txadon

iz. Eliza, tenplu.

Orotariko Euskal Hiztegia

txadon (Bera, Zam Voc), txandon. Neol. creado por AG en 1897, de etxe ‘casa’ y deun ‘santo’ (AG 1063).

Iglesia, templo. Cf. Basarri ZArg 1957, 218: “Iñolaz ez genduke Jaupa itza erabilliko ‘Meza’ izendatzeko, ezta txadona ‘eleiz’ ordez ere”; cf. tbn. MEIG VII 36: Jendeak, burutik orporaino alderdi-setaz loturik ez zegoen neurrian, gehiegizko zeritzanak ez zituen onartzen; batipat, ez zituen erabiltzen. Honako honen irudiko ipuinak ez ziren ipuina besterik. “Ze gabeukitan”, galde egin omen zion baserritar bati edozein kaletar ikasik, “izaten da jaupa txadon ontan?”. v. eliza, jauretxe (3). Tr. La forma txandon se documenta en G. Manterola (LEItz 59); cf. tbn. txandonzai en I. Goenaga. Eta gertatu zan, iru egun igazitta, txadonan idoro ebela (Lc 2, 46). AG 1418 (Arriand txadon; Ol yauretxe). Zein zaindari daukaten txadon bakoitzak. Ayerb EEs 1916, 190. Txadoneko (elexako) kanpantorretik. Altuna 15. Txadonan egin ziran otoiak / etziran ixan alperrik. Enb 134 (v. tbn. 33). Txadon-jai eder gurgarrijaurik / eztot entzun, ez ikusi. / Jaupa-eresi egillia zan / Mingolarra Josemari. Ib. 134 (207 tbn. txadon-jai). Aberrijan txadon donia. “Templo de la patria”. Laux BBa 8. Euskalerriko txadon eta basatxauno geienak Leen-elizan oi ziran deikun edo izenak dituzte. JMB ELG 104. v. tbn. Patria 1904, n.º 31 (ap. NeolAG). Euzkadi 18-12-1936 (ap. Alkain 161). Zait Sof 169.

Sinonimoak: iz. neol.

    [eliza]: eliza (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es iglesia
fr église
en church
port igreja

Meza Nagusira lagundu omen zuen gure amak berea, eta meza-emaile eta predikari abade barri bat gertatu, apaiz gazte bat (izena ere esaten zuen gure amak, baina ez daukat gogoan). Garbizale porrokatua, nonbait. Sabindarra, erabat. Badakizue: “eliza” beharrean “txadon“, “meza santu” beharrean “jaupa done”, “apaiz” edo “abade” beharrean “jaupari”, eta abar.  [Berriro eta behin, Joxe Austin Arrieta (Txalaparta, 2013) Orr.: 68] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

txadon (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)