Egunkaria kasuan interes handia daukat, gori-gorian dagoen gaia dugu eta buruari bira asko eman dizkiot eta ematen jarraitzen dizkiot gertaera honen zergatia ulertu nahian. Horregatik, bere azalean bizi duen bati elkarrizketa egitea bururatu zitzaidan, nire buruko nahaspila atontzea nuela xede.

Txema Auzmendi 1949an jaio zen Ordizian. Egun, Donostiako Jesuiten etxean bizi da eta Herri Irratian egiten du lan, bere beste zeregin askoren artean. Giza eskubideen alde gogor lan egin du, Gipuzkoako Foru Aldundiak sari bat eman ziolarik ordainetan. Duela bost urte arte Egunkariako kontseiluko idazkari gisa aritu zen lanean, Euskal Herriaren aurka eginiko zapalkuntza bat dela medio Egunkaria kasuko auzipetu izatearen zama gainean izatera iritsi zen arte. Zigor eskaerei dagokienez, Auzi nagusian 14 urteko espetxealdia eta 15 urteko inhabilitazioa eta, Auzi ekonomikoari dagokionez, berriz, 26 urte eta lau hilabateko espetxealdia eta 32.891.150 euroko isuna ezarri diote.

Donostian izan nintzen ostegun arratsalde batean, berarekin adostua nuen hitzordura, hainbeste itxarondako solasaldia gertu nuela. Momentu hartan Herri Irratian zegoen, Jesuita etxearen alboan aurkitzen den bere lantokian. Azken pisura joan behar nuen, seigarrenera. Iritsi nintzen azkenean, gero eta gutxiago falta zen bera ezagutzeko! Halako batean, bera agertu zen; han zebilen aurrera eta atzera, batekin eta bestearekin txantxetan, giro sobera atseginean. Irribarre zabal batez agurtu ninduen. Sekulako meritua eman nion, horrelako egoera lazgarrian egonik… Irratsaioak grabatzen dituzten gelan sartu eta hantxe eman genion hasiera gure elkarrizketari.

Jesuita, kazetaria, giza eskubideen bultzatzaile eta defendatzailea… nola definituko zenuke zeure burua?

Beno, ni gizona, euskalduna, kristaua, jesuita, orden horretan ondo. Gero, bada interesatzen zaidan latinezko esaldi bat, ederra nire gusturako, gizakiari dagokion oro niri dagokit dioena. Latinez da esaldia, baina orain ez datorkit burura. Edozein esparru, arlo eta harantzago pertsona berdin dago injustizia eta bidegabekeria egoeran…

HERRI IRRATIA… DESKUBRIMENTU BAT.

Beste lan askoren artean, Herri Irratian ere egiten duzu lan. Zer da zuretzat Herri Irratia? Zer eman dizu urte luze hauetan? Eta zuk zer eman diozu berari?

Hogei urte pasa ditut Herri Irratian lanean eta niretzat mundu berria izan da, ni ez bainengoen prestatuta horrelako lan batean sartzeko; bizitzak aukerak eskaintzen ditu eta horietako bat izan zen. Azpeitian hasi nintzen, euskal giro bete-betean eta hori Euskal Herria ezagutzeko beste bide bat izan zen, jende askorekin harremana, jende asko ezagutu, ezberdinak denak… Gure herrian zein aberastasun dagoen ere erakutsi dit, pertsonei dagokienez, mugimenduei dagokienez… Deskubrimendu bat, horrela definituko nuke. Azpeitian eta Bilbon izan nintzen hona etorri baino lehen eta deskubrimendu honen aurretik mundua txikiagoa da, zure munduan zaude… eta irrati hau oso ona izan da niretzat, oso positiboa. Herri Irratia, gainera, bai Euskara eta baita euskal kultura eta politikarekin ere, oso konpromiso handia duena izan da, jende ona duena eta konpetentea. Ikasteko bide ziurra.

Nik zer eman diodan? Nik uste hori entzuleek esan behar luketela. Nik nire saioak egin ditut, eta ahal dudan guztia eman izan dut, baina beste batzuk dira hori esan behar dutenak.

GIZA ESKUBIDEEN SARIA ESKURATZEA… “SENTSAZIO BIKOITZA”

Giza eskubideen saria eman zizun Gipuzkoako Diputazioak duela lau urte inguru, pertsonen eta, batez ere, gizarte esklusioa jasaten dutenen giza eskubideak bultzatu eta defendatzeagatik eguneroko jardunean. Zer sentitu zenuen sari honen berri izan zenuenean?

Poza sentitu nuen eta, beste alde batetik, mundu zoro batean bizi garen sentsazioa. Garai hartan, pixka bat lehenago, harrapatu ninduten eta gintuzten Egunkaria kontua zela eta. Orduan, batzuentzat ETAko kideak, ETArekin kolaboratzen genuenak ginen, Egunkarian denak ginen gaizto. Zenbaitentzat, gainera, egia izango da hori guztia eta, hori dela eta, gauza tristeak sufritu izan ditut familian eta inguruan. Beste alde batetik, zure gertuko pertsonak diren horiek sari bat merezi duzula esaten dizute, nik eta nire taldeak, nire izenean bada ere. Beraz, poza eta aldi berean hainbat galdera. Erotuta gaude? Non gaude? Sentsazio bikoitza.

