Gaurko hitza

Tagged: A Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 9:33 pm on 2021/10/17 Permalink | Reply
  Tags: A   

  aio 

  adb. Zain, aiduru. Zure berri onen aio nagoela, onar itzazu ene agurrik beroenak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 aio. 1. (SP→A, Dv, H (BN)). Esperando. ” Aio, quo designatur, qui alium expectat, praestolatur aut observat” O Not 47. “(SP), action d’attendre” Dv. “Aio dagoena, qui attend ou observe quelqu’un” H. “Le génitif complément de nom s’emploie: a) avec les postpositions nominatives suivantes: […] aio et haiduru, dans l’attente de” Lf Gram 383. Lasa ari dira biak –estutzeko ba asti–; / Leitzarrak aio (zai) daude noiz baiño noiz autsi. “Están ya aguardando” . Or Eus 148. Zure berri onen aio nagoela, onar itzazu ene agurrik onenak. Mde Pr 198. 2. (AN-gip ap. Bordari ). “Aio, espera, deseo” Or Aitork voc. “Aioa, ayua. Ondarribian itz arrunta. Asko erabillia. Ara nola: Zartzaroko aioa. Ez dut aiorik. Atzoko aioak joan ziran. Ez dut aio bearrik. […] Aiorik gabe bizi. […] Zorren aioa. Hura aioa! ” Bordari (comunicación personal).

  2 aio. 1. (Lar). Ayo. “Ayo, aya, es voz Bascongada […], aioa, aurzaia, seinzaina ” Lar. Aitak orien aziera onagatik ta estudiorako […] beren aio, maiordomo, ta maisu sazerdote ejenplar batekin ifiñi zituen [seme biak] . Cb Just 27s. Bere Aioak gau ta egun, amar egunean aren buruko aldetik aldegin etzuen. Ib. 97. Jai egunetan Palaziora joaten zan, eta Aioari gusto emateagatik, noizean beñ joko onestoren batean dibertitzen zan. Ib. 28. 2. “(R-uzt), padrinos de boda” A.

  3 aio. 1. (G, L ap. A Morf 731 ; Lar, Añ (G), Dv, H (V, G)). Arre. “Harre, con que se avivan las bestias, arre, arri; a los bueyes, aio, aiorra, aida ” Lar. “Arre a las bestias, arre, arri (c.); a los bueyes, aida, aio, aiorra (G)” Añ. “Para arrear al ganado vacuno, […] aio, aiorra (G, L)” A Morf 731. v. aiorra, 1 aida, 2 arre. 2. ” Aiua (V, G), clameur” H. v. aiui, oihu.

  4. aio. v. adio. adiós

  Sinonimoak: adond. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [zain]: begira, erpai, esperoan, peskizan, zain, aiduru Ipar., goait Ipar., goaitean Ipar. zah.aio iz.    

  [itxaronaldia]: itxaronaldi

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. espera, deseo (2) iz. ayo, -a, cuidador, -a de niños, educador, -a de niños (3) interj. ¡arre! [voz para avivar a las bestias] (4) adios
  fr (1) iz. attente, souhait, désir (2) iz. éducateur (3) interj. Hue! (4) au revoir!
  en (1) iz. wait, wish, desire (2) iz. tutor, educator (3) interj. gee up! (4) good-bye, goodbye
  port (1) iz. espera, desejo (2) iz. aio, -a, cuidador, -a (3) interj. arre!, irra! (4) adeus!

  Testuinguruan

  Zure berri onen aio nagoela, onar itzazu ene agurrik beroenak. (Hiztegi Batua)

  

   

  Reply Utzi erantzuna

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.
• 

  Maite 10:11 pm on 2021/10/10 Permalink | Reply
  Tags: A   

  antzutu 

  1 da/du ad. Antzu bihurtu. Zahartzaroan antzutu zen. Ardiak antzutzeko zain. Emakume juduak antzutzen zituzten. 2 da ad. (Ugatzak) esne ematetik gelditu. Umeari ugatza ez emanaz antzutu eta lehortzen zaio bularra. Behiari errapea antzutu zaio. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  antzutu.

