txainku

iz. eta izond. Batez ere Zub. ‘maingua, herrena’ (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

txainku (BN, S; Gèze), xainku (-kh- L, BN, S; SP, Arch VocGr 206, Dv (S), H (-kh-)), xanku (L, BN, S; -kh- Lecl), txanku, tzainku (S). Ref.: A (txainku, xanku, tzainkü); Lh (xainkhu, xank(h)u); Lrq.

Etim. Relacionado con maingu, etc. La inicial tx- ez el resultado de una palatalización expresiva; v. FHV 187s.

1. Cojo. “Txañkü, boiteux” Gèze. “Cojo. Txainküa zankotik, gezurtia mihitik (S), al cojo por la pierna, al mentiroso por la lengua” A. v. maingu, txangi, 1 txanket. Ezta hon hirietan horik hazteritsü, txankü, zahar edo mankhatürik ta nausi gaberik. Egiat 267. Jüjatü beitütüzü zük bersetak hobe, / xainkü zirenak, arrimürik gabe, / hen egilik beitziren zure adiskide. ‘Des couplets boiteux’. Etch 460. Gezürtia xainkhia beno lehen atzamaiten da. Arch ms. (ap. DRA). Ãœtsiek ikhusten die, txañkiak xüxen dabiltza. Ip Mt 11, 5 (v. tbn. Mt 15, 30). Xainkhüz edo zerbait mainkhüdüraz soldadoguatik solthü dienen thalla bat. ArmUs 1892, 141. Eta [xuberotar] hunek: “Ez! Xankü (maingu) nündüzün”. Larre ArtzainE 204. v. tbn. EvS Io 5, 3.

(Como sobrenombre).  Harat so, hunat so… bertanxko ikhusten dü Pette txañkhü, miñebesian mahats biltzen. GH 1934, 391 (v. tbn. más ejs. en la misma pág.).

“Kadera txainkü düzü (S)” Gte Erd 303 (junto a kilika da silla, aulkiaren ankak kilikolo daude, etc., de otras zonas).

2. Cojera. Han, eztate okherrik, makürrik, ezetare txankürik. Egiat 185. Alhabak kaska bat hartü, hartarik xankhü batü! GAlm 1937, 55 (ap. DRA).

Sinonimoak: iz./izond. Zub.

    [herrena]: hanka-motz, herren, maingu, txanket, koxu Bizk., kojo Gip., zango-motz Ipar./Naf., urgun Naf.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es cojo,-a
fr boiteux, -euse
en lame person
port coxo m, -a

Entzun:.

“Txainküa zankotik, gezurtia mihitik (S)” [al cojo por la pierna, al mentiroso por la lengua]. Orotariko Euskal Hiztegia 

txainku (Wikimedia Commons, The Lame Child. Illustration by Kate Greenaway for Robert Browning’s “The Pied Piper of Hamelin”)