EGUNKARIAKO LANA… “GOXOA, ESPERIENTZIA ZORAGARRIA”.

Administrazio Kontseiluko idazkari izan zara Egunkarian sartu zinenetik itxi zuten arte. Zein izan da zure egitekoa urte horietan?

Berez, niretzat, oso lan goxoa izan da. Oso ederra zen horrelako enpresa txikia, baina aldi berean erraldoia, bizirik eta martxan jartzeko indarra izan genuela ikustea. Euskal munduan egunkari bat egunero, astelehenetan salbu, kalean egotea, euskara bizian, langile gehienak gazteak direla, kobratu ere gutxi, militantzia… esperientzia zoragarria izan zen. Nik hasieran artikulu batzuk idazten nituen elkarrizketa moduan igandero azken orrian, baina ez zen hainbestekoa egiten nuen lana, astean behin egiten genituen bilerak… Ni gehien liluratzen ninduena dirurik trukean jaso gabe langileon lanerako grina eta indarra ziren, gauza handietan pentsatu gabe… Handia euskara maitatzea zen, herri honi horrelako tresna edo baliabide garrantzitsua eskaintzea, gure hizkuntza salbatzeko bidean inportantea eta baita gure nortasun bidean ere, euskaldun bezala iraun ahal izateko. Hori izan zen gure abiapuntua eta poliki-poliki bidean egindako ahalegina, nire ustean asmatutakoa. Esperientzia, beraz, zoragarria izan zen; nire zeregina, txikia. Gu azaltzen gara, baina lana beste batzuek egiten zuten gehiago. Batzuetan aurpegia jartzea tokatzen da eta…

Euskaldunon Egunkarian egindako lanagatik zaude epaiketaren zain, euskara indartzeko lanean aritzeagatik, euskara maitatzeagatik… Azalduko al zeniguke nolatan sartu zen Herri Irratiko esatari jesuita Egunkariako idazkari izatera?

Beharbada Herri Irratiak egin ninduen zenbait tokitan ezagun eta zenbait talde eta pertsonarentzat Txema Auzmendi, batez ere, irratiaren bidez eman zen ezagutzera. Jendeak bazekien ni jesuita nintzela; beraz, eliza katolikoko kidea. Orduan, uste zuten Egunkariak eliza esparruko jendea behar zuela eta horregatik jo zuten nigana. Niri lantxo hori proposatu zidaten eta onartu egin nuen. Herri Irratiko kidea, jesuita, elizako kidea eta apaiza gainera, betiere, horrek ezagunago egiten ninduelarik. Horrek eragina izan zuelakoan nago. Nire presentzia horretan “garrantzitsua” zena, nolabait esateko, beste zenbait esparru ordezkatuta zeuden bezala, elizarena ere ordezkatzea zen. Nire kasua da hau, baina baziren gehiago ere, Pablo Agirre Bartziategi…, talde txikitan ez bazen ere, hasierako sortzaileetan ni bezalaxe egon direnak.

2003ko otsailaren 2Oa… “HARRIDURA, SUFRIMENDUA… OROITZAPEN GOGORRAK”

Egin dezagun jauzi 2003ko otsailaren 20ra, Euskaldunon Egunkaria itxi eta atxilotu zintuzten egunera. Zeintzuk dira egun lazgarri horren inguruan dituzun oroitzapenak? Eta inkomunikatuta emandako ondorengo bost egunetakoak?

Oroitzapen txarrak, gogorrak. Nik bezalako hitzak erabili ditut momentu haiek adierazteko eta beste batzuei entzun izan diet antzeko esperientzia bizi izan zutela. Infernua ez dakigu zer den, batzuetan hau infernua da esaten duzu, etxean, senideen artean edo lantegian gerta daitekeen egoera baten aurrean, baina gutxitan gertatzen zaizu horrelako indefentsio, errespeturik gabeko eta inolako gizatasuna agertzeko aukerarik ematen ez dizun egoera bat. Niri, behintzat, ez zitzaidan horrelakorik inoiz gertatu. Niretzat gogorrena hori izan zen, gauza edo objektu baten gisa tratatzea, pertsona ez bagina bezala, bai nire kasuan eta baita gainontzekoenetan ere. Burua makur beti, ezin aurpegira begiratu. Ni ez ninduten jo, ez zidaten poltsarik eta horrelako tortura fisikorik egin; psikologikoa bai, ordea. Hala ere, oroitzapenak izugarri gogorrak dira, tristeak, inori opa ez diodan zerbait da.