  1. (gral.; Lar, Añ, Dv, H, Foix ap. Lh; -nz- SP, Lar, Lecl, Arch VocGr ), antzitu (V-ger-arr-ger, G; Añ (V)), antzotu (V-gip), auntzutu (G-nav). Ref.: A (antzutu, anzu, antzitu); Lrq; Iz Ulz (antzú), UrrAnz , Als (auntzuba); Etxba Eib (antzotu); Elexp Berg . Volverse estéril, secarse. “Secarse los pechos a una mujer” Lar y Añ. “Anzutu, desecar, que principalmente se dice de lo animado” Lar (s.v. enxugar). “Perdre le lait” Arch VocGr. “Cesser d’avoir du lait, en parlant des femelles de bêtes” Dv. “1. cesser d’engendrer, […]; 2. cesser d’avoir du lait” H. “(V, G, AN, L), secarse la ubre” A. “Antzitu (V-ger-arr-m, G), quedarse sin leche una vaca, secársele la ubre” Ib. “Perdre le lait” Lh. “Perdre le lait; commencer à ne plus allaiter” Lrq. “Para que cese de dar leche, errepea antzutu, [a la oveja que sufre de mamitis] suelen untarle la ubre con manteca de cerdo (G-goi)” AEF 1955, 118s. “Antzútu de, ha dejado de dar leche” Iz Ulz. “Bost umealdi izanda gero, antzotu jaku txakurra” Etxba Eib. “Zartzara, danak dau antzotutzia” Ib. “No dar ya leche, volverse estéril” Elexp Berg.

  2. (H, que cita a He). Perder vigencia, caducar. Mintzo denean bada alientzia berri batez erakusten da antzutua dela lehenbizikoa: bada antzutzen eta zahartzen dena, hurbil da akhabatua izatetik. “Quod autem antiquatur, et senescit” . He He 8, 13. Baldinetariak ezen legeko direnentzat bada primeza, fedea ez da deusetako, antzutua diteke Jainkoaren agintza. “Abolita est promissio” . He Rom 4, 14 (Harriet traduce: “La promesse du seigneur devient sans effet (est épuisée, stérilisée)”; Lç iraungi, TB desegin, Dv ezeztatu, IBk, IBe indarrik gabe gelditu).

  3. (B, S; VocBN). Ref.: A; Lrq . Destetar. “Sevrer, sevré. Ce verbe s’emploie pour l’espèce humaine comme pour les animaux” VocBN. .

  4. ” Antzutzerat utz ardiak, ne plus traire les brebis, leur faire perdre le lait” Hb. ” Antzutu ein bittugu, tenemos que dejar de ordeñar” Iz ArOñ. .

  Sinonimoak: ad.

  [agortu]: agortu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. volverse estéril; esterilizar
  fr da/du ad. devenir stérile; stériliser ; cesser de produire [du lait, des fruits]
  en (1) du ad. to sterilize, to sterilise (2) da ad. to become sterile, to become infertile
  port iz. esterilizar

  Testuinguruan

  Behiari errapea antzutu zaio. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 4:52 pm on 2021/09/30 Permalink | Reply
  Tags: A   

  artxipelago 

  iz. Uhartedia. (Hiztegi Batua)

  Wikipedian

  Uhartedi edo artxipelagoa uharte multzo edo katea da, batzuk besteetatik nahiko hurbil kokatuak. Horregatik, gehienetan jatorri geologiko bera izaten dute.

  Normalean itsaso zabalean kokatuta egoten dira. Uhartedien jatorria sumendietan oinarritu ohi da, baina eragina daukate beste zenbait prozesuk ere, higadurak eta sedimentazioak adibidez.

  Eremuaren gehiengoa duten uhartedi diren bost estatu handienak Indonesia, Japonia, Filipinak, Zeelanda Berria eta Erresuma Batua dira. Estatu hauei eta uhartediz osatutako gainerako estatuei uharte-estatu esaten zaie. (Jarraitu irakurtzen…)

  Sinonimoak: iz.

  [uhartedia]: uhartedi (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. archipiélago
  fr iz. archipel
  en iz. archipelago
  port iz. arquipélago

  Testuinguruan

  Euskal Artxipelagoa. 2103. urtea. Europa urpean geratu da ia erabat. Itsasoaren maila 500 metrotik gora igo da eta hiri-estatu gisa elkartu dira ur gainean geratu diren gune bakanak, besteak beste, Euskal Artxipelagoa izeneko uhartedia. [Artxipelagoa, eitb.podkast]

  

   
• 

  Maite 10:33 pm on 2021/09/28 Permalink | Reply
  Tags: A   

  ausarkeria 

  1 iz. Behar den begirune edo lotsaz ari ez denaren jokaera, egite edo esana. Horretaz hitz egitea ausarkeria gerta daiteke zenbaitentzat. Hango dantzaldi lizunak eta mutilen ahotik entzun behar izan zituen ausarkeriak. Barka nire ausarkeria; baina, nondik erdietsi dituzu hiru erloju horiek? 2 iz. Bere burua gehiegi arriskatzen duenaren jokaera edo egitea, gaitzesgarritzat hartua. Ausarkeria litzateke gerran jarraitzea. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ausarkeria.

  (Dv→A). Acción o dicho atrevido, osado; atrevimiento, osadía, temeridad. “Action osée, impertinente” Dv. v. ausartzia, ausardia, ausardikeria. […] Eskualdunak baduela, bi begitarte. Zer ausarkeria! Zer gezurra! HU Zez 40. Nereausarkeriaz aserretu-ta. Lh EEs 1915, 233. Bere okertasun eta ausarkeriaren bildur. “Procacidad” . Zink Crit 58. Ez diru, ez jende, ez laguntza, zeudela; ausarkeria litzakela gerran jarraitzea, ta uzteko. Or SCruz 35. Ire ausarkeriak non dituk? Or ago sagu bildurti bere zuloan bezala. TP Kattalin 193. Ezegidazube ausarkeritzat artu, baña, […]. Otx 179. Edariak gizona lotsagabetu ta ausarkeriz (atrevimiento) jazten du. Etxde AlosT 78. Zuk ordea eztiozu bere ausarkeri ta lotsagabekeriai sekula mugik jartzen. Etxde JJ 31. Oinbeste aburu egizkoen artean […] zula dasatenean, etzait atsegin, ala baldin ba-da ere, ausarkeri ori. Or Aitork 366s. Ausarkeriz aitortzea. “Temere adfirmare” . Ib. 368. Erdaindu etzazu ausarkeri ta gezur guzitik nere azal eta barrenak. Ib. 304. Ez jakiñak makiña bat ausarkeri egin azten zituan garai artan! Ugalde Iltz 15. Eztabaida, ausarkeri, lotsa-joeratxua ta samurraldia, danak batean dituan mutilla loak artu dau. Erkiag BatB 136. Barkatu nere ausarkeria; bañan nondik erdietsi dituzu iru erloju ok? Izeta DirG 91. Jupiterrek, ordea, lazkiro zigorrazi zun ausarkeri ori. Ibiñ Virgil 50. –Zer duzu or, bidoi oietan? –Nik? –Ez bada… ausarkeria galdetzea. Lab SuEm 188. Jainkoak ez dezala nai ausarkeriok, nik esan dudan aako-artan paga-bear izatea. “Estos atrevimientos” . Berron Kijote 116. Zenbaitek egin duen susmoa, alargunaren ondasunek batipat liluratu zutelakoa, ez daiteke ausarkeririk gabe ahotan har. MIH 236. Dena den, ez da beharbada gehiegizko ausarkeria izango nik esatea. MEIG V 104.

