Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:12 pm on 2017/11/14 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  karkara 

  iz.  Algara. Ik. karkaila. Irri karkarak. Hura barre karkarari eutsi ezina! || Behorraren irrintzi karkarak. Eztul karkarak. karkaraz adb. Karkaraka. Irri karkaraz. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz.
  [karkara] : barre-algara, karkaila, zantzo, algara (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (batez ere Ipar.) risotada, carcajada
  fr iz. éclat de rire
  en iz. loud laugh, laughter, guffaw
  port iz. (batez ere Ipar.) Æ’ risada, gargalhada

  Hura barre karkarari eutsi ezina! (Hiztegi Batua)

  

  karkara (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:34 pm on 2017/11/13 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  makurkeria 

  iz.  Egite makur gaitzesgarria. Ik. okerkeria. Bidegabe eta makurkeria handia egiteko bidean jarri zen. Makurkeria doilorra. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  makurkeria (V-gip; -kh- Dv -> A, H), makurkeri (V-gip, L, B), makurreria (-kh- Dv). Ref.: A (makurkeri); Iz ArOñ (makurkerixa); Izeta BHizt2 (makurkeri). Tr. Documentado desde mediados del s. XVIII. Al Norte se encuentra en Larreguy, Mihura, Arbelbide y Prop, y al Sur en textos del s. XX. La forma general es makurkeri(a). Hay un ej. no ambiguo de makurkeria, con -a constitutiva, en Arbelbide y makurkeri sólo se encuentra en textos meridionales. Se encuentra makhurreria en Prop (1896, 203) y makurreri en Lizardi. En DFrec hay 7 ejs. de makurkeri(a).

  1. Injusticia; perversidad, maldad. “(L?), injusticia, acto contra el derecho o la razón” A, que cita a Larreguy. “Makurkerixa bat, una acción villana” Iz ArOñ. “Perversidad; engaño. Makurkeri oiek eztut maite” Izeta BHizt2. Yende batzuen inyustiziak eta makhurkeriak. Lg I 125. Badakit zure laguna maiz karga duzula bere umore beltz, makurkerien eta bere manera estranioen gatik. Mih 170. Komentu berriak egin zituzten [Jansenistek] makhurkeria horren hedatzeko. Arb Igand 109. Zabaletan Martiñen makurkeria etzuten jakiñ. Ag G 233. Etzan olako bidebage ta makurkeri izugarria egiteko bidean yarriko. Ir YKBiz 496n. Makurreri gaiztoari ezin igesiz. Ldi IL 53. Batzuk zuzen-egarriz, bestetzuk makurkeri dollorrez. Etxde JJ 178. Badira gaiztakeri ta makurkeri antzera oben ez diranak, ez baitzaitute naigabetzen Zu. Or Aitork 68. Begira nolako makurkeriak asma litzakeen zenbait lanbidetan luzaroan aritzeak. MIH 216. v. tbn. Eguzk GizAuz 149. Mde Pr 164. Larrak EG 1959 (3-6), 243. Makurkeri: Bilbao IpuiB 29. Zait Plat 69. Erkiag BatB 101. NEtx LBB 117.

  2. (-kh- Dv -> A, H), makurreria (-kh- Dv). “Dissension, brouille” Dv. “Holakoetarik ezta igurikitzeko makhurkeriarik baizen, de telles personnes il n’y a à s’attendre qu’à des écarts, des désagréments, des torts, etc.” H.

  3. Inclinación, propensión (marcada negativamente). Beren makurkeri gaiztoetan jarraiki utziak balegozke egiazko mamuak izango lirake. “Malas inclinaciones”. Zink Crit 42 (v. tbn. 46). Umeari makurkeriak eta aztura gaiztoak eskuratzeko ta dituan gaitasunak aunditzeko, laguntza egokia eman bear zaio. JBDei 1919, 261.

  4. makurkeri. Reverencia (peyor.). Burubaz makurkeri batzuk mendiko erara bakandereari egiñez, juan zan. Otx 148.

  Sinonimoak: iz.

  [makurkeria] : gaiztakeria, maltzurkeria, tzarkeria, malezia, okerkeria, dongekeria, amarru, faltsukeria. zintzotasun, prestutasun  (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  iz. perversidad, engaño, falsedad; injusticia
  fr iz. méchanceté, déloyauté
  en iz. cruelty, wickedness
  port iz. perversidade, engano, falsidade; injustiça

  Bertze edozeinekin xalotasuna baizik ez litzatekeena, hutsegite bilakatzen da zurekin, eta makurkeria bat egitera ninderamake, baldin zure eskariari men eginen banio. [Harreman arriskutsuak, Choderlos de Laclos / Jon Muñoz (Ibaizabal, 1997)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  makurkeria (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

  Save

  Save

   
• 

  Maite 8:52 pm on 2017/11/11 Permalink | Reply
  Tags: H ( 215 )   

  hotsandiko 

  adj. Handitasunez, jasotasun bereziz egiten edo ospatzen dena. Ik. solemne. Hotsandiko zeremonia. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  hotsandiko (Lar), otsaundiko, otzandiko.

  1. “Sonado, famoso, […] otsandikoa” Lar. Don Antonio de Leiba ots andikoaren illoba. Izt C 466. Bost eun ta geiago urtean zerabiltzaten auzi ots andiko kaltarkitsu guztiak. Ib. 135. Ots andiko gerrari Abner eta Amasa. Lard 209. Azti ots andiko bat. Ib. 101. Uri ots-andiko artan. Aran SIgn 36. Euskal-erriko seme argidotar baten egikera otzandikoren bat (Donostia, 1879). JFlor. Bi gertalditan Arrasate igo zan oso ots andiko eta gogoangarri izatera. AB EE 1896b, 18. Azkenengo egin zan otzandiko itxas deman. Ag Kr 54. Badira Buenos Aireetan ots aundiko larru ontzaille […] batzuk. Mok 5. Pernando otsandiko orrek. Etxeg in Muj PAm 18. Izango aal-da berandura gabe Euskal-Errian ots aundiko ta euskaldun on guziek ezaguna. Ldi IL 142. Schopenhauer, hotsandiko jakintzalea. Mde Pr 317. Iru abere, gure iru bertsolari humoredunak otsaundiko ta sonatu egiñak. Lek SClar 140. Arthur Koestler otsaundiko idazlearen liburutik artuak. Lab EG 1958 (1-2), 82. Ots-aundiko izen famatu bat aukeratzea. “De estruendo”. Berron Kijote 36.

  2. (Añ), otsaundiko. “Solemne, […] otsandikoa” Añ. Gauoneko kantak kantauko dirianak otsandiko mezan Jainkoen Semien jaiotzeko egunetan. FrantzesB II 33. Egun otsandiko edo solemne aietarako. Izt D 104. Ots-andiko diakinde edo funzio. Izt C 466. Emon dagijuezala berarizko eskerrak otsandiko boto baten bitartez. (1865). BBatzarN 231. Gure azkeneko alkar-ikustza izandu zan, eta guzietan otsandikoena. “La más solemne”. Otag EE 1881b, 109. Baimen ots-aundiko onekin alaiturik. Bv AsL 83. Prozesio otsandiko bat egin zedilla. Ant Karmeltar 10 (ap. DRA). Jesukristo gure Jaunak Jerusalengo urian egin zuan sartzera otsandikoa. Kortazar Serm 229. Meza nagusi ots andikoa izaten zuten. A Y 1934, 6. v. tbn. Otsaundiko: Zab Gabon 94.

  Sinonimoak: iz.
  [hotsandiko] : arranditsu (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  izlag. ilustre, célebre, famoso, -a; grandioso, -a, fastuoso, -a, ostentoso, -a, solemne
  fr izlag. célèbre, fastueux, -euse ; splendide
  en izlag. famous, well-known, illustrious; magnificent
  port izlag. ilustre, célebre, famoso, -a; grandioso, -a, fastuoso, -a, ostentoso, -a, solene

  Hotsandiko gertakizuna izan zen. [Parisen sabela, Emile Zola / Karlos Zabala (Alberdania-Elkar, 2004)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  hotsandiko (Argazkia: nobelprize.org)

   
• 

  Maite 10:44 pm on 2017/11/10 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zizare 

  iz. 1 iz. Eraztun modukoez osaturiko gorputz luzanga duen animalia txikia, berez lurpean bizi dena (Lumbricus terrestris). Zeren bekatari gaixo eta lurreko zizare baizik ez baikara. Zizareak jaten dituzten txoriak. 2 iz. Gizakiaren eta beste zenbait animaliaren hesteetan bizkarroi bizi den zizare mota (Enterobius vermicularis). Ik. bizio². Sabeletik min duten ordutik, uste dute beti zizareak dituztela. 3 iz. Harra. Laster zizareen janari bihurtuko naiz. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz.

  [zizare 1] : zizare

  [zizare 1] : bizio

  [zizare 1] : har

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Zool.) lombriz, gusano

  fr iz. ver de terre, lombric

  en iz. worm

  port iz. lombriga, verme

  Begiratu eta zizare moduko batzuk ikusi nituen, lur pusketa batean bihurrituta. [Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean, Raymond Carver / Koro Navarro (Alberdania-Elkar, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  zizare (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 8:37 pm on 2017/11/09 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zaintiratu 

  iz. Gihar, zain edo giltzadura bat bortxaz eta bat-batean bihurritzea edo lasaitzea. Zaintiratua sendatu zaizula ikusten dut. Zaintiratua izan dut ezkerreko hankan.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zaintiratu (G), zantiratu (V), santiretu (V-ger). Ref.: A (zaintiratu, zantiratu); Etxba Eib (zan-tiratua); JMB At (santiretu); Elexp Berg (zantiratu); Gte Erd 303.

  1. (Sust.). “Esguince, torcedura o distensión violenta de una coyuntura o de un músculo” A. “Relajamiento de un tendón” Etxba Eib. “Zaintiratua izan dut (G-azp) (esguince)” Gte Erd 303. “Ibilli ezindda nago ezkerreko ankan zantiratua daukat eta” Elexp Berg. Eskuiko ankean zaintiratua det. Mediku gazteak gomazko galtzerdiaz ibiltzeko agindu zidan. Lab EEguna 73. Oso arin dabil Doña Maria, zain-tiratua sendatu zaiola ikusten det. Ib. 116. Zantiratua osatzeko, zanbedar orri bat ipinten da bere ganean (V). “Para curar la luxación”. A EY IV 262. Andik dator berria: zain tiratua izan zuala. Lab Jok 20. Biurrikada bat, golperen bat, zain tiraturen bat. Ostolaiz 106.

  zantiratu (A), saintiretu (V-ger), santiratu (V-arr), santiretu (V-ger). Ref.: AIr CEEN 1971, 92; JMB At (santiretu); DRA (santiratu). “Zantiratu, zan urratu, zana bere lekuan sartu, esguince, vena rota, métase en su lugar” A (fórmula de curanderos).

  Iguin diat zaintiratua, gogoratu zitzaion. Gorputzaren belzkeri bat duk. ‘Calambre’. AGoen Agurea 59.

  (Fig.). Israel eta arabetarrek dauzkaten zaintiratu ta arazoak zuzentzeko. Agur 4-11-1972 (ap. DRA).

  2. (Vb.). Sokalaren tiraka sendo, etengabea, sentitu zezakean ta ezkerra zaintiratuta zeukan. ‘Sentía calambre’. AGoen Agurea 55.

  Sinonimoak: iz.

      [bihurdura]: bihurritu, tortsio, zainbihurtu, behardura Ipar., bihurdura Ipar., zainartatu Ipar., bihurri g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. esguince; torcedura; distorsión (2) iz. (Med.) tirón muscular; distensión muscular
  fr iz. (Med.) entorse ; foulure ; luxation
  en iz. (Med.) sprain
  port  entorse

  Zaintiratua izan dut ezkerreko hankan.  (Hiztegi Batua)

  

  zaintiratu (Irudia: fisioterapia-online.com)

   
• 

  Maite 11:36 pm on 2017/11/08 Permalink | Reply
  Tags: E ( 387 )   

  entenga 

  iz.  Hamalauren bat zentimetroko iltzea. Arropak lurrera bota eta eskopeta entengan zintzilikatu zuen. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  entenga (V, G, AN), intenga (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ; Asp Leiz2 (entengatu).

  “Entenga (V-arc, Gc, AN), entenga-untze (V-gip), clavo de siete pulgadas o más de largo” A. “Amalau zentimetro inguruko [untze] biribillak entenga [izena dute]” EEs 1930, 25. Arropak zintzilika ipintzeko, gelako ateen atzean, ziri edo entenga batzuk besterik garai artan ez genduen ezagutzen. Zubill 76. Egur arrek bere puntan iltze edo entenga luze bat zeukan. Ib. 89. Moztu zuan entenga aundi bat. BBarand 181.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. clavo de siete pulgadas o más de largo
  fr
  en
  port

  Zaharrena bera da, zaharrena bera da: ongi iltzatua geratu zaio esaldi hori Donatori, eta entenga herdoildu batek bihotza etengabe zulatuko balio bezala sentitzen ditu hitzok. [Argi-itzalen neurria, Xabier Artola (Elkar, 2011)]

   

  

  entenga (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:50 pm on 2017/11/07 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  mutur-huts 

  adb. Musu-huts. Lehoia eta hartza lurrean etzanik zeudelarik, azeriak harrapatu zien ehiza eta gelditu ziren mutur-huts. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  MUTUR-HUTS (H (+ muthur-); muturruts V, G, AN ap. A). a) “Chasqueado” A. AxN explica musut-huts (579) por mutur-uts. Axáriak joán ta arrapatuzióte eizia biéi, ta gelditu zire muturrúts. LE Urt ms. 60r. –Sudur ona duk! –Ba, amorus usnari, edo mutur-huts geldi! Herr 12-4-1962, 4.

  b) De punta hueca. Noiz-bein ez da arrigarri mutur-uts eta aiño [arkitzea artoak]. Or Eus 46.

  Sinonimoak: adb.
  [mutur-huts] : musu-huts (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es a dos velas
  fr fauché(e)
  en in the dark (to be in the dark)
  port sem dinheiro, estar duro

  Lehoia eta hartza lurrean etzanik zeudelarik, azeriak harrapatu zien ehiza eta gelditu ziren mutur-huts. (Hiztegi Batua)

  

  mutur-huts (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

  Save

  Save