Bestalde, atxilotu nindutenean, harridura zen nagusi nire barnean, nola liteke hau? galdera eginez neure buruari. Gaueko ordu batak eta laurden aldera etorri ziren etxera eta ea horrelakorik ez al nuen espero galdetu zidaten. Espero? Ez, inoiz ere ez. Hori izan zen nire erantzuna. Inoiz ez naiz ibili horrelako gauzetan, edo ETArekin, edo lapurretan edota beste gauza batzuetan. Orduan, ez nuela hori espero izateko motiborik esaten nien. Harridura, sufrimendua, inpotentzia, indefentsioa eta pertsona orok dugun duintasuna ez errespetatzea… Hori izan zen niretzat gogorrena, txarrena.

Inkomunikatua, espetxeratua, dirutza baten truke askatua eta… espetxeratze eta isun handi bat ordaintze bidean. Noizbait pasa izan al zaizu burutik honelako gertaera eta egoerak zuk bezalako pertsona bati atxikiak egon zitezkeenik? Nola uler dezake pertsona batek zure lekuan, kazetaria, jesuita izaki, gaizkile bati moduan eginiko kondena edo zigor hau? Nola barneratu?

Beharbada, uler daiteke ez delako kasu bakarra historian. Historian, Euskal Herrian, Frankoren garaian, gerraren garaian, apaiz izateagatik hildakoak izan dira, gaizkile balira bezala, abertzale zirelako besterik gabe afusilatuak. Historian atzera begira, nazismoaren garaian, Von Hefer teologo handia hil zuten naziek, bere aurkako froga arrazionalik izan gabe, ezin esan baitzitekeen gaizkilea zenik edo ez dakit nor hil zuenik. Maximiliam Clover frantziskotarra ere hor dago. Kontzentrazio kanpamendu batean familia bateko aita hil behar zutela ikusi zuenean, bere burua eskaini zuen eta gupidarik gabe hil zuten. Ameriketan ere, kristau izateagatik gizonezko, emakumezko, apaiz… asko hil dituzte. Adibidez, El Salvadorren sei jesuita eta bi emakume hil zituzten unibertsitate batean, eta ez gaizkile zirelako, baina bai gaizkiletzat hartuak. Hauek ejertzitoak hil zituen, El Salvadorreko armadak. Orduan, bakearen izenean.

Nik uste, beraz, kasu asko direla historian, estatuaren arrazoia edo “la razón de estado” aipatuz. Edo beste “arrazoi” batzuengatik, Ebanjelioan agertzen den bezala, batzuentzat inportanteagoa da arrazoi handi bat pertsona baten bizia baino. Orduan, zoritxarrez, nik uste betidanik ez bada ere, gizakia elkarrekin bizitzen hasi denetik egon dela dinamika hau historian. Batek boterea eduki eta botereari eusteko eta aurkaririk ez izateko bestea zapaltzea. Ia betidanik izan dugun dinamika da hauxe. Horregatik, ez dut hartzen horrelako gauza gogor bat balitz bezala eta, beharbada, horrek lagundu dit, horrek eman dit argia, nire kasua historia batean datorrela ulertzeko. Hiritar asko pasa izan dira egoera horretatik, apaiz izan gabe, baina apaizak ere izan dira tartean. Beraz, beste bat gehiago injustizia baten aurrean!

DEKLARATZEARI UKO…

Epailearen aurrera eraman zintuztenean deklaratzeari uko egiteko gai izan zinen. Izan zenitzakeen ondorioak jakinik, nondik atera zenuen ezetz esateko indarra?

Nire kasuan, beharbada jo ez nindutelako, poltsarik egin ez zidatelako eta horrelako tratu txarrik jaso ez nuelako, ez nuen galdu psikologia aldetik neure buruaren dominioa, neure buruaren jabe izan nintzen. Iruditu zitzaidan injustizia handia egiten ari zirela gurekin, nirekin, eta orduan barrutik, aurrez aipatu ditudan horiekin lotura sumatzen nuen. Ni kristaua naiz eta, ziegan nengoela, Jesusen irudia etortzen zitzaidan. Gizon on bat irudikatzen nuen, inori minik eman gabea, behintzat. Epaitua izan zen eta hil egin zuten, injustizia izugarria. Berak hori gorrotorik gabe eraman zuen eta barruan indar izugarria eman zidan. Kate batean zaude, beste bat gehiago zara, eta ni, kristau izanda, Jesusen irudiak indar izugarria eman zidan.

“EZ NAUTE JO; BAI, ORDEA, UMILIATU ETA GAIZKI SENTIARAZI”

Kartzelatik irten bezain pronto, torturak salatu zituen Martxelo Otamendik, duela gutxi Joan Mari Torrealdaik ere torturak pairatu zituela onartu zuen telebistako saio batean. Oso gai atsegina ez bada ere, kontatuko al zeniguke zein izan den zure esperientzia? Barruan zinela, gertaera hauen berri izan al zenuen?

Nire esperientzia ez da izan Martxelorena eta bezain gogorra. Niri Guardia Zibil batek galdetu zidan, ¿Usted no declarará como declaran otros que le hemos golpeado o que le hemos torturado? Eta nik, orduan, Si ustedes no me pegan, yo no diré que me han pegado erantzun nion. Ez naute jo, ez didate poltsarik egin, ez didate burua uretan sartu eta uretan itoarazteko bidean jarri… Bai, ordea, umilatu eta gaizki sentiarazi, zure burua bakardadean eta indefentso ikusiz. Oso oso gaizki, hori guztia oso garbi sufritu dut. Besteen egoera ere sumatzen zen. Oihuak entzuten ziren, baina ez zen ezertxo ere ikusten. Bosgarren eguna amaitzean, Audientzia Nazionalera eraman gintuzten. Nik bi lagun ditut gogoan, autoaren barruan ikusi nituenak. Bata, Joan Mari Torrealdai zen, zerbait agurtu ninduen eta nahiko ondo zegoen, hitz egiteko moduan zen behintzat. Bestea, Iñaki Uria zen. Ez zuen hitzik ere egin. Nik, orduan, neure baitan zera galdetzen nuen: Nola egon behar du? Zer egin diote? Izan ere, oihuak entzun ziren, baina nik orduan ez nekien zehatz-mehatz nor zen oihuka aritu zena, gero jakin genuen gehiago. Pello Zubiriren kasuan bai, ahotsagatik edo ezagutu egin nuen eta banekien bera zela paretaren kontra buruz edo kolpatua zena. Kasu berezia izan zen Pellorena, baina bestean imajinatu egin behar zenuen zer gertatzen ari ote zen. Nirea txarra izan da, baina giro osoa zen itogarria, oso oso gogorra.

EUSKAL HERRIA, MADRIL… “MOTA EZBERDINEKO BI KULTURA, DISTANTZIA HANDI BATEK BANATUAK”

Donostiako manifestazio erraldoia, Egunkaria libre lelopean antolatutako Andoaingo Martin Ugalde parkeko ekitaldi jendetsua… Euskal Herrian auzi honek sortu duen gogoeta eta babesa, zergatik ez da Madrilera iritsi? Hainbestekoa al da Euskal Herriaren eta Madrilen arteko distantzia?

Beharbada ez da horrenbestekoa geografikoki, baina distantzia izugarria badago eta erraz gainditu ezin dena. Nik uste, azken batean, nik juezari aipatu nion puntua dela gakoa, Usted no entiende que pueda haber una militancia en pro de una lengua porque la lengua castellana gracias a Dios está salvada, tiene millones de hablantes, estados que le apoyan, y el euskera tiene al Gobierno Vasco… ezta Nafarroako gobernua ere, orain zertxobait gehiago egitekotan bada ere. Militantziaren beharra zegoen, berak galdetzen zidan ea zenbat kobratzen genuen, baina guk ez genuen soldatarik Egunkarian; nik ez nuen, Joan Marik ere ez… edo, bestela, kobratzen zutena oso gutxi zen, Egunkarian militantziagatik egiten baikenuen lan. Gero jakin nuen gizon hori, del Olmo epailea, hiru urtez Durangon egon zela eta horrek izugarri harritu ninduen. Nire barnean pentsatzen nuen honek bazekiela Euskal herria zer den, zein arazo dauden… Durango euskalduna da eta giro horretan bizi izan bazen… Batzuetan ea gizonari sufriarazi egin genion edo pentsatzen jartzen naiz.

Argi dago, mota ezberdineko bi kultura direla eta batetik bestera salto handia dagoela. Bata ttikia da, salbatzeko bidean lan handia egin behar duten biztanle eta kideez osatua; eta, bestea, kultura erraldoia, zabaltzen joan dena eta herri ttiki bat izatea eta bertako kultura maitatzeagatik salbatzeko saiakera hori egitea zer den ulertzen ez duena. Zurea den hori inork ez dizu salbatuko, zuk salbatu behar duzu, hori da daukagun dohaia, zuk aurrera eramatea nahi duzu eta besteek ere aurrera eraman dezaten desio duzu. Nik uste madrildar eta espainiar askok ez dutela ulertzen, zorionez ez baitute euren kultura arriskuan eta ez baitakite zer den zure nortasunaren seinalerik garrantzitsuena galtzear ikustea, eta herri bat izateko gogoa izan eta herri hori ezin osatua, ez politikoki eta ezta kulturalki ere, lege ezberdinak daudelako Iparraldean (frantziar estatua), Nafarroako Komunitatean…

Honek guztiak ondoez handia dakar, baina baita zenbait euskaldunek euren hizkuntzarekiko duten konplexua, mespretxua… ere . Zenbat gauza ikusi ditugun eta sufritu ditugun! Askotan ondare gisa jaso ditugu zenbait sentimendu, Frankoren garaia, horren aurreko guztia… Askori galde-erantzun bat sortuz barnean: euskara zertarako? Sufritzeko bakarrik! Nik uste hor gauza asko daudela. Distantzia hori geografiak baino gizartea, kultura… bezalako kontzeptuek handitzen dute zulo edo eten hori. Nik ez dakit zer egin daitekeen edo nola egin daitekeen zubi hori eraikitzeko. Guk ez dugu ia indarrik gaur egun, egin dezakeguna kulturalki gure burua defendatu, zaindu, babestu, euskara maitatu eta aurrera ateratzea da. Horretarako babes bat behar dugu, babes soziala, ekonomikoa eta politikoa Europan, bestela zaila ikusten dut. Frantziako joera ikusita ere Euskararen biziraupena oso zaila da. Hor dagoen arazoa handia da, niri ere gainezka egiten dit, nire gainetik dago. Distantzia handia da, bai Madrilekin, bai Parisekin…

ERAKUNDEEN, ALDERDIEN, ZEREGINA… “EGIN DUTENETIK HARATAGO JOATEN EZ BADIRA…”

Zer egin dezakete edo zer gehiago egin dezakete erakunde edo alderdiek Egunkaria auzian gertaturikoa konpontzen laguntzeko eta hemendik aurrera horrelakorik gerta ez dadin?

Beraiei galdetu behar. Ez dakit zer egin behar den; izan ere, guri apoioa eta babesa eman digute, Lehendakariarekin ere nik uste esker ona besterik ez dugula. Herritar askori eskerrak emateko aukera ematen didazu, bai goierritarrei eta baita beste guztiei ere, babesa eman digutelako manifestazioetan…

Eusko Jaurlaritza eta gobernuari dagokionez, egin dutenetik haratago joaten ez badira, ez dugu segurantzarik; izan ere, Madrilek arrazoi politikoengatik gure kultura zapaldu eta zenbait euskaldun zigor ditzake. Nik uste, beharbada, herritarren artean estrategia berri batean pentsatzeko garaira iristen ari garela; desobedientzia zibila, indarkeria aktiborik eza… horrelako zerbait. Beharbada utopia handia da, baina Gandiren bidea… Biolentziazko irteera ikusi dugu eta noraino garamatzan, sufrimendura. Ez dut uste Madrilek ezer emango duenik, guk gure lana, gure borroka egin behar dugu, indarkeria eza aldarrikatu. Liderrak behar ditugu eta sortuko dira hori txertatuko balitz herritarren artean, baina egoera zaila da. Lehenengo munduan bizi gara, eroso, eta ez da erraza.

EGIN ETA EGUNKARIAREN ITXIERA… “ EUSKARA ETA EUSKAL HERRIAREN INDARTZEA GELDIARAZTEKO TRESNA”

Bai Egin, bai Egunkaria, hain txikia eta aldi berean hain handia den gure herri honen hizkuntza txikiaren sustatzaile ziren, beste zenbait komunikabideren antzera. Uste duzu, estatu espainiarrean euskalgintzaren bultzatzaile hauek euskara indartu eta, era berean, Euskal herria indartzearen beldur direla?

Nik baietz uste dut eta hori deklaratu nuen hasiera-hasieratik. PPren kasuan eta PSOEk neurri handi batean estatu kontzepzio berbera dute, berdina ez baldin bada ere, zorionez federalismo aldetik gehiago eusten dutenak PSOEn PPn baino badira. Hala ere, oro har Espainia handia da, badira hizkuntza batzuk, baina azkenean nahikoa da espainolarekin. Euskal Herrian hala erakutsi digute, behintzat, PSOE eta are gehiago PPkoek; izan ere, oso gutxi dira euskaraz ondo dakitenak eta moldatzen direnak. Badira zorionez dakitenak, baina oso gutxi. Hizkuntzarekiko maitasuna, estimazioa nik behintzat ez dut ikusi, ez naiz fio horrelako politikariek izan dezaketen planteamenduaz… Orduan, arlo horretatik, ez dut gauza handirik espero. Guk egin behar dugu lan hori, hemen egin behar dugu. PSOE “vasquista” izango balitz… Ez dakit horrelakorik lortuko dugun Euskal Herrian, oraindik ez dugu lortu behintzat. Badirudi Katalunian baietz, PSCrekin.

Niretzat galdera handia da eta seguruenik guk ere ez dugu zerbaitetan asmatu gure lanean. Hemengo historia gogorra izan da, frankismoarena, etorkin uholdea handia izan da… eta hori dena asimilatzeko guk ez genuen indarrik, kapazidaderik. Frankoren lege zorrotzak, egurra… Zentzu horretan ez naiz batere baikorra, optimista. Pertsonak gara, barnean dugu herria eta badaude aurrera ateratzen laguntzen diguten indarrak. Horrek guztiak ematen dit itxaropena, baina egoera erraza, Espainia gure alde… nik ez dut horrela ikusten, ez dut sinesten. Egongo dira pertsona onak eta horretarako prest daudenak, baina…

BABESLE GUZTIEI… “ESKER ONA ETA GURE ALDE EGITEN JARRAI DEZATELA, BEKARRIK EZINGO DUGU EZER EGIN”

Zu eta gainontzeko inputatuei babesa eskaini dizueten guztiei zerbait esan nahiko bazenie…

Batez ere, eskerrak. Esker ona ateratzen zait, sentitu dugun gertutasuna, babesa… sekulakoa izan da. Baita ere, esango nieke gure kasuan behintzat, ez ahazteko oraindik etorriko direla momentu gogorrak. Eskatuko diegu herritarrei, Euskal Herriko herritarrei, gure alde egiteko, zer ez dakigu, nola ere ez, manifestazioetan edo planto eginez. Zoritxarrez etorriko dira une latzak eta guk bakarrik ezingo dugu ezer egin. Orduan, herritarrei, berriz ere, euren laguntza eskatu beharko diegu. Ez dezatela ahaztu gure kasua ere hortxe dagoela.

ETORKIZUNEAN… AITA SANTU?

Etorkizunera begira helburuak izango dituzulakoan nago. Jomuga horietako bat izan al liteke Aita Santu kargua eskuratzea?

Ez, inoiz ez. Beste tentaldi batzuk baditut, baina hori ez da tentaldia niretzat. Aitortu behar dut, hala ere, horrek kartzelatik irteten lagunduko balit onartuko nukeela, infernu horretan ez bizitzearren edozer egingo bainuke. Osterantzean… ez, ez dut horretarako balio, hori beste mundu bat da, nire bizitzaren zati izatea nahi ez dudan mundua.

Elkarrizketan bere izaera argi islatu delakoan nago. Hitz onak besterik ez ditut bera deskribatzeko, ezin ezer txarrik esan, ezin onartu gauzak aldatzen ez badira etorkizunean jazoko zaiona. Injustizia, hori da elkarrizketa honen ostean burura etorri zaidan lehen elea, hau da egoera deskribatzeko hitzik egokiena, ez nahiko nukeena, egokiena. Ezin hobeto tratatu ninduen, oso modu atseginean. Bera kazetari izanik, sekula ahaztuko ez ditudan eta etorkizunean balioko izango ditudan zenbait aholku ere eman zizkidan.

Angel Cuerdo Tolosan jaio zen 1973an. Txiki-txikitatik abenturazale sena pizten zaio eta duela urte dezente hasten da txikitatik datorkion grina hori ase nahian. Horrela, azken urteetan milaka kilometro egin ditu bere lagun kuttunenarekin, bere piraguarekin, alegia. Horretaz gain, lurralde ezberdin ugari bisitatu eta bertako jende mordo bat ezagutu du. Anjelek, bere bidaiak direla medio, bizimodu ezberdinak ulertzea erdietsi eta munduak ezkutatzen dituen leku miragarriak sekulako erreportajeen bidez irudikatzea lortu du. Esperientzia asko bizi izan ditu, nola harrigarriak hala arriskutsuak; gaur jasoko duena, ordea, elkarrizketa batena izango da.

Zure zaletasun handiena bidaiatzea da. Noiztik datorkizu?
Ni hamabost urterekin hasi nintzen bidaiatzen. Lagun talde baten artean antolatu genuen bidaiatxo bat eta hamabost urterekin badakizu … Ni Tolosakoa naiz, eta tolosarrontzat kanpoko guztia da handia. Antolatu genuen bidaia bat autobus batean Londresera joateko. Hori izan zen nire hasiera bidaietan.

Munduan zehar bidaiatzeaz gain, gure ikastolan -Ordiziako Jakintza Ikastolan- irakasle zara. Zer duzu gustukoen irakastea ala mundua ezagutzea?
Biek ematen dizute aukera gauzak ezagutzeko, ezta? Azken finean, bidaiatzea da gauzak ezagutzea. Noski badirudi, eta halaxe da, hemengoa dela beti ezagunagoa eta, hala ere, askotan ezustekoak izaten dituzu. Baina kanpora joaten zarenean, ezustekoak biderkatu egiten dira. Indiara joaten bazara, esaterako, egunero daukazu zerbait benetan harritzen zaituena…

Zerk bultzatuta ikasi zenuen irakasle izateko?
Beno, zuetako askok bezala, zuek ere Batxilergo 2. mailan zaudete, nire garaian ere aukeratu egin behar genuen ondoren zer egin. Eta ni ikasle nintzenean, zer nuen gustukoen momentu hartan? Gogoratzen dut aukeraketa zaila izan zela, baina konturatuta nengoen gustu-gustuen matematikako ariketekin ibiltzen nintzela, eta matematikako ariketa haiek egiten orduak eta orduak egon nintekeela eta beste gai batzuk, esaterako, filosofia ikasten, bada, ez. Ez nituen beste gai batzuk hain gustukoak eta horrela hasi nintzen matematika ikasten. Matematika ikasi ondoren, hurrengo pausoa lanpostu bat bilatzea izan zen eta hementxe erori nintzen, Jakintzan.

Hainbat bidaia egin duzu zure bizitzan zehar: Islandiara, Nilora… Bidaia horietatik guztietatik zein da zuri gehien gustatu zaizuna eta zergatik?
Ba… denak ditut gustuko. Denek eman didate zerbait, zerbait handia, itxura ezberdinetan. Baina, agian, pasa zitzaizkidan gertaera aldetik, gertaera mordo bat, tokiak berak daukan bizitasuna aldetik, India aukeratuko nuke. Bakarrik egiten nuen bigarren bidaia zen, ETBrako dokumental bat egin behar nuen eta Ganges ibaia zeharkatuko nuela erabaki nuen. Eta benetan oso esperientzia sakona izan zen arrazoi askorengatik.

Badakit, 2004ko abenduan, zure emaztearekin batera Tailandian zinela, tsunamia gertatu zela. Badakit, halaber, gaizki pasa zenutela. Nola harrapatu zintuzten egoerak? Zer egin zenuten momentu hartan?
Nahiko gogorra izen zen, azken finean, lehen aipatzen nuen arrazoi berberagatik. Ikasten duzu gero lanpostu bat lortzeko, dirurik ez daukazulako. Eta beti daukazu nolabait zintzilik benetan zure bizitzari eskaintzeko denbora tarte bat, zure afizio horri eskaintzekoa. Eta justu urte horretan lortu genuen hori. Bai nire emazteak eta baita nik ere urtebeteko eszedentzia hartu genuen lanean. Eta hara abiatu ginen urte hori hastekotan. Lehenengo pausoa Tailandia zen. Tailandian kanpoko bisatu guztiak egin behar genituen, eta bisatu horiek guztiak egiten zizkiguten bitartean, gure buruari sari txiki bat ematea erabaki genuen. Paradisuko hondartza horietako batera joan ginen eta orduan gertatu zitzaigun Tsunamiarena. Hau da, imajinatu zure ametsetako bidaia egiten ari zarela eta, hasi bezain pronto, hots, zure lehenengo egunetan zaudela, honelako txikizioa gertatzen dela. 300.000 hildako eta, uff… Bada, kasuistikaren zorteagatik edo ez dakizu zergatik, zuk bizitza salbatzea lortzen duzu eta beste inguruko asko hil egiten dira. Orduan, egun dezente egon ginen hortxe buruhauste batean: zer egin, zer ez egin, berriro itzuli, jarraitu…. Azkenean, moto bat alokatzea erabaki genuen han Tailandian. Tailandia osoan zehar moto harekin ibili ginen. Eta begira, lagundu egin zigun…

Ruben Escuderokin batera, Danubio ibaia zeharkatu zenuela jakin dut. Zergatik egin zenuen ibilaldi hau berarekin? Nahiago al duzu lagun batekin joan ala bakarrik? Eta zer egin zenuen berak bidaia utzi behar izan zuenean?
Beno, bakarrik bidaiatzearena izan da nolabait nik inoiz planteatu ez dudana. Nik bidaiatu nahi izan dut beti. Orduan, aurreko urtean Islandiara joan nintzen. Eta hurrengo urtean, EITBen dokumental bat planteatu nuen: Danubioren jaitsiera. Lagun hau, Ruben, nirekin batera egitera animatu zen. Zoritxarrez, bera lesionatu egin zen, oraindik ere bostehun kilometro bakarrik eginda geneuzkala, justu Austriako mugan. Eta guk, Rubenek eta biok, erabakia hartu beharra izan genuen. Hau da, berak ezin zuen jarraitu. Zer egin? Utzi dena eta etxera bueltatu edo jarraitu? Konpromisoak zirela eta, bai patrozinatzaileekin, bai telebistarekin, segitzea erabaki nuen, behintzat saiatzea aurrera joaten. Hurrengo herria Austria zen. Austriak ere eskaintzen ditu nolabaiteko aukera batzuk, eta neure buruari esan nion Austriara arte saiatuko nintzela bakarrik joaten eta gero ikusiko nuela. Eta pixkanaka-pixkanaka bidea aurrera jarraitu nuen eta, Austria ondoren, Eslovakia. Eslovakia eta gero Hungria, eta berriro ere bertako jendea eta egunerokoa… Asko lagundu zidaten.

Herri batera iristean, jendeak nola hartzen zaitu. Laguntza eskainiz ala pertsona bitxitzat hartuz?
Beno, bitxitzat beti hartzen naute. Hiri hauetatik zenbat eta kanpoago zoazenean zu zara bitxia, kanpotarra zarelako. Leku batzuetan, turismo lekuetatik urrun daudenez, kanpotarrak ez dira ohikoak eta normala da bitxitzat jotzea. Baina, horrez gain, betidanik gizaki eta kultura ezberdinetan egon dira kanpotik jasotako loturaren bat. Eta joaten nintzen tokietan, baserrietan, herri txikietan… horrela izaten zen. Lehenengo harrera beti berezia zen, batez ere, herri txikietan. Kanpotik etorria nintzen, baina horrek ez zuen axola, beti modu egokienean ongietorria ematen baitzidaten eta nik horixe ikusten nuen.

Kontatuko al didazu burura etortzen zaizun pasadizoren bat?
Anekdota bat aipatzearren, nik beti aipatuko dut Penalesen gertatu zitzaidana. Ibaian zehar piraguaz nindoala, irauli eta ia hilzorian egon nintzen. Horren erruz, janari guztiak txartu egin zitzaizkidan. Gainera, nire gorputzean sorturiko zauriek infektatu egin zitzaizkidan eta, ondorioz, kaka eginda bukatu nuen. Egoera horretan nengoela, gelditzen zitzaizkidan indar apurrekin, urrun zegoen herrixka batera iristea lortu nuen. Ibaiertzetik irten eta hantxe geratu nintzen piraguarekin. Lurrean eserita nengoen bitartean, herriko jendea nola hurbiltzen zitzaidan ikusten nuen. Oraindik gogoratzen dut herritar hauek nola hartu, herriraino eraman eta hamaka batean etzan ninduten. Horretaz gain, lapurren beldur ez izateko, piragua ere eraman zuten nirekin batera. Han nengoela, Chai izeneko tea eman zidaten nire gorputza errekupera zedin. Halako batean, batek Coca-Cola bat nahi al nuen galdetu zidan eta nik baiezkoa eman eta gero mutiko hori joan egin zen. Hura bai ezustekoa itzuli zenean! Pare bat ordu geroago azaldu zen Coca-Colarekin. Konturatu nintzenean mutil hark hamabost bat kilometro txirrinduan egin zituela edari hori ekartzeko, lilurak jota gelditu nintzen. Eta, gainera, seguruenik, mutil horrek inoiz dastatuko ez zuelako horrelakoren bat. Orduan, bai “flipatuta” geratu nintzela… Hau da, etortzen da kanpotar bat txalupa arraro batean, piraguan, alegia, eta gehiagorik gabe betetzen da zuk eskatutakoa. Hori niretzat oso hunkigarria izan zen eta, horregatik, inoiz ahaztuko ez dudan anekdota bat izango da. Pertsona batek ezagutzen ez duen beste batengatik halako diru kostua, denbora eta esfortzua suposatu duen zerbait egitea…

Zein izango da zure hurrengo proiektua edo bidaia?
Momentuz ez dut ezer. Gainera, ume txiki bat daukat, urtebetekoa, eta ondorioz, familiaz gozatzea dut helburu.

Demagun loteria jausten zaizula, zure ogibideari uko egingo al zenioke bidaia gehiago egiteko?
Milioien baitan! Baina, agian, bai egingo nituzke bidaia gehiago; izan ere, irakasle izateaz gain, dokumentalista lanbidea ere badut. Urteetan bi lanbide hauek tartekatuz joan naiz: dokumentalak, alde batetik eta, lana, bestetik. Honek lana pilatzea suposatzen du eta loteria irabaziz gero, ez nuke gehiago kezkatu beharrik. Honek zure afizioa den hori inongo presarik eta diru arazorik gabe bizitzea suposatuko luke.

Amaitzeko, emaztea eta alaba txikia dituzu. Honek arazo bat suposatuko al du, bidaiei dagokielarik, gerora begira?
Ez dakit. Gustatuko litzaidake eurek ere gustukoa izatea bidaiatzea, jakin-mina sortzea, gustukoa izatea gauzak ezagutzea, besteen ohiturak ezagutaraztea, ezberdintasunak ikastea… hori gustatuko litzaidake, baina bidaia arriskutsuak egitea, ordea, ez. Nahiko nukeena da modu ez axolakabe eta bai neurriak hartuz bidaiatzea. Hau da, beti arrazoi batekin bidaiatzea eta ez, gehiagorik gabe, gauzak burugabez egitea.

Angelek urte asko ez dituen arren, bizitzan gauza asko eta ikuspegi ezberdin batez egin daitezkeela erakutsi digu. Nolabait esatearren, nonbaitera bidaiatzeko garbi dago ez dela ezinbestekoa hegazkina hartu eta egun batzuk egonean pasatzea zure norako horretan; aitzitik, aukera mugagabeak daudela erakusten digu behin eta berriz gure lagunak. Txirrindu, moto zahar edo piragua bat har daiteke eta bertako kulturak eta ohiturak ezagutu, ulertzen saiatu, ikasi, errespetuz jokatu… Horrela, bai. Horrela, barnetik asetuta sentitzeaz gain, benetako bidaia bat egin duzula irudituko zaizu, zirraraz beterikoa. Mila esker, Anjel! Bejondeizula!

[display_podcast]