  Sinonimoak: iz.

  [ausardia]: ausardia, azarkeria, eskudantzia jas. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. atrevimiento, audacia, osadía (2) iz. temeridad, imprudencia
  fr (1) iz. hardiesse, audace, insolence, effronterie ; culot (2) iz. imprudence, témérité
  en (1) iz. boldness, daring, audacity (2) iz. imprudence, rashness, recklessness
  port (1) iz. ousadia, audácia (2) iz. imprudência

  Testuinguruan

  Ertzaintzak atxilotu du gaur gauean Amurrion lapurtutako auto bat ausarkeriaz gidatzen ari zen 27 urteko gizonezkoa, gidabaimenik izan gabe, gainera. [Aimar Gutierrez Bidarte, aiaraldea.eus (2021-09-28)]

  

   
• 

  Maite 1:24 pm on 2021/09/02 Permalink | Reply
  Tags: A   

  apurrin 

  adb. Zaldian edo jarleku batean, hankak alde banatara jarriz, eseri edo jartzeko modua.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  apurrin. “(V-arr), a horcajadas” A.

  Sinonimoak: iz.

  [apurrin]: zangalatrau, hankalatraba, hankalepo, kunkailo

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb. a horcajadas
  fr adb. à califourchon
  en adb. astride
  port loc adv. a cavalo

  Testuinguruan

  Aulkitxoaren gainean jarri zen, apurrin. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 10:29 pm on 2021/08/29 Permalink | Reply
  Tags: A   

  azken beltz 

  iz. Hondamendia. Ikusi zuen azken beltzera zihoazela. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  AZKENBELTZ. Ruina. Bizkitartean ikusi zuenean azkenbeltzera zoazila, samurturik erran zion: […]. HU Zez 59. Nehoiz ez gitaizke gu egizko frantsesak, / euskaltasuna berriz joa azkenbeltzak; / bilakatu beharrak gaitu gu amentsak / arimarik gabeko izaite deus ezak. Xa Odol 225.

  Sinonimoak: iz.

  [hondamendia]: ausiabartza, galmen, hondamen, hondamendi, desmasia Ipar., galtzapen Ipar., itxes Zub., hondaketa g.e., hondapen g.e., galpen zah., deskalabru Heg. beh.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. destrucción, ruina, desastre
  fr iz. destruction, ruine, désastre
  en iz. destruction, ruin, disaster
  port iz. destruição, ruína, desastre

  Testuinguruan

  Ikusi zuen azken beltzera zihoazela. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 10:46 pm on 2021/08/11 Permalink | Reply
  Tags: A   

  astungarri 

  adj./iz. Astuntzen edo larritzen duena. Anton. aringarri. Beste ezbehar bat gertatu zitzaion, bere oinazeen astungarri. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  astungarri. (Lar, Añ, Dv). “Agravante” , “gravoso” Lar. “Gravoso” Añ. “Pisugarri, agravante, aggravant” Dv. (Sust.).
  Neke beltzena ezartzeko astungarri berezirik ez dala. “Circunstancia agravatoria” . EAEg 4-3-1937, 1201. Orrelakorik astungarritzat ez dugu. Gure bizitza egitez ospatu nairik leiatzen gera areago, itzez baño. Zait Sof 138.

  Sinonimoak: izond.

  [pisugarria]: pisugarri (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz./izond. gravoso, -a, pesado, -a, agravante
  fr iz./izond. lourd, -e ; pesant, -e
  en (1) izond. aggravating [factor, circumstances] (2) iz. aggravation
  port gravoso(a), pesado, agravante

  Testuinguruan

  Giza hilketa leporatu zioten, eta genero astungarria ezarri. [Asier Nieblaren hilketan genero astungarria onartzeko eskatu dute, Amagoia Mujika Tolaretxipi (berria.eus, 2021-08-11))]