adj. g.er.Aldakorra.Jauna, gure hobenak barka itzazu, arren, eta bihotz aldabera hauek zuzendu itzazu.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
aldabera. Cambiante, voluble. v. aldakor. Zuk dakizu nere biotz aldaberaren berri. Or Poem 546. Uki eziña ukibera baiñon obea, duda gabe; eta aldabera ez dana, aldakor dana baiñon obe. Or Aitork 153. Jauna, gure obenak barka egizuz, arren, eta biotz aldabera oneik zuzendu egizuz. EgutAr 9-2-1957 (ap. DRA ). Ba-zatoz…, ta ba-zoaz, / ikuspen bat legez, / nire min eta pozak / sarriago dagien / aldabera bidez. ‘Por el inconstante sendero’. Gand Elorri 36. Gizon aul, kaxkar eta aldabera. Zait Plat 9. Orrela biurtzen da ilkorra ez-ilkor, ilkorra atergabe aldabera baita. Ib. 154.
(Uso sust.) Bere aldabera oso galgatzen du Zuri so egoite txit atsegiñez. “Mutabilitatem suam”. Or Aitork 346.
adret. (BN-ciz-arb, S; Ht VocGr , VocBN , Gèze, H). Ref.: Lrq (adret [oxít.]); Gte Erd 2. Hábil, mañoso. “Adreta, anzosa, adroit” Ht VocGr 269. “Adroit” Gèze y VocBN. “Adroit, qui a de la dextérité, dans les travaux manuels et les exercices du corps; mais on n’y comprend pas les ressources de l’esprit qui n’ont pas pour objet ces travaux ou exercices” Lrq. “Lanean adret da (BN-ciz-arb, S)” Gte Erd 2. v. abil, antzetsu, trebe. Armetako adret izala / orai ezagützen diat. Xarlem 524. (v. tbn. 911) Armetan hain adret izanik / eta halere goithürik. Abraham 668. Prima eraman düzün jaun aphez adreta. Etch 458. Mattiuren eskuraz geroztik pilota […] / Jokoa du segura, adret eta presta, / Haren erreturnaren parerikan ez da… In. Zerb Azk 112. Han, pilotaren gainean, gibel gibelean, edo zimeta-gainean, eta pilota-bilzale adreta. Herr 13-10-1955 (ap. DRA ). Zoinu berezi hartarik dela begiztatzen lehenik ofiziale ona, eta bere eskukaldi adretetik gero. Larre ArtzainE 100. (Uso sust., tras gen.) Harrigiliren adreta! […] Mürria gaxki egin eta erdiruak lohiz thapa! ‘Que le maçon est adroit’. Etch 304 (tbn. en ChantP 182 y Or Eus 281).
ADRETIK (Estar, etc.) dispuesto, preparado. Proposatu zaiztean parabola batzu, zeinen marra eta xuria baitzen heien irazarririk, adretik eta bethi ernerik idukitzia. KadBet 157.
iz. Buztinezko pieza, paralelepipedo formakoa, labean errea, eraikuntzan erabiltzen dena. Harriaren ordez adreilua erabili. Adreilu gorrizko etxez inguratua. Adreiluaren kolorekoa.Adreiluzko hesia. Paper-mutur erdi belztu bat atera nuen adreiluaren zirrikituetako batetik.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
adreilu. Etim. v. DCECH s.v.ladrillo: “Del preliterario ladrello se tomó, con deglutinación, el vasco adreillu, adraillu “. (-illu SP), adrilu ( -illu V-ger-arr-oroz, L, S; -illu Lar, Añ, Hb, H), adrailu (V-gip, L-ain-sar; Lar (-allu), Hb, Dv, H (-allu V, G)), adarailu (Lecl, H (L), A; -illu Ht VocGr, Arch VocGr ), aderailu (-aillu L, BN, -allu VocBN, H (BN)), adailu (BN-baig), ardillu (Urt III 319), arrillu (G), adrillo (Gèze), adrilla (det. Foix), adaelu (Hb). Ref.: A (adailu, adrailu, aderaillu, arrillu); Lh (adrailu, adrilu); AEF 1927, 35. Ladrillo; adobe. “Brique […]. Adreilluz egiña, fait de brique” SP. “Brique” Ht VocGr, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv y H. “Frogar, adrilluz ekidatu, adrilluzko ormak egin” Lar. v. ladrillu, barroin. Tr. Los autores meridionales emplean exclusivamente la forma adrillu, excepto EAEg y N. Etxaniz, que usan arrillu. Al Norte hay ardillu en Urte, adrillu en SenperEus, adrailu en SenperEus y Duvoisin, adrilu en Hiribarren, adarailu en Prop y Arbelbide, aderailu en Prop y Barbier, adailu en J. Etchepare y adreilu en BiblE.
Egin detzagun ardilluak eta erre detzagun ungi ungi suan. “Faciamus lateres”. Urt Gen 11, 3 (Dv adrailuak, Ur, Ker adrilluak, BiblE adreiluak). Morthero egiteko, ardillu egiteko eta larrean egiten diren obra guzien egiteko. Urt Ex 1, 14. Hamar liberaren adrillua. (1751). SenperEus 44. Aitzindegia […] zerratu […] adrailuz eta bi aldetarik palotatua eta inbokatua kastako morteroz. (1754). Ib. 49. Adrillu eta beste lur-lanak eragiten ziezteen. Lard 64. Adrilluen artian daguan morterua. “Entre ladrillos”. Ur Dial 31 (Dv adrailuen arteko). Adrilua karrakan janez, bildu zuten nolazpait papera, kisu eta mortero zariola. Hb Egia 20 (v. tbn. 140). Ez duzue gehiago populuari aitzinean bezala lastorik emanen adrailuen egiteko. “Lateres”. Dv Ex 5, 7 (Ur, Ker adrillu). Sotargaña adrillu otzezkoa zan. Arr GB 18. Paretak, harri orde, lur errez edo adarailuz eginak dira. Prop 1880a 12. Inguru guzian paretak adarailuz, salbu hegal bat taulaz egina. Arb Igand 76. Zenbat mende ez ditu Ejiptoarrek lehen aderailua egin zutela! Prop 1897, 121. Garaitikoak adailuz dela du iduri. JE Ber 56. Ohartzen gira Bilbaoko olhentzat adailu bereziak egiten dituen fabrikari. Ib. 83. Ori laster erremediyauku, buztenetik dingiliz adrillu bat ipiñite. Kk Ab II 151. Tella eta arrilluk egiten dituzten ola-jabeak. EAEg 6-3-1937 1215. –Emazte, […] aur au nerea al da?– Giusepparen matrail beltzezkak arrillu-kolorea artu zuten. NEtx Antz 148. Adrillu ta arri ezarten argina baino onuragarriago eta lagun obea ote zuzena? Zait Plat 94. Harriak, adriluak, karea […]. MEIG VI 79. Adrilu gorrizko etxez inguratua. MEIG IX 92. ADREILU-OLA (adrillola Lar, Hb (-ol); adrallola
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. ladrillo fr iz. brique en iz. brick port iz. tijolo
ATSEDEN-LEKU (H; atxedenleku Lar). Lugar de descanso. “Alojarse, ostatua, etzauntza, atxedenlekua artzea” Lar. “Atseden-lekua-tegia, asyle, refuge à repos” H. Cf. el top. Atse(d)enleku en Ataun (Arin AEF 1928, 96). v. ATSEDEN-TOKI, atsedentegi. Animak […] beren azkeneko fiñera, ta beren egiazko atseden leku edo zentro bakarrera dakartziela. Cb Eg I 39. Mundu onetan erbestean gaudela, ez gure erri propioan eta atseden lekuan: emen peregrinoak eta bidezkoak gerala. Gco I 410. Berebat agindu zuen beste amabi arri andi kanpotik eraman eta apaizen atseden-leku berean ipintzeko. Lard 109. Jauna, au izango nere atseden-lekua. Arr Bearg 288 (ap. DRA). Gaua erori baino lehen bata bestearekin egonen zirela, betikotz betikotasunerako, eragozpenik eta areriorik izanen ez zen atseden-leku loredun batean. Mde HaurB 95. Zidor ta bide medarretatik noizbait atsen leku ta abaroa izan zeitekean etxe ta etxolan ate-joka diarduan eskekoaren gisan. Erkiag Arran 94s. Nork lezakean, Dulzinea eder, / atseden-leku obetzat / Toboson bertan Miraflores, / Londres utzi-ta, zure erria trukaeran. Berron Kijote 27. Lantokia esan badet ere, obe da atseden lekua zala esatea. AZink 138. Goillebartarron azken atseden lekuan izan diran nitxo edo illobi barriok dirala-eta. Gerrika 184. Ez dauzkat horratik ahazturik Santander aldeko atseden leku batean egin genituen hizketa luzeak. MEIG III 47. (se refiere a una prisión)
Sinonimoak: iz.
[atsedenleku] : atsedentoki, lasaigune
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. lugar de reposo; área de descanso fr iz. espace de repos, zone de repos; aire de service en iz. resting place, rest area port iz. área de descanso
Testuinguruan
Bata bestearekin egonen zirela areriorik izanen ez zen atsedenleku loredun batean. (Hiztegi batua)
1 iz. Zah. Berri ona; berri ona dakarrenari ematen zaion saria. Eman iezadazue albiriste, berri on bat eman nahi baitizuet. Albiriste saria. 2 iz. Albistea. Albiriste, ez dakienak hobe uste (esr. zah.). (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
albiriste. Etim. v. DCECH s.v. albricias.
1. (Lar, H). Noticia. “Bonne nouvelle. Ce mot est usité en Labourt pour ‘félicitation’. Il dit encore en V, G, nouvelle en général” H. v. albiste. Albiriste, / Eztakianak hobe uste. Saug 200. Beraz albiriste hunez, giristino Iainkotiarrak, esporza zaitezte eta konberti zaitezte Iainko on hunen gana, dakusazuenaz geroz zein on den Iainkoa baithan fidatzea. Harb 271. Ajola-gabeturik uzten zuen baten edo besteren berri ematen ziolarik, edo-ta ezteietarako egin erazi zuen jantziarekiko albiristea jaulkitzen. Mde HaurB 33.
2. (V, G ap. A ; SP, Lar, H (V, G, L)). Albricias. “Albiristeak, étrennes qu’on donne à celui qui apporte une bonne nouvelle” SP. “Albricias, buenas nuevas, noticias” Lar. “Étrenne, récompense pour une bonne nouvelle qu’on annonce” H. Baldin Aingiru batek erran baliaze Iainkoaren partez, ifernuan daudenei: Ea, iende penatuak, indazue albiriste, berri on bat eman nahi deratzuet. Ax 604 (V 388).
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. albricias (2) iz.Ik. albiste fr (1) iz. offrandes, cadeau, présent (2) iz. nouvelle, information en (1) iz. gift, reward (2) iz. news port (1) iz. alvíssaras fpl. (2) iz. notícia
Testuinguruan
Buruz ikasi genuen garai hartan, itzulpena Gabriel Arestirena zela esan ziguten. Eta egia da, niri bederen, pasarteren batzuek belarriko mina eragiten zidatela. «Indazu albiristea» ospetsua zen bat. Eta bestea, doinuak goia jotzen duen unean kantatu beharreko «…bihar izan dadin, Internazionala gizonaren adin!» hura. Eta ez zen genero kontua orduan krakatekoa eragiten ziguna… [Albiristea, Andoni Egaña (berria.eus, 2022-05-01)]
Reply