Tag Archives | literatura

Eskuetan mapak – ASIER SERRANO

By on 2009(e)ko otsailak 26 in irakurlearen txokoa, literatura

Drogak, sexua, asierserranomusika, adiskidetasuna, traizioak, maitasuna, desamodioa, gorrotoa… Zer gehiago aurkitu nahi du hamazazpi urteko gazte batek eleberri batean?

EH Sukarraren kanten letren sortzailea eta Lorelei taldearen gidari izandakoa den Asier Serrano euskal idazle eta kantugilea Eibarren jaio zen 1975. urtean, maiatzaren 20an hain zuzen ere. Literatura arloan, narrazioan, eleberrian, poesian nahiz haur eta gazte literaturan jardun du, Hoteleko kontuak, Eskuetan mapak, Bada hiri gorri bat, Mari Basajaunaren eremuan eta Picassoren zaldia izanik berak idatzitako obrak. Literaturaz bestalde, berriki aipatu legez, musika munduan murgildurik dago idazle gipuzkoarra. Hiru disko plazaratu ditu jada: Ez esan inori (2002), Gerrari bai (2003) eta Hoteleko kantuak (2005).

Eibar du kokagune istorio honek. Hiri iluna, tristea. Beltza. Horrela aurkezten digu Asier Serranok Gipuzkoa mendebaldean kokaturik dagoen herri populatua. Lau protagonistek, Aitor, Josu, Bizen eta Kepak, gorrotatu egiten dute beraiek hezten ikusi zituen hiria, zulo batean sentitzen baitira. Musika talde bat sortu eta bizi ziren zuloa azpimarratu nahian, Zuloan izena jartzen diote taldeari eibartarrek.

Lau lagunen gertakizunak Roka, hasieran taldearen gitarrista, hiltzean hasten dira. Lagunaren suizidioaren ondorioz, Kepa ordezkotzat hartzen dute. Laurek laguntasunaren, maitasunaren eta drogaren alde gozoak nahiz garratzak dastatuko dituzte. Ondoren, nobelako pertsonaia nagusienak deskribatuko dizkizuet, haien berri gehiago izan dezazuen:

  • Aitor: eleberriko protagonista nagusia da, berak narratzen baititu Zuloan taldearen eta bertako partaideen gorabeherak. Bere euskarri nabarmenena Kepa da; hala ere, beraien arteko erlazioa denboran zehar okertuz joango da, Aneren, Keparen neska, eta bere lagun-minaren arteko maitasun-erlazioa dela medio. Jeloskor jokatzen du askotan, gehienetan, ia beti. Rokaren heriotzak beregan arrasto nabaria utziko du, faltan botako baitu bere lagun ona.
  • Kepa: lehen aipatu bezala, Aneren mutil-laguna eta Aitorren lagun mina. Hala ez badirudi ere, ez da gazte zoriontsua, ez baitu bere benetako lekua aurkitzen.
  • Josu: Zuloan taldeko partaidea eta drogomenpekotasun izugarria duen gazte eibartarra da. Esan bezala, drogekin arazo ikaragarriak ditu eta, orobat, ez du bere gaztetasuna guztiz gozatzen.
  • Bizen: bere buruarekin gatazka nabarmenak dituen gaztea dugu Bizen. Bere homosexualitatea bere lagunei azaldu ondoren eta azken horiek guztizko normaltasunez onartu ondoren, beste erronka bat gelditzen zaio: bere familiari mutilak, eta ez neskak, gustuko dituela esatea. Ez da lan erraza berarentzat, familia burges batetik baitator, ideia tradizionaleko familia batetik hain zuzen ere.
  • Ane: Keparen neska-laguna eta Zuloan taldekoen lagun ona dugu. Halaber, Aitorrekin oso erlazio estua dauka; halere, erlazio hori adiskidetasunean dago oinarriturik, nahiz eta Aitorrek hori ez gustuko izan.

Bizitza noria ostia bat besterik ez dun: zorionaren gailurrean hagoenean pizten diten beherako motorra, miseriara zuzen nola hoan ikusten dun eta zorabiatu egiten haiz, eta zulora ohitu zarenean, motor putari eragiten zioten berriro, izorratzeko, hire zorabioan zoriona berreskuratu ahal duala sinetsarazteko. Putakumeak.”

Parrafo horretan ikus daitekeen bezala, gure protagonistak noria batean bezala ibiliko dira. Zenbaitetan momentu gorenean aurkituko dira, bai giro profesionalean nahiz pertsonalean. Beste batzuetan, aldiz, behean edirengo dira. Talde bezala, Zuloanek arrakasta nabaria bermatzen du, bi disko plazaratuz (hirugarrenarekin lanean ibili bai, baina azkenean ez dute argitaratzen), hainbat kontzertu emanez… Aipaturiko kontzertuek zenbait buruhauste eta arazo ematen dizkiete gure protagonistei eta afera horiek guztiek beraien etorkizun profesionalean marka sakona uzten diete.

– Gogoratu, Aitor, sekula aberririk izan ez duena munduan librea da, norbere bihotza norbere aberria delako.

Protagonisten ibilbidean asko markatuko duen bira antolatzen dute Europarantz. Londres, Milan, Zittaw, Tharandt eta Berlinen izaten dituzte gure protagonistek gertaerarik aipagarrienak. Adiskide berriak egiten dituzte, lehen beraientzat ezezagunak ziren hainbat balore beraiengan txertatu ostean. Hori gutxi balitz, bira honek beraien etorkizunean, taldearen etorkizunean hain zuzen ere, lorratz aski ageria uzten du. Zuloanen etorkizuna aldatu eta honen guztiaren ondoren, inoiz dena ez da berdina izango.

eskuetan_mapakBenetan harrigarria eta, batez ere, miresgarria da Asier Serranok lortu duena, euskarazko eleberri bat niri pertsonalki izugarri gustatu izatea. Azken urte hauetan gutxi irakurtzen dut, eta euskaraz are gutxiago. Nabari da Asier Serrano, denak bezala, gazte izana dela, baina gaur egungo gazteen azalean jartzea benetan lortu duela diot nik, iritzi umileko ikasle batek. Ahal dudan gelakide eta ez-gelakideei gomendatu behar izango diet zalantzarik gabe, eleberria izpiritu gazteko liburua baita.

Hori guztia gutxi balitz, amaiera trabatsua duela esan genezake. Nik behintzat, amaiera bi aldiz baino gehiagotan irakurri beharra izan dut ideiak elkarrekin lotzeko! Ondorioz, adi egon irakurtzen duzuen hitz bakoitzean, edozein zati izan baitaiteke garrantzitsua amaierako egoera zein den jakiteko.

Hala eta guztiz ere, nahiz eta nire ustetan liburu aberatsa izan, badago zein endredatuko duenik. Liburua bi zatitan banatzen dela azal dezakegu; alde batetik, gazteen bizia eta esperientziak zuzenean kontatzen dituena; bestetik, kapitulu bakoitzaren amaieran kontaturiko narrazioak daude. Guztiz erlazionaturik dago, noski, istorioarekin; dena den, hasiera batean ez du zentzurik izango bertan idazleak kontatzen duenak. Ostera, eleberrian aurrera joan ahala, dena zuzen lotzeko aukera eta beharra izango du irakurleak.

Besterik gabe, azpimarratu egin nahi dut Asier Serranok lortu duena; hots, berriro gazte edo nerabe izatea lortu izana nobela honek duen ukitua lortu ahal izateko.

Comments { 0 }

Exkixu – JOSE LUIS ALVAREZ “TXILLARDEGI”

By on 2009(e)ko otsailak 15 in irakurlearen txokoa, literatura

Jose Luis Alvarez Enparantza, “Txillardegi” izengoitiz ezaguna, Txillardegi1929an jaio zen Donostian. Gurasoek euskaraz irakatsi ez zioten arren, 19 urte bete bezain pronto ekin zion ondoren hainbeste defendatu duen hizkuntza ikasteari. Are gehiago, euskara batuaren sorreran parte hartu zuen. Politikan, berriz, Ekin, ETA eta Herri Batasunaren hastapenetan garrantzi handia izan zuen. Literaturari dagokionez, Leturiaren egunkari ezkutua eleberriarekin euskal literatura berritzeaz gain, lan andana egin du. Hasierako estekan eta Literaturaren Zubitegian, ikusi ahal izango dituzue horiek guztiak.

1988an idatzitako Exkixu (Elkar) idazlanean bada bere bizitza pertsonalaren erreferentziarik. Francoren kontrolpean zegoen Euskal Herrian 70. hamarkadan izandako egoera politikoak euskal herritarrengan sorturiko errealitateak biltzen ditu istorio honek. 228 orrialdeetan Anttonek du hitza. Hau 19 urteko mutil gazte bat da eta Pasaiako kaleetan bizi da bere familiarekin, Altzako Ezkizu-behekoa baserritik bidaliak izan ostean, etorkin espainiarrentzat etxeak eraikitzeagatik. Ume gorri bat zenetik isiltasuna bizi izan du etxean. Euskaldunentzat hain latzak diren uneetan inork ez du ahorik zabaldu nahi egoerak bost axolako balie moduan. Anttonek, ordea, Euskal Herrian bertan bizi bada ere, Altzako giro euskaldunaren herrimina du eta sentipen hura berreskuratzea desio du.

Idazlearen antzera bere hizkuntza aberasteko ahaleginak egingo ditu liburuan zehar. Gainera, bere lehengusu Iñaki herriaren aldeko borrokan hil da, eta honek etxean helarazi dioten isiltasuna gainditu du. Iñakiren heriotza medio, manifestazio batean hasi eta ETAko kolaboratzaile izaten amaituko du Anttonek. Lehengusuaren pausoei jarraiki hegoaldearen eta iparraldearen mugan ibiliko den protagonistak, etxekoengandik ikasi legez, poliziaren aurrean isiltasuna mantendu beharko du Txillardegik hain azalean sentiaraziko dizkigun torturak jasango baditu ere. Eleberri honetan, halaber, bihotza samurtzerainoko maitasun istorioek badute euren lekua.

ExkixuArestian esan bezala, liburu honetan Anttonek du hitza. Bere larruan bizi izan zuena iraganera begira kontatzen digu; halere, kronologikoki suertatu ahala azaleratzen duenez, orainaldian eta geure azalean biziko bagenu bezala sentiarazten digu eleberria. Gainera, narratzailea protagonista bera izanik, bera izatera behartzen gaitu hark sentitzen eta pentsatzen duen berbera sentiaraziz eta pentsaraziz. Hori dela eta, ez dugu inguruko pertsonaien lekukotasunik, eta ez dugu bere garunetan mamitutako ideien berri. Eleberri honetan, bizitza errealean bezalaxe, pertsona arrunt baten rola hartuko dugu geure errealitatea baino jakingo ez dugularik.

Hizkuntzaren lanketari dagokionez, hasiera batetik euskara jatorra erabiltzen du oso; orrialdeetan aurrera egiten dugun heinean eta protagonistari euskara zaintzeko grina sortzearekin, ordea, hizkuntza zeinen ongi kontrolatzen duen egiaztatzen digu. Hitz bera esateko mila eta bat baliabide erabiltzen ditu; halaber, euskararen nahi adina erregistrotara jotzen du. Hain maizak diren dialogoek izugarrizko bizitasuna ematen diote istorioari, nork hitz egiten duen, haren hizkera edo euskalkia erabiltzen duelarik.

Hein batean, hizkuntzaren zailtasuna edo hizkuntza konplexua bizkor eta arin irakurtzeko oztopo iruditu zait. Euskarak hainbesterainoko emaria duela ikusteak poza sentiarazi didan arren, istorioaren mamira heldu aurretik pisutsu egiten du irakurgaia. Dena den, eskertzen da hizkuntzarekin Txillardegik erabiltzen duen zainketa; azken finean, hori baita euskal irakurleon eta euskaldunon erronka: hizkuntza erabiltzeaz gain, ongi eta edertasunez erabiltzea.

Hasierako txanpan zenbait bihurgune izan baditut ere, istorioan aurrera egitearekin gogoak ere areagotu egin zaizkit 228. orrialdeko azken paragrafoarekin negar egiteraino. Izugarria iruditu zait nola islatzen duen sentimendu eta egoera oro. Egoera neure azalean bizi ez badut ere, liburua bera bizi izan dudala esan dezaket.

Eskerrik asko, Eztizen, liburu zoragarri hau uzteagatik, eta bai Eztizen eta bai Maddi, arrazoi zenuten: ederra! Orain zuen eskuetan dago altxor hau zuen eskuetatik pasatzea!

Comments { 2 }

Odolean neraman – JOAN MARI IRIGOIEN

By on 2009(e)ko urtarrilak 24 in irakurlearen txokoa, literatura

irigoienEgia esan behar badut ez dut batere atsegin irakurtzea, eta Maitek liburu bat irakurri eta gero lantxo bat aurkeztu behar genuela esan zigunean ez zidan batere graziarik egin. Nik, gainera, ez nekien zer liburu aukeratu, eta atsedenaldi batean beste hainbat ikaslerekin liburutegira joan ginen ea zorterik bagenuen. Azkenean, Maitek gomendatu zidan liburu hau; nik futbolean jokatzen dudanez, atsegin izango nuela pentsatuz. Liburua erostera joan nintzen. Kostata, baina irakurri nuen azkenean liburua; berehala hasi nintzen lana prestatzen. Ez dut oraino aipatu, baina hautatutako liburua Irigoienen Odolean neraman da.

Joan Mari Irigoien Altzan (Gipuzkoa) jaio zen 1948. urtean. Gaztea zenean futbolean aritzen bazen ere, ingeniaritza ikasketak egin zituen; horrez gain, irakaskuntza eta itzulpengintza arloak jorratu ditu. Joan Mari Irigoienek olerkigintza eta nobelagintza generoak landu ditu; edonola ere, bi generoetatik nobelagintza izan da ospea ekarri diona idazleari. Bestalde, bere bizitzan zehar lan handia egin du, eta baita sari batzuk irabazi ere. Hauek dira, besteak beste, berak idatzi dituen obrak: Oilarraren promesa, 1973. urtean publikatua. Bi urte geroago, Hutsetik esperantza olerki bilduma kaleratzen du, Irun Hiria saria lortuz. 80. hamarkadan, hiru lan argitara ematen ditu: 1983. urtean, Poliedroaren Hostoak; 1987an, Udazkenaren balkoitik eta, hamarkada honi amaiera emateko, Euskadi saria lortzen du Babilonia nobelarekin, 1989. urtean. 1991. urtean, Denborak ez zuen nora olerki bilduma plazaratzen du eta urtebete geroago, Lur bat haratago nobela. Idazle benetan oparoa, azken urteetan argitaratzen jarraitu du, Ipuin batean bezala (2002, Elkar), Odolean neraman (2004, Elkar) eta Bestea da mundua (2008, Elkar) izan dira bere azken lanetako batzuk (egin klik hemen denak ikusteko).

Odolean neraman liburuaren generoa narratiboa da. Autoreak lehenengo pertsona erabiltzen du Eneko Ortega protagonistaren bizitzaren gorabeherak kontatzeko, eta nahiz eta ez dituen elkarrizketa gehiegi erabiltzen, badaude gutxi batzuk, aholkuak emateko garaian gehienbat. Nobela honek Eneko Ortegaren bizitza kontatzen digu. Honek ez du etxean giro ederra eta gerora futboleko izar handi bilakatuko da. Hala ere, denak ez dira gauza onak izango, eta hainbat biziotan eroriko da: drogak, neskak … Eneko Ortegari -gerora garrintxa euskalduna deituko diote- txikitatik datorkio futbolerako grina. Kaletik doala, lataren bat, harriren bat … edozer dela ere beti hasten da ostikoka. Gainera aita, ama eta amona futbolzale amorratuak ditu eta txiki-txikitatik futbolaren inguruan bizi izan da. Gurasoek taberna bat dute eta familia osoa ibiltzen da tabernan lanean, denentzako baitago. Aitak semea futbolean ikusten duenean, izar handi bat izatera iritsiko dela dio eta auzoko taldean, Herrerako Sportingen, jokatzen hasten denetik tabernako goiko egongelan deskantsatzen uzten dio. Liluratuta du aita, eta bera hasten da garrintxa euskaldun ezizenez deitzen semea.

Odolean neramanGauzak horrela, egun horietako batean, Gipuzkoako finalera iristen dira Sportingeko gazteak, eta Errealaren aurka jokatzea egokitzen zaie. Errealak izugarrizko taldea du eta ia ezinezkoa da irabaztea. Baina, orduan, Enekok izugarrizko partida egin, eta Sporting txapeldun geratzen da. Harrezkero, Enekok errealarekin fitxatu, eta denbora gutxian eskuin hegaleko jaun da jabe egiten da. Segituan ditu Espainiako talde mordo bat atzetik eta Bartzelonara joaten da. Bertan, zertxobait kostatzen zaio jokatzen hastea, baina azkenean Barçan ere ez du parekorik topatzen, eta bertan dela Espainiako selekzioak ere deitzen dio. Dena ez da polita, ordea, Enekorentzat. Emakume batekin ezkondu eta banandu ondoren, zulo batean erortzen da. Bere maila jaitsi egiten du, eta burua neskengan eta parrandan baino ez du. Azkenean, drogetan ere erortzen da. Nahiz eta pare bat aldiz drogak uztea lortu, berriro erortzen da, eta, azkenean, futbola utzi beharrean ikusten du bere burua. Hori gutxi balitz, Madrilgo prentsak ere ez dio batere laguntzen une gatazkatsu horietan. Azkenean, desintoksikatzeko zentro batean ingresatu, eta, bertan, gerora bere mutila izango dena ezagutzen du, Iker. Berarekin bizitzen jarriko da eta emazte ohiarekin izandako semea ere beraiekin izango dute.

Garbi geratu da, beraz, pertsonaia nagusiak, Eneko Ortegaz gain, bere familiartekoak direla: aita, ama eta amona Sinforosa. Ama eta aitaren artean ez dago harreman ona, eta horrek ez dio Enekori haurtzaroan gehiegi lagundu. Gainera, esan dezaket haurtzaro gogorra izan duela Enekok; izan ere, aita alkoholiko izatera iristen baita. Etsenpluarekin predikatu behar zela zioen eta, tabernaria zenez, noiznahi ardoa edan eta edan aritzen zen. Amona Sinforosak bakarrik egiten zion aurre.

Istorioa Eneko Ortegak narratzen du eta orojakilea da; izan ere bere pentsamenduez gain, aita eta beste hainbatenak ere badakizkielako. Gainera, esan dezaket Joan Marik idazkera sinple edo erraza erabili duela, eta alde horretatik ez dudala inongo arazorik izan idatzitakoa ulertzeko. Irakurtzeko grina oraindik eskuratu duen honek eskertu dio hori, behintzat.

Luze pentsatu ondoren, esan beharra daukat oso liburu atsegina egin zaidala. Gainera, niri irakurtzea kostatzen zaidanarekin, oso gustura irakurri dut eta uste dut garrantzitsuena hori dela, gustura irakurtzea. Hori gutxi balitz, aitortu beharrean nago gaia oso interesgarria egin zaidala, ez baitu futbola bakarrik ukitzen, futbolak inguruan dituen bizio eta abantailak ere presente baitaude liburuan. Futbola atsegin baduzue, gomendatu egingo nizueke liburu hau, seguruenik atsegin izango duzuelako, besteak beste, oso erraz eta gustura irakurtzen delako.

Gehiago jakiteko:

Comments { 0 }
-->