Gauza jakina da finlandiar jendeak oso izakera serio eta idorra duela. Txiki-txikitatik etxean heziera gogor eta diziplinatua ezartzen zaie eta hamazortzi urte bete bezain pronto, etxetik alde egiten dute euren kontura bizitzen hasteko. Honek guztiak ondorio nabarmenak uzten ditu jarreran. Pisako informeak (1 eta 2) dioen bezala, finlandiar ikasleek Europa mailan gai zientifikoetan nota hoberenak ateratzen dituzte eta matematika eta irakurketan bigarren postuan daude. Gu, ordea, 30-35 artean kokatzen gaituzte. Baina, nola da posible hau gertatzea? Zein faktorek hartzen du parte hau horrela izan dadin?
Eragile nagusia heziketa da. Ikasleak erabat diziplinatuak izanik, irakasleek diote begirada batez tinko ditzaketela. Bestalde, ikasleei ez zaie bururatu ere egiten txuletak egitea. Haiek diote denbora galtzea dela eta, norbaitek egiten badu, baztertu egiten dute. Astero liburu bat irakurtzen dute, finlandieraz edo ingelesez. Horrez gain, egunero etxerako lan mordoa izaten dituzte eta egunero bi orduz egon behar izaten dute hauek egiten. Finlandiar gazteentzat ikasketak lanaren antzekoak dira eta bizitzan erabateko lehentasuna dute.
Ikastetxeen %95 publikoak dira eta teknologikoki denak daude ikaragarri garatuta (bi ikaslek ordenagailu bat partekatzen dute, plasma-telebistak dituzte ikasgela guztietan…), eta puntako teknologia hori guztia gobernuak ordaintzen du. Finlandiak 90. hamarkadan beherakada ekonomiko larri bat bizi izan zuen eta ezinezkoa zirudien arren, gobernuak egoerari bira eman zion irakaskuntzan dirutza handi bat xahutuz. Ondorioz, txiroa den pertsona batek nahi dituen ikasketak egin ditzake emaitzak onak diren bitartean. Gainera, irakasle izatea ospe eta soldata handiko ogibidea da eta ikasketa hauek egiteko bederatziko batez bestekoa behar da. Beraz, ikasleak duen irakaslea eredugarria izango da beti.
Azterketak lehenengo aukeran gainditu behar dira, ez daude errekuperazioak. Ikasle batek azterketa bat ez badu gainditzen, arratsaldez ikastetxean geratzen da irakasleari edukia menperatzen duela erakutsi arte. Baina hau ez da oso ohikoa ikasle guztiak oso langileak direlako.
Hala eta guztiz ere, nahiz eta egunaren zati handi bat ikasketei eskaini, finlandiar gazteek bizitza osasuntsu eta erosoa daramate, eta guztiz zoriontsuak dira. Azken finean, euren kultura gurearekiko desberdina izan arren, denok baikara pertsonak.
Gabonak iristearekin bat, eta azken urte hauetan baita hilabete batzuk lehenago ere, herritar gehienok bat-bateko gaixotasun baten menpe bageunde lez saldoka abiatzen gara saltokiak eta dendak hustera. Hustera, bai, askotan ez baitugu kontuan hartu ere egiten zer erosten dugun, zer behar dugun edota zenbateko gastua egiten ari garen. Gabonek garai bateko izpiritua galdu dutela gero eta argiago dago, “oparien garaia” edo antzeko zerbait bilakatzeko. Urtez urte zabaltzen ari da “opari garaia”, gainera; izan ere, garai batean inori ez zitzaion burutik pasa ere egingo irailean jostailuen propagandarik jasoko genuenik. Egun, ordea, ohikoa da “Barbie”-n eta “Play Station”-en irudiak eskolan hasi bezain laster gure postontzietan agertzen hastea. Baina, nola heldu gara egoera honetara? Zer edo nor ote da urteroko “sukar” honen erantzule? Horrez gain, urtez urte gastatzen dugun diru kopuruak gora egiten du etengabe, gero eta gehiago erosten dugulako ote da? Edo prezioek gora egin dute?
Neurrigabeko gastu hauek aztertzeko orduan, beharrezko deritzot gure erosteko eta kontsumitzeko grina hori pizten duten kausak aztertzeari. Nik ez nuke prezioen garestitzea erosketetan gastatutako diru-kopuru beldurgarrien erantzule nagusitzat joko. Aitzitik, oso eragin txikia duela esango nuke gure erosketa desio aseezinarekin alderatuz. Asko eta asko saiatzen garen arren, gizarteak ezarririko betebeharrei ihes egitea benetan latz bilakatzen ari da. Jada begi txarrez ikusia dago Gabonetan erregalurik egiten ez duena, edo Urte Zahar gauean sekulako tripa-festa egiten ez duena. Zergatik? “Mundu guztiak hala egiten duelako, dedio!” Horra hor gaur egungo gure portaeraren azalpen sinplea. Oso jende gutxiri otutzen zaio Gabonen benetako esanahiaren inguruan gogoeta egitea, eta enpresa eta komertzioek prestaturiko tranpatik ihes egitea. Modu batera edo bestera (opariak direla, afariak direla, loteria dela…) denok erortzen gara kontsumismoaren atzapar bihozgabeetan. Eta, izan ere, zaila da abian jartzen den kanpaina mediatikoari ihes egitea, sekulako milioi pila inbertitzen baitute enpresa ezberdinek herritarrak gabon giroan sarrarazteko, baina, euren gustuko gabon giroan, gabon giro kontsumistan, jakinaren gainean baitaude behin kanpaina beldurgarri horiek aurrera eramanda, irabaziak ziurrak direla eurentzat. Hona hemen kanpaina horren adibide garbienetako batzuk, eta kanpaina horietan aireratzen diren mezuen funts nagusiak:
Gabonetako “ajea” oraindik pasa gabe dugula heldu ohi gara urtarril madarikatu horretara. Behin urtarrilaren 7 edo 8an lanera itzuli beharraren disgustua jaso ondoren, gehienok geure buruari kargu hartzen hasi ohi gara Gabonetan gehiegizko gastua egin dugulako. Aipaturiko gastuak gutxi ez eta merkealdiak iristen dira ezustean! Izenak dioen bezalaxe, beherapenak hitzaren helburua horixe da, Gabonen ondoren izaten ditugun penak kontsumo basatiaren bidez asetzea, horixe baitu gogoko sistema kapitalistak. Etxetik irten eta denden erakustokiak eta kristalak “Merkealdiak!” dioten afixez beterik topatzen ditugu. Sekulako pagotxak aurkituko ditugulakoan, saldoka abiatzen gara gehienetan existitzen ez diren “txolloen” bila. Iaz, euskaldunon %80k egin zuen erosketaren bat “merkealdi” garaian. Garai honetan bai ahultzen dela guztiz behar izatea edo beharrik ez izatea. Ez du axola beste galtza edo gona berdinak izateak, produktu bera erdi prezioan dagoenez, ezin utz diezaiokegu honelako aukera bati ihes egiten. Garai honi aurre egiteko modurik onena Gabonetan erosteko gogoz geratu zaren gauza horiek zerrendatzea da, eta, ahal baduzu behintzat, erostea. Baina, adi ibili behar da ustez benetako pagotxak izan arren halakoak ez direnekin, timo edo iruzurrekin, alegia.
Iruzkin berriak