Gaurko hitza

Tagged: M Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:11 pm on 2022/01/26 Permalink | Reply
  Tags: M   

  masta 

  iz. Ontzietan, belei eusteko zutik kokatzen den haga. Hiru mastako itsasontzi ederra. Masta bakarreko ontzi txikia. Masta nagusia. Aurreko eta atzeko mastak. Mastaren abenkak. Brankako masta. Masta-buruko zelataria. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  masta 1

  Tr. Documentado en textos septentrionales y meridionales desde mediados del s. XVIII. En DFrec hay 18 ejs.

  1. (V, G, L ap. A ; SP, Deen I 19, Urt II 243, Lar, Añ, VocBN, Dv, H), maste, mastra (V-m, L-ain ap. A ), mastre. MÃstil.
  Unziaren bi mastak. INav 56. Aize bizi-aserretuak urratzen diozka gañeko oial-egoak, zur luzeak edo mastak. Mb IArg I 199. Eta masta jautsirik, hala ziren eramanak. Dv Act 27, 17 (He berga nausia). Untzia zihoakun nahi zen bezala / Masta denak trebeska, xirxiketan bela / Gosea xopan eta leihorra urrunsko. Hb ( in Onaind MEOE 497). Mastarik gabe bazabillan [untzia] . EE 1884a, 314. Orratza galdua; mastak eroriak. Lap 15 (V 9). Gure untzi ttikiak etzuen masta bat baizik. Prop 1892, 226. Gure ontziek masta bi eukazan. A BGuzur 142. Maste ta aize-oialak. Ag Kr 197. Mastaren lokarriak edo sokak. Echta Jos 203. Iru mastadun ontzi ederra. Kk Ab I 80. Ontzi-mastak. Mde HaurB 5. Kirrinka dago masta. Gazt MusIx 79. Untxitxo onek jo abenian / itxasua ta mastrian / orduterantxik iriltzarri [sic] zan / Grazianatxu neuria. (V-arr). Balad 140.

  2. Asta. Ezarri zuen Moisek / masta gaiñean sugea. Gç 66.

  3. “Mastra (B), apéndice a modo de escalera que se pone al carro para transportar grandes cargas de helecho” A.

  masta 2

  masta . “Baiser” Foix.

  Sinonimoak: (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [mastadia]: mastadi

  [masta]: ontzi-haga

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Itsas.) mástil (2) iz. mástil, asta, palo
  fr iz. mât [de vaisseau]
  en iz. mast
  port (1) iz. mastro (2) iz. mastro, poste

  Testuinguruan

  Uholdeen ondorioz belaontziaren masta puskatu egin zen. (Elhuyar hiztegia)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:12 pm on 2021/12/10 Permalink | Reply
  Tags: M   

  muki 

  1 iz. Giza sudurrak jariatzen duen gai likatsua. Mukia dariola. Mukiak kendu (Ik. zintz egin). Muki jarioa. Jertsearen maukan garbitu nituen mukiak. Malkoak eta mukiak xukatu.

  2 iz. Albait. Hainbat abereren eritasuna, muki jarioak ezaugarri dituena; zaldiaren familiako abereen eritasun kutsakor larria, gizakia kutsa dezakeena, eta muki jario zornetsuak ezaugarri dituena. Ik. murmu.

  3 iz. Metxa; metxaren zati errea. Kandelari mukia kendu.

  4 iz. Muki mintzak jariatzen duen gaia, mukiaren antzekoa.

  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1. (G, B, AN-egüés-ilzarb-olza, Ae, Sal; SP, Lar, Añ, Arch VocGr, Hb (+ -kh-), Dv, H (V, G)), muku (L-ain, BN-ciz; VocBN, Dv (BN), H, Foix ap. Lh.). Ref.: Bon-Ond 139; VocPir 225; A (muki, muku); Iz To . Moco. “Morve” SP y Arch VocGr. “Mocos, quitarse los mocos, zintzatu, mukiak kendu ” Lar. “Morve, mouchure” Dv. v. 2 muskil, 2 moko. Bati bere gargaxuak, mukiak ta likiskeriak etzaizkio ain okagarri. (184) LE-Ir. Zertaz biziko diren…? […] Gu eta gure burrasoak bertze orduz bizi izan garen bezala: artoz eta mukuz. (Interpr?). HU Zez 73. Mukua ere mokanesik gabe, erhiekin kentzen dute. Zerb Artho 206. [Zelulek] halako leka batez dute egina barneko mamia, erran baitzinezake lehenbizian muku lodi bat dela. JE Med 76. Mutiltxoaren mukien eta zikiñaren nazkarik gabe, mosu mardul bi egotzi ziozkan matail gorrietan. TAg Uzt 156. Mukiak gogortu dizazkidakean otza. Loidi 34. Barrandaria, muku biltzale. GAlm 1964, 51. (ap. DRA; la ref. es incorrecta) Muki(r)ik ez, ta pañuloa. (AN-larr). Inza NaEsZarr 471. [Aur] bati mukiak zintzatu, besteari arpegia garbitu edo espartziñak lotu. Ataño TxanKan 151. Urrengo egunean / gozoak jakiak: / besteek oillo-jana; / nik, berriz, mukiak. Zendoia 26.

  2. (G, L, B, BN-mix, Sal, S; Aq 332 (G, AN), Hb (+ -kh-), H (V, G, S)), muku (L, BN, S; Gèze, H). Ref.: A (muki, muku, mükü) .
  “Mèche, mükü, mitxa ” Gèze. ” Mukua khentzea, mukia kentzea, enlever le lumignon, moucher” H. “Pábilo, torcida o mecha. Mukia khen (BN), despabilar” A. El ambiguo “mouchure” de Duvoisin podría tbn. corresponder a esta acepción. v. infra ARGI-MUKI.Eztü hil ürhentüren khe emaiten dian mükia. Ip Mt 12, 20 (He, TB, Dv, Echn, SalabBN mitxa, Ur, Samper, Or, IBk, IBe metxa, Ol zunda, Leon drunda, Ker argi-aria, BiblE argi-metxa). Eginen dituzu muketak eta mukiaren hil-tokiak urhe garbienetik. Dv Ex 25, 38 (Ol mukontziak, Ker autsontziak, BiblE errautsontziak). Khen zakozu mukia argi horri. Lander (ap. DRA).
  v. tbn. Ol Is 42, 3.

  3. “(B), goma, producto resinoso de los árboles” A.

  4. (H), muku (H). Muermo; moquillo; romadizo. ” Zaldi mukudunaren mukua gain gainetik lotzen dena, khotsen duena da, la morve d’un cheval morveux […]; 3. […]. Ollo horrek mukua du, mukia dauka ” H. v. mukieri. [Mirikuak] xapelak gorri eta abreak mukhitan, / xelina pelatua, kapa leihoekin. Hb Esk 204. Hiruek baitiaguk gure itzalak, […]. Nik hazteria, hik mukua, horrek zaragarra. “Tu es un morveux” . Barb Leg 144.

  5. + muku (Lh). (Uso adj.). Mocoso (dicho despectivamente de los niños). “Un morveux, un enfant” Lh. (Ref. a animales). Uli-muki batek haiñ du tormentatzen, / ehun tokitan sistatzen. “Un avorton de mouche” . Gy 300

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [sudurrari darion gai likatsua]: muskil Bizk. g.e.    

  [metxa]: babil, metxa Heg., drunda g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. moco; mucosidad (2) iz. mecha, moco, pabilo (3) iz. (Albait.) moquillo; muermo (4) iz. (Zool.) moco
  fr (1) iz. morve (2) iz. mèche
  en (1) iz. [sudurrekoa] mucus (2) iz. [kandelarena] wick
  port (1) iz. muco; mucosidad (2) iz. mecha, pavio

  Testuinguruan

  Mukiak kentzen pasatzen duzu eguna. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 11:56 pm on 2021/12/02 Permalink | Reply
  Tags: M   

  markets 

  1 adj. Akatsak dituena. Ik. akastun. Pegar marketsa. Marketsa baitzen txakurra. Itsusiak, marketsak, behar du anitz estalki, anitz apaindura. 2 iz. Akatsa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 markets.

  Tr. Atestiguado al Norte ya en Axular, no volvemos a encontrarlo hasta mediados del s. XIX. Al Sur sólo hay testimonios del s. XX. La única forma documentada es markets (-kh- en Duvoisin y markes en Herr ).

  1. (L, B ap. A ; Lar Sup, Aq 520 (AN); -kh- Dv, H (L)), marketz (SP), markits (BN-baig ap. A ; -khis H (BN)), markitx (-kh- BN ap. A ; VocBN), markitz (vEys (BN)). (Adj.). Deforme, defectuoso, estropeado. “Laid” SP. “Fea cosa” Lar Sup. “Esportillado” Aq 520. “État d’un corps où l’on manque un morceau” VocBN. ” Gophor, mahain markhetsa, bol, table à lèvre, à bord entamé” H. Itsusiak, marketsak, behar du anhitz estalki, anhitz bernizadura eta aphaindura. Ax 513 (V 331). Maingu edo itsu edo bertze nonbaitik markhets edo erphil balitz. Dv Deut 15, 21 (Ol narriodun). Edozoin edozoinekin berdin zeie. Eder, itsusi, […], markets, ez dute axolarik. JE Bur 94. Ain gera markets! Ol Imit I 4, 1 (SP flako, Mst, Ip flakü, Pi makal, Leon ahul). Ingurti onek utsune asko eukazala, amaitubako lan marketsa zala. Eguzk LEItz 19. Gizona gizartean osoago izateko sartzen da ta ez motz eta marketsago izateko. Eguzk GizAuz 96. Erabateko batasuna, ordea, Alexander aundiak iritxi zuen eta onek ere markets (ez osorik, gaizki). Zait Plat 37. Ezin ulertuzko olerkiak, dena ilhunkeria, ahapaldi trukes eta markets. Lf ELit 338. Zezen edo abere ttipi markets edo moldegabea nahizko eskaintza egin dezakezu. Bibl Lev 22, 23. (BN-lab ap. A), markes. “Cosa insonora, apagada. Boz marketsa, voz apagada; urhe marketsa, pieza de oro falsa o que suena mal” A. Iduri zakurra bere haragi-poziaren beha, ihausi markes bat noiztenka goiti botatuz. SoEg Herr 24-7-1958, 1. Askotan, luzara, urhe pheza ozen fina bilhakatzen da plomu markets arruntaren iduriko. Etcheb MGaric 45 (ap. DRA).

  2. (Dv (-kh-), Lh). (Sust.). “Brèche” Dv. ” Markets bat egin dio pegarrari, il a ébréché la cruche” Lh. MARKETX (-kh- H), MARKITX (-kh- H). “Diminutif de markhetsa” H.

  2 markets. Panal.

  Gau artan izarrak marketsa edo abaraska edo ezti-abaua bezela agertuko ziradela. A Ezale 1898, 69b. Erle-ontziko ezti garbidun marketsa eskuetan zeramakiola. EEs 1924, 82.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [akatsa]: akats, irtengune, koska, mailatu, maspil, uspel, hozka Ipar., maka Ipar., makadura Ipar., mailatune Bizk., goragune g.e., kamer g.e.markets izond.    

  [akastuna]: akastun, erreus, koskadun, koskatsu, hozkadun Ipar.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. (GN/Ipar.) defectuoso, -a, disforme, imperfecto, -a, incorrecto, -a (2)  iz. fallo, defecto
  fr  izond. difforme, défectueux, -euse
  en (1) defective, faulty (2) defect, flaw, imperfection
  port (1) izond. (GN/Ipar.) defeituoso, -a, imperfeito, -a (2)  iz. defeito, falha

  Testuinguruan

  Agian egun baten berria izateari utziko diot, baina egun hori ez da egundo iritsi. Oraindik euskaldun berria naiz: euskaldun traketsa, hala moduzko euskalduna, erdipurdiko euskalduna, euskaldun marketsa, euskaldun dudatsua. Eta hala ere, euskalduna, euskara duena (jabetzan ez bada ere, errentan). [Zaharregia, Pilar Kaltzada (berria.eus, 2021-12-03)]

  

   
• 

  Maite 8:22 pm on 2021/10/14 Permalink | Reply
  Tags: M   

  mahats-luku 

  iz. mahats luku, mahats-luku || Mahats mordoa.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  MAHATS-LUKU (mats- G-goi; maats-luke G-goi). Ref.: Gte Erd 257. Racimo de uva. v. MAHATS-MORDO. Hay tbn. mahats-luku en el voc. final de BiblE. Maats luku (mordo) ederrak. Ayerb EEs 1912, 156. Mahats-lukuen gozoa dute niretzat zure bularrek. BiblE Cant 7, 9 (Dv mahatsaren molkho, Ol, Ker maats-mordo ).

  Sinonimoak: iz.

  [mahats-mordoa]: mahats-mordo, mahats-mulko, mahatsoko Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. racimo [de uva]
  fr iz. grappe de raisin
  en iz. bunch of grapes
  port iz. racemo, cacho [de uva]

  Testuinguruan

  Irtetean, makila urrun bota zuen eta, gau hartan, amets egin zuen makila hura lurrera erortzean sustraiak ateratzen zitzaizkiola, berehala ernatu eta loreak eta mahats-hostoak ateratzen zituela eta berehala betetzen zela urre koloreko mahats-lukuz. [On Camillo, Giovanni Guareschi / Koldo Biguri (Ibaizabal, 2001)]

  

   
• 

  Maite 10:36 pm on 2021/09/19 Permalink | Reply
  Tags: M   

  mihuri 

  iz. Ipar. g.er. Bihia, alea. Mahats mihuriak. (Hiztegi batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  mihuri. v. mihauri.

  mihauri.

  1. (L, B; Lar, H (+ miauri)), mihuri (BN-mix-baig; VocBN ), muhuri (S; Casve), miauli (AN-gip), minauri (B; A), mirauli (G-to, AN-gip), minaurri (B), miaurri (B), miauldi (B). Ref.: A (miauli, miauri, minauri, mirauli, mihuri, muhuri); Lrq (muhuri); Izeta BHizt2 (miauri) . Grano (de frutos). “Abierto, la castaña, nuez y otras frutas cuando llegan a tal sazón, miauria ” Lar. “Grano de castaña. Miaulitan dago, está desgranándose” A. “Grano de castaña. Miauri oiek bildu. […] Miñauriek bildu zakure ” Izeta BHizt2. “Grain (fruit)” Casve. Mindegia egiterakoan hezkurra eta gaztaina mihauria buztantzera uzten dira. Dv Lab 339. Aihena halere haboroetan untsa lilitü da, morkhuak eta muhuriak untsa hazi. ArmUs 1900, 72. Mahats-morkho batetan zer ikhusten da? Bi gaiza: muhuriak eta muhuri-lothgiak, xankhoak. Eskual 17-11-1905 (ap. A). Xiruli, / xirula, / negu bethean mihuri, / xoxoek huntzan uztaila. Ox 132. [Aasea] beresietan miauri edo gaztaña landarakaz estrabeak egin eta gero onekaz otzarak, zaranak eta otarrak egiteko egokia da. Onaind EEs 1931, 55. Nola mahats mihuriak molkoan. Gatxitegi Laborantza 164. ” Mihauria, miauria, châtaigne, noix que se détache de son enveloppe et tombe de l’arbre. Gaztaña mihauriak eztira izaten ohi hoberenetarik, les châtaignes qui tombent de l’arbre sortant de la bogue ne sont pas d’ordinaire des meilleures” H.

  2. “Hollejo” Lar. “Il se dit encore de l’enveloppe elle même qui reste sans le fruit” H.

  3. ” Mihuri (Sal), pequeñito (se dice de las pulgas). Kuso-miuri bat ” A.

  Sinonimoak: iz. Ipar. g.e.

  [alea]: ale, bihika, bihi Ipar., grano Heg., garau Bizk., pikor Ipar./Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) grano [de los frutos]
  fr iz. (Ipar.) graine [de fruits]
  en iz. (Ipar.) grain [of the fruits]
  port iz. (Ipar.) grão [das frutas]

  Testuinguruan

  Mihauri aunitz bildu ditugu.

  

   
• 

  Maite 10:34 pm on 2021/09/14 Permalink | Reply
  Tags: M   

  makakorro 

  1 iz. Abere nagusien orroa. Ik. marru. 2 iz. Irud. Motorraren makakorroa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  makakorro.

  makakorroe (V-gip, G-azp), makaka-orroe (V-gip), makakarrao (V-m), makakorroi (V-gip, G-goi), makakorru. Ref.: A (makakarrao , makaka-orroe); Iz UrrAnz y ArOñ (makakorroe); JMB At y Elexp Berg (makakorroi). Rugido, bramido. “Rugido del buey azorado” A. “Makaka-orroe (V-gip), dando balidos” Ib. (no se trata, obviamente, de una expr. adv., sino de un sust.). “Mugido del ganado vacuno” JMB At. “Bramido de vaca” Iz ArOñ. “Zulora jausi zanian, zuen beixak etaratzen jittuan makakorroiak” Elexp Berg.

  *Hizketan ez ezik, soinua jotzen ere ikasi zuen. Are gehiago, marraka, marrua, kurrinka, orroa, makakorroa, irrintzi eta arrantza egiten ere bai. MIH 328.

  Sinonimoak: iz.

  [abere larrien orroa]: orro, marraska Ipar., marruma Ipar., marru Heg., murrusa Bizk., marraka Ipar./Naf., marranga g.e., marrubia zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. bramido, rugido (2) iz. (hed.) ruido
  fr iz. mugissement
  en iz. roar, bellow
  port iz. bramido, rugido

  Testuinguruan

  Motorraren makakorroa entzun nuen. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 10:54 pm on 2021/09/05 Permalink | Reply
  Tags: M   

  mamutxa 

  iz. Zomorroa. Negu latzak izaki xume guztiak, euli, mamutxa eta beste, funditzen ditu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  mamutxa.

  1. mamuza (det. Lar), mamutx (H), mamutz(a) (H). Monstruo. “Vestiglo, monstruo formidable, mamuza ” Lar.
  Mamutx itsusi ori noizbait Iunoen gorrotoen eskupeko izan zan. “Hoc […] monstro” . Ibiñ Virgil 97.

  2. (BN-baig), mamutx (B, BN-arb-baig; H), mamux, mamutz(a) (BN-baig; H (det.)), mamuza (det. Lar). Ref.: A (mamutx, mamutz); Satr VocP (mamutxa, mamutza). Insecto, bicho. “Mamutza, cucaracha” Satr VocP. “Mamutx, mosquito, cínife” (B). v. mamorro. Zaurietarik darion odol ustel hartara ere bilduak, han ditu inguru hetako mamutza guziak. Prop 1891, 209. Hainbertze mamutxa eta har gaixto jaten duelakotz. Dass-Eliss GH 1923, 596. Izen berri bat eman dakogu: zura bera porroskatzen duen mamutzarena. Deitu dugu. zerrena. JE Med 153. Negu latzak izaite xume guziak, uli, mamutxa eta bertze, funditzen eta ezeztatzen ditu. Zub 122. Igelek herri guzia hartu zuten. Mamutza eta ulitxak orotan hedatu ziren. Zerb IxtS 35. Mamutxa egadun guziak. Ol Deut 14, 19 (Ker koko, BiblE intsektu). Mamutza hiltzeko errauts bat. Herr 7-6-1962, 4. Gelatxoak argiaren etsai diren mamutxez itsututzen dira. “Blattis” . Ibiñ Virgil 112. Or zegok ire / sagar-lorea, / aidea zuriz arrotzen… / elur-maroak?… Pinpilinpauxak?… / Maitagarrien mamuxak?… / Orrela itukan amesten. (Interpr?). NEtx LBB 264.

  3. (Usado como adj., con sentido despectivo y aplicado a animales). Bikote batek, beren xakur mamutxa kordatik, transistor debru hura han ere behar altxoan eta beharri ondoan… Herr 30-7-1998, 1.

  Sinonimoak: iz.

  [zomorroa]: koko, kotxo, mamu, zomorro, marmalo Ipar., marmutxa Ipar., xomorro Heg., mamorro Gip., barbalot Zub., arbiska zah., marbalo Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) bicho, insecto; monstruo
  fr iz. punaise, insecte; monstre
  en iz. bug, insect; monster
  port iz. inseto; monstro

  Testuinguruan

  Negu latzak izaki xume guztiak, euli, mamutxa eta beste, funditzen ditu. (Hiztegi Batua)