Tag Archives | sarrionandia

Ifar aldeko orduak, Joseba Sarrionandia

By on 2012(e)ko apirilak 30 in irakurlearen txokoa, literatura

Gabonak iristear, azterketaz lepo eta hara non Maitek esaten digun liburu bat hautatu behar dugula oporretan irakurtzeko. Tira, horrela esanda, ez dirudi lan batere interesgarria, baina aipatu beharra daukat Joseba Sarrionandiaren Ifar aldeko orduak  liburua izan zela lan hori interesgarria izanaren erruduna. Joseba Sarrionandia, gartzelatik bozgorailu batzuetatik ihes egin zuena da, bai. Egia esan, hori baino askoz ere gehiago ez nekien nik idazle honi buruz. Lana bidalitako egun berberan etxera iritsi eta liburuen apalean kuxkuxeatzen hasi nintzen, eta hara non aurkitu nuen liburu hau, Ifar aldeko orduak. Amari galdetu nion ea liburu hori interesgarria zen eta zera erantzun zidan: “Joseba Sarrionandiaren liburu guztiak dira interesgarriak”.

Ezer baino lehen, 1958an Iurretan jaio zen idazle bizkaitarrari buruz zertxobait kontatuko dizuet. Ziurrenik, denek jakingo duzue 1980an, ETAko kide izateagatik atxilotua izan zela, eta, 1985. urtean, kontzertu baten ondoren, bozgorailu batzuen barruan ezkutaturik ihes egin zuela. Ordutik ihes eginda dago, baina horrek ez du bere lanak irakurtzeko parada izatea eragotzi. Hori dena anekdota bat besterik ez da bere literatura ekarpenen ondoan. Euskal filologian lizentziatua izateaz gain, irakasle lanetan aritu zen atxilotua izan baino lehen. Pott Bandan ere partaide izan zen Bernardo Atxaga, Ruper Ordorika eta beste hainbat euskaldun idazlerekin batera. Hori gutxi balitz, euskal literaturan ekarpen handiak egin ditu eta lan ugari idatzi ditu. Gehien landu dituen arloak poesia eta narrazioa izan dira, eta guztien artean Ifar aldeko orduak narrazioez osatutako liburua izan da nik hautatutakoa.

Arestian esan bezala, Ifar aldeko orduak narrazio motzez osatutako liburua da. Aio aioma, Disiecti membra poetae, Haurrak pindaturiko paisaia, Ukabilka, Oroitzera eseri, Ifar aldeko nasa, Gerla historia, Amorante ausarta, Liburuetako mundu horietara herbestera zaitezkeela, Hamar liburuak eta Oroimena eta desira narrazio motzak kontatzen ditu liburuan. Josu Landak liburu honi egindako kritikan dioen bezala, ‘trajedien kronika’ bat egiten du Josebak. Narrazioak independenteak dira euren artean, hau da, ez dute segida bat osatzen; pertsonaia eta istorio ezberdinak kontatzen dira narrazio bakoitzean. Hala ere, narrazio bakoitzean trajedia moduko bat kontatuz, erreibindikazioak egiten dituela esan daiteke; amodioa, gerra, gartzela edota bizitza bezalako gaietan oinarrituz. Hauetan aipagarriena, agian, bigarren narrazioan bizitzari buruz egiten duen hausnarketa sakona izan daiteke.

Aipatu bezala, Sarrionandiak narrazio desberdinetan banatzen du liburua. Narrazio bakoitza hasi baino lehen, baliabide original bat erabiltzen du, ziurrenik gehien gustatu zaidan baliabidea izan da: aipu bat txertatzen du narrazio bakoitzeko, idazle eta filosofo ezberdinen aipuak zehazki. Aipu hauek, irakurleari pentsarazteaz gain, arreta mantentzen laguntzen dute; beraz, baliabide bikaina dela esan daiteke. Sarrera bezala txertatzen dituen aipuez gain, esaldi landu eta aberats asko erabiltzen ditu Sarrionandiak. Esaldi horien adibide bezala hauxe aukeratu dut: “Inori ezkutatzen zaiona, norbere buruari ezkutatzen zaio”. Bide batez, honelako aipuak irakurri edota bidali nahi badituzue, euskaljakintan badugu gure aipuen txokoa: euskaljakintza aipuak.

Lehengo harira itzuliz, Sarrionandiaren hizkuntza maila eta estiloari buruz hitz egitean, lexiko aberatsa erabiltzen duela esan beharra dago. Hiztegia alboan edukita hobeto ulertzen den liburu bat da hau, nahiz eta testuinguruagatik hitzak ulertzea posible den. Irakurleak liburuarekin gozatzeaz gain, lexikoa ere lantzen du liburu hau irakurtzean. 

Ifar aldeko orduak narrazio liburuaren lexikoa lantzeko ariketa:

 

Halaber, Sarrionandiak barne bakarrizketak, deskribapenak edota elkarrizketak erabiltzen ditu; izan ere, narrazioak beraien artean independienteak izatean, baliabide ezberdin ugari erabiltzeko aukera du.

Arlo guztiak aztertuz, ezbairik gabe Ifar aldeko orduak osatzen dituzten narrazioak irakurtzera bultzatu nahi zaituztet arrazoi askorengatik. Bat, irakurlea etengabe entretenituta mantentzen duelako narrazio motzen bidez. Bi, hiztegi oso aberatsa duelako eta lexikoa lantzeko oso baliagarria delako. Hiru, narrazio bakoitza baino lehenago txertatzen dituen aipuak irakurtzea merezi duelako. Lau, Josebak egiten dituen hausnarketak irakurlea ere hausnarketa egitera bultzatzen duelako. Horrela, milaka arrazoi eman ditzaket gelditu barik. Beraz, euskara eta literatura gustuko duen orori gomendatzen diot liburua irakurtzea. Horretarako, amak liburua hautatzerakoan esan zidana esango dizuet: “Joseba Sarrionandiaren liburu guztiak dira interesgarriak”. Azken batean, amek beti arrazoi!

Amaitzeko, liburuan bertan azaltzen den laburpena utziko dizuet:

Ismael du izena ipuin hauetako protagonistetako batek, Moby Dick balea zuriaren bila zihoan marinel hark bezala. Balearik ezean, elurra ari du Ifar honetako paisaian, elurra norberaren barnean, elurra baita -ur kristaldua- labirintoak har dezakeen forma perfektuenetarikoa, desertuarekin eta itsasoarekin batean. Haurtzaro eta sorterri-minezko orduetan, grinak eta ezereza zuritasun infinitoan nahasten direnean, hutsalak dirudite ametsek nabigante noragabetuarentzat. Bide guztiak ez dira berdinak, ordea, eta errauts eta ahanzturazko amaieraren aurrean duintasuna da, giza duintasuna, bizitzari zentzu pixka bat ematen diona.

Comments { 0 }

Xabier Mendiguren Elizegi euskaljakintzan

By on 2011(e)ko otsailak 2 in bisitak, euskaljakintza, literatura

Hiruhileko honetan buru-belarri gaude euskaljakintzan literatura lantzen. Gure gaur egungo idazleak hobeto ezagutu nahian, hainbat jarduera burutu ditugu: liburuak irakurri, autore ezberdinei buruzko informazio bilatu, euskarri ezberdinetan aurkezpenak prestatu eta azaldu… Emango dugu, baina, horien berri beste batean. Gaur Xabier Mendiguren Elizegiren bisita izango dugu hizpide; izan ere, beasaindarra joan den ostiralean etorri baitzitzaigun Jakintza Ikastolara Joseba Sarrionandiaren literaturaz hitz egitera.

Idazlea zenbait ipuin eta poemaz baliatu zen bere azalpenerako, abesti bilakaturiko poemen grabazioak ere entzunaraziz, adibidez, “Martin Larralde” Ruper Ordorikak kantaturik, edo “Kiromantzidxa” eta “Lili bat” Mikel Laboaren interpretazioan, eta Narrazioak liburuko ipuin pare bat ere irakurriz eta komentatuz, hala nola “Ginebra erregina erbestean” eta “Marinel zaharra”.

Denboraren kontzepzio linealaren eta zirkularraren arteko desberdintasuna izan ziren Mendiguren irakaslearen jardunaren ardatza, eta horri loturik beste hainbat kontzeptu ere azaldu zituen, hala nola patua, edo ispiluen jokoa.

Ez dago esan beharrik guretzat luxu bat izan zela horrelako ibilbidea duen idazle bat gurera etortzea Sarrionandiaren lanari buruzko azalpenak ematera. Ederki baino hobeto pasatu genuen haren esplikazioak entzuten eta abestiak kantatzen.  Sarrionandiaren poesia pixka bat hobeto ezagutzeko aukera polita izan genuen. Xabier, ea hurrengoan zure lana aurkeztera etortzen zaren!

Hementxe uzten dizuegu egun hartan grabatutako bideoa, ikus dezazuen, azaletik bada ere, bisitak eman zuena:

Xabier Mendiguren Elizegi euskaljakintzan from Maite Goñi on Vimeo.

Xabier Mendiguren Elizegi Sarrionandiaren poesiari buruz euskaljakintzan.

Comments { 4 }

Lagun izoztua – JOSEBA SARRIONANDIA

By on 2009(e)ko urtarrilak 16 in irakurlearen txokoa, literatura

sarrionandiaJoseba Sarrionandia euskal literaturari ekarpen oparoa eginiko idazlea dugu; izan ere, alor anitz landu ditu: haurrentzako literatura, narrazioak, eleberriak, olerkiak, saiakerak… Gaztea zela, aldizkarietan kolaboratzaile gisa jardun zuen. 1985ean kartzelatik ihes egin bazuen ere, ez ditu bere irakurleak esperoan utzi. Argitaratu duen azken liburuak, Gau ilunekoak izenburutzat duenak, harrera bikaina izan zuen iragandako Durangoko Azokan, besteak beste.

“Lagun izoztua” liburua Ikastolako liburutegian bertan kausitu nuen. Eskuetan hartu orduko, laino misteriotsu batek inguratu zuela nabaritu nuen neure artean. Irakurtzen hasterako, huts emango ez zidala sinesturik nengoen, eta hala jazo da. Zalantzarik gabe, irakurtzea merezi duen altxorra da eta horregatik utzi nahi dut zuen esku kutxa irekitzeko giltza, barruan zer aurki dezakezuen esan gabe. Horrela ez izanez gero, balio guztia galduko bailuke.

Hizkuntza ulerterraza darabil Sarrionandiak bere nobela honetan; halaber, hitzekin jolas moduko bat ageri da istorioa aurrera joan ahala. Horren aztarnak topa ditzakegu metafora eta konparazio jorietan. Modu berean, edonon aurki ditzakegu kokatzen laguntzen gaituzten deskribapen zehatzak. Hori guztia alde batera utziz, badira esaldi batzuk, non pertsonaien, idazlearen eta irakurlearen izatea ukitzen dituzten.

Horien artean bada bat, hasiera aldean agertzen dena, horrelako esaldiaz gehiagotan irakurriko ditugulako susmoa pizten diguna: “Denbora pasatzen da eta ez da ezer pasatzen”. Josuk, umea bailitzan, hormetan idazteko duen ohitura aurkezten digu idazleak esaldi horren bitartez. Pertsonaia sinplea dirudien arren, korapilatsua da Josurena. Idazmakinan orduak ematen ditu argitaratuko ez dituen eleberriak idazten, gogoko du buruari hainbat bira eman ostean burura etortzen zaizkion esaldi konplexuak botatzea; ez, ordea, besteek berari buru hausteak ipintzea. Dena dela, Josuren jokabidea gehien okertzen duen gertaera izarak aireratzen dituen indiarena da; idazleak, gertakari horretaz baliatuz, bigarren aurpegi moduko bat uzten baitio pertsonaiari agerian.

lagun_izoztuaBigarren mailako pertsonaien artea bada beste bat irakurlearen pentsamenduan pisu nabarmena utzi nahi duena: Edwin Walsh. Garbi dago hasieratik liburua amaitu baino lehen amatatuko dela bere bizitza, baina espero ez den heriotza du. Hala ere, zientzialari petoak badirudi ez diola bere gaixotasunari izu handirik. “Hil arte biziko naiz” “Gorputz partikular hau gorpu bihurtuko da, norbere kartzela norbere hilobi bihurtzen da. Denok hilko gara goiz edo berandu, denborarekin. Eta hala ere heriotza ustekabean bezala ailegatuko da, ailegatzen denean.” Hitz horiek esatean, