, gatibatu, harrapatu, preso altxatu, preso hartu, arrastatu Ipar., atrapatu Bizk.    

    [ezustean harrapatu]: harrapatu, hartu, koiu Bizk., azarkatu Ipar. zah.    

    [ulertu]: aditu, jabetu, konprenitu, ulertu, entenditu Heg., adrendua hartu Naf., entelegatu Zub., kaptatu beh., erdietsi Ipar. zah.    

    [harrapatu]: atzitu, ehizatu, harrapatu, antxitu Bizk. zah.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) du ad. apresar, capturar; pillar, coger; alcanzar, atrapar (2) du ad. descubrir, sorprender (3) du ad. captar, percibir; comprender
    fr (1) du ad. saisir, attraper, capturer, prendre ; cueillir, récolter ; atteindre (2) du ad. trouver, rencontrer, découvrir, étonner (3) du ad. surprendre (4)  du ad. deviner, percevoir, capter
    en (1) du ad. to capture, to catch, to net; to seize (2) du ad. to take by surprise; to catch; to discover
    port (1) du ad. apresar, capturar; pegar; alcançar (2) du ad. descobrir (3) du ad. captar, perceber; entender

    Testuinguruan

    618 kasu atzeman dituzte Hego Euskal Herrian (berria.eus, 2020-08-14)]

     

  • Maite 10:15 pm on 2020/07/30 Permalink | Reply
    Tags: A   

    arregosi 

    iz. 1. (B) Sargoria. 2. (pl.) Beroak azalean sortutako erupzioa. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    arregosi.

    1. “(V-ger), tiempo muy caluroso y bochornoso” A.

    2. “(V-ger, B), zona (erupción de la piel producida por el calor). Se usa en plural. Arregosi ikaragarriak daukaz gure ume errukarriak (V)” A.

    Sinonimoak: iz.

    [berogar] : sargori

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. (B) tiempo bochornoso (2) iz. (B) (pl.) erupciones en la piel producidas por el calor
    fr (1) iz. (B) temps étouffant (2) iz. (B) (pl.) éruptions cutanées causées par la chaleur
    en (1) iz. (B) sultry weather (2) iz. (B) (pl.) skin rashes caused by heat
    port (1) iz. (B) clima abafado (2) iz. (B) (pl.) erupções cutâneas causadas pelo calor

    Testuinguruan

    Zoratzeko moduko arregosi hau! #gaurkohitza

     

  • Maite 11:04 pm on 2020/07/17 Permalink | Reply
    Tags: A   

    aditzaile 

    1 iz. Ulertzen duen pertsona. Erabateko iritzia emana dago; aditzaile onak ez du besteren beharrik. Aditzaile onari, hitz gutxi (esr. zah.). 2 iz. Entzulea. Aditzaile anitz joaten baitziren beren irratira. 400 bat aditzaile baginen, apaiz eta apaizgai. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    iz. [aditzen duena]: ulertzaile    

    iz. [entzulea]: entzule

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. entendedor, -a (2) iz. oyente, espectador, -a
    fr  iz. auditeur, entendeur
    en iz. listener, someone who understands
    port (1) iz. entendedor(a) (2) ouvinte, espectador(a)

    Testuinguruan

    Aditzaile onari, hitz gutxi. (Esaera zaharra)

     

  • Maite 9:33 pm on 2020/06/30 Permalink | Reply
    Tags: A   

    alegeraki 

    adb. Ipar. Alaiki. Bizi gaitezen alegeraki, bizi atseginetan. Gazte eta adineko, denak alegeraki jostatu dira. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    alegeraki. (L, BN, S ap. Lh; SP <-ll->, Urt I 470, VocBN , Dv, H), alageraki (L, BN, S ap. Lh ), alegereki, alegreki. Alegremente, con alegría. “Joyeusement, allégrement” SP. “Alacre, alacriter, alegeraki, umore onez, atsegiñekiñ ” Urt I 470. “Joyeusement, gaîment” Dv. v. ALEGERARIK (s.v. alegera).

    Tr. Documentado en textos septentrionales y en Lizarraga de Elcano.

    Damnatuiak ifernuian bethi dolorereki, / salbatuiak Ienkoareki bethi alegeraki. E 71. Ez tristiziarekin edo bortxaz, ezen alegeraki emaiten duenari on daritza Iainkoak. Lç 2 Cor 9, 7 (He, TB alegeraki). Alegeraki bere etxerat itzuli izan zen. Lç Dedic * 6r. Han bethi izanen duzu / gaztetasun gordiña, / han bethi alegeraki <alle-> / eramanen adiña. EZ Noel 112. Alegeraki, deusen beldur gabe, salbatzeko esperantza, eta esportzu handi batekin zabiltzate. Ax 150 (V 98). Alegerakiago bizi da athez athe dabillan errumesa. Ib. 431 (V 280). Bere egitez gaitz den gauza ere, erraxten da, gogotik eta alegeraki hartzen denean. Ib. 486 (V 314). Aphur bat bortxa bageneza gure burua, nahiz den guzia gero bageneidike errazki eta alegeraki. SP Imit I 11, 5 (Mst ehiki eta alageraki, Echve erraz ta gustora, Ol erraz ta pozik). Ezpere paira zazu emeki ezin badezakezu alageraki. SP Imit III 57, 2. Amudioduna hegaldaka, lasterka eta alegeraki dabilla. Ib. 5, 4. Gure lagunak, gük bezanbat hontarzün dian, alageraki nahiz, Jinkoari hala laket zaiolakoz. Bp I 106. Har zazu pena hau, ez xoillki pazientki, baiñan oraiño alegeraki. He Gudu 95. Bi ilhabete heien buruan, bihurtzen da alegeraki hura immolatu gogo zuenaren eskutarat. Lg I 221. Ikhas dezakete Jephteren alabaren eskolan, immolatzen alegerakiJainkoari bere buruak. Ib. 222. Bere bizia alegeraki eman dutenak. Ib. 229. Ez xoilki bihotzthoiki, bena orano alegeraki. AR 159. Gorén goréna dá sufritzea alegeréki nola sanduek. LE Ong 45r. Pasatunainúke alegrekí orrén amóres. Ib. 97r. Guziak ofrituko ziozkan alegeraki Jaunari. MarIl 110. Jainkoak errezibitzen du samurtasunekin, barkhatzen dio alegeraki, barkhatzen dizka guziak eta bethikotz. Jaur 173. Bazohatzin, bideko nekheak alegeraki jasanez. Laph 163. Bizi gaiten alegeraki, bizi atseginetan. Lap 5 (V 4). Pilotan aritzea alegeraki eta hazkarki. Arb Igand 143. Majek alageraki / Jarraiki / Zien bide hura. UNLilia 21. Solasik garbienez beterik mihia, / Beti alegeraki< johan du bizia. Etcham 176. –(Sartuz alegeraki). Hor zarete? Larz Iru 52. Haurra nintzalarik, ixtorio hau biziki alegerakiago kondatzen ninan, dena irri eta espantu. JEtchep 45. Elgarrekin hartzen dugu Baionarateko treina, segur alegeraki, bide guzian kantuz. Etchebarne 76.
    v. tbn. Harb 335 (<-ll->). Tt Onsa 67 (166 alageraki). Alageraki: ChantP 300.

    Sinonimoak: iz.

    adond. Ipar. [alaiki]: alai, alaiki, alaikiro, belazki, alegera Ipar., arraiki L-BN, alegre Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es adb. (Ipar.) alegremente
    fr adb. (Ipar.) gaiement, avec animation
    en adb. happily, gaily
    port adb. alegremente

    Testuinguruan

    Gazte eta adineko, denak alegeraki jostatu dira. (Hiztegi Batua)

     

  • Maite 10:16 pm on 2020/06/20 Permalink | Reply
    Tags: A   

    atzeki 

    iz. g.er. Isatsa. Belarriak zintzilik, atzekia loka.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    atzeki. (G-goi, AN ap. A ; Lar, H), atzegi (G ap. A ), atzaki (H).
    Rabo. “Rabo” y “cola de animales” Lar.
    Nik billatzendút zaldibát duéna axuriaren atzékia edo buztana. LE Urt ms. 32r. Badira atzegira gizentzen diranak eta ogei eta bost librako opak dituztenak. “A la cola” . It Dial 72 (Ur atze alderuntz, Dv buztanera, Ip uzkaldialat). Balea iltzen zutenean eman oi zioten Erregeri zati bat, burutik asi ta atzekirañokoa. Izt C 207. [Artzaren] mustur, belarri, beso, anka, atzapar, atzeki eta osterontzeko zati azaleko guztiak. Ib. 192. Belarriak zintzilik, / atzekia loka. Noe 68. Erakutsiyaz txuritasuna / atzekiyaren luma biyetan. Iraola EEs 1914, 127. ATZEKI-EBAKI. “Rabón, atzekiepakia” Lar. ATZEKI-LABUR. “Rabicorto, atzeki laburra” Lar. ATZEKI-LUZE. “Rabilargo, atzeki luze” Lar.

    Sinonimoak: iz.

    iz. g.e. [buztana]: buztan, isats, aila Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Adorez hiztegia eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (ikus isats) rabo, cola
    fr iz. queue
    en iz. tail
    port iz. rabo, cauda

    Testuinguruan

    Katuak atzeki luzea eta lodia du. Ederra benetan! #gaurkohitza

     

  • Maite 10:47 pm on 2020/06/03 Permalink | Reply
    Tags: A   

    arbintasun 

    iz. (1) Larritasuna. || (2) Amorrua.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    arbintasun.

    1. (V ap. A ← Añ (V) ). “Ira” , “saña” Añ . “Saña, furor” A. v. armintasun. Ez gaitu beinbere kastigetan, eztau gugaz usetan bere justiziaz, arbintasunaz ta aserreaz. Añ GGero ms. 108 (Ax 138 (V 91) iustiziaz).

    2. “(V-arr), apuro, estrechez” A.

    Sinonimoak

    iz. [arbintasun]: larritasun, estutasun, estualdi, larrialdi, urduritasun. Ant. lasaitasun, patxada

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es (1) iz. (B) apuro, estrechez, agobio; angustia (2) iz. (B) enfado, enojo
    • en (1) iz. anguish (2) annoyance, irritation
    • fr (1) angoisse (2) mécontentement, agacement
    • port (1) angústia (2) aborrecimento, zanga, irritação

    Testuinguruan

    Ihes egin gizon gaiztoaren arbintasunetik. (OEH, moldatua)

    arbintasun

     

  • Maite 10:25 pm on 2020/06/01 Permalink | Reply
    Tags: A   

    aztoragarri 

    adj. Aztoratzen duena. Ik. aztoratzaile. Klima aldaketaren mamu aztoragarria.  (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.

    [aztoragarri] : asaldagarri (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. inquietante, perturbador, -a
    fr izond. inquiétant, préoccupant
    en izond. disturbing, worrying, troubling
    port izond. inquietante, perturbador, a

    Testuinguruan

    Oraindik aztoragarria zait irakurritakoaren oroitzapena orrialde posizio jakin batekin ezin lotzea, baina ohitzen hasi naiz. [Liburu-e, Angel Erro (Berria.eus, 2020-06-01)]

     

  • Maite 11:51 pm on 2020/05/21 Permalink | Reply
    Tags: A   

    aztoratu 

    ad. aztoratu, aztora, aztoratzen || da/du ad. Izuak, ezinegonak edo gertaera bereziren batek animaliak edo pertsonak asaldatu edo bere onetik atera. Ardiak aztoraturik, alde orotara lasterka, ez jakin zer egin, ez nora jo. Aztoratutako astarra baino zakarragoa. Hobira joan eta gorputz hila aurkitu ez dutelako aztoratuta dabiltza. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: ad.

        [asaldatu]: asaldatu, nahasi, nahaspilatu, zentzordatu Zub., iskanbilatu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es da/du ad. turbar(se), azorar(se), inquietar(se); alterar(se), alborotar(se), excitar(se)
    fr da/du ad. se troubler, s’affoler, s’inquiéter
    en (1)  da ad. to be disturbed, to get worried, to become alarmed; to be embarrassed; to be bewildered/confused; to be upset; to be agitated (2) du ad. to disturb, to worry, to alarm; to embarrass; to bewilder; to upset
    port da/du ad. turbar-se, perturbar-se, preocupar-se; alvoroçar-se, alvorotar-se

    Testuinguruan

    Ilargi beteak bizidunak aztoratu egiten dituela gauza jakina da; galdetu, bestela, ospitaleetan lan egiten dutenei. [Lurtarra da begiratua, Xabier Etxabe (Elkar, 2004)] (Ereduzko Prosa Gaur)

     

  • Maite 10:31 pm on 2020/05/02 Permalink | Reply
    Tags: A   

    arinaldi 

    iz. Arintzea.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    (Dv→A). Alivio, aligeramiento; momento, rato de alivio. “Allégement. On le dit du temps qui se relève un moment; d’un malade, de même; d’un répit dans le travail, d’un instant de gaîté dans les peines, etc.” Dv. Akabatu zaizkigu beraz herrian aurthengo bestak: ongi edo gaizki, iragan dire bethi, batzuek kontent, bertzeak trixte, zeren portafullak hartu baitu arin-aldi bat. Herr 21-7-1961 (ap. DRA). Don Kijote Mantxako famatuaren kondaira, garbi ta tolesgabe aurkituriko ariñ-aldia, zuretzat. “Alivio” . Berron Kijote 22. Jeitxi ziran bada abere-gaiñetik, ariñ-aldi ederra eman zion Santxok astoari. “Alivió el jumento” . Ib. 213.

    Sinonimoak

    iz. [arinaldi]: arintze, arindu; lasaitu

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es iz. alivio, aligeramiento; momento, rato de alivio
    • en iz. relief; moment of relief
    • fr iz. soulagement; moment de soulagement
    • port iz. alívio, atenuação; momento, hora do alívio

    Testuinguruan

     

  • Maite 8:55 pm on 2020/04/28 Permalink | Reply
    Tags: A   

    asimetriko 

    adj. Simetriarik gabea. Harreman asimetrikoak. (Hiztegi batua)

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es izond. asimétrico, -a
    • en izond. asymmetric, asymmetrical
    • fr izond. asymétrique
    • port izond. assimétrico(a)

    Testuinguruan

    Konfinamendutik ateratzen hasteko plana mailakakoa eta asimetrikoa izango dela nabarmendu du Sanchezek. [Ezingo da probintzia batetik bestera mugitu ekainaren amaiera arte gutxienez, Ainhoa Larretxea Agirre – Joxerra Senar Elso (berria.eus, ]

     

  • Maite 12:22 pm on 2020/04/17 Permalink | Reply
    Tags: A   

    argi(-)iturri 

    1 Argiaren iturburua; argizagia. Argi-iturri honetan edan zituzten Elizako doktore santuak beren liburuetan ikusten diren argi ederrak. Eguerdi aurretxoa zen, eta argi-iturri nagusia, kiskalgarri, goi-goian zegoen, udako egunik beroenak heldu zirelako.

    2 adj. Jakintsu ustekoa. Hori nola joango zen asmatzeko, ez da argi-iturri izan beharrik. (Hiztegi batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ARGI–ITURRI. Fuente de luz; astro. Argi–iturri onetan edan zituzten Eleizako doktore Santuak beren liburuetan ikusten diraden argi ederrak. Lar SAgust 9. Eguerdi aurretxua zan, eta Argi–iturri nagusia kiskalgarri, gingan egoan, udako egunik beroenak eldu ziralako. Erkiag Arran 105.

    Honela jokatzen badugu, eskatzen diegun baino gehiago ematen digute; gure argi–iturri bilakatzen dira [metala eta zura]. “Inspiran.” MEIG IX 139 (en colab. con NEtx). Lumbrera, sabiondo.

    — [Abarketak] zarrak eztauzkala? Ator Manuel, begiratu beio, ama, ara nola biatzak agiri dituan. –Josiko dizkat biarko. –Biatzak? –Ara beste… argi–iturri. Ag G 29s. Senar gaztea erdi-lotsatua zijoan Juanaren alboan. Eta gizakumea ala ikusita, Juana nola joango zan asmatzeko, ez da argi–iturri izan bearrik. NEtx LBB 18s.

    Sinonimoak

    [argi-iturri] askojakin; orojakile, orojakin; sasijakintsu, sasijakitun [emakumeak] mari-maisu, mari-maistra (Elhuyar hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es (1)  iz. [argiaren iturburua] fuente de luz; astro (2) izond. [jakintsu ustekoa] sabiondo, -a, sabelotodo, resabido, -a, marisabidillo, -a
    • en (1) iz. star, celestial body, heavenly body (2) know-all, know-it-all,
    • fr (1) iz. astre (2) pédant, monsieur je-sais-tout, madame je-sais-tout
    • port (1) iz. fonte de luz; corpo celeste, celestial (2) sabichão, sabe-tudo

    Testuinguruan

    Hori nola joango zen asmatzeko, ez da argi-iturri izan beharrik. Hiztegi batua.

     

  • Maite 11:38 pm on 2020/04/14 Permalink | Reply
    Tags: A   

    ailara 

    iz. Zurezko edo metalezko zerrenda mehe eta luzea. Ik. zumitz. Burdinazko ailarak. (Hiztegi batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1 ailara. ( aill- Vc ap. A; all- Aq 199 (G)), ailada (aill- AN-5vill ap. A ), aillera (A), aillere (H (all-), A), ailaga (aill- L ap. A Apend ). Fleje de hierro o de madera. “Varas lisas que eligen en los jarales para cellos de barricas, comportas, etc., allarak (G)” Aq 199. “Fleje, ramas delgadas y rectas, cortadas verticalmente y labradas por un solo lado, que sirven para hacer aros de barricas o cestas. Muchos impropiamente tienen por sinónimos aillara y zumitza. Se distinguen en que aillara es ‘fleje labrado sólo por un lado’, zumitza es ‘fleje labrado por los dos lados'” A. v. EREINOTZ-AILARA.
    Eta oez ostean, zenbat pipol, arraun, allere, barrika ta tonel landuak eta landubagekoak igorritzen dira Erbeste urrunekoetara ontziak betean? Izt C 129. Burdinazko zatai ta aillarak sutan sartu ta txingura-ganera porrikaz ekarri ta taunk eta taunk, taunk eta taunk ekin eutsan San Martinek lanari… A EY II 312. Bi ailara kurtzetara lurrean irarrita. A EY IV 60. Ta urre utsez estal ezazu barne ta azaletik, eta gañetik inguru guzian urrezko allara bat ezarriozu. ‘Coronam auream per circuitum’ . Ol Ex 25, 11 (Ker urrezko egal bat). (Como segundo miembro de comp.). Aren burutik erori lore-aillarak lur gainean zeuden. Ibiñ Virgil 48.

    2 ailara. ” Aillara […] (V, G), silvestre” A.

    Sinonimoak

    iz. [zumitza]: zumitz (UZEI sinonimoen hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es (1) iz. tira de rama fina de árbol utilizada en cestería (2) iz. [metalezkoa] fleje
    • en iz. thin tree branch strip used in basketry
    • fr iz. mince bande de branche d’arbre utilisée en vannerie
    • port iz. tira de galho de árvore fina usada na cestaria

    Testuinguruan

    Aitatxi saskigilea nuen, eta sardin zaharren kutxetarako ailarak egiten zituen, gaztain egurrez. Jon Abril.

    Argazkia: Ernesto López de Munain Trueba. All rights reserved. Flickr.

     

  • Maite 8:50 pm on 2020/04/12 Permalink | Reply
    Tags: A   

    abertzale 

    1 adj./iz. Aberria maite duena, aberriaren alde saiatzen edo borrokatzen dena. Apaiz abertzalea. Abertzale sutsua izan zen. Abertzale iraultzaileak. Euskal abertzaleak. 2 adj. (Gauzez mintzatuz). Alderdi edo erakunde abertzaleak. Egunkari abertzalea. Espiritu abertzalea. Ezker abertzalea. (Hiztegi batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    abertzale (V-gip ap. Elexp Berg ; Bera, BeraLzM), aberri-zale . Neol. creado por Arana Goiri en 1896, de aberri y -zale (AG 908).

    (V-gip ap. Elexp Berg ; Bera, BeraLzM), aberri-zale. Patriota; nacionalista. “Patriota” Bera, BeraLzM. “Nacionalista vasco” Elexp Berg. .

    Tr. Según NeolAG, el término es ya corriente en 1897 en la prensa nacionalista. La forma aberri-zale se documenta en Lekanda (Baserr 1897, n.º 8 (ap. NeolAG ), Zaitegi (Sof 166) y en un ej. de EgutAr (2-2-1958 (ap. DRA )). En DFrec hay 508 ejs. de abertzale.

    • Euzkerea eztakijan euzkotar abertzaliak, ikasten dau. “El euskeriano patriota” . AG 1297. Alderdi abertzaliaren (erderaz. nacionalista deritxona) erijotza. Ib. 1613. Baita Kanpiontar Artur idazle ospatsu abertzaliak. EEs 1916, 234. Kistar ona ixateko / abertzale ixan. Enb 112. Emakume Abertzale Batzak. Ib. 106. Biotz sutsua, ona, maitatia ta abertzalea eukan [F. Arresek] . Larrak EEs 1926, 170. Euzkadi ta abertzale batzuen bidez ateratzen dira orain bigarren Abarrak. EArzdi in Kk Ab II 6. Gotzain abertzale oien artean Mac Hale zeritzana izan zan aundienetakoa. Ldi IL 168. Abertzale aundia. Ib. 96 (v. tbn. 169). Aberriaren alde bizia gogoz emon daben abertzaleak. Eguzk GizAuz 49. Abertzaleak, Batzorde Banakarian lau batzarkide bai bait-dituzte. EAEg 16-3-1937, 1290. Lehen abertzaleak hedatuz zoazin / Euskadi guzira. Iratz 31. Eta alako pekatua alda ba abertzalea izatea? Ugalde Iltz 22s. Frantses “résistance” igikundeak erail zuen, breiztar abertzale zelakotz. Mde Pr 289. Euskaltzale eta abertzaleen artean. Ib. 63. Abertzale egin zen, eta erru guztiak inglesenak zirela erabaki zuen. Arti Ipuin 47. Itsutuak dagotzin abertzale batzuek. Herr 27-10-1977, 7. Galesko alderdi abertzalea. MIH 186. Horrela uste genuen, behintzat, orduko abertzale euskaltzaleok. MEIG VIII 43.
    v. tbn. Laux AB 14. Or QA 81. Larre ArtzainE 186.

    (Como primer miembro de comp.). *Jasorik gora iru margodun / Abertzale ikurriña. Enb 122. Abertzale ereduba. ( Arrospidetar Jon ene adizkide on maitiari ). Ib. 148. Abertzale biotza […] giarrez egiña dala. Ldi IL 167. Eta labur-laburki beren abertzale-goraberak azterkatu ditzagun. Ib. 161. Abertzale kar batekin hasi baitziren. Mde Pr 44. Abertzale zentzu egiatiago bat. Ib. 42. Bortizkeriaren kontra bortizkeria hautatu dute abertzale mogimendu batzuek. Herr 5-5-1977, 1. Abertzale talde bat. Gerrika 272.

    Sinonimoak

    iz./izond. [nazionalista]: nazionalista, aberkoi neol. (UZEI sinonimoen hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es  iz./izond. patriota; nacionalista
    • en (1) iz. patriot; nationalist (2) izond. patriotic; nationalist
    • fr iz./izond. patriote
    • port iz./izond. patriota; nacionalista

    Testuinguruan

    Biotz sutsua, ona, maitatia ta abertzalea eukan.

    By Daniele Schirmo aka Frankie688 – Norberak egina (Original text: own work (modification of the former image at this page)), Lotura

     

  • Maite 10:17 pm on 2020/04/08 Permalink | Reply
    Tags: A   

    andui 

    iz. (Zuhaitzaren) motzondoa. Ik. epaitondo. Mahasti baten anduiak bezala. (Hiztegi batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    (V-m ap. A ; Mg PAbVoc), andu (A), andue (Izt 118v, A), andube (Izt 118v).”Tronco de árbol cortado que queda enterrado, anduea, andubea ” Izt 118v. “Cepa, parte del tronco de cualquier árbol o planta, que está dentro de la tierra y unida a las raíces” A. Tr. Parece que la forma mejor documentada es andui, que puede muy bien venir de andue. Los ejemplos de andu parecen proceder, en general, de autores que podían tener sólo un conocimiento libresco de la voz. Beresija esaten jako esituta daguan leku bati, nun datozan goratuten ez dirian abetxubak, ta andui galantak. Mg PAb 188. Batzutan lurrean etzan, bestetan eroa bezala landan barna iges; gabez ulubika andu tartean, artza bezala. Or Mi 86. Gizonen atzetik lerro luzeka, maasti baten anduak bezala, maillak ageri ziren. Ib. 109. Koko-errian anduak, igar, / bizi-zantzurik ez zuen. Or Eus 382. Eta ataditik gora kakoetan anduak josiz dijoazen matsondo bik tellatu-ertza atzematen dute doidoi aien-luzeka. TAg Uzt 11. Gaurkoan, berriz, andu-motz, erro irotua / baizik ez naiz. Zait Gold 88. Nekazariak / galtzen doaz bizitza, / galtzen ardiek ile- / -matazak bezala, arantzetan, / andu, hesi, bideetan, / eguzki, antzigarretan. Azurm HitzB 65. ANDUI-ONDO. “(V-m), cepa” A.

    Sinonimoak (UZEI sinonimoen hiztegia)

    iz.    [motzondoa]: arbola-ipurdi, epaitondo, motzondo

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es (1) iz. cepa (2) iz. (Mikrob.) cepa
    • fr iz. cep, souche d’arbre
    • en iz. stump; [mahastiarena] vine
    • port (1) iz. cepa (2) (Biol) linhagem

    Testuinguruan

    Unai Brea: Hala ere, badirudi birus hau aurreko beste edozein baino arinago ikertzen gabiltzala.

    Guillermo Quindós: Bai. Esaterako, aste bi pasata bagenekien isolatu ziren lehenengo anduien genoma osoa (behintzat ARNarena). “Zientzialariek, bereziki medikuek, urteak daroatzate hau etorriko dela esanez”, Guillermo Quindósi elkarrizketa Hiruka.eus-en.

     

  • Maite 12:57 pm on 2020/04/07 Permalink | Reply
    Tags: A   

    antigorputz 

    iz. Odol serumean eta beste isurkari organiko batzuetan aurkitzen den proteina, birusek edo bakterioek eraginiko infekzioei aurre egiten diena. Nahiz eta mikrobio eta bakterio askok erasotzen diguten, antigorputz sendoak ditugu. (Hiztegi batua)

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es iz. (Med.) anticuerpo
    • en iz. antibody
    • fr iz. anticorps
    • port iz. (Biol & Med) anticorpo

    Testuinguruan

    Interesgarria litzateke jakitea gaixotu direnetatik zeintzuek garatu dituzten antigorputzak maila egokian. [Konfinamendua ez da nahikoa, Miren Basaras (berria.eus, 2020-04-07)]

    antigorputz

     

  • Maite 8:57 pm on 2020/04/06 Permalink | Reply
    Tags: A   

    astundu 

    da/du ad. astundu, astun/astundu, astuntzen|Astun edo astunago bihurtu. Astoa egur zamaz ongi astundua. Karga astundu. Gaitzak astuntzen dio burua. Gorputz ustelkorrak arima astuntzen baitu. Ez gero zuen bihotzak lurreko kezkez astundu. Berriz ere lo zeudela aurkitu zituen, haien begiak astunduak baitziren. (Hiztegi batua)

    Sinonimoak

    ad.    [astunago bihurtu]: pisutu

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es (1) da/du ad. hacer(se) pesado (2) da/du ad. agravar(se); ponerse serio/severo (3) da/du ad. ponerse pesado/aburrido (4) da/du ad. ralentizar
    • en (1) make (be) heavy (2) ad. aggravate (oneself); get serious / severe (3) ad. get heavy / boring (4) ad. slow down
    • fr (1) ad. faire (être) lourd (2) ad. aggraver (soi-même); devenir sérieux / sévère (3) ad. obtenir lourd / ennuyeux (4) ad. ralentir
    • port (1) ficar pesado (2) agravar-se; fique sério / grave (3) ad. fique pesado / chato (4) abrandar

    Testuinguruan

    Begigainak astundu egin zitzaizkion, zikomotrizitate sistema erlaxatu. [Berandu da gelditzeko, Unai Iturriaga (Susa, 1999)]

     

  • Maite 9:41 pm on 2020/03/31 Permalink | Reply
    Tags: A   

    aizkol 

    askol, axkol: hitz hau gezurra edo “ziria” sartu dela adierazteko esaten da. <Se emplea para decir que algo es mentira o trola.> Zer axkola bota dakun. || Askola. “Axkola”

    Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa

    aizkol 1. Ik. aixkol. iz. BOT. Leguminosoen familiako landare belarkara. Zurtoina adarkatua, hostoak lantza-formakoak, loreak moreak edo zuriak eta leka-motako fruituak ditu. Abereak bazkatzeko erabiltzen da (Lathyrus sativus).

    aizkol 2. Aizkora izenak zenbait hitz-elkartetan hartzen duen forma.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1. (Sal, R), aixkol (Sal, R-uzt), axkol (AN-gip, B, Sal, R), aiskol (Aq 102 (AN)), askol (B). Ref.: A (aizkol, aixkol, axkol); Izeta BHizt2 (axkol). “Arveja cuadrada” Aq 102. “(Sal, R) arveja” A. ” Axkol (AN-gip), almorta, quija” Ib. “(Lathyrus sativus), almortas, quijas, titos, muela, […] illar latza, de illarra arbeja y latza áspera, y vale como arbeja áspera. En Tierra de Pamplona la llaman askol ” Lcq 73. Cf. Baraib: “Aizcoles (Pueblos lindantes con Navarra). Titos, guijas o almortas, planta papilionácea (Lathyrus sativus)”. Cf. tbn. VocNav: “Aiscol. Nombre que dan en Pamplona, Cuenca y Montaña a la leguminosa Latirus sativus, llamada almorta, muela, tito y guija” (v. tbn. ascol).

    2. “(AN-5vill), lenteja” A. Oe edontzi ta eltzeak, gari, garagar ta iriña, opillak, babak, aizkolak ta errariak. Ol 2 Sam 17, 28 (Dv baba, dilista, ilhar frijitua, Ker babak, tillistak; cf. Ol Gen 25, 34 txillista). Gari, garagar, baberrun, aizkol, artatxiki ta oloa artu ta ontzi batean sartu. Ol Ez 4, 9.

    3. “Axkol, askol. Se emplea para decir que algo es mentira o trola. Zer axkola bota dakun” Izeta BHizt2. . Cf. VocNav s.v. aiscol.

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es iz. almorta ➥ aixkol >  iz. (Bot.) almorta, muela, guija, tito (Lathyrus sativus)
    • en iz. grass pea
    • fr iz. (planta: Lathyrus sativus) lathyrus; (fruto de planta) gesse

    Testuinguruan

    Zer axkola bota dakun!

     

  • Maite 8:51 pm on 2020/02/16 Permalink | Reply
    Tags: A   

    asaldatu 

    ad. asaldatu, asalda, asaldatzen || 1 da/du ad. Norbaiten edo zerbaiten barne baretasuna bat-batean hautsi. Grina gaiztoek bakean zegoen arima asaldatzen dute. Asaldatzeko moduko berriak heldu dira. Ardia otsoa ikusteaz larritzen eta asaldatzen den bezala. Hori aditzean Herodes asaldatu egin zen. Atzerritik gure lurrak asaldatzera etorri zirenak. Itsasoa asaldatu egin zen. 2 da/du ad. Norbait bere onetik atera; hori dela eta, zarata edo nahasmendua eragin. Ik. aztoratu. Jendea asaldaturik zebilen zerga berriengatik. 3 da ad. Zerbaiten edo norbaiten kontra altxatu. Hamabi bider baino gehiagotan asaldatu ziren israeldarrak basamortuan Jainkoaren aginduen aurka. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: ad. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    1. durduzatu, larritu, nahasi, izutu, urduritu. Ant. baretu, sosegatu.
    2. aztoratu, sumindu, zurtu. Ant. lasaitu, trankildu

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) da/du ad. turbar(se), perturbar(se) (2) da/du ad. alborotar(se), enfurecer(se), irritar(se) (3) da/du ad. (hed.) levantar(se), rebelarse (4) da/du ad. alterar(se), producir(se) una alteración
    fr (1) da/du ad. (se) troubler (2) da/du ad. (s’)emporter, (s’)irriter (3) da/du ad. (hed.) se soulever, (se) révolter (4) da/du ad. incommoder, importuner
    en (1) da ad. to be disturbed (2) da ad. [haserretu] to get excited; to make a racket/row (3) da ad. [matxinatu] to rebel (4) du ad. to disturb (5) du ad. [haserrarazi] to excite; to stir up; to rouse

    Telefonoak loa asaldatu dio.  (Elhuyar hiztegia)

    asaldatu (Argazkia: casaydiseno.com/)

     

  • Maite 11:09 pm on 2020/02/03 Permalink | Reply
    Tags: A   

    ardaztu 

    ad. ardaztu, ardatz/ardaztu, ardazten ||da/du ad. Zerbait beste zerbaiten inguruan eraiki edo oinarritu. Eztabaida argudio bakar baten inguruan ardaztu zen. “Euskal kultura” diogunean, euskararen inguruan ardazten den kulturaz ari gara. Elkartasunean ardazturiko kooperatibismoa. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ardaztu.
    1. (Part. en función de adj.). “Ahusado, adelgazado a modo de uso, ardaztua, ardatza bezalatua, ardatz moldekoa ” Lar.
    2. (G-nav ap. Iz Als ). Hilar en la rueca. “[Liyua] trangau. Geo zúbaztú (sic) ta txarrantxatú ta árdaztú ta ásko ” Iz Als (s.v. liyú).

    Sinonimoak: iz.

    [etxearen gainaldea] : terraza (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es da/du ad. focalizar, centrar
    fr da/du ad. focaliser, centrer
    en da/du ad. focus, centre (UK), center (US)
    port da/du ad. enfocar, centrar, centralizar

    Komunikazioaren garapenean, informazioaren hartzailea ere lore bat da, komunikazio katearen subjektu kritiko berria, zeinaren inguruan ardazten den prozesu osoa.  [Ikus gaitzazuen, Txema Ramirez de la Piscina (Alberdania, 2004) Orr.: 115] (Ereduzko Prosa Gaur)

    ardaztu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 8:25 pm on 2020/01/22 Permalink | Reply
    Tags: A   

    aterpe 

    iz. 1 iz. Euritik begiratzeko babeslekua. Aterpe bila. Aterperantz joan zen. 2 iz. Babesa. Bideko etxe batean eskatu zuten gau hartako aterpea. Hirian gelditu behar izan dut, ahaide baten ostatuan aterpe harturik. Ogia bezain beharrezkoa da aterpea. Ni izan naiz hegazti mota guztien jantoki, aterpe eta logela. 3 iz. Irud. Zugan dut ene aterpea. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.

    [aterpe] : babes, babesleku, babes-etxe, estalpe, gordeleku (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. refugio, albergue, alojamiento; lugar cubierto (2) iz. (hed.) amparo, refugio, cobijo
    fr (1) iz. abri, refuge, auberge (2) iz. (hed.) protection, appui, soutien
    en (1) iz. [lekua] refuge; shelter; accommodation (2) iz. [babesa] refuge, shelter, protection
    port (1) iz. refúgio, abrigo (2) iz. (hed.) abrigo

    Ogia bezain beharrezkoa da aterpea.  (Hiztegi Batua)

    aterpe (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:00 pm on 2020/01/15 Permalink | Reply
    Tags: A   

    adiakatu 

    ad. da. adiakatu, adiaka/adiakatu, adiakatzen|| Adia egin.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    adiakatu.

    1. “Endechar” Lar.

    2. (G ap. A, que cita a Ur). Lamentarse. Esaten diete: kantatu dizugu eta ez dezute dantzatu; negar egin degu eta etzerate adiakatu. “Planxistis” . Ur Mt 11, 17 (Lç deithorerik egin, He nigarrik isuri, TB, Ip, Echn nigar(rik) egin, Ur (V), Ker nigar(rik) egin, Dv nigarrez egotu, Or galtzarra jo). (Part. en función de adj.). Zure miña asetasun elkor bezin adiakatuaz ordainduko zaizun bildur izan. “Con una satisfacción tan gemebunda como estéril” . Zink Crit 44.

    3. Decir (cantar, etc.) gimiendo. Aize barna abesti bat / adiakatu nun. “Breathed” . Zait Gold 158 (trad. de “The Arrow and the Song” de Longfellow).

    4. adikatu (Hb). “Prodiguer les adieux” Hb.

    Sinonimoak: ad.

    [adia egin]: adia egin, deitore egin, intziri egin, auhendatu Ipar., deitoratu Ipar., erostatu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es da ad. gemir, plañir
    fr da ad. déplorer, gémir, se lamenter
    en da ad. to moan, to groan
    port da ad. gemer, (chorar depressivamente)lamentar

    Negar egin dugu eta ez zarete adiakatu.  (Hiztegi Batua)

     

     

  • Maite 11:01 pm on 2020/01/11 Permalink | Reply
    Tags: A   

    ahapaldi 

    iz. 1 iz. Olerki bat banatzen den lerro multzoetako bakoitza. Sonetoak lau ahapaldi ditu. Salmo baten ahapaldi bat. Zortzi ahapaldiko kanta. 2 iz. Batez ere pl. Hitz lotsagarria, iraingarria. Honelako ahapaldiak, honen itsusiak, pairatzen ditu. Bere gurasoei ahapaldi gaiztorik esaten dienak. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    xx

    Sinonimoak: iz.

    [etxearen gainaldea] : terraza (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. estrofa, copla (2) iz. (Ipar.) (batez ere pl.) insulto, injuria
    fr (1) iz. phrase, strophe, verset (2) iz. injure
    en iz. stanza, verse
    port

    Sonetoak lau ahapaldi ditu. (Elhuyar hiztegia)

     

    ahapaldi (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:26 pm on 2019/12/11 Permalink | Reply
    Tags: A   

    amore 

    iz. g.g.er. Maitasuna, amodioa. Amorea itsu da. Amore garbia. Urrearen ordez, opa iezaiozue amore benetako bat.   (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [maitasuna]: g.e.askonahi, maitasun, maitatze, nahitasun, amodio Ipar., askogura Bizk., maitazarre jas., onerizko jas., maitakuntza g.e., maitantza g.e., onerizte zah., oniritzi zah., maitagune Ipar. g.e.
    [maite den pertsona]: Ipar. zah.amodio g.e.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. amor (2) iz. persona amada; objeto de amor
    fr (1) iz. amour (2) iz. personne bien-aimée
    en (1) iz. love (2) iz. loved person
    port (1) iz. amor (2) iz. pessoa amada

    Urrearen ordez, opa iezaiozue amore benetako bat.  (Hiztegi batua)

    amore (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:25 pm on 2019/12/06 Permalink | Reply
    Tags: A   

    autoekoizpen 

    iz. Zerbait, ohiko enpresa eta bideetatik kanpo, norberaren baliabideak erabiliz ekoiztea; bereziki, musika-diskoak edo bestelako grabaketak ohiko grabazio estudio eta diskoetxe handietatik kanpo grabatzea eta argitaratzea. Disko bat argitaratzea gauza merkea eta erraza da gaur egun eta autoekoizpenaren bidean ari gara; une honetan arazoa banaketan dago. (Hiztegi Batua)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. autoproducción
    fr iz. autoproduction
    en iz. self-production
    port iz. auto-produção

    Autoekoizpenak badu lekua azokan. [Nork berea egin eta azokara, Ainhoa Sarasola (Berria.eus, 2019-12-06) ]

    autoekoizpen (Argazkia: Marisol Ramirez, Foku)

     

  • Maite 11:35 pm on 2019/12/03 Permalink | Reply
    Tags: A   

    adierazpen 

    iz. 1 iz. Adieraztea, azalpena. Hitz ezezagunen adierazpena. Ikasgaiaren adierazpenean. 2 iz. Jendaurrean zerbait aditzera emateko egiten den izkribua. Ik. agiri. Euskaltzaindiak bere VIII. Biltzarraren ondoan adierazpen hau agertzen du. Gobernuaren adierazpena. 3 iz. Norbaitek bere barnean duena adieraztea, bereziki hizkuntzaren bidez. Adierazpen askatasuna. Sentimenen adierazpena. Adierazpen teknikak. 4 iz. Ikur edo zenbaki bidezko forma matematikoa. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.

    [azalpena]: adigarri, argibide, argigarri, argipen, argitasun, argitzaile, argitzapen, azalbide, azalpen, definizio, esplikabide, esplikazio, garbitasun, adibide zah., azalde zah., azalduera zah., deklarazio zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. expresión, manifestación (2) iz. declaración, manifestación (3) iz. (Mat.) expresión (4) iz. (Zuz.) declaración, deposición
    fr (1) iz. expression (2) iz. déclaration, proclamation
    en (1) iz. expression (2) iz. declaration; statement
    port (1) iz. expressão, manifestação (2) iz. declaração, manifestação

    adierazpen (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)


    Amaitu da Euskaltzaindiaren biltzarra. Euskara batuaren aldeko adierazpen bat aurkeztu dute, eta dozenaka erakundek eta eragile sozialek sinatu dute, tartean BERRIA Taldeak. Euskara batuari buruzko iritzi ezkorrekin kezka agertu dute adierazpenean, eta transmisioari begira jarri: “Belaunaldi berriei dagokie euskuratu dieguna osatu, hobetu eta hurrengoei transmititzea”.[“Belaunaldi berrien esku jarri behar dugu euskara batua”, Garikoitz Goikoetxea (Berria.eus, 2018-10-06]

    adierazpen (Argazkia: Berria.eus)

     

  • Maite 10:45 pm on 2019/11/25 Permalink | Reply
    Tags: A   

    agerikotasun 

    iz. Ikusgaitasuna.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    Sinonimoak: iz.

    [agerikotasun] : ikusgaitasun, nabaritasun

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. visibilidad
    fr iz. visibilité
    en iz. visibility
    port iz. visibilidade

    Arazoa oso larria da. Agerikotasun handiagoa ematen lagunduko duen guztia egitea gure esku dago.#azaroak25 #IndarkeriaMatxistarenAurkakoEguna

    agerikotasun (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 8:55 pm on 2019/11/09 Permalink | Reply
    Tags: A   

    areka 

    iz. 1. Luebakia, ubidea. 2. Bide- edo errepide-bazterretan dagoen luebaki edo ubide txikia, ura edo zaborra jasotzen dituena. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    areka. (V-gip). Ref.: Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A; Iz ArOñ; Elexp Bergara aldeko lexikoa (1996).”>Berg. “Acequia, zanja, cuneta” Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A. ” Aréka bat, una zanja (en la heredad)” Iz ArOñ. . ” Ariakin arekak eiñ ” Elexp Berg. Cf. Dv: “Areka. Arrese lui donne pour synonyme erretena qu’il traduit par canal. Areka ne semble pas être différent de erreka”. Gosetzen zanari etzitzaion debekatzen ogi-amesa, ta egarritzen zanak an izaten zuan ur-txangilla arekaren baten. Ag Garoa (1912). “>G 24. Bera jaikiko zan gaberdian, truxuaren zaparrada entzun ezkero, euri-osiñak arekatik zear bialtzera. Ib. 133. Martin abadek konjurua eginda areka batera yaurtigi eban arri-erauntsi osoa. A EY II 243.

    Sinonimoak: iz.

    [areka] : zanga, lubaki, pezoi

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. zanja, acequia; canal, regata; cuneta
    fr iz. caniveau, fossé
    en iz. ditch, canal
    port iz. vala, valeta

    Eta familia anitzek ezta jakin ere non zebilen senidea, kartzelaren batean sartuta, ihes eginda, edo areka batean hilik.  [Ehiztariaren isilaldia, Luis Garde (Pamiela, 2015)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

    areka (Argazkia: CanalSur)

     

  • Maite 10:46 pm on 2019/11/08 Permalink | Reply
    Tags: A   

    arbiska 

    iz.Zernahi intsektu. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    arbiska. (Lar, Añ, Hb). Insecto. “Insecto” , “falangio”, “musaraña” Lar. “Espèce de petit insecte” Hb (Lhande copia erróneamente arbixka). Bere büria ere enganatzen dialarik, uste dü bera beno gizon prestiagorik eztela mündian […]. Üdüri da, etxe hanitzer, latsünak xuri agerteraziten dütiena ürhünetik ta lohiz direnak, khaparrak argitzen dütien arbisker. Egiat 77. Eltxo pozoidunak eta beste arbiska pozoitsu askok. It Dial 42 (Dv asko marmutzek, Ur patari askok, Ip hanitx barbalotek). Emen lurrean arrastaka dabilltzan arraz ere aztutzen etzera, eta piztia eta arbiskamota guziai neguan ere dagozkien janariak eratzen dieztetzu. Arr GB 43. Gauza guzia dakust paketsu, ixill osoan… / Bakarrik dantzut arbisk (arbiska-insecto) burrunba nere alboan. Ag EE 1895a, 40.

    Sinonimoak: iz. zah.

    [intsektu txikia]: koko, kotxo, mamu, mamutxa, zomorro, marmalo Ipar., marmutxa Ipar., xomorro Heg., mamorro Gip., barbalot Zub., marbalo Ipar. g.e.(UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. insecto, bicho
    fr iz. insecte; (familier) bête, (familier ; plus petit) bestiole
    en iz. insect, bug, (colloquial) creepy-crawly
    port iz. inseto, bicho

    Nola, Ama, erliak, orren arbiska txikia izanik, onelako miñ aundia eman lezake? [Bilduma laburra (1877), Jose Manterola] (Euskal Klasikoen Corpusa)

    arbiska (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 3:23 pm on 2019/11/03 Permalink | Reply
    Tags: A   

    azaleratu 

    ad. azaleratu, azalera/azaleratu, azaleratzen || da/du ad. Azalera agertu edo atera. Itsaso haserre honetan, behin murgildu, gero azaleratu. Geure sentimenduak azaleratzen lotsatu ohi gara. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1 azaleratu.

    1. Sacar a la superficie. v. azalkeratu. Izurdaak itxasoan azaleratuten dabezan arrain-piloak dira mandsuidsak. A Txirrist 124. Ta lurpean ezkutaturik daukan altxor bikaña azaleratu egin bear degu. Etxde AlosT 12. Gizon iakintsuenek azaleratu lezaizuekete, baldinbait ere, irakatsi aren aldez-aurre erein zan goiz-azia. Zait Plat 25. (Fig.). Adiñak eta bizitzeak, ezkutuan egon oi diran zerik asko azaleratzen ditue. Erkiag BatB 148. Expresar.
    Gaxuxak ordun artean gorde-gordeta euki zun zima sukorra azaleratu zula noizpait. Etxde JJ 77. Euskaldunok orrelakoetan gere sentimentuak azaleratzen lotsatu egin oi gera. NEtx LBB 71. Barneko gentza ta naretasuna azalera bear zuen bakoitzak, guzion begi-betegarri.Zait Plat 60.

    2. +axaleratu.Salir a la superficie. Arri ori lurrera erortzean zazpi eztatuz lurperatzen emen da; gero, urte bakoitzeko eztatu bat igoaz, zazpi urteren buruan azaleratzen dala diote. JMB ELG 83. Azaleratu zanean, munan ez soinekorik ez gizonik ez egoala ikusita, lotsaz gizagaixo andiak bedartza sarri baten bere burua ostendu eban. A EY II 300. Nere emaztearen errua, dollorkeria ta ankerkeria ezkututik azaleratu da. Etxde AlosT 104. Itxaso asarre onetan, bein murgildu, gero azaleratu, ez galduko bai galduko. Ibarg Geroko 46. Epailaren ondartsuan hasten zen lehen xardinaren lana, arrain hori ur axaleratzearekin.GH 1923, 136 (sg. DRA, pero no se encuentra en esa pág. ). Ta txibiak, ur azaleratzen zanean, fart!, bere tintta baltza jaurtiten eban. Etxabu Kontu 127.

    2 azaleratu.”(R-uzt), asustarse” A. Cf. asaldatu .

    Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    1. azaldu, kanporatu, atera. Ant. barneratu, barruratu.
    2. gaineratu. Ant. hondoratu

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) da/du ad. salir a la superficie; emerger; sacar a la superficie (2) da/du ad. (hed.) salir a la luz, aflorar; sacar a la luz (3) da/du ad. (Geol.) aflorar
    fr (1) da/du ad. sortir à la surface, faire surface, émerger (2) da/du ad. (hed.) mettre à découvert, mettre au jour, surgir
    en (1) da/du ad. to emerge, to surface; [bat-batean] to bob up (2) da/du ad. [ideiak, arazoak] to come to light; to emerge, to surface; to become known
    port (1) da/du ad. surgir (2) inundar

    Geure sentimenduak azaleratzen lotsatu ohi gara. (Hiztegi Batua)

    azaleratu (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 6:06 pm on 2019/11/01 Permalink | Reply
    Tags: A   

    azkarkeria 

    iz. Maltzurkeria. Nirekin egin duen azkarkeria ez du lehenengo eta bakarra. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    azkarkeria.

    1. Acción o comportamiento taimado. Bide onetik geroz jakin dedanez, nerekin egin duan azkarkeri au, ez du noski lenengo ta bakarra; beste Apaiz batzuei, ta neri baño are geiago, kendu omen die gonadun orrek berak. EEs 1915, 29.

    2. Comportamiento pretencioso, supuestamente inteligente. “Pedantería” JMB At. Nun dituk arestixeko berriketa, arrokeri ta azkarkeri aiek, nun? Eston Iz 105.

    Sinonimoak: iz. Heg. g.e.

    [maltzurkeria]: asmazio, azerikeria, azpijan, azpijoko, azpikeria, azpilan, gaiztakeria, gaiztotasun, jokaldi, maina, maltzurkeria, okertasun, satorkeria, sator-lan, txakurkeria, txarkeria, txartasun, tzarkeria, zuhurkeria, amarru Ipar., arte Ipar., finezia Ipar., jukutria Ipar., malmuzkeria Bizk., bihurri g.e., dongekeria g.e., lukikeria g.e., malezia g.e., txatarkeria g.e., tzartasun g.e., aidurkeria zah., asmo Bizk. g.e., dongetasun Bizk. g.e., atzemankeria Ipar. zah.(UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. jugarreta, mala pasada
    fr iz. sale coup nm
    en iz. mischief, (informal) dirty trick
    port iz. jogada, trapaça

    Nirekin egin duen azkarkeria ez du lehenengo eta bakarra. (Hiztegi Batua)

    azkarkeria (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 7:37 pm on 2019/10/27 Permalink | Reply
    Tags: A   

    argudio 

    iz.  1 iz. Zerbait egiaztatzeko edo gezurtatzeko erabiltzen den arrazoibidea edo froga. Alde eta aurkako argudioak. Funts handiko argudioak. Ea unificación eta unidad ez ote ziren desberdinak, izan zen haren argudioa. “Iberiko” izenaren estalkipean ez zela, Schuchardt-en argudioen arabera, hizkuntza bat eta bakarra. Argudioen indarra pisatzeko. 2 iz. Eztabaida, sesioa. Argudioan ari zirela ikusirik. Bere buruarekin argudioan. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    argudio.
    1. (AN-gip; Bon, Dv→Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A), argurio (AN-gip; H), arguio, argullu (AN-gip-larr). Ref.: Garbiz Lezo 183; Asp Gehi; Gte Erdarakadak. Euskaraz ongi mintzatzeko Hiztegia. Zazpi Probintzietako Adibideak (1988). “>Erd 177.  Diálogo, conversación, discusión (tiene tbn. el significado de ‘ruido de voces, griterío’). “Disputa, estabaida, argudioa” Bon. “Bruit confus de paroles et de cris, brouhaha” Dv. “Oien argudioa bukatzen ari da (AN-gip)” Gte Erd 177 (junto a solas, eleketa, izketa, berbeta, etc., de otras zonas). “Argurio (AN-gip), conversación” Garbiz Lezo 183; cf. ib. nota del padre Cruz de Lezo: “Probablemente vendrá de argullua, que significa conversación en corro, en cuadrilla. Creo que aún se usa en esta acepción”. “Argullu: sin. de argudio. Ruido de palabras, gritos” Asp Gehi. v. argudia.
    Xexili ta Erretrudixek moko-mokorañoko dirutzak atera zituzten, karraxi, oju, arguriyo ta tartekako burrukaz egin zuten salketa artatik. Inzag RIEV 1923, 505. Atarian gisa artan zegoela [Txirrita], alderatzen zetorren kuadrilla baten argurioa somatu zuen. In Tx B 84. Otsoa arguio (aitatu) eta otsoa ateetan. (AN-gip). Esaera zaarren bilduma berria [I, II] (1985). A. Zavala (arg.). “>EZBB II 86. Argudioontan eta beste onelako zenbaitetan arrapatu zituan gauak. “Plática” . Berron Don Kijote Mantxako (1977). “>Kijote 206. Birao gaizto ta lizunkerizko arguriorik ez dek entzungo gure sutondoan. Ataño Txantxangorri kantaria (1979).”>TxanKan 203. Ni gazte-gaztea nintzala, bi gizonen arguioaz akoortzen naz. Auspoa 256, 75.

    argorio (Gc ap. A).
    “Bulla” Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A.
    Gizaki larriek aurrak / ezin geldik eragoz, / argoriorat nork artuko, / kitz-kin dira tentumotz. Gerra-ondoko olerki-lanak (1949-1962). “>Agerre Olerti 1961, 272.
    argorio (G-azp ap. Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A ) “Mañas, lloriqueo, […]. Zer argorioa daukan ume orrek!” A
    2. + argurio. Discurso, razón, argumento. “Oi da nee arguyua” (G-bet). “Beste arguyoik ez emen tzen orduan” (AN-gip). “Arren arguyuak aittuta” (AN-gip).  Argurio mueta au ifinten dabeenai erantzuten zaiote ezik ez dala Gipuzkoan zaldi ta mando andien bearrik España barruan bezala. Izt C 185. Iminten daudiezala argudiyoak eta itxiten daudezala erantzun, azaldau eta argitu bagarik edo dudan. Ur BulaAl 20 (BulaG 527 y BulaV 13 tbn. argudioak). Arerijo gerraijaren argudijuai jarki jakezan errazoe senduakin. (1864). BBatzarN 209. Argudio funts handitakoak. Lander RIEV 1913, 554. Askok ez dute aditu naiko / Euskerazko arguyuak, / Pena izateko ainbeste badu / Kantabri ontan jayuak. Zapirain NBBB 58. Dantzatutzen dirala / Oso lotsagarri / Arguriyo gaixtuak / Esanaz elkarri. Ib. 42. Kastillanuen arguriyuak neretzat eztu serbitzen, / Ni berriz ere enaiz egongo orren sermoia aditzen. Zapirain. Gaizki esanak barkatu, bañan ezin nengokean barruko argurioa azaldu gabe… Lab EEguna 106. Miraguarda-gazteluko larri-arriskuak oso onak dira, ongi eratuak; argudioak, txukunak eta erregekoiak. “Razones”. Berron Kijote 80. Zentzu oneko argudioak, Santxok bere nagusiarekin izandakoak. “Discretas razones”. Ib. 205. Bentariak, lenbaitlen etxetik urrutiruntz ikustearren, izketa laburragoan bai baiña ez orratik argudio motelagoan, erantzuna eman zion. “Con no menos retóricas”. Ib. 56. Azaolaren arrazoizko argudioak gorabehera. In MEIG VI 40. En DFrec hay 19 ejs. de argudio.
    v. tbn. Arti MaldanB 189.
    ARGUDIOAN. Hablando, charlando. “Arguiuan aitzia, conversar” (Rent.).
    Beasaingo andizki-arki eta Apaiz jaunak zekitelako Irizar-ekin maizterraren arteko auziaren barri, eta ikusirik biak argurion zeudela baratzan, joan ziran beretara. Izt Guipuzcoaco provinciaren condaira edo historia (1847). “>C 166.

    Hablando a voces, gritando.
    Eta jadanik Mikasen etxetik urrun zirelarik, Mikasen etxean egoten zirenak argudioan jarraiki zitzaizkoeten. “Conclamantes” . Dv Iud 18, 22.
    ” Arbuiuan, murmurando por lo bajo. Gizon oik arbuian ai zian ” BU Arano.
    ARGUDIO–ARGUDIO. Charlando. Kalean lasai asko arguio-arguio zijoaztela. Auspoa 256, 139.

    Sinonimoak: iz.

    [argudio] : argumentu, arrazoi, arrazoibide (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. razón, defensa, argumento; discurso (2) iz. disputa, discusión (3) iz. diálogo, conversación; discusión
    fr (1) iz. argument, raisonnement (2) iz. [eztabaida] discussion, dispute
    en (1) iz. argument (2) iz. [sesioa] argument, quarrel; debate
    port (1) iz. razão, argumento; discurso (2) iz. disputa, discussão (3) iz. diálogo, conversa; discussão

    Gero eta sinetsiago nago euskararen alde euskaraz hitz egitea bezalako argudiorik ez dagoela. [Argudioa, Angel Erro (Berria.eus, 2019-10-27)]

    argudio (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:02 pm on 2019/10/22 Permalink | Reply
    Tags: A   

    auto(-)ilara 

    iz.  Ibilgailuek errepidean eratzen duten ilara luzea, oztopo edo pilaketaren baten ondorioz gertatu dena eta oso motel edo geldialdi askorekin aurrera egiten duena. Bi kilometro inguruko auto ilarak sortu ziren. Auto ilara handiak egin ziren istripuaren ondorioz errepidean. Gainerakoan, ohiko auto-ilarak ditugu Bilboko sarrera-irteeretan. (Hiztegi Batua)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es atasco, embotellamiento, caravana; retención
    fr embouteillage, bouchon
    en tailback; (traffic) jam
    port engarrafamento; congestionamento

    22 kilometroko auto ilara N-1ean, Iruratik Olaberrirainokoa  (Berria.eus, 2019-10-22)

    auto-ilara (Argazkia: Kike Amonarriz)

     

  • Maite 11:27 pm on 2019/10/16 Permalink | Reply
    Tags: A   

    asper 

    iz.  1 iz. g.er. Asperraldia. 2 iz. g.er. Mendekua hartzea. 3 iz. Zub. Desira bizia. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    Asper.

    1. (AN-larr-erro, BN ap. A; O VocPo , SP, Dv, H). Satisfacción. “Satifaction, ou contentement (BN)” O VocPo. “Satifaction, contentement. Il se prend en mauvaise part” SP. “Asper hartu dut, j’ai pris plaisir à” SP (que cita a O).
    “(O) satisfaction, contentement” Dv. “Satisfacción, contentamiento” A. Hel zazkit gaurger’, otian, / Heltzekoz zure bizian, / Ezpad’ en’ asperragati, / Ezpererik zureagati. O Po 45 (en el ejemplar de Vinson, ap. Lfn NotesO 156: Ezpad’ ene amorekati). Ezi eztuket berhain asperrik, / Ioan’ enea zenbait hil-errik, / Lupean, air’ edo zeruan / Derakustano den lekuan. Ib. 52. Hunen [zure Semearen] asperragatik, atrebitzen naiz, Jaun handia, zure majestate ikharagarriaren aintzinean ahuspez jartzera, eta ahalkerekin nere galdeak zuri begietaratzera. Dv LEd 150. Bidean beera jarraitzeko garaia du-ta, azken-asper bat eman nai die begiai, urrutira ikusten duan jaiot-ibarra betikoz utzi baiño leen. Mok 21.

    2. (S; H (S)). Ref.: A; Lh. “Vif désir, passion. Asperra goitzea, surmonter sa passion” H. “(S), anhelo” A. “Caprice d’enfant. Asperra igan zaizü?, le caprice vous a passé?” Lh.

    3. Cólera. “Indignatio, indignation” Dv.
    Sainduaren hain laster hiltzeak aree errabia handiagoan ezarri zuen gobernadorea […]. Bere ezin-bertzean, eta bere asperraren iraganarazteko bezala, ezarrarazi zuen san Bizenteren gorputza oihan edo larre baten erdian. Jnn SBi 153.

    4. Venganza. “Vindicta, vengeance” Dv. Azkue da asper como “(V-arc), venganza” tomándolo de RS 10, pero aquí asper es el radical de aspertu.
    Ta bere maiteñori salkeri naiz irain egiñen balio, zazpi epaikarienpean maite-asper izugarria liken. ‘Vengeance d’amour’ . Or Mi 34.

    5. Aburrimiento. “Hastío, aburrimiento” A.
    Ozkiro gazia, gau beltza, izar-mordo aundia… Nekea… asperra, ogemiña. Ldi IL 50. Gazteak, nere aurraren bataio egunez Deban nai ziñuzketet. Asperraren bildurrez ez geldi, zuentzako naiko jolasa izango baita. Etxde AlosT 16. Uraren lankaden azantzaz, / ez iguzkiaren erlantzaz, / axoltzen ez ziran batere / hoik untzilariok: alphertu / baitziran bideko asperaz [sic] . Mde Po 89.

    6. (Adj.). Aburrido, hastiado.
    Osasun bikaña zatika utziaz, almen zoliak iñoren lurrari emanaz; ospel, asper, beartsu ta elbarri […], bizitza estu, latz ta lakarra eraman zuan Pedro Migelek. Ag G 255.

    Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia

    [asperraldia]: g.e.asperkizun, asperraldi
    [desira bizia]: Zub.apeta, grina, irrika, irrits, tirria, hisia Ipar., lehia Ipar., afan Heg., lera Bizk., irrikizio Gip., irrikatasun g.e., pasio g.e., joran Bizk. jas., espa Heg. g.e., gutar Bizk. g.e., uzi Bizk. g.e. )

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. aburrimiento; cansancio, hastío (2) iz. satisfacción; satisfacción del deseo de venganza o desgracia ajena (3) iz. (Z) vivo deseo, pasión; anhelo
    fr
    en
    port

    Azken asper bat eman nahi dio. (Elhuyar hiztegia)

    asper (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 8:00 pm on 2019/10/14 Permalink | Reply
    Tags: A   

    alagala 

    adb. 1 adb. Bizk. Egoki. Bere izaerari alagala zetorkion bizibidea zuen Txominek: artzain zebilen mendian. 2 adb. Bizk. Gogara. Berak nahi zuenean joan eta etorri, eta berak nahi zuena eman eta egin: alagala zebilen Josetxo. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    alagala.
    (V-m ap. Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A ; Voces Bascongadas (~1800). “>Añ), ala-ala (Vc ap. A).
    A propósito, oportunamente, adecuadamente. “(A) propósito viene eso, (V) alagala, galanto dator ori ” Voces Bascongadas (~1800). “>Añ. “Lindamente” Ib. ” Ala-ala […] (Vc), muy adecuadamente. Es de temer que en esta acepción venga de ‘a la gala'” Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A.
    Bere ixakereari alagala etorkijon bixibidia eban Txomiñek. Ardizain ebillan mendijan. Kk Ab I 51s. A gusto.  Berak nai ebanean joan da etorri, ta berak nai ebana emon da egin: alagala ebillen Josetxo. Echta Josecho (1909). “>Jos 28. Alagala abil ene alabea; ik polit-politorrek gaur be, naidoan jantzea egin don Almikan Ondartzako. jitanoagaz. Ib. 197. Gogotsu kantaten ebazan Josetxogaz ikasiriko kopla batzuk: alagala bizi zan mutil orregaz. Ib. 311. Alagala egongo gara apalorduan. Ib. 12.
    ALAGALAKO (V ap. A; ala-alako V ap. A Apend). Adecuado, idóneo.  Azkenik, alagalako zaartzia igarota, ill zan. JJMg Baserritaar nequezaleentzaco escolia edo icasbidiac (1816; bigarren arg. 1845). “>BasEsc 283 (sg. DRA; la ref. es incorrecta). Nik gura neukeana da ixilla errana, / Ez nagi, loti eta ain gitxi arrana, / Eta Mari Antoni berba gitxikoa / Dalako guretzat da alagalakoa. AB Ama Euskeriaren liburu kantaria (~1885). “>AmaE 420. Eure bizikoa izango intzan i sakristaukuntsan, Erroke. –Maripa: nor dan orretarako beren bizikoa ta alagalakoa laster erakutsiko daunat. Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A Bein da Betiko (1893). “>BeinB 41. Alagalako akiakuleak eta nire gizabidea ondatu gurako asmoak darabillez nire arerioak! Echta Josecho (1909). “>Jos 191. Eladitxo izango zan niretzat alagalako emaztea, baña enaz bere begikoa! Ib. 225. Errege ta seme dirudizue ain ondo apainddurik: alagalako zaldiak daukazuz. Ib. 316. Orrako gizona Kijote ta arako mutilla Santxo… Santxo! Kijote! Ja jai! Alagalakoak ziran orretarako orkoa ta emengoa. Ag Kresala (1906). “>Kr 201. Menditzua da, ta arro itzelak, lapur-tokitzat alalakuak edo guztiz egokiyak daukazana. Euskal Esnalea. Aldizkaria (1908-1931). “>EEs 1915, 15. Toki ori politta dok sartu ta ezkutetako. Eta axia artzeko be, alagalakua. Ipuñak (1927). Oscar Wilderen ipuinen itzulpena.”>Altuna 12. Mutillak, egazti alagalakoak astokillok daroazanak,. arrozaz ipiñita iateko gaur arratsaldean. Kk Ab II 112. Oringo mutillek, / Bana-binekoak: / Lapiko tapatzat / Ala-galakoak. (V-arr) AEF1930, 10. Madalenakoa, lapiko estalkientzat alaalakoa. (V-m) A EY III 146. Oraingo mutiltxoak bana banakoak, / lapiko-tapatzako alagalakoak. A EY IV 63. Ezin zeitekezan egokiagorik aurkitu buruzagion neska-laguntzat, atera zituenak baiño: Mikela Begi eta Timuti Belarri. Begi eta Belarri alagalako bi! Erkiag Arranegi (1958). “>Arran 44. Alagalako lagunak batu ere-ta, sekulako aurreskua izan zan. Ib. 43. Axe zan bai gazte jator, zal, segail, alagalakoa. Ib. 81. Arerioa be alagalakoa billatu eutsoen: komikoa. Etxabu Ondarroa”ko kontuak (1995). ‘”>Kontu 175.
    ALAGALAN. A propósito, adecadamente.
    Eguzkiaren azken agur-aldiko argi-izpien dirdaipean, izadiko gauzen kolore bereziak egoki ta alagalan ikusi zeintekezan, bakoitzaren ezaungarriak zeatz azalduten ebezelako. Erkiag Arranegi (1958). “>Arran 12. Azkenengo biok, arrantzuko gizonak, legorrean gertu ziran, eta alagalan etorri yaken arratsalde epel aretan lagunarteko goizaparia gogaro onez ta atsegintsu egiteko. Ib. 120.

    Sinonimoak: adond. Bizk.

        [egoki]: aukeran, egokiro, erara, eraz, itxuran, itxuraz, taxuz, hautura Ipar., hautan Ipar./Naf., hautara Ipar./Naf., egoki zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es adb. (B) a propósito, oportunamente
    fr adb. exprès, délibérément, sciemment
    en adb. on purpose
    port adb. de propósito, propositadamente

    Bere izaerari alagala zetorkion bizibidea zuen Txominek: artzain zebilen mendian. (Hiztegi Batua)

    alagala (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:27 pm on 2019/09/26 Permalink | Reply
    Tags: A   

    arrabita 

    iz. Biolinaren antzeko musika-tresna, artzainek-eta erabiltzen zutena. Itxura tristeko bi soinulari ari dira arrabita eta panderoa jotzen. || arrabita jotzaile, arrabita-jotzaile Arrabita jotzen duen musikaria. Ik. arrabitari. Dantza-jauzien lagungarri izango diren musikariak izango dira bi txanbelari, atabalari bat, ttunttun-jotzaile bat, arrabita-jotzaile bat eta akordeoi-jotzaile bat. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    arrabita. (BNc, Sc ap. A; VocS , VocBN , Arch VocGr , Dv, H), arrabit (Éléments de grammaire basque, dialecte souletin, suivis d”un vocabulaire basque-français & français-basque (1873). ‘”>Gèze), arraita, arrabeta.
    Violín (se aplica tbn. a otros intrumentos de cuerda). “Violon, terme de musique ou de ménétrier” Vocabulaire des mots basques bas-navarrais (1857). “> VocBN . “Violon” Dv. “Violon, rebec” H. v. xirribika. Cf. zarrabet.
    Manubel Inaziyo, / jo zak arrabeta. Festara. Bere bertso guzien bilduma (~1820). A. Zavala (arg.).”>Echag 26. Hau [Tubal] izan zen arrabita eta maniura jotzen dutenen aita. “Ipse fuit pater canentium cithara et organo” . Dv Gen 4, 21 (Urt xirribika, Ur zitara, Bibl lira). Soinulari jakinak, arrabit musikan, / Lagunekin zabiltzan Aintxarte karrikan. “Bi soldado Baigorriarrak” (ap. DRA). Italianoa eta Frantsesa omen dira arraita baten soinu xarmagarriari konpara daitezkenak. Elsb Fram VII. Hari zen zirribika edo arrabita joiten. Prop 1897, 35. Arrabita pagatiak soñu txarra. Lander (ap. DRA). Lenbizi, arrabitak (biboliñak) ixiltsu erri-eresia entzun-erazten du. Garit Usand 24. Arrabita edo estekinez (cuerda). Ib. 64. Ezarten zian bere botz nasai arrabitaren sonia bezain ezti. Const 40. Sekulako present aldea: erloi, hiro hoditako xizpa, hiru kordetako arrabit, berina-begi eta nik dakita zer oraino. “Épinette” . Ardoy San Frantses Jatsukoa (1966).”>SFran 237.

    Sinonimoak: iz.

        [biolin mota]: xirribika Ipar., zarrabete g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Mus.) rabel
    fr iz. (Mus.) rebec
    en iz. (Mus.) rebec
    port iz. (Mus.) (instrumento) rabeca

    Mutil batek ezkerreko eskutik heldua zekarren, eta eskuin besoaren azpian arrabita bat eta liburu bat zeuzkan. [Mirarien kalezuloa, Nagib Mahfuz / Patxi Zubizarreta (Alberdania-Elkar, 2006)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    arrabita (Wikimedia Commons, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:28 pm on 2019/09/15 Permalink | Reply
    Tags: A   

    artegatu 

    ad. da/du. artegatu, artega/artegatu, artegatzen. Artega jarri, urduritu. Ez ginen orduan larregi kezkatzen, ez artegatzen, hutsaldi hura laster betetzekoa genuelakoan. Artegatzen nauen arazoa. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    (V-ger-ple-arr-oroz-m; -au V-ger), artekadu (V-ger-ple). Ref.: A (artegatu, artekadu); Garate 5 . a Cont RIEV 1935, 318.

    Inquietar(se). ” Artegau, nervioso, en Kortezubi y Durango” Garate 5. . a Cont RIEV 1935, 318. En DFrec hay 2 ejs. de artegatu.

    Umea ondo-ezik eta artegaturik topa eban Piliperen emazteak. A BeinB 76. Eztu zaldun orrek nai aña txalo izan. Gizadirik geiena, une artan, beste norbaitek artegatua darabill. Ag EEs 1917, 210. Zeure barrua […] garbitu ta argitu egizu, oben aztunen batek be artegatu etzaizan. Pi Imit IV 7, 1. Euren etxietakuak eta euren aiskidiak artegatu ziran, agiri etziranian. Kk Ab II 32. Urthe idorrak erori zaizkigu bizkarrerat: egiteko hanitz edo gutiegi, irabaziak xuhur, gogoa bethi artegatua… JE Ber 5 (“rendu inquiet” en el voc. final). Neskarekiko berririk izan etzualako, zearo artegatuta zebillen mutilla. TAg Uzt 162. Ta ixraeldarrei buruz artegatuta, yopu-lan gogorretan zerabilzten. Ol Ex 1, 12. Bere adiskideak artegaturik (inquietarse, impacientarse) ots egin zioten. Etxde AlosT 16. Theresa artegaturik agiri zen. Mde HaurB 56. Gogorapen horrek ere ez zuen artegatzen; izatekotz, bera-gisako atsegin bat zemakion… Ib. 60. Solo-lanetarako etzan asko estutu ez artegatuko Juan Domingo, baie basorako berarizko zaletasune euken. Akes Ipiñ 34. Etzaite artega Padre Venancio gaxu hori! Ezta izan ixtripu bat zuk uste duzun bezela. Osk Kurl 177. Arimako nahigabetasunak mintzen, egin beharrak artegatzen. Ib. 81. Betikotasun betean murgildu beharrak artegatzen zuen Unamuno. MIH 265. Ez da inor, dakidanez, bikoiztasun horretaz artegatzen. Ib. 388. Ezerk artegatzen ez duen fedea, gurasoengandik zuzen-zuzenean zetorkigun hura, ederra izanik, ez da gaur aski. MEIG III 88.

     Sinonimoak: ad. Bizk.

    [urduritu]: arazotu, arduratu, axolatu, espatu, estutu, kezka eman, kezkatu, larritu, urduritu, arrangura izan Ipar., gogoetatu Ipar., grinatu Ipar., kexatu Ipar., arbindu Bizk., erreustu Zub., malmetitu g.e., ekurugaiztu Zub. jas., antsiatu Ipar. g.e., axolduritu Ipar. zah., hagorandu Ipar. zah., estu Heg. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es da/du ad. (B) inquietar(se), intranquilizar(se)
    fr da/du ad. s’inquiéter, faire perdre la tranquillité
    en (1) da ad. to get worried about sth, to get worked up about sth; to worry about sb/sth; to feel anxious/nervous (2) du ad. to upset, to distress
    port da/du ad. inquietar-se, intranqüilizar-se

    Hori gutxi balitz, zubikoaz geroztik Rubenek luzatu dizkidan begirakuneak – eta isiluneak – are gehiago artegatu naute. [Jeans-ak hozkailuan, Patxi Zubizarreta (Alberdania, 2000)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    artegatu (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:15 pm on 2019/09/12 Permalink | Reply
    Tags: A   

    alkaterna 

    iz. Bikearen antzeko gai ilun eta likatsua, egurra edo harrikatza distilatuz lortzen dena. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    alkaterna (SP, Urt IV 60, Sb-Urq, Deen I 417, Hb ap. Lh, Dv, H).

    Brea, alquitrán. “Goudron; alquitrán, brea” SP. “Calefactandae resinae, goma, breia, alkaterna maiz berotzekoa” Urt IV 60. “Goudron” Dv y H. v. naslika, galipot, mundrun. Egiñen dituk arkan egoitzak, eta gantzutuko duk alkaternaz barnetik eta kanpotik. Urt Gen 6, 14 (Dv naslika, Ur betuna). Han erretzerat zaramakatelarik alkaterna eta breiazko su batean. Hb Egia 73. Lerra, edo pinoak, aberasten du Kaskoinia. Hartarik heldu dira arraxina, tirrimintina, alkhaterna, zurak, egur ona, haziak aziendentzat. Dv Lab 320. Alkaterna edo mundrun erakitu aitzinean. EOnAlm 1906, 40.

    Sinonimoak: iz. Ipar.

        [galipota]: betun, brea, mundrun, galipot Heg., naslika Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. alquitrán
    fr iz. goudron
    en iz. (US) tar; (UK) asphalt, bitumen
    port iz. (substância) alcatrão

    Alkaterna, zakar, ke usaina zegoen. [Zortzi kontakizun, Isaac B. Singer / Koro Navarro (Alberdania-Elkar, 2002] (Ereduzko Prosa Gaur)

    alkaterna (Argazkia: cirrocooper.com.mx/)

     

  • Maite 11:34 pm on 2019/09/05 Permalink | Reply
    Tags: A   

    adiuntza 

    iz. Zah. g.er. Sasoia, garaia. || adiuntzaz adb. Garaiz.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    adiuntza (V ap. A; Lar, Añ, H (que cita a Mb)), adinuntza (V ap. A; H), aduintz (Hb ap. Lh, H (que cita a Mb)).

    1. Tiempo, ocasión. “Sazón, ocasión, coyuntura” Lar y Añ. “A deshora, adiuntza gaitzean” Lar. “(A la) sazón se hallaba allí, adiuntza artan zegoan an” Ib.

    Tr. Es palabra originalmente vizcaína y usada en instrumental (adiuntzaz ‘a tiempo’) o inesivo (a. onean…); así figura en el dicc. de Añibarro, y en los glosarios de Moguel. Larramendi y Mendiburu lo utilizan tbn. como sustantivo equivalente a garai, etc.

    Adiunza onean nentorre baia ezer ez nekarre. “En buena sazón vine”. RS 332. Bada, ene kristauak, zer juizio zuezaz egin aldagiket adiuntza onetan? SermAzc 280. Nora zoazte, bada zuek, orain, aduintza edo garai onetan zeren etxeetatik? Mb OtGai II 290. Behar den aduintzan, behar den eran, ta guztiz kontuz. Ib. 116. Komuniatzen zaran adiuntzan bezain mutu ta motel gelditzen zara zu, komuniatu ondoan? Mb OtGai III 204. Garai edo adiuntz hau da alabaña orretako […] garai guztiz egokia. Ib. 231. Garai edo aduintz berean. Ib. 210. Denporaz ta bere neurrian artuten dan osagarriak osatuten daben legez, ta adiuntzaz kanpora artuak gatx egin. Añ MisE 195. Adiuntza txarra da oraingoa, noski: baña Mireni idaztea erabaki dut. Txill Let 45.

    2. aduintz. “(Hb), […] âge de raison” Lh.

    Sinonimoak: iz. Bizk.

        [sasoia]: aldi, aro, denbora, egun pl., garai, periodo, sasoi, noizaldi jas. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. tiempo, ocasión, momento
    fr iz. temps, occasion
    en iz. time, occasion, moment
    port iz. tempo, ocasião,

    Garai edo adiuntza hau da egokia.  (Elhuyar hiztegia)

    adiuntza (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:20 pm on 2019/08/24 Permalink | Reply
    Tags: A   

    artaburu 

    iz. /adj. 1 iz. Artoaren burua. Artaburuaren aleak. Artaburua aletu. 2 adj. Pertsonez mintzatuz, argi gutxikoa. (Irain hitz gisa erabiltzen da). Ik. atunburu; kaiku 2; kirten 3. Hori mutil artaburua! (Hiztegi Batua) || Lok. artaburuak jorratzera joan: irse a freir espárragos (Elhuyar hiztegia)


    Orotariko Euskal Hiztegian

    artaburu (V, G; Lar, Añ), artoburu (L, BN, S; Lecl, Dv, H, VocB). Ref.: A (artaburu, arto-buru); Lh (artho-buru); Lrq (artho-bizar); Urkia EEs 1930, 27; Etxba Eib (artaburu); Ibarra Dima (arta burue); Elexp Berg.

    1. Mazorca de maíz. “Artho-buru, épi de maïs” Dv. “Arto-jaiki. Arta-buruak aletutzeko mai zuloduna” Urkia EEs 1930, 27. “Mazo, makil. Arta-buruak artojaikian jotzeko makil ala zurezko gabia” Id. ib. 27. “Eskekuari, artaburua emoten jakon lenago, dirua eskas ebillenetik” Etxba Eib. “Artaburuak apaingarritzat ikusten die batian bestian” Elexp Berg. Cf. Izt C 29: “Artolandare bat lau buru ondo beteakin”. Tr. La forma arto- es empleada por los escritores orientales y CartAnd, Aguirre de Asteasu, Udarregi y B. Ayerbe, y la forma arta- por los occidentales.

    Batzuek urteetan bizi dira lapurretan, beartsuak dirala aitzakiatzat arturik, emendik artuko ditue artoburuak, andik balak. AA II 175. Soroko arto buru batere ukitzeko lizenzirik ez duala oraindik. CartAnd 378. Zuhain poxi zenbait eta artho buruak. Dv Lab 240. Lau asto eme aurrian / ta ar bat atzian, / arto-burubak janez / noizik bakoitzian. Ud 123. Mandiyo aundi batean / artaburuak aletzen. EA OlBe 19. Zola dena lurra, eta zilokatua itsuski, gaina, hainbertzetaraino joana non arto-buruak soailutik dilindan baitzagoden. JE Bur 187. Bizarra bai, artaburuari udazkenean bezela, zuri ta beltz ta arre nondiknai agertzen zaiete. A Ardi 13. Aleak une, diardu, nagiz, Aldiak / yalkitzen artaburua. Ldi BB 36. Zirrumio bat ba ginun goizero landetan / artaburuak urratuz oraindik esnetan. Or Eus 47. Artaburuari txurikin geiegi utzita. Ib. 59n. Gaztain ondoen mokotsak eta arto buruen kukulustak orituak. Zub 101. Irripar dagie artaburu elduak zorro igartuen tartetik. TAg Uzt 277. Artaburuak galdorrean zutik dauzkaten masalastoak larrugorrituta. Ib. 291. Artaburuak gurdika marandiora eraman ondoren. Ib. 292. Ikaragarrizko artalandara bat izan du; bi metro luzean, zazpi artaburukoa ta oso aletsuak gañera. EgutAr 3-1-1957 (ap. DRA s.v. artalandara). Zartaka etenaz erazten diote artaburuari zorrozko jantzia. Ib. 293. Artoburuari kapatxa kendu ta garandu. EgutAr 1-12-1958 (ap. DRA). Pioka txoritxuak, / aleka garauntzen / artaburu ozen bat, / ez berdin ta motel. Gand Elorri 50. Kazkabarrak, gogor astintzen ditu artaburuak. NEtx LBB 104. Artoak eldu dira, eta agura zarren antzera buruak makurtuta, artoburuak. Alzola Atalak 68. Astoari ere artoburu pare bat emateko. BAyerbe 22. Artaburua jaten badaki akerrak. Zendoia 34. v. tbn. Insausti 287. Artoburu: Zendoia 194.

    “Fig., borono, atontado. Ori mutil artaburua!” DRA. Se recoge este mismo sentido tbn. en Gte Erd s.v. tontoa. “Estúpido bobo. Ixilik egon ari, artaburuoi alakuoi” Elexp Berg.

    “Artaburuak urkultzera, a freir espárragos, doazala artaburuak urkultzera, que se vayan a freir espárragos” Zam Man 8. “Artaburuak jorratzen joan adi! (G-azp), ¡Vete a freir espárragos!” A Apend y EY III 286.

    2. “En ciertas casas, aunque parezca ilógico, llámase así a las piñas de pino. Sin. piñu-kaskara, piñu-buru” Elexp Berg.

    Sinonimoak: iz. eta adj.

    1. arto(-)buru.
    2. kokolo, lerdo, inozo, lelo, memelo, tentel. Ant. azkar, burutsu, zentzudun

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. mazorca (de maíz) (2) iz./izond. tonto, -a; atontado, -a; insustancial
    fr iz. épi [de maïs]
    en (1) iz. [artoa] corncob, cob, ear of corn (2) iz./izond. [pertsona] stupid, imbecile, idiot
    port (1) iz. maçaroca (de maíz) (2) iz./izond. tonto, -a; ƒ abestalhado, -a; insubstancial

    -Ikusi duzue artaburu handi horren aurpegia? [Harry Potter eta Azkabango presoa, J.K. Rowling / Iñaki Mendiguren (Elkar, 2002)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    artaburu (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:43 pm on 2019/08/23 Permalink | Reply
    Tags: A   

    aho(-)soinu 

    iz. aho soinu, aho-soinu Ahoz jotzen den musika-tresna txikia, metalezko egitura batean dituen mihi batzuk dardararaziz soinua ateratzen duena. Baserrietako mutil koskor mordoxka Madariagan biltzen ginen eta nik aho soinua jotzen nuen. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    AHO-SOINU. a) Sonido del lenguaje. Egotzirik ortarako letra bakoitzari ots edo aosoñu bat bakarra beti. Aran Loyola 4 (ap. DRA). Ago-soiñurik ez baiña biotz-oiua du. “Verbis carnis et vocibus”. Or Aitork 244. b) “Ao-soñu (G, AN), beso; litm., música de la boca” A.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es(Mus.) armónica
    fr harmonica
    en harmonica
    port (instrumento) harmônica

    Gero, haietako batek, zaharrena bera, aho-soinua jo zuen, besteek, izter joka, kantatu egin zuten. [Azken gutuna, Vassili Grossman / Felipe Juaristi (Erein, 2005)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    aho(-)soinu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:59 pm on 2019/08/20 Permalink | Reply
    Tags: A   

    arbendolondo 

    iz. Oso goiz loratzen den zuhaitza, hosto erorkor eta luzaranak, lore zuri edo arrosak, zurtoin bihurria, eta hazia jateko oso ona duena (Prunus dulcis). Arbendolondoa bere hezurretik sortzen den bezala. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    arbendolondo (Urt Gram 23 -> A), armendolondo (SP), armendolaondo. Almendro. “Armendol-ondoa, amandier” SP. “Amandier, arbendolondoa” Urt Gram 23. “Amygdala, arbendolondóa, arbendola” Urt II 71. Ediren da bidea armendolaondo khiratsen eztitara ganbiatzeko, ondoan zilhatze hutsaz handik gozo khiratsaren ilki arazitzeko. SP Phil 87 (He 89 arbendol-ondo). Armendolondoa bere hezurretik sortzen den bezala. Ib. 315. Illargiz elurturiko arbendolondo batek. Amez Plat 32.

    Sinonimoak: iz.

        [arbendola]: arbendol, amanda Ipar., almendrondo Heg. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Bot.) almendro, almendral, almendrero, almendrera, allozo (Prunus dulcis)
    fr iz. amandier
    en iz. almond tree
    port iz. (Bot.) amendoeira

    Neska-mutil taldea arbendolondo baten azpian jarri, eta gitarra joz eta gitarra entzunez ematen zituzten orduak. [Egurra Pinotxori, Aritz Gorrotxategi (Alberdania, 2002)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    arbendolondo (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:08 pm on 2019/08/19 Permalink | Reply
    Tags: A   

    arbaso 

    iz. 1 Batez ere pl. Aitona-amonez gorako aurrekoa. Lurpean lo dautza gure arbasoak. Arbasoen ohiturak. 2 iz. Birraitona edo birramona. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    [aurrekoa]: asaba, aurreko, aurretiko.
    [asaba]: asaba, aitalehen, aitagoi, birraitona(giz.), birramona(emak.)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. bisabuelo, -a (2) iz. patriarca; antecesor, -a (39 iz. (pl.) antepasado
    fr iz. (pl.) aïeul, ancêtre
    en iz. (pl.) ancestors
    port (1) iz. bisavô (2) iz. antecessor, -a (3) iz. (pl.) antepassado, -a

    Eta gehien-gehienok maite izan ditugu geure arbaso horiek, edo haien oroitzapena, edo haien gabezia sentitu, ezagutzerik izan ez badugu.  [Errekarteko koadernoa, Xabier Mendiguren Elizegi (Elkar, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    arbaso (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:28 pm on 2019/08/15 Permalink | Reply
    Tags: A   

    amañi 

    iz. Zub. Amona. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    amañi (S, R-is; Gèze, Dv (S), H (S, s.v. ama)). Ref.: A (amañi, amaiñi); Lrq; ContR 516.

    1. Abuela. Cf. aitañi. v. 1 amama, amona, amiña. Amak, amañik (amona) sartu okela / an geldi zan ondarrean. Or Eus 165. Jaun apheza, etxen dügün / amañi zaharran hiltzia / Dizügü orotan herrian / erran bezala hedatia. Casve SGrazi 112.

    2. “Tía (BN-mix; Darric)” DRA.

    Sinonimoak: iz. Zub.

        [amona]: amandre, amona, amaso Ipar., amatxi Ipar., amama Bizk., amiña Naf., amagoi g.e., amasaba zah., amaxo Ipar. adkor (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Z) abuela
    fr iz. (Z) grand-mère
    en iz. (Z) grandmother
    port iz. (Z) avó

    – Baina, amañi, zer duzu negarrez? [Zeruetako erresuma, Itxaro Borda (Susa, 2005)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    amañi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:23 pm on 2019/06/26 Permalink | Reply
    Tags: A,   

    sufrikario 

    iz. Sufrimendua. Sufrikarioak jasan. Mundu honetako sufrikarioak ez dira deus. Sufrikariozko leku bat. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    sufrikario, sufrikari (H), sofrikario (Lh, que cita a A, pero no lo encontramos en éste), sofrikari (Dv).

    Sufrimiento. v. sufrimendu. Tr. Documentado al Norte (aunque no en textos suletinos) desde la primera mitad del s. XVIII. Al Sur sólo se encuentra en Arrue. Sofrikari es la forma empleada por los autores del s. XVIII. En el XIX, se impone sofrikario (hay ambas formas en Jauretche y en JesBih). Orduan ezagutuko duzu bizitze huntako sofrikariak eztirela deus. Ch III 51, 2 (SP pairuak). Zer nahi den sofrikari, zer nahi den dolore yasan dezazun […]. He Gudu 136. Bihotz onez pairatzen sofrikari eta idoi guziak! Lg II 110. Sofrikari guziak onez eramateko. Arr GB 4. Bertze asko giristino sofrikarioen artean bere fedea ukhatu dutenek. Prop 1876-77, 54. Zertako beraz hoinbertze sofrikario? Zertako azote kolpeak, elhorrizko koroa buru fuinetan? Lap 260 (V 118). Sofrikario latzgarrienetan hilarazi zuten. Zerb IxtS 76. Sofrikarioak oro onartzen zituen bere hutsen ordain. Lf Murtuts 28. Hortaz duzun sofrikarioa marka eta froga da zonbat maite nuzun. Ardoy SFran 119. Sofrikarioa ustezkoa baitute. Larre ArtzainE 178. En DFrec hay 4 ejs., septentrionales, de sofrikario. v. tbn. Sofrikario: JesBih 450 (438 sofrikari). Jaur 409 (147 sofrikari). LuzKant 31. Elzb PAd 50. CatJauf 28. Etcham 238. Othoizlari 1964 (n.º 37), 573. Xa Odol 218. Sofrikari: CatLav 3 (V 11). Mih 101. Brtc 202. Monho 76. Harispe EE 1884a, 509.

    Sinonimoak: iz.

    [nekea]: eramankizun, neke, nekepe, pairakuntza, sufrimendu, pairamen Ipar., sufrimen g.e., pairamendu Ipar. zah.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (batez ere Ipar.) sufrimiento
    fr iz. (batez ere Ipar.) sufrimiento
    en iz. (batez ere Ipar.) sufrimiento
    port iz. sofrimento

    Sufrikario ikaragarritan nago. [Fantasiazko ipuinak, Guy de Maupassant / Josu Zabaleta (Ibaizabal, 2000)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    sufrikario (Argazkia: Photo by Luis Galvez on Unsplash)

     

  • Maite 11:35 pm on 2019/06/22 Permalink | Reply
    Tags: A   

    artizkune 

    iz. Gip. g.er. Ardiak jezteko lekua.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    artizkune (G-goi; -kuna Izt VocC; H), artizkun (G-goi), artizkuma (G-goi). Ref.: A (artizkuma); AEF 1995, 99; JMB At (artizkun). Etim. De art- (< ardi) + jeitz- + -gune.

    “Paraje de ordeñar las ovejas” Izt VocC. “Lieu fermé où l’on trait les brebis” H, que cita Izt C 224. “Corral en el que se ordeñan las ovejas” JMB At. Cf. artikune, artizun. Ardiak jatzitzeko tokiari esaten zaio artizkunea. Izt C 224. Illunabar-alderontz ardiak artizkunara biribillatu ta jatzi. Ib. 229. Mendi onetan badira artzainak beren artizkuna inguruan egindako azarekin laureun bana erreal artzen dabeenak. Ib. 157. Esnea jeisteko kaikua eskuan zuala Pernando gerturatzen ikusi orduko, artizkunetik irten eta an joaten zan igesi nora nai. Muj PAm 74. Egiten ari nintzan lanak utzita, artzen nuen marmita makilla baten puntan lotuta, ardiak jeztera joateko Urreako aitz inguruko artizkunera. Zubill 57. Alaxe egon giñan artizkun artan, zamaria itzuli arte. Ib. 97.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. aprisco, majada, ordeñadero, paraje para ordeñar las ovejas
    fr iz. endroit pour traire les moutons
    en iz. milking pail, place to milk the sheep
    port iz. lugar para ordenhar as ovelhas

    Egiten ari nintzan lanak utzita, artzen nuen marmita makilla baten puntan lotuta, ardiak jeztera joateko Urreako aitz inguruko artizkunera. Zubill 57. (Orotariko Euskal Hiztegia)

    artizkun (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:25 am on 2019/06/15 Permalink | Reply
    Tags: A   

    alkatetza 

    iz. Alkatearen jarduera eta kargua. Alkatetza ez galtzeagatik, egin zuen bere agintariak agintzen zion guztia. Ez zuen alkatetza uzteko gogorik. Alkatetzarako hautatu zuten. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    alkatetza (-tzaia det., V-gip ap. A Morf 83; G-azp).

    Cargo de alcalde. Bere leialtade pin eta serbitzo andien saritzat, eman ziozkaten iru bizialdirako Alkatetza Saiazkoa, Gipuzkoako Eskribani nagusia, eta beste zenbait eskubide. Izt C 455. Mitxel, ez aldakizu entzunda sarritan, / Alkatetzan jornalik ez oi dala izan? AB AmaE 240. Norbait alkatetzarako edo legegilletzarako autatu bear dabenean. Ag Kr 172. [Alkateak] alkatetza ez galtzeagatik, egin zuen bere agintariak erakusten zion guzia. Goñi 73. Zure lana ongi betetzen ba-dezu alkatetza ere utziko dizugu, emakumea! Lab EEguna 79. Letamendik ez ei eukan bere alkatzetzea izteko gogorik. Erkiag BatB 67. Alkatetzagaz batera Udala itxi eban. Gerrika 243. En DFrec hay 15 ejs.

    Sinonimoak: iz.

        [alkatearen agintaritza]: alkatego, auzapezgo L-BN (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. alcaldía [dignidad o cargo]
    fr iz. mairie, fonction de maire
    en iz. mayoralty
    port iz. prefeitura [dignidad o cargo]

    Alkatetzarako hautatu zuten. (Hiztegi Batua)

    alkatetza (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:55 pm on 2019/06/11 Permalink | Reply
    Tags: A   

    ahalbide 

    iz. Norbaitek edo zerbaitek ahal duen gauza. Bakoitzak bere ahalbideen arabera lagundu behar du. Hizkuntzarekin jolas egiteak ere hizkuntzak dituen ahalbideez ohartarazten gaitu. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ahalbide. Medio, posibilidad, recurso. En DFrec hay 10 ejs. Cf. Ldi IL 12: “Iñor ez mintze-aal bidea asmatu-bearrez”.

    Sinonimoak: iz.

    [baliabidea]: ahal, ahal izate, ahalmen, ahaltasun, baliabide, fakultate, posibilitate, ahaltsutasun g.e., algo zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. medio, posibilidad, recurso
    fr iz. moyen, possibilité
    en iz. chance; recourse; possibility
    port

    Bakoitzak bere ahalbideen arabera lagundu behar du. (Hiztegi Batua)

    ahalbide (Gaurko hitza, Domeinu publikoa)

     

  • Maite 11:45 pm on 2019/06/01 Permalink | Reply
    Tags: A   

    arigune 

    iz. #Euskaraldia.ren bigarren olatuan, 2020.urtean, belarriprestak eta ahobiziak euskaraz lasai aritzeko gune babestuak edota erakundeek (elkarteek, enpresek, etab) herritarren hizkuntza hautua errazteko bultzatuko dituzten guneak. Ez dago oraindaino hiztegietan jasoa.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es arigune; euskaródromo, zona franca del euskera
    fr arigune; zone franche de la langue basque
    en arigune; free zone of the Basque language
    port arigune; zona franca da língua basca

    Euskaraldiaren 2. edizioan, ARIguneak garrantzitsuak izango dira.

    arigune (Argazkia: @euskaraldia)

     

  • Maite 2:34 pm on 2019/05/08 Permalink | Reply
    Tags: A   

    aharra 

    iz. Liskarra, errieta. Ik. ahakar. Aharra sortu. Ez du aharrarik, ez oihurik erabiliko. Arrebarekin aharran aritzeko. Gosearekin eta heriotzarekin aharran. || Esr. zah.: Etxe hutsa, aharra hutsa. Beharrak aharra. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    aharra (L, BN, S; SP, VocBN, Gèze, Dv, H; ãharra VocS 132 <anh->). Ref.: A; Lh; Satr VocP (aarra); Gte Erd 263.

    Riña, pendencia. “Querelle de paroles, bruit” SP (tomado de O). “Dispute violente” VocBN. “Dispute, querelle” Gèze. “Riña” Satr VocP. “Aharra xekan dabil (BN-ciz)” Gte Erd 263 (junto a sesio, gerra, kalapita, etc., de otras zonas). v. ahakar. Tr. Documentado en textos septentrionales y en Orixe. Gabiak aharra. Bela 25. Beharrak aharra. “La nécessité engendre noise”. O Pr 78. Etxe hutsa, aharra hutsa. Ib. 171. Atsegin hartzen duela bertzerekin izan duen aharraz eta guduaz mintzatzeaz. SP Phil 27. Aski ardüra aharrak jaikiten dira adixkiden […] artian. Mst I 14, 2 (Ch eskatimak). Umilitatia geihen den lekian, nehork etzi ikusiko ez bekaizguarik, ez diskordiarik, ez aharrarik. AR 269. Aharrak, laidoak, desohoriak, auziak, gogomenaren flakeziak. Egiat 237. Aberetzia, aharrak, eta lohikeria. CatLan 116. Aharra zenbait izan baduzu. Arch Fab 239. Ez du aharrarik, ez oihurik erabiliren. “Non contendet”. Dv Mt 12, 19 (Lç eztu ihardukiren, Ur ez da leiatuko, SalabBN ez da aharratuko). Kasatu zituen joko beroak, aharrak, hizkuntza gaxtoak, elhe lizunak. Laph 199. Ainharbiarrak jun ginandin / hanitx besta hartara, / ez eskandal emaitera, / ez aharra xerkhatzera, / bena bai libertitzera. ChantP 316. Aharrak eta bekhaizteriak. Ip Hil 87. Bizitze ahalik ixilena deramate, aharra, hauzi guduetarik bazter. Prop 1897, 109.

    (s. XX). Medikuen arteko aharrak. JE Bur 125. Aharraren iturburua zen, “Kokotzek” hogoita amekarekin eskutik irabazi zuelakotz yokorat. Zub 23. Jenden artean bada / anitz arrangura; / jelosia, aharra, / ta gerlak ardura. Etcham 209. Ez dio, nai-orduko, egiten akarra (aharra, errieta). Or Eus 38. Hortarik laster aharrak sortu ziren aberezainen artean. Zerb IxtS 17s. Senar-emazteen arteko aharretan Jainkoa juje bakar. EZBB II 109. Ziekilan batian / gira trüfatüko, / familian artian / aharra ezariko. Casve SGrazi 106. Heda dadila aharran / arana bazter orotan. ‘Haserrearen oihartzuna’. Ib. 96.

    Sinonimoak: iz. Ipar.

    [errieta]: ahakar, anabasa, birrinbili-barranbala, demanda, errieta, errietaldi, etiketa g.e. , gorabehera, iskanbila, istilu, kimera, lipizta, liskar, liskarraldi, mokoka, mokokaldi, tirabira, tirabirako, zalaparta, zaparrasta, eskatima Ipar., karmañola Ipar., kasaila Ipar., tarrapata Ipar., xaribari Ipar., astrapala Bizk., baraila Bizk., droga Bizk., lazka Bizk., ardaila Gip., matxetin Gip., sesio G-N, kalapita Ipar./Naf., bilaxka Zub., armonia beh., desditxa beh., matrikula beh., atarrapuzka g.e., ausiabartza g.e., liskarreria g.e., zirriparra g.e., ahaka zah., ateleka zah., matraka Bizk. beh., okasio Gip. beh., haparka Ipar. g.e., despita Gip. g.e., biahore Ipar. zah., debadio Ipar. zah., disputa Ipar. zah., atralaka Bizk. zah., bilaka Zub. zah., arroitu Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. riña, disputa, contienda
    fr iz. querelle, bagarre
    en iz. quarrel; argument; fight
    port iz. rixa, contenda, enfrentamento

    Etxe hutsa, aharra hutsa. Esaera zaharra. (Hiztegi Batua)

    aharra (Gaurko hitza)

     

  • Maite 10:50 pm on 2019/04/14 Permalink | Reply
    Tags: A   

    ahalguztidun 

    adj. Guztiz ahaltsua dena, zernahi ahal duena. Ik. guztiahaldun. Jainko ahalguztiduna. Globalizazioa ahalguztiduna da. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ahalguz(t)idun, alguz(t)idun, algustidun, alguziadun.

    Todopoderoso. v. guztiahaldun. Tr. Documentado en textos meridionales desde Arana Goiri. En DFrec hay 18 ejs. de a(h)alguztidun y 2 de alguztidun. Eta Algustidunak Zeu baño irazapen oberik eztaike irazan (1897). AG 1644. Jainkoaren beso alguztidunak eusten gaitualarik. JBDei 1919, 297. Ta Alguztidunaren errukitasuna jetxiko da. Ib. 355. Sinisten dot Jaungoiko Aita alguztiduna, zeru-lurren egillea. KIkV 11. Nik, pekatari onek, autortzen dautset alguztidun Jaungoikoari. Ib. 100. Zergatik deritzaio “alguztiduna” Jaungoikoari? KIkG 11. Alguztidunak daroanak. Pi Imit II 9, 1 (Ol alorodunak). Bakaldun guren algustiduna, / Zeru ta lurren Jaubia. Enb 99. Illen berpiztea Jaungoiko alguziadunaren indarrez, gertatuko da. Inza Azalp 110. Baña gaurgero Gizasemea alguzidun Yainkoaren eskui aldean eseria egongo da. Ir YKBiz 481. Jaungoikoari baiño ez esateko, orregaitik ara ba nik gaur esan Zuri, Jaun Alguztidun orreri. Bilbao IpuiB 126. Alguztidunak sortua dala / ezin ukatu iñola. BEnb NereA 225. Iru persona bata bestea bezin aundiak, alguztidunak, neurrigabeak. EgutAr 25-5-1959 (ap. DRA). Santu, santu, santua Jauna, / Jainko ahalguztiduna. IBk Apoc 4, 8 (IBe ahalguztidun; Ip ahalorotako). Betikoa dan alguztidunak / berekin izan ditzala. AZink 89. Politika ez baita ahalguztiduna. MEIG IX 33.

    v. tbn. Alguzidun: Goen Y 1934, 266. PMuj Noni 56. Alguztidun: ArgiDL 55. NEtx LBB 172.

    Sinonimoak: izond.

        [guztiahalduna]: guztiahaldun, ahalorodun jas., ahalorotako g.e., guztiahaltsu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es adj. todopoderoso, -a, omnipotente, que tiene plenos poderes; plenipotenciario, -a
    fr adj. tout puissant, -e ; omnipotent, -e
    en adj. almighty, omnipotent
    port adj. adj todo-poderoso, -a, onipotente

    Hizkuntza bat dugu ahalguztiduna. [Maialen Lujanbio, Klika sistema eragilean (Korrika2019, 2019-04-14)]

    ahalguztidun (Argazkia: AEK)

     

  • Maite 11:41 pm on 2019/04/05 Permalink | Reply
    Tags: A   

    arranda 

    iz. Ipar. Errenta. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    arranda (L, BN, S; Arch VocGr, VocBN, Gèze, H), arrenda (S). Ref.: A; Lh (arrenda); Lrq.

    Renta, tributo; ganancia; interés (de un préstamo). “Rente” Gèze. “Rente, revenu. Syn. irabazia” H. v. errenta. Herio dela bekhatu orijinalaren pena, haren arranda, eta haren irabazia. Tt Onsa 134. Berak bere tribailluz eta penaz irapazten zutian honetarik haboro plazer hartzen ziala amoina paubrer egitiaz, eziez bere arrandetarik. Tt Arima 109. Juan behar dügü Rumara / eta bertan destrüitü / haren arranda handiak / behar zaioko xipitü. ‘Ses belles rentes diminueront’. Xarlem 1203. Bestela ezterat / bakerik emanen / urthe oroz ezpadeitadak / arranda hori egiten. ‘Ce tribut’. Ib. 806. Eskiulan Musde Tiraz / Plañuz entzün ditut zützaz, / Bethi zerbait galthoz zirela arranda beitüzü eskaz. Etch 496. Huntarzünak handirik, kargütik arranda. Ib. 554. Aphezek etzütie, zü, nahi egin depütatü; / Entzünik nahi deitzezüla, haien arrandak txipitü. Ib. 580. Diharütako arranda neke da beretzen eta ezta xüxen. Ip Dial 64s (It errenta, Ur errentia, Dv errenta). Hek eman diruaz ihes lekhu bat handia erosi zuen, eta ihes lekhuaren ethorkizuna arrandez segurtatu. Laph 237. Mosoingani(k) diuria arranda. HerVal 163. Bainan nola ezpaitzuten osoki pagatzen ahal beren etxe arranda edo alokairua. Prop 1895, 251. Ebats-eta gozamena urririk zuzenez behar zukenari arranda pagaraz, eta ez nola nahikoa: ahalik eta handiena. HU Zez 189. Etxea bere lur guziekin eta gobernamenduaren eskuetan emanak zituen arrandekin. Ib. 165. Ez naiz Aitoren semia, / erran behar dut egia. / Arrandaz ene hazteko / Etzuten egin legia. Etcham 43. Aditzen dugu badela lan hanitz, jiteak xuhur direla, bizia garesti, arrandak handi, zonbat abere-buru duten, zer biltzen urtheka. JE Ber 31. Denborak etziren errexak, Iruñetik etzen gehiago arrandarik heldu. Ardoy SFran 75. Orduko mailegu haren arrandaren egunak bururatuak, daukat osoki ordaindua eta pagatua dela kapitala. Larre ArtzainE 321.

    Sinonimoak: iz. Ipar.

        [errenta]: errenta, etekin, etorri, hobari, irabazi, irabazkin, mozkin, ganantzia Heg., errebenio Ipar. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Ipar.) h. errenta renta; tributo
    fr iz. rente
    en iz. [ondasuna, ostatua] rent; [ibilgailua, zerbitzua] hire
    port iz. renda

    Ahal bezain arranda txikia ordaintzen saiatu zen.

     

    arranda (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:10 pm on 2019/04/03 Permalink | Reply
    Tags: A   

    arraiki 

    adb. Lap. eta BNaf. Alaiki. Norbait arraiki hartu. Arraiki pairatu.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    arraiki (SP, Lar, Dv, H, A).

    1. Afablemente, favorablemente; alegremente. “Gaiement, joyeusement” SP. “Afablemente” Lar. “Gracieusement; cum gaudio, joyeusement; hilariter, avec gaîté et agrément. Arraiki hartu nau, il m’a reçu gracieusement” Dv. Cf. 1 arrai. Hunela arraiki ditu Aitak rezibituren. EZ Man I 88. Arima denean bada sarthu Zeruetara / Dohatsuak heldu zaizko arraiki aitziñera. Ib. 132. Hargatik diezadazu Iauna beha arraiki eta hauzun lazeriaz bethea urrikari. EZ Eliç 242. Iosef zaharra ere zuen / arraiki salutatu. EZ Noel 81. Ongi ethorria eta arraiki errezibitua. Ax 4 (V 2). Guztiek zuregana laster […]. Eta zuk guztiak arraiki eta alegeraki errezibi. Ib. 5 (V 2). Arraiki, grinatu gabe eta guzien gainetik obedi zazu amolsuki. SP Phil 248. Duzun atsegin behar aldi hetaz, haretzatzu bihotz onez eta pairatzatzu arraiki. Ib. 276 (He 277 arraiki). Handik harat etzioen arraiki behatzen Daviti, higundu ere zuen orduraino hanbat maitatu zuena. Lg I 281. Hainitz arraiki izan ziren hartuak eta guziez ohoratuak bezala, maitatuak ere. Lg II 122. Urrikal bekizu N. zure zerbitzaria eta arraiki beha zozu. Brtc 263. Orai beretik probotxatu nahi naiz hain arraiki eta jeneroski ofritzen darotazun miserikordiaz. Ib. 249. Munduak berak / Nahi tu ikusi / Bihotz minberak / Sofritzen arraiki. Monho 86. Ordu onean etxerat, / Aitaren besoetarat, / Itzuli baitzen suharki, / Aitak hartu, zein arraiki! CantIzp (ed. 1868), 103. Hortan bere nausiari badoako arraiki. Gy 21s. Hunek tu egortzen yendeak ihesi / Harrek bere xarmez deitzentu arraiki. Ib. 264. Nihon ez ederrago begi hedatzea, / Biltzar tokitzat ere iduriz lehena, / Eskaldun gutiziei arraiki dagona. Hb Esk 123. Itzul adi, itzul, bekhatorea, / Jainko Jaunak deitzen hau arraiki. Misionetako 10 (ap. DRA). Eta agertzen Jaun Aphezpikua, ondotik arraiki zarreizkolarik bere lagun eta aphez aintzindariak. Prop 1912, 245 (ap. DRA). Barrutian sartuaz arraiki (cariñosamente) oles egin zion neskatillari. Etxde JJ 240. Bere idekoak bizitzabideetan arraiki, pozez ta amesetan ikusten ebazalarik. Erkiag Arran 184.

    2. Radiantemente, brillantemente; luminosamente. O iguzki klara, nihoiz / etzare goibelduren, / aitzitik bethi arraiki / zaizkigu agerturen. EZ Noel 111.

    Sinonimoak: adond. L-BN

        [alaiki]: alai, alaiki, alaikiro, belazki, alegera Ipar., alegeraki Ipar., alegre Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es adb. (BN/L) alegremente; favorablemente
    fr
    en
    port

    Arraiki hartu naute.

    arraiki (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:13 pm on 2019/03/26 Permalink | Reply
    Tags: A   

    azkenean 

    iz. adb. Gainerakoen ondoren. Eta azkenean, azkena. Azkenean denok espero genuena gertatu zen. || Azkenean ez zen etorri.   (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: adlag.

    [azken finean]: atzenean, atzenez, azken batean, azken buruan, azken finean, azkenik, buruenik, geroenean, hondarrean, ororen buruan, azkenekoz Ipar., behingotz Ipar., guztien buruan Ipar., azkenez Bizk., azkeneko g.e., azkenengo g.e., azkenki g.e., azkenaz goiti Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es al final, por último; al fin, por fin; al cabo
    fr enfin, finalement
    en in the end, finally, at (long) last
    port por fim, finalmente

    Azkenean!

    azkenean (Argazkia: Andoni Canellada / FOKU)

     

  • Maite 10:55 pm on 2019/03/25 Permalink | Reply
    Tags: A   

    atsolor 

    iz. Gip. Emakume erdi berriari auzoko emakumeek egiten dioten ikustaldia; ikustaldi horretan egiten den oparia. Kopatxo batzuk pattar, txokolate hari bultzatzeko, eta noizbait bukatu zen gure atsolorra. Erditu berriari atsolorra egin. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ATSO-LOR (AN-gip ap. A). “Visita a la recién parida” A. v. ATSO-BESTA. Kopaxka batzuk patar, [txokolate] ari bultzatzeko, eta noizbait bukatu uan gure atsolorra. Ataño TxanKan 159.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. (G) visita a la recién parida (2) iz. (G) regalo que se hace en la visita a la recién parida
    fr (1) visite au nouveau-né (2) cadeau qui est fait lors de la visite au nouveau-né
    en (1) visit to the newborn (2) gift that is made in the visit to the newly born
    port (1) visita ao recém-nascido (2) presente que é feito na visita ao recém-nascido

    Kopatxo batzuk pattar, txokolate hari bultzatzeko, eta noizbait bukatu zen gure atsolorra. (Hiztegi Batua)

    atsolor (Argazkia: Actitudfem.com)

     

  • Maite 11:10 pm on 2019/03/18 Permalink | Reply
    Tags: A   

    anizkoitz 

    iz. 1 iz. Mat. Zenbaki oso batentzat, zenbaki hori beste zenbaki oso batekin biderkatuz lortzen den zenbakia. Ik. multiplo. 7ren anizkoitza da 21. 5en anizkoitzak. Biren anizkoitz guztiak bikoitiak dira. Zenbaki baten anizkoitzak eta zatitzaileak. 2 adj. Anizkuna. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    iz./izond. [multiploa]: multiplo

    izond. [anizkuna]: anizkun

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) izond. múltiple (2) iz./izond. (Mat.) múltiplo, -a
    fr (1) izond. multiple, divers (2) iz./izond. (Mat.) multiple
    en (1) izond. multiple (2) iz./izond. (Mat.) multiple

    7ren anizkoitza da 21. (Hiztegi Batua)

    anizkoitz (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:13 pm on 2019/03/14 Permalink | Reply
    Tags: A   

    aintzatespen 

    adj. Aintzaz betea. Ik. loriatsu. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    Sinonimoak: iz.

    [aintzatespen] : onarpen, aintzatespen, aitorpen (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. reconocimiento
    fr iz. reconnaissance
    en iz. acknowledgement
    port iz. reconhecimento

    Aintzatespena lortu du kritikaren nahiz publikoaren aldetik. #gaurkohitza

    aintzatespen (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:10 pm on 2019/03/12 Permalink | Reply
    Tags: A   

    afrontu 

    iz. 1 iz. Bizk. Euri eta haize erauntsia. 2 iz. Ipar. [Oharra: Euskaltzaindiak, afrontu-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ‘laidoa’ adieran ez erabiltzea gomendatzen du; ik. afruntu].

    Sinonimoak: iz. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    1. bisuts.
    2. haize-begi. Ant. aterpe.
    3. e. afruntu

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz.(B) tempestad, temporal; mal tiempo [con viento y lluvia] (2) iz. (B) disgusto (3) iz. Ik. afruntu
    fr (1) iz. tempête (2) contrariété
    en (1) tempest, storm (2) annoyance
    port (1) tempestade, temporal (2) desgosto

    Azken argiak afrontua etorri aurretik. Xabier Zalbide, @xalbide

    afrontu (Argazkia: Xabi Zalbide)

     

  • Maite 7:30 pm on 2019/03/09 Permalink | Reply
    Tags: A   

    arrandia 

    iz. 1 iz. Hitz harro eta funtsik gabea. Miresleen arrandiak isilduz, gertaera miragarriak beren soilean kontatuko ditut. 2 iz. Handikeria, handiustea. Lumazko gandorra arrandiaz eraikitzen duelarik. Enperadorea arrandia handiz igaro zen inguru haietatik. Iñakiren arrandia hark sekreturen bat ezkutatzen zuen. Harro mintzatzen zen, mutil gazteen arrandia zuen. Hankak zabalik, eskuak atzean gurutzatuta, arrandiaz beteta. 3 adj. Harroa, handiustea. 4 iz. Hotsandikoa denaren nolakotasuna, ospea. Deabruak mendi garai batera eraman zuen eta lurbirako herri guztiak eta haien arrandia erakutsi zizkion. Mundu osoko jaun aita santua, arrandia handiz sartzen da Asis hirian.

    (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    Sinonimoak: iz./izond. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    arrandia iz.

    [hotsandia]: hotsandi, ospe Ipar., solemnitate Ipar., ponpa zah.

    [handikeria]: burgoikeria, buruiritzi, handikeria, handiuste, hantuste, harrokeria, harropuzkeria, harrotasun, oilarkeria, burujope Ipar., espantu Ipar., furfuria Ipar., superbiotasun Ipar., urguilu Ipar., laineza Gip., astintasun g.e., faunkeria g.e., haizekeria g.e., handipuzkeria g.e., handurreria g.e., hantukeria g.e., harroketa g.e., ilarrainkeria g.e., banaloria zah., baneria zah., banitate zah., faza Ipar. g.e., haidorkeria Ipar. g.e., hanpuruskeria Ipar. g.e., harrogoa Ipar. g.e., morga Ipar. g.e., burupe Ipar. zah., handigoa Ipar. zah., hankortasun Ipar. zah., superbia Ipar. zah., urguileria Ipar. zah., soberbia Heg. zah.

    [ahoberokeria]: zah.ahoberokeria, ahokada g.e.

    arrandia izond.

    [harroa]: arranpalo, burgoi, buruharro, buruiritzi, buruzut, gorati, haizetsu, hanpurutsu, harro, harroputz, ustetsu, farfaila Ipar., haidor Ipar., handios Ipar., fier Ipar./Naf., fanfarroi beh., goi-nahi g.e., haizeputz g.e., handiputz g.e., handiusteko g.e., hantustetsu g.e., hantuts g.e., harroti g.e., putzontzi g.e., banaloriatsu zah., fardo Ipar. g.e., hankor Ipar. g.e., hanpurus Ipar. g.e., urgoi Ipar. g.e., burupetsu Ipar. zah., fazati Ipar. zah., superbio Ipar. zah., soberbio Heg. zah.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. fanfarronería, bravata (2) iz. altanería, vanidad, orgullo; inmodestia; ostentación; fastuosidad, magnificencia (3) izond. ostentoso, -a; arrogante, vanidoso, -a; fanfarrón, -ona
    fr iz. arrogance, vanité, ostentation, somptuosité
    en (1) iz. arrogance, haughtiness; ostentation (2) izond. arrogant, haughty; ostentatious, showy
    port (1) fanfarronice, fanfarrice (2) altanaria, vaidade, orgulho; ostentação

    Enperadorea arrandia handiz igaro zen inguru haietatik.  (Hiztegi batua)

    arrandia (Argazkia: picryl.com)

     

  • Maite 11:29 pm on 2019/02/26 Permalink | Reply
    Tags: A   

    azkor 

    adj. Bizk. Bizia, bizkorra. Itsasoetan luzaro ibiliriko ontzi-agintari azkor, zintzo eta bizia. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: izond. Bizk.

        [bizkorra]: adimentsu, argi, azkar, bizkor, buruargi (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es adj. (B) brioso, -a, activo, -a, despierto, -a; inteligente
    fr adj. résolu, vigoureux, courageux, fougueux
    en adj. spirited, active, bright, sharp
    port adj. brioso(a), ativo(a), esperto(a)

    Ume azkorra, ume ibilkorra. Ayerb EEs 1916, 173. 

    azkor (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:23 pm on 2019/02/24 Permalink | Reply
    Tags: A   

    antzatu 

    ad. antzatu, antza/antzatu, antzatzen du. Trebatu. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    antzatu (SP, sin trad.).

    1. Cuidar, mimar. Oina soil ons’ anzatu. O Po in Vin 101. Zénbat mundukóiek, Kristorén gurutzearén etsáiek, […] antzatuzúzte emén edérki gorpútzak, egínes gústoak, naiz ofenditus Jangoikoa? LE Doc 238. Golosoak dabiltza triparen esklabo, nondik antzatuko duten geiago ta geiago. LE Urt 231 (Harriet traduce “par où ils inventeront toujours plus”).

    2. Manejar, usar. “Manejar, tratar con las manos” Lar. [Ezpata] hoberen hura zeren zokhoan dagoen, antzatu faltaz herdoilak jana, guztia khamustua kausi litekela. ES 102. Gauza bera erran diteke usaia faltaz eta antzatu gabez zokhorat aurthikiak bezala daduzkagun hitz hetaz ere. Ib. 102.

    3. “Cultivar (R)” A Apend. Hur tokietan, lür gaizki antzatietan, hala hala, alhor theiüzaletan, azi hanitx ereiñen da. Eskual 30-10-1908, 4. (Fig.). Zinez erran diteke gure Eskuara dela laudakizun: zeren egundaino batere antzatua izan eztelarikan, halarikan ere munduan diren etsairik borthitzenen kontra, mantenatu, eta mantenatzen baita. ES 190.

    4. antzetu (Lar). “Fortificar, dar vigor” Lar.

    5. (V-m (-au), Sal, R ap. A). Disponer, arreglar. “Arreglar, ordenar” A. “Antzau Markiña-aldean esaten da, gauzaak euren lekuratuaz, gela nai etxe bat iasean ipinteari. Mundaka-aldean taiutu esan oi dabe” A Ezale 1897, 141b. Argi ta garbi antzau ebazan beren aizteak eukazan zor-arturenak. A BGuzur 113. Ez baitagiuei egiten berze gaizarik, ezik, aparioak dreza araz, puntiualki ordu xakinetako, eta, estorbu sukalte lanen antzatako. Mdg 132.

    6. (S, R ap. A). “Condimentar. […] Eltxanoa antzatu duna? (R), ¿has condimentado el puchero?” A, que incluye en este acepción el ej. del Urteco de Lizarraga de Elcano citado arriba.

    7. “Se rendre habile” H.

    Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [erabili]: zah.erabili, ibili, maneiatu, baliatu Ipar., enplegatu g.e., usatu g.e.
    [zaindu]: zah.begia eduki, begiak eduki, guardiatu, zaindu, artatu Ipar., begia atxiki Ipar., jagon Bizk., geinatu Zub., errekaitatu Ipar. zah.
    [trebatu]: abildu, hartarakotu, trebatu, agudotu Ipar., hartakotu Heg.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) du ad. preparar(se), adiestrar(se) (2) du ad. cuidar, cultivar
    fr (1) entraîner (2) se cultiver
    en (1) prepare, get trained (2) cultivate
    port (1) du ad. preparar-se, treinar-se, adestrar-se (2) cultivar

    Izpiritua antzatu du. #gaurkohitza

    antzatu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 9:59 pm on 2019/02/13 Permalink | Reply
    Tags: A   

    ahaire 

    iz. Zub. Doinua. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ahaire (L, BN, S; SP (que cita a EZ), Gèze, H), ahaide (S). Ref.: Lh (ahaire, ahaide). Etim. De aha- (< aho) + aire ‘aire’. No es “extensión” de aire que, con el valor de ‘aire’ no conoce una variante ahaire.

    Melodía, aire. Harriet atribuye “ahaire musikazkoa egizue” a Etcheberri de Ziburu , y lo que en realidad hay en éste es musikazko […] aheria. v. 1 aire (3). Ez musika xorienik udan kanpo ferdeak, / zeña garaitzen eztuen ene ahaire dulzeak. EZ Man I 16. Pasione sakratua / nahi nuke kantatu; / ahairea Zuk zerorrek, / Jesus, irakats dazu. EZ Noel 92. Ebanjelista saindua, / zuk, othoi, zeureenak, / ene ahotik entzun tzatzu / ahaire orenenak. Ib. 148. Adizazu, othoi ene / ahaire kantarena. EZ Eliç 357. Ahaire zahar huntan bi berset berririk, / alagrantziareki khantatü nahi tit. Etch 684. Ahaide delezius huntan bi berset gei tit khantatü. Ib. 234. Argitara emaiten dütügü hamabi Noel, ahaire ederrenak dütienetarik. UNLilia 2. Eta orai harzara Üskaldün batek ahaire zaharrekin arra mulda erazirik. Ib. 1. Bilhatü ahal izan diren Noelak oro bere ahairekin. Ib. 2. Ahaire berrian. Xikito 11. Euskal-ahaire zaharrak euskaldunagoak bide ziren. MIH 154.

    Canción. Bekhatü hartara duatzan ahairen emaitez edo haier behatzez. UskLi 249 (ap. DRA).

    ahaide (S ap. Gte Erd). Entonación (en el habla), acento. “Santa Grazin ahaide berezia die (S), […] beste ahaide bat die (S)” Gte Erd 287 (junto a doñu, ereta, etc., de otras zonas).

    “Élévation de voix en général. Nigarrezko ahairiak (Imit (S) 1737, Lf), les lamentations” Lh (s.v. aha-; no aparece en Maister, única traducción suletina del Kempis en el s. XVIII).

    Sinonimoak: iz. Zub.

    [doinua]: doinu, aire Ipar., ereta Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Z) canto, canción, aire, melodía
    fr iz. (Z) air
    en iz. singing, song, melody, tune
    port iz. (Z) canto, canción, aire, melodía

    Ahaire zahar honetan bi bertso nahi ditut kantatu.  (Elhuyar hiztegia)

    ahaire (argazkia: Juan San Martin, guregipuzkoa.net)

     

  • Maite 7:46 pm on 2019/02/09 Permalink | Reply
    Tags: A   

    azorriatu 

    iz. azorriatu, azorria/azorriatu, azorriatzen du ad. g.er. Zigortu. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    azorriatu (L ? ap. A; SP, vEys, H), azurriatu (G-to ap. A; O-SPAd 876, Urt, Dv), azurreatu (L-côte, BN-and [?] ap. A), azorritu (H), azkurriatu (R-vid ap. A).

    Azotar; castigar; reprender, reconvenir. “Frapper d’escourgée. Azorriatu behar luke, il le faudrait bien étriller” SP. “Caedere, […] azotatu, azurriatu” Urt IV 14. “Châtier” Dv. “Azorritzea, azorriatzea, fouetter avec un tel fouet” H. “Castigar”, “reprender. Azkurriatako erran zaun, le dijo que reprendiese”, “Azurriatu (L [= Dv], Mt 12, 41), amenazar [pero en este ej. parece significar más bien ‘reprender’]” A. Orai, hemen, Jauna, / Miserikordioski, / Ah! gorphutz hau huna / Nahi bezain garratzki / Azurriatuak, / Munduan gareno / Toleia gaitzatzu / heriotzeraino. CantIzp (ed. 1826) 45 (ap. DRA). Zeren berak urrikitan sarthu izan baitire Jonasek azurriatu ondoan. “Quia poenitentiam egerunt in praedicatione Ionae”. Dv Mt 12, 41. Hilarazteko ariarik hunen baithan ez dut aurkhitzen: azurriaturen dut beraz, eta utziko dut gero. Dv Lc 23, 22 (TB azotarazirik). Nahi dugu bertzeak azurriatuak izan ditezen, eta geronek ez dugu azurriatuak izan nahi. Dv Imit 31 (ap. DRA). Azkurriatako [sobre arrepentitako] erran zaun: txeerria xan zak gente gisa. Mdg 132. Zer dagik, arrotz? (Kereon azurriatuz). Zait Sof 129.

    Sinonimoak: ad. g.e.

    [zigortu]: astindu, bero-bero egin, berotu, bizkarra berotu, ederrak eman, ederrak hartu, egurra eman, egurtu, eskua ezarri, eskua luzatu, hebaindu, hebain-hebain egin, jipoitu, jo, makilatu, zaharoztatu, zehatu, zigorkatu, zigortu, zurratu, azotatu Ipar., panpatu Ipar., umatu Ipar., zafratu Ipar./Naf., zaflatu Zub., bizkarra hautsi g.e., hagatu g.e., makilakatu g.e., ukaldikatu Ipar. jas. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es du ad. azotar; castigar; reprender
    fr du ad. (golpear con latigo) fouetter; punir; réprimander
    en du ad. (golpear con látigo) (punishment) flog, whip, lash; punish; reprimand, reprehend, tell off
    port du ad. surrar, sovar, espancar; castigar; repreender, censurar

    Nahi dugu bertzeak azurriatuak izan ditezen, eta geronek ez dugu azurriatuak izan nahi. Dv Imit 31 (ap. DRA).  (Orotariko Euskal Hiztegian)

    azorriatu (Argazkia: spurcitia.com)

     

  • Maite 10:39 pm on 2019/01/26 Permalink | Reply
    Tags: A   

    azti 

    iz. 1 iz. Ezkutua dena ezagutzeko edo etorkizuna asmatzeko, ohiz kanpoko ahalmenak omen dituen pertsona. Aztiei galdetu. 2 iz. Izadiaren legeen kontrako gauza miragarriak egiten bide dituen edo ahalmen ezkutuak bide dituen pertsona. Ik. sorgin. Ibili ohi dira azti bila, lurpeko ondasunak aurkitzeko. Lot gakizkion, bada, den hizkuntzari, izango dena aztiei eta sorginei utzirik. Azti lana. Azti hitzak. 3 (Izenondo gisa). Liluragarria, guztiz erakargarria. Maite ninduenaren maitasun aztia! 4 (Adizlagun gisa). Erne. Camillo, azti ibili, zazpi aldiz pentsa ezak. Hago azti. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

        [asmagina]: asmatzaile, igarle, asmagin g.e., asmalari g.e., azturu g.e.
        [sorgina]: sorgin, belagile Zub., enkantatzaile zah.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. adivino, -a, sortílego, -a, agorero, -a, pronosticador, -a (2) iz. brujo, -a, mago, -a, hechicero, -a; curandero, -a (3) izond. brujo, -a, mágico, -a, embrujado, -a; deslumbrante, fascinante, encantador, -a (4) izond. listo, -a; inteligente; sagaz; astuto, -a
    fr (1) iz. devin, devineresse (2) iz. mage, magicien, -ienne ; sorcier, -ère ; guérisseur, -euse (3) izond. intelligent, -e, dégourdi, -e ; malin, -igne ; astucieux, -euse ; sagace
    en (1) iz. fortune-teller (2) iz. sorcerer, wizard; magician (3) izond. [liluragarria] magic, magical; fascinating; charming, delightful (4) izond. [adimentsua] clever, smart, astute
    port (1) iz. adivinho, -a (2) bruxo, -a, feiticeiro, -a (3) izond. mágico, -a

    Hain zuzen ere, ezein igarle, azti edo ezkutu-ikusle ez da gai izan aurreikusteko, ez Japoniaren ekonomiaren hazkundea, ez Berlingo hesiaren lur-jotzea, ez herri-demokrazien desegitea, ez hiesaren izurritea, eta ez azken urteotako gainerako gertakari garrantzitsuetatik bat bera ere. [Sagua, eulia eta gizakia, François Jacob / Juan Garzia (EHU, 2004)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    azti (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:27 pm on 2019/01/09 Permalink | Reply
    Tags: A   

    arratsaldeko 

    iz. Arratsaldeko askaria. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    arratsaldeko (Gc ap. A; Dv), aratsaldeko (T-L), artsaldeko, atsaldeko (G-to, AN-larr), aatzaldeko (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ (aatzaldekua), To (atsaldekua).

    Merienda. “Goûter, collation” Dv. “Goûter, petit repas, lauetako, aratsaldeko” T-L. “Aatzaldekua (?), la merienda para gallinas” Iz ArOñ. “Atsaldekua eiñ. Merendar” Iz To. Bi baserritar taberna batian artsaldekua egiteko asmotan sartu ziran. EgutTo 23-7-1921 (ap. DRA). Artsaldekoa prestatu diote ostatuan. Mok 19. Yezarri nintzan aulki-ertzean eta atsaldekoa gorde egin neban. “Callé la merienda”. Or Tormes 79. Zelaieko jendeak ordua zanean, / atsaldeko-gitera eseriak ziran. Or Eus 283. Atsaldekora deitzen du neskak. Ib. 87. Dana batera egin zuten, gose-xaltxetan gozaturik, gosaria, bazkaria, atsaldekoa ta afaria. Berron Kijote 213.

    Sinonimoak: iz.

        [merienda]: askari, arratsaldeko askari Ipar., krakada Ipar., merienda Heg. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. merienda
    fr iz. goûter
    en iz. snack, afternoon snack
    port iz. merienda, lanche

    Etenaldi bat egin dut arratsaldekoa egiteko.

     

    arratsaldeko (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 9:03 pm on 2019/01/01 Permalink | Reply
    Tags: A   

    atariko 

    iz. Hitzaurrea, sarrera. Atariko gisa, gainera, ohar desegokiren bat-edo badut beretzat. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    atariko.

    1. “(Hb), portique; abri” Lh.

    2. “Atariko (V-ger), aguardiente u otro licor que se toma muy de mañana, matarratas (vulg.). Se usa sin artículo” A. “Y –risum teneatis– hacia Markina (V) llaman atariko en eufémica jerigonza al aguardiente” A Morf 13. Cf. ATARI-PORTZEKO.

    3. Presentación, introducción, prólogo. Atarikoa (tít. de una sección de Euzko Gogoa al principio de cada número, desde 1954). Atariko gisa, gainera, ohar desegokiren bat edo badut beretzat. MIH 216. Ez dakit zertan ari naizen hemen alfer-lanean, sarrera edo atariko delako hau lardaskatzen. MEIG V 101.

    (Pl.). Aspaldidanik uste dut Manual-ak daramatzan atarikoek ematen digutela argirik aski Etxeberri Ziburukoaren bizitzaz eta eginez. MEIG IV 117. Altuna, atarikoetan eta bestetan, gauzarik aski saiatzen da argitzen. Ib. 119.

    Sinonimoak: iz.

        [hitzaurrea]: hitzaurre, sarrera, sartaurre, aitzinsolas Ipar., ataurre g.e., sarbide g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) izlag. preliminar; introductorio, -a (2) iz. introducción, presentación; preliminares
    fr (1) izlag. préliminaire (2) iz. préface, prélude
    en (1) izlag. preliminary (2) iz. introduction; presentation; preface [of a book]
    port (1) izlag. preliminar; introdutório(a) (2) iz. introdução, apresentação

    Ireki da atariko orria, eta zerrenda luze bat agertu zaio aukeran. [Note book, Pako Aristi (Erein, 2005)]

    atariko (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 2:45 pm on 2018/12/23 Permalink | Reply
    Tags: A   

    atsedendu 

    ad. Atseden hartu. Atseden dadin gauaren ederraz. Atsedentzera zatozte bizkor, jaio zineten tokira. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: ad.

    [atseden hartu]: abaro egin, abaroan egon, atseden hartu, deskantsu hartu, hats egin, errepausatu Ipar., hats hartu Ipar., pausatu Ipar., asaskatu Bizk., atseden egin Bizk., atseden g.e., deskantsatu Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es da ad. descansar, reposar
    fr se reposer
    en rest
    port da ad. descansar

    Atseden dadin gauaren ederraz. (Hiztegi Batua)

    atsedendu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 8:52 pm on 2018/12/04 Permalink | Reply
    Tags: A   

    ahots 

    iz. 1 iz. Ahots kordak dardaratzen direnean sortzen den hotsa. Ahotsik gabe gelditu. Ahots ozena. Ahots garaia, zolia, zorrotza, apala, lodia, sakona. Ahots oneko abeslaria. Ahots aparatua. 2 iz. Irud. Herriaren ahotsa. Gora doa ibaien ahotsa. 3 iz. Musika-lan polifoniko bateko melodia lerro bakoitza. Lau ahotsentzako meza. Abesti bat hiru ahotsetara. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.

        [boza]: boz, mintzura Naf., mintzo jas. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. voz (2) iz. (hed.) voz (3) iz. [kantaria] (hed.) voz, cantante (4) iz. (Mus.) voz
    fr (1) iz. voix (2) iz. [kantaria] chanteur, -euse (3) iz. (Mus.) voix
    en (1) iz. voice (2) iz. singer (3) iz. (Mus.) voice
    port (1) iz. voz (2) iz. (hed.) voz (3) iz. [kantaria] (hed.) voz, cantor, -a

    Euskal Herriko ahots ezberdinak bildu ditu AHOTSAK proiektuak azken urteetan.

    ahots (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:12 pm on 2018/11/30 Permalink | Reply
    Tags: A   

    adu 

    iz. Batez ere Bizk. Zoria, patua. Ik. adur2. Gizagaixoak ez zuen adu onik izan. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    adu (V ap. A; Lcc, Añ, Izt 37r, H (V, G)). Etim. Rom. adu. Cf. patu.

    1. Suerte, fortuna; hado. “Hado, hadua” Lcc. “Fortuna”, “suerte”, “hado” Añ. “Fortuna, felicidad, […] adu, patu ona” Ib. “Ventura, fortuna, felicidad, […] aduona” Ib. “Suerte” A. v. 1 zori.

    Tr. Documentado en Añibarro, Iztueta, E.M. Azcue, Arrese Beitia y autores meridionales del s. XX, principalmente vizcaínos.

    Emonik bada sentenzia zerurako […]. Adu, ta sentenzia bi onetarik bat, emongo jako bakotxari. Zein bietarik gertako jat niri? Añ EL1 32. Nire adu-gaistoz jausten banas bekatu mortalean […] arin egingo dot konfesorearen oñetara. Añ LoraS 155 (v. adugaitz). Beretakoren bati gertatzen bazaio iñoiz edo berriz, adu txarren baten bidez, uztarriko abelgorririk […] illtzea […]. Izt C 237. Gertetako ta jazo bearrik aurkitzen zana, / Adu tristeak gorderik euken biotzetan. AB AmaE 448. Iagiten da goizean / gizon nekatua / iaso ezinik egunaz / il-arteko adua. Azc PB 336. Eskola-meisu izateari istea, egin ezpaneu, eneuen gero izen dodan zoririk eta adu onik izengo. A BGuzur 129. Zein gogo-argia erriko gizadi guztiak be, Josetxoren adu ona jakiebenean! Echta Jos 328. Arrapau ebazan geixo arek, baña adu onaz danak sendatu zirean. Ib. 147s. Adu (suerte) onean zagoz orduan mutil orregaz. Ib. 313. Adu onari deiez, suertearen billa, Ameriketara joan zan. Ag G 253. Beizamatar gazte indartsu batek azpiratu zuan beiñ, geiago ez nagusitzara jaikitzeko adu txarrean. Ib. 127 (cf. infra ADU TXARRA SUERTATU). –Nere bizitza osoa oparo eskeñiko diot. Ori da nere apeta, ori nere adua. –Bai adu txarra! Ag EEs 1917, 212. Adu opaldaria bera zai egon balitzaio ere etzitzaion aiñ laster sarea botatzeko era egokituko. Elizdo EEs 1913, 90. Gixagaxuak ezeban adu onik ixan. Otx 59. Batzuren-batzuk sortzetik ezerez eta billauak ixanik eta euren aduak gura ixanda, gixona igon datteken gorengo malletara eldurik. Ib. 99. Erromesak bai adu txar!: / nunai arrotz, atzerritar. SMitx Aranz 20. Mundu ontako adua, makurra, ostera! Erkiag Arran 150. Zein adu, siats, azturu edo sorgiñek egin eutsun begizkoa? Ib. 155. Zein aduk bere itzalpean artuko ete eban, gogoetan ziarduan. Ib. 66. Adu ona naiz txarra gure aurretik dijoakigu, berak sortzen ta eramaten gaitu. Vill Jaink 105. Burni horiek lantegian, bere adua erabakiko duenaren menpean daude. MEIG IX 133 (en colab. con NEtx).

    (Empleado en pl. ‘los hados’). Aduak egon arren / geure aserre beti / etzaitue kenduko / neure biotzeti. Azc PB 60. Poz bat izaten nuan Troiatarren oraingo […] ondamendi auen artean: alegia, adu txarren aurka, zorion aduak ipintzen nizkiela. P. Etxeberria EEs 1928, 42. Oi, ene adu madari-madarijok! ‘¡O maldita fortuna!’. Otx 72. Zelako bezuza zirtzil ta zekena egin dautsue adu ziztrin erraiabakoak? Erkiag Arran 152. Horra, adu gaiztoek berriz ere deitzen didate, ta nere begietatik lo astunak argia ezkutatzen dit. ‘Les destins cruels’. Ibiñ Virgil 117. Zertako sortu ninduzun iainkoen leiñu argitsutik, aduek ere muxin egiten bait didate? ‘Je suis odieux aux destins’. Ib. 114. Eztakigu guk aren buruan sortu ziran gogoeta txar, susmo oker eta adubaltzen barririk. Erkiag Arran 72.

    Buena suerte. –Alajañena! Orrelako menditxo bat bagiñu, andi andia izan eztare. –Billatu ezkero. Adua bear, suertea. –Batzuk izan die. Ag G 252.

    2. “Adu (V-oroz), intención. Joateko adurik badaukazu? ¿Tiene v. intención de ir?” A.

    Sinonimoak: iz. Bizk.

        [zoria]: asturu, ezinbeste, fortuna, halabehar, zori, patu Heg., adur Gip., ezinbertze L-BN-N, sirats Zub. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (batez ere B) ventura, suerte; hado
    fr iz. (G) sort, hasard, destin
    en iz. luck, fate, destiny
    port iz. (batez ere B) ventura, sorte; fado, fadário

    Gizagaixoak ez zuen adu onik izan. (Hiztegi Batua)

    adu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:02 pm on 2018/11/12 Permalink | Reply
    Tags: A   

    asaskaldi 

    iz. Bizk. Atseginaldia, lasaialdia. Noizean behin ondo dago asaskaldi bat hartzea. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    asaskaldi, asazkaldi.

    1. Hartazgo, hartada. Ai, ai, diño ugazabak, / naiaukak beti ni gosez; / asazkaldi on bat pozez, / niri nox elduko yadak? Zav Fab RIEV 1907, 530.

    2. (V-arr), asazkaldi (A). “Desahogo” A (que cita el ej. de Zav; cf. supra). “Rato de expansión” Totor Arr. “Asaskaldi bet artu, expansionarse. Nosean bein ondo dau asaskaldi bet artzea” Totor Arr. “Arraban asaskaldie artuko dogu (V-arr)” Gte Erd 77. Asazkaldi andi bat ixan eban, orratiño, bakanderea jauregijan aurkittutiaz. Otx 88. Eta bestelako asazkaldija ez eban artu baratzañaren emaztia an aurkittutiaz! Ib. 148. Asazkaldi artu ebenian. Ib. 165. Egia esateko, Platonen asazkaldirik (lasai-aldi, nasai-aldi) ederrena orixe zenuen, alegia, elkar-izketa atseginak eta gorengoak. Zait Plat 23. Salatxuaren erdi-erdian, asazkaldiaren aundiz, galtzak eratsi eta… korotz morrosko baltza utzi eban. Erkiag BatB 96. Nekea franko eta / asaskaldi [lasaialdi] gitxi. Ayesta 132.

    Sinonimoak: iz. Bizk.

        [atsedenaldia]: atsedenaldi, hatsaldi, hatsarte, pausaldi Ipar., atsedete g.e.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar, 5000 eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. desahogo, alivio, descanso, respiro
    fr iz. repos, relaxation
    en iz. relief; rest, break
    port iz. folga, desabafo

    Noizean behin ondo dago asaskaldi bat hartzea. (Hiztegi Batua)

    asaskaldi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:01 pm on 2018/11/08 Permalink | Reply
    Tags: A   

    aurkezpen 

    iz.  Norbait edo zerbait aurkeztea; horretarako antolatzen den ekitaldia. Liburuaren aurkezpena Bilbon egingo da. Lehenik batzordearen burua mintzatu zen, hizlarien aurkezpena eginez. Jendaurreko aurkezpena. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    aurkezpen (Bera app., BeraLzM). Tr. Neol. creado por Arana Goiri. En DFrec hay 84 ejs.

    1. Presentación, exposición. “Presentación” Bera app. y BeraLzM. Eta eskribidu ta bijaldu eutsen Jaun ixanguari emen beian daguan aurkezpena [= ‘exposición de necesidades’]. (1893). AG 163.

    2. Presentación, introducción. Zaldunak, Urretatar Mikel du izena, ta aurkezpen bearrik ez du. Ldi IL 156. Aurkezpen onek antzerkiaren atzalgaia dauka, nonbait. Amez Hamlet 96. Atal bakoitzaren sarrera edo aurkezpenak, Jose Azurmendi ikaslearenak dira. Vill in Gand Elorri 18. Onek bedeinkatzeko eta ospakizunerako, alan edo olan, neuk egin neban aurkezpena. Gerrika 51. Oraingo bertso-sail onek ez du aurkezpen askoren bearrik. Insausti 85. Ezaguna da gure artean Arrese eta Beitia, eta ez du aurkezpen beharrik. MEIG II 86.

    3. Representación (de una obra teatral). “Representación” BeraLzM. Pastoral honen lehen aurkezpena Santagarazin, 1976.eko maiatzean. Lf in Casve SGrazi 4.

    4. “Comparecencia” BeraLzM.

    Sinonimoak: iz.

        [aurkeztea]: presentazio g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. presentación; representación (2) iz. (Erl.) presentación
    fr iz. présentation
    en (1) iz. [zerbait] presentation; show; launch (2) iz. [norbait] introduction
    port (1) iz. apresentação; representação

    Liburuaren aurkezpena Bilbon egingo da. (Hiztegi Batua)

    aurkezpen (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 8:20 pm on 2018/11/03 Permalink | Reply
    Tags: A   

    aialdeko 

    iz.  1 iz. Naf. Laguna, albokoa. Bere ikaslea aialdeko zuela. 2 iz. Ezkontzetan, andregaiaren lagun joan ohi ziren emakumeetako bakoitza. Aialdekoak emaztegaiaren neska lagunak izaten ziren. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    aialdeko (AN ap. A; H).

    Compañero, socio, el que está al lado; protector, ayudante. “Guardián” A (que cita el ej. de LE Urt). Cf. VocNav: “Ayaldeco, en vascuence significa espantajo o espantapájaros” Lurréko gizón pobre miserableén aialdéko ta lagún goarda gaitzáten. LE Urt ms. 136r. Kasto barin banaiz, naiz aingiruen lagun, Kristoren mutil aialdeko (177). LE-Ir. Ontas landara bear tu bi guardia aialdeko bekala (178). Ib. Zego bein Lutero udako arrats sereno bates balkon batean freskurain artzen, aialdeko zuela bere goakide urdea (319). Ib. Jesusen bi aialdekoak (357). ‘(Los dos ladrones crucificados) a los lados de Jesús’. Ib. Oná bi aialdéko edérrak bizikó, iltzekó ta ilondoréko: Jesús aldebatétik, Maria bérze aldétik. LE Doc 143. Yesusek ainbeste aldiz itzeman zien Aialdeko, Laguntzalea. Ir YKBiz 542n. Ta nik otoitz egingo diot Aitari ta beste Aialdeko bat (laguntzalea, gure alde-egillea, mintzaidea (abogado)) emango dizuet, egun-ta-beti zuekin egon dedin. Ib. 450. Nik Aitagandik bidaliko dizuedan Aialdekoa. Ib. 456. Ni yoan ezpanadi, Aialdekoa ezta etorriko; ni yoan banadi berriz, bidaliko dizuet. Ib. 457.

    Lagun bitxiak zituen aialdeko gramatika zelakoak aspaldidanik. MEIG VI 110.

    (AN ap. A <- Aq 594). Mujer que acompaña a la novia en la boda. “Compañeras de la esposa cuando se casa, aialdekoak (AN)” Aq 594. Cf. VocNav: “En la Cuenca y Montaña llaman aialdeko a la mujer que acompaña a la novia en la ceremonia nupcial”. Cf. tbn. LzG: “Novialdeco, padrinos de la boda (Llanada)”. Neskatx aialdekoak –ez iñor ergela– / senargaiaren billa egun-xintaz bêla. / Mutillengandik bereiz erdian dutela, / andregaiarengana; ark ustua du gela. Or Eus 360. Aialdekoren batek ez begiak legor; / izanen âl-da noizpait arentzat beste nor. Ib. 363. Aialdekoek lagun zioten / erdi-illetaz Elizara. Ib. 410.

    Sinonimoak: iz. Naf.

        [laguna]: kide, kideko, lagun, lagunkide, arrunkide Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. (GN) mujer que acompaña a la novia en la boda (2) iz. (GN) (hed.) compañero, -a, socio, -a, ayudante, protector, -a (3) iz. (GN) espantapájaros
    fr (1) cime, sommet (2) terrasse
    en (1) summit, peak (2) flat roof; balcony
    port (1) cume, cume (2) terraço

    Neskatzaren aialdekoaksenargaiaren bila joan dira.  (Eñhuyar hiztegia)

    aialdeko (Argazkia: http://lasamigasdelanovia.com)

     

  • Maite 8:46 pm on 2018/10/31 Permalink | Reply
    Tags: A   

    alderantzikatu 

    ad. Alderantziz ipini, uneko ordena edo noranzkoaren kontrakoan ipini. Ik. irauli. Korronte elektrikoa alderantzikatu. Rolak alderantzikatzen ari dira. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.
    [alderantzikatu] : irauli 

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es du ad. invertir
    fr du ad. inverser, renverser
    en du ad. to turn upside down, to invert; to reverse, to put the other way round
    port du ad. inverter, trocar;

    Rolak alderantzikatzen ari dira. (Hiztegi Batua)

    alderantzikatu (Argazkia: navarraconfidencial.com)

     

  • Maite 11:17 pm on 2018/10/23 Permalink | Reply
    Tags: A   

    akidura 

    iz. Nekea, unadura. Jainkoa otoiztuz onets ditzan haren akidurak eta izerdiak. Ezin erranezko akidura bat nabari zuen bere gorputzaren atal orotan. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    akidura (L, BN-baig, S; -kh- Dv -> A, H). Ref.: Lh (akhidura); Satr VocP.

    Cansancio, fatiga. “Fatigue extrême, épuisement” Dv. “Fatigue, lassitude” H (s.v. akhitzea). “Cansancio, fatiga” Satr VocP. v. ahidura. Zure akidurez, libra gaitzazu, Jesus. Dh 80. Ibili naiz nekhe, akhidura, beila, gose, egarri, barur asko, hotz, buluztasunen erdian. Dv 2 Cor 11, 27 (Lç trabaillutan eta neketan, TB penetan eta lanean). Othoiztuz Jainkoa onhets ditzan haren akhidurak eta izerdiak. Laph 107. Bere eri maiteentzat deusik ez zitzaion sobera, ez elhe onak, ez akhidurak, ez eta mirakuluak. Arb Bok 327. Lehen arratsaldean, / ur-eskasez naski, / Xipak akidurari / ezin ihardoki; / Hil zen, eta lagunak / beilari jarraiki. Etcham 113. Ihizekan egiten zütian lasterrek eta han hartzen zütian akidüra eta izertaldi handiek goizik ezintü zien Haritchabalet. Const 36. Auzi zozo baten beldurra, akidura, oihaneko xakolinaren azken uztarra edo ez dakit zer, lo-kuluxka batek hartzen nu ene alkiaren gainean. JE Ber 48. Berant afaldurik, akidurak loaletu zituen eta badoazi oherat. Zub 110. Ezin erranezko akidura bat nabari zuen bere gorputzaren atal orotan. Mde Pr 162. Paganoak bentzutuak ikusiz giristinoek zer bozkarioa zuten ohartuz, ez nituen gehiago sendi gorputzeko akidurak. Ardoy SFran 337. Etxean agertzeko ez izanki deusik, / omore txarra eta akidura baizik. Xa Odol 254. Ez zituzten zapetak higatuko eta hartu zuten akidura hartuko debalde. Etchebarne 54.

    Sinonimoak: iz. Ipar.

        [unadura]: ahitze, neke, iraungidura Ipar., unadura Ipar., abaildura g.e., anu g.e., neketasun g.e., hagoadura Ipar. g.e., nekadura Ipar. g.e., ahidura Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Ipar.) cansancio, fatiga, agotamiento
    fr iz. fatigue, exténuation
    en iz. fatigue, tiredness, exhaustion, weariness
    port iz. (Ipar.) cansaço, fadiga, esgotamento

    Ezin erranezko akidura bat nabari zuen bere gorputzaren atal orotan. (Hiztegi Batua)

    akidura (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:48 pm on 2018/10/08 Permalink | Reply
    Tags: A   

    ahaidetasun 

    iz. Ahaideen arteko lotura. Odol ahaidetasuna. Ezkon ahaidetasuna. Laugarren mailako ahaidetasuna. (Hiztegi Batua)

    ahaidetasun (SP, Urt I 400, Ht VocGr 396, Dv, H, A), aidetasun (V, G, AN-larr-erro ap. A; Mic 8v, Lar, Aq 1133 (AN), Añ), aitasun (Lcc).

    1. Parentesco. “Parentesco” Lcc, Lar y Añ. “Afinidad”, “cognación” Lar y Añ. “Parenté” H. v. ahaidego.  Donzellea, zegati zaoz / enegaz enojadurik, / zurekin ene aitasuna / horrela anzi jakinik?Lazarraga 1142v (tal vez signifique ‘relación’ o similar). Halako suertez lotuko da, non ezpaitu behatuko ez ahaidetasunera, ez adiskidetasunera. SP Gudu 89. Esan degun belaun edo gradu aen bietatik batean aidetasuna debanarekin. OA 79. Fundatuak zeren diren arrazoiñ ederren gaiñean; hala nola ahaidetasunaren, […] gaiñean. He Gudu 110. O amorezko aidetasun, ta adiskidetasun paregabe laztanena! Cb Eg III 381. Ez aidetasun, ez adiskidetasun. Mg CO 88. Aidetasun au da odoletik datorrena. Bada gañera beste aidetasun bat ezkonzatik jaiotzen dana. AA I 560. Dala aidetasunez, dala bere ontasunagatik. Lard 374. Baldin gozatu nahi baduzu ahaidetasuneko zuzenez, eros zazu eta goza. Dv Ruth 4, 4 (Echn aidetasun). Aidetasun andia / daukagu lurrean, / andiagoa baina / Iaunaren aurrean. Azc PB 99. Jesu-Kristoren anaiak garenaz geroz […] errespeta dezagun ahaidetasun saindu hori. Lap 185 (V 82). Bertzei eder bazitzaioten harekilako ahaidetasuna. HU Aurp 100. Ahaidetasunezko atxikimenduak. Ib. 173. Ezkontza orrek sortu oi dituan aidetasun-lokarriak urrutiraiño zabaltzen dira. Vill Jaink161. Bereiziki aipatzen du mandazaia, oso ezaguna omen zuan-ta, eta onekin aidetasunen bat ote zuan ere badiote. Berron Kijote 176. En DFrec hay 5 ejs. de ahaidetasun. (Orotariko Euskal Hiztegia)

    Sinonimoak: iz. 

    [ahaideria]: g.e.ahaidego, ahaideria, askazigo, senitarte Bizk., ahaiko g.e.

        [ahaideen arteko lotura]: ahaidego, askazigo, haurridego, senidetza, haurridetasun Ipar., senidetasunBizk., senikera Bizk., ahaiko g.e., bernaje g.e., hurkotasun g.e., egokitasun Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (hed.) parentesco, relación, afinidad
    fr iz. (hed.) affinité, alliance
    en iz. relationship, kinship
    port parentesco, afinidade

    ahaidetasun (Gaurko Hitza, FlickrCC)

     

     

     

     

  • Maite 10:57 pm on 2018/10/07 Permalink | Reply
    Tags: A   

    atsekabe 

    iz. Gogoko ez denak edo ezbeharrak sortzen duen sentipen mingarria. Ik. bihozmin; nahigabe; sufrimendu. Atseginak azkenean atsekabe bihurturik. Baina gero, atsegin haren atsekabea izaten duzu. Bai, baditugu bihotzean mila atsekabe euskaldunok. Atsekabezko zahartzaroa. Susper gaitzazu atsekabeetan. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.

    [nahigabea]: bihotzondoko, damutasun, dolu, dolumin, kino, lorraldi, nahigabe, pena, samin, samintasun, sentikizun, bihozmin Ipar., kirastasun Ipar., kirats Ipar., xangrin Ipar., tamal Bizk., axanpa Gip., atsekaitz g.e., desplazer g.e., dolore g.e., nahigabetasun g.e., samindura g.e., hiramendu zah., disgustu Heg. beh., lastima Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. pesar, disgusto, aflicción, sufrimiento; desagrado (2) izond. afligido, -a; desconsolado, -a; disgustado, -a
    fr iz. peine, chagrin, regret, déplaisir
    en iz. sorrow, grief; suffering; displeasure, annoyance; worry
    port iz. regret, remorse, sorrow, suffering

    Susper gaitzazu atsekabeetan. (Hiztegi Batua)

    atsekabe (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 6:38 pm on 2018/09/27 Permalink | Reply
    Tags: A   

    aktibista 

    iz. Ekintzailea, zuzeneko politika- eta gizarte-ekintzetan era aktiboan parte hartzen duena. Ik. militante. Aktibista politikoak ere entrenatu egiten direla uste du hemengo jendeak. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.     [ekintzailea]: ekintzaile (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. activista (2) iz./ izond. emprendedor, -a
    fr iz. activiste
    en  iz. activist
    port (1) iz. ativista (2) iz./ izond. empreendedor(a)

    GNU proiektuaren 35. urteurrenean, Software librearen oinarriak ezarri dituzten aktibista guztiei zorionak.

     

  • Maite 9:51 pm on 2018/09/24 Permalink | Reply
    Tags: A   

    ahobero 

    adj. ahobero, aho-bero. Mintzatzean, gauzak puztuak eta handizkatuak azaltzen dituena. Ahobero horri, esaten duenetik erdia baino gehiago kendu behar izaten zaio. Zazpi kiloko erbia harrapatu zuela esan zuen ahobero hark. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ahobero (V-ger-m-gip, G-azp, L, BN, S; Dv, H), agobero (B), aubero (R-uzt). Ref.: A (ao-bero, aubero); A Apend (agobero); Lrq; Etxba Eib; Elexp Berg.

    1. Exagerado; charlatán. “Vantard, bavard” H. “Exagerado” A. “Erdixa baño geixago kendu biar jako arek esaten dabenari, ao bero bat dalako” Etxba Eib. “Zazpi kiloko erbixa arrapau zebala esan juan aobero arek” Elexp Berg. Cf. Lrq: “En S, le mot est moins employé que espantotx, et presque inusité en S.N.O.” Medel aoberoren ezkutitza. A Ardi 25s. Ameriketan zonbaitek diote Kruchtchev aho-bero handi bat dela, dena espantu. Herr 2-1-1958 (ap. DRA). Lau ba’ira, amalau zirala esango zizuketen, bapikari ta ao-bero andiak izaki. Zait Plat 77. Azti, ao-bero ta itzontzi izan arren. Ib. 77. Gihaur gitaik gihauretan / beharden bezala nausi, / Heltübada ahobero / hi guretzat ahogorri. ‘Peut-être sommes-nous vantards, / mais toi, envers nous, tu es insolent’. Casve SGrazi 104.

    2. “Jendeen aoberua, la exageración (G-azp)” Iz IzG. Egiaz baino ardurago entzuten dena baita, hori ere, bertze asko bezala, espantuz, aho beroz. HU Aurp 188. Bere burua uste ez bezala gutxiesten zuen, ezpain-ertzean irri xuria, beste erritarrak ao-beroz eta ao-andiz nor naiz ni-ka, edo, nor gera-ka ari ziran bitartean. Zait Plat 90.

    Sinonimoak: izond.

        [aho-handia]: aho-handi, ahozabal, ahohandi, aho-bero, aho-zabal (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. exagerado, -a; charlatán, -ana
    fr izond. vantard, exagéré
    en izond. boastful; talkative; exaggerated
    port izond. exagerado(a), excessivo(a); charlatán, -ana

    Ahobero horri, esaten duenetik erdia baino gehiago kendu behar izaten zaio. (Hiztegi Batua)

    ahobero (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:50 pm on 2018/09/04 Permalink | Reply
    Tags: A   

    altsitu 

    ad. altsitu, altsi/altsitu, altsitzen da ad. Zah. g.er. Listu. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    altsitu, altzitu (V-ple-arr-oroz ap. A).

    1. “Deshilacharse la ropa” A. Cf. altsiatu. (Uso fig.). Len bera egoan tokian Rusia dago gaur; Rusiagaz alkartu da Prantzia, Alkartasun irukotxa (Triple Alianza) altzitu edo zertzendu edo ilbizturik dago. Ezale 1897, 351b.

    2. “Altzitu (V-ple), tajar las castañas, para evitar su explosión al asarlas” A.

    Sinonimoak: ad. zah.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

        [arropa zarpaildu]: zarpaildu g.e.
        [listu]: listu

    Beste hizkuntza batzuetan (Google translate eta Word Reference hiztegia):

    es (1) hender las castañas (2) deshilacharse un tejido
    fr (1) fendre les marrons (2) effilocher un tissu
    en (1) split the chestnuts (2) fray a fabric
    port (1) dividir as castanhas (2) desfiar um tecido

    Handik hari batzuk erdibidean geratu zaizkiola frogatuta (hari altsituak, lihazki erakoak), hauek bildu eta amaitu da guztia.  [Kartografien eta mikrobio narratiboen artean, Amaia Iturbide, Maiatz, 2013] (Egungo Testuen Corpusa)

    altsitu (Gaurko hitza, domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:12 pm on 2018/09/02 Permalink | Reply
    Tags: A   

    asturugaitz 

    iz. Zorigaitza. Baina ez ote dut, bada, asturugaitz honetatik ilkitzeko zerbait itzurbide? (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    asturugaitz (H, A (que cita a O)), astrugaitz (SP (sin trad.), O-SP, Urt, H, A (que cita a O)), azturugaitz.

    1. Desventurado. “Astru gaitza, qui a [du] mauvais heur” O-SP 226 (cf. O-SPAd 877: “astru gaitza, malheur”). “Amarior, […] astrugaitzágoa, tzarrágoa” Urt II 12. “Miserable” A. Aztürügaitzari huna hügü. Bela 4. Astrugaitzaren hiltzea, ezta hiltzea bana ungitzea. “Le mourir du souffreteu”. O Pr 52. Garizuma eta urkabea, asturugaitzentzat. “Pour les misérables”. Ib. 181.

    2. astrugaitz (Ht VocGr, Hb ap. Lh), astrogaitz (Aq (AN) -> A). Torpe. “Maladroit” Ht VocGr 382. “Desmadejado” Aq 549. Frogantzatzat eztut nahi ekharri bertze lekhukorik baizik hekien beren mintzatzeko manera astrugaitz nahasi maneragabekoa. ES 167.

    Bainan hek bere egiazko adigarrian hartu behar bidean, heien errangi doneak alogatu nahi zituen ber-uste astrugaitzekin. “Elle voulait accommoder les saintes maximes à ses idées extraordinaires”. Birjin 92.

    3. (Dv), astrugaitz (A). (Sust.). Desventura, desgracia. “Malencontre; calamité” Dv. “Mal encuentro, obstáculo” A. Bainan ez othe dut bada, asturugaitz hunetarik ilkhitzeko zerbait itzurbide? Dv LEd 209. Eternitateko asturugaitz hunetarik begira nezazu. Ib. 230. Beharreria, oinhazeak, asturugaitzak ematen baderaizkit, ez dut zer khexatu. Ib. 243. Eta ez dut ez etsaiaren, ez astrugaitz beldurrik. “No est satan, neque occursus malus”. Dv 3 Reg 5, 4.

    Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

        [zorigaitza]: alditxar, ezbehar, koaita, miseria, zorigaitz, zorigaizto, zoritxar, dohakabetasun Ipar., lazeria Ipar., makur Ipar., malur Ipar., ondiko Ipar., meskabu Zub., desgrazia beh., gaitzegoki g.e., helkaitz g.e., lankerio g.e., desditxa zah., dohaingaitz zah., behargabe Ipar. g.e., dohakaitz Ipar. g.e., destorbu Zub. g.e.
    asturugaitz izond.
        [zorigaiztokoa]: dohakabe, esteiari, ondikozko, zorigabe, zorigabeko, zorigaiztoko, zoritxarreko, malurus Ipar., malerus Zub., ertun g.e., desditxatu zah., ditxagabe zah., miserable Ipar. zah.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. desventura, desgracia (2) izond. desventurado, -a, desgraciado, -a (3) izond. torpe
    fr (1) iz. infortune, malchance, malheur (2) izond. infortuné, malheureux, -euse
    en (1) iz. misfortune, mishap (2) unfortunate
    port (1) iz. desventura, desgraça (2) desventurado(a), desgraçado(a)

    Ez dut ez etsaiaren, ez asturugaitzen beldurrik. (Ehuyar hiztegia)

    asturugaitz (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:45 pm on 2018/08/12 Permalink | Reply
    Tags: A   

    ahomen 

    iz. 1 iz. Omena, ospea. 2 iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, ahomen-ek euskara idatzian ‘ahamena’ adieran izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. ahamen]. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1 ahomen (Gc ap. A; ao- Aizk, Dv, H), agomen, aumen (V ap. A). Cf. ahamen.

    1. Fama, renombre. “Gloire, renom” Dv. “Renom” H. v. omen, ospe. Guztiz ezagunak eta txit aomen andikoak beti izan dira Gipuzkoako menastak. Izt C 60. Ainbesterañoko aomena ta jasoa artu dute Azpeitiaren mugapeko arriak. Ib. 55. Portu aomen andiko oni. Ib. 119. Aomen andiko Maisu Don Manuel Carreraren buruz. Ib. 57. Santidadearen aomenarekin ill zan. Ib. 492. Gaur da gure aomenaren azkeneko eguna. Camp REusk 1878, 11 (ap. Dv). Ez beza nai Jaungoikoak […] nere aomena kutsutu dezadala billaukeri orrekin. EE 1883b, 520. Sendagille aomen aundikoakin alegiñ asko egin ondorean. Zab Gabon 102. Prantziako zaldun eta agintari aomen aundienekoak. Ib. 94. Zabaldu ziran aomen andian ta moldizkiratu ziran Euskal-Erriko paperetan Iziar-en egin ziran jai eder ta ekusgarriak. Ag EE 1895b, 169. Hispalis zarra, Toledo, Burgos / Escorial ta Granada: / Espaiñiaren ots ta agomena / betikotu bear bada, / motel ditugu orren izenak, / dantzugun beste dunbada. Azc RIEV 1909, 158. Eta ez dirudi, [Tolosa] diabeta zakabanatuba bakarrik zanean, Iturisak bezelako aomen edo ots aundiya zubanik. BPrad EEs 1913, 217. –Azpeiti-Azkoitiyak eta goian izentatu diraden beste erriyak ots aundikoak al dirade? –Bai, txit aomen aundikoak dirade. IPrad EEs 1915, 104. Osoro lantegitsuba da erri au ere [Arrasate], sarrallakintzako olandi ospatsubakin aomen aundiya artu dubana. Id. ib. 105. Orduko, Yesus oso ezaguna ta aipatua zan bazterretan, bere aomena alde guztietara zabaldua zegon. Ir YKBiz 193n.

    Fama, noticia, rumor. Orregatik zabaldu zan anaien artean ikasle ura ilko etzalako aomena. Ir YKBiz 540. Gure-tartean zabaltzenagotzen ari dan aomenak dionez. Zait Sof 116. Goitxoagotik asiko dut ordea iardun au, sortogean bertan (gertari onen) aomena iasoaz. Ibiñ Virgil 113.

    “(Hb), objet de médisance” Lh.

    2. Alabanza. Azkoitiko gauzak biotz mamiñean erabilten ebazan, da aomen guztiak gitxi zirean bere erri maitea apainduteko. Ag Ezale 1897, 247a.

    3. (V-m ap. A), aumen (V-m ap. A). “Lenguaje, conversación. Euskaldun batek alako aomen txarrekoak izan bear dabela! Ikusita be ez siñiztutekoa da” A. “Lenguaje. Aumen oneko gizona” Ib.

    2. ahomen. v. ahamen.

    Sinonimoak: iz.

        [omena]: aipabide, aipu, entzute, fama, hots, izen, omen, ospe, erreputazio zah., kreditu zah., sona Gip. beh., herots Ipar. zah., kleitu Bizk. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. fama, renombre || 1. iz. (Ipar.) bocado 2. iz. (Ipar.) (ezezko testuinguruetan) nada, ni pizca de
    fr (1) iz. renommée || 1. iz. bouchée 2. iz. (ezezko testuinguruetan) rien
    en (1) iz. fame, renown n || iz. mouthful; bite
    port (1) iz. renome, fama, reputação || 1. iz. (Ipar.) bocado iz. (Ipar.) (ezezko testuinguruetan) nada

    Ahomen handiko emakumea da. 

    ahomen (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 9:54 pm on 2018/08/10 Permalink | Reply
    Tags: A   

    antzetsu 

    iz. 1 adj. Zerbaitetarako antze handia duena. Langile antzetsua. Antzetsua da erlojugintzan. Esku antzetsu haien bidez. 2 adj. Antze handia erakusten duena. Horretarako sistema elektroniko antzetsua garatu zuen. Lan antzetsua. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    antzetsu (L-côte; Urt I 374, Hb ap. Lh, Dv, H), antzatsu (AN, L; SP, H; -nz- Lar Sup), antzotsu (AN-gip), antxosu (AN-5vill). Ref.: A (antzetsu, antzatsu, antzos, anzatsu); Gte Erd 2.

    1. Hábil, diestro, capacitado. “Industrieux” SP. “Affaber, artez, […] agudóa, abilla, […] antzedúna, antzetsua” Urt I 374. “Hábil” Lar Sup (que lo toma seguramente de Axular). “Habile, adroit, industrieux” Dv. “Adroit, capable” H. “Antxosu da lanean (AN-5vill)” Gte Erd 2. v. antzedun. Tr. Originariamente septentrional; en el s. XX es empleado por autores meridionales. La forma antzatsu la usan sólo Axular, Pouvreau (junto a antzetsu) y Etcheberri de Sara.

    (Con reduplicación intensiva). Berela, lipu aiek, antze-antzetsu eguzki-izpiz egin balirelako kusku argal aietan il-yantzi direnean. ‘Ces chenilles, artitstes consommées’. Or Mi 29.

    (Uso predicativo). Ondar-aleak yaso ta antzetsu ditu ipintzen, ixpien tarteak beteaz. Ldi Y 1933, 86.

    2. (Aplicado a cosas). Ingenioso; que es producto del ingenio, de la habilidad. Hiltzerat zaraman Davit, baldin Jainkoak zarabillan presuna miragarri hau ez balitz baliatu asmu antzetsu batez. Lg I 285. Nere xedea zen…, fedezko gauzak islatarren begietarat agertu, zinema deitzen den tresna antzetsuaren bidez. Prop 1911, 132 (ap. DRA). Langillea nagusi gabe ezin bizi diteke […]. Nagusiaren zuzenbide gabe […] langintza antzetsuak (de arte) geratzen eta iltzen dira. JBDei 1919, 228. Ainbat iri eder eta lan antzetsu. “Operumque laborem”. Ibiñ Virgil 85.

    3. antzatsu (R ap. A). “Cultivado, […]. Antzatsu dago lur kura, aquel terreno está cultivado” A.

    4. antzitsu (Lar (-nz-), H). “Vigoroso, anzitia, anzitsua” Lar.

    Sinonimoak: izond. Ipar.

    [trebea]: artetsu, esku-trebe, ezertako, mainatsu, trebe, agudo Ipar., artez Ipar., fetxo Ipar., jeinutsu Ipar., leber Bizk., pijo Gip., iaio G-N, adret Zub., abil beh., bitore zah., entregu Ipar. g.e., errime Bizk. g.e (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. hábil, diestro, -a, capacitado, -a
    fr izond. adroit, -e ; habile, intelligent, -e
    en izond. skilful, skillful, skilled; accomplished
    port izond. hábil, destro(a)

    Nola ekarri ordea hitzetara, gaindegian nik lizar hotsa atera ordu behorrek behetik egiten zuten irrintziak bihotzondoan eragiten zidan birbirrekoa! [Trapuan pupua, Patziku Perurena (Erein, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    antzetsu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:46 pm on 2018/07/30 Permalink | Reply
    Tags: A   

    aisatu 

    ad. aisatu, aisa/aisatu, aisatzen du ad. Erraztu, eramangarriago egin. Hasieran, oharkabez, guhaurek aisatzen genion egitekoa. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegia

    1. aisatu (B, S; Lar, Añ (G), Mg Nom, H, VocB), aisetu (B; SP (aisetzea, sin trad.), H), aizatu. Ref.: A; Lh; Izeta BHizt2 (aisetu).

    1. Aligerar, aliviar (una pena, molestia…); facilitar. “Faciliter” H. “Facilitar, aligerar” VocB. “(B), aliviar la carga” A. “Devenir facile” Lh. “Facilitar. Aparaxu orrekin lana aisetu ta nekeik gabe” Izeta BHizt2. Beldurra aseguratu, zorra kitatu, nekea aisetu, trabaillua arindu, tristiziá alegeratu […]. Lç Adv ** 8r. Neke gau aisatzen da Jangoikoaren graziareki (250). LE-Ir. Zistatzen ta zilatzen da tela orratzak, baña zistatus ta zilatus aisatzen du bordadura (306). Ib. Emengo sua kriatu du Jangoikoaren miserikordiak gure amorios, gure ones ta onginaies, argitzeko, berotzeko ta bizitzain aisatzeko (320). Ib. Heritasunarén oñáze ta naigábeak suabetzekó ta aisatzekó ere dú bertúte Sakramentuak. LE Ong 24r. Suabetzentióte bizitzarén moléstiak, aisatzen tióte trabájuak. LE Matr2 86. Aisatzea edo erraztea. AA (ap. H). [Parietera] jiten da muru zaharretan, tizanak aizatzen du hur xuriaren egitia. Alth Bot 16. Yainkoaren legea aisatu ta arindu bearrean. Ir YKBiz 398.

    2. “Devenir à son aise, aisetzéa, aisétu” Urt Gram 388. “S’habituer, acquérir la facilité de” H. Entzuten dutenean Konfesioak edozein bekatu barkatzen duela, aisatzen dira edozein bekatu egitera. Mg CC 6 (CO 7 erreztuten dira).

    3. aixetu (AN-olza ap. Bon-Ond 159). Descansar.

    2. aisatu. v. haizatu.

    Sinonimoak: ad.

        [erraztu]: bakundu, erraztu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) du ad. facilitar; aligerar, aliviar (2) da ad. acostumbrarse
    fr (1) faciliter; alléger (2) donner l’habitude de, habituer à
    en (1) facilitate; make lighter, ease (2) get [sb] used to
    port (1) du ad. facilitar; aliviar (2) acostumar-se

    Zorra kitatu genuen eta horrek gure diru egoera aisatu zuen.

    aisatu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

← Older posts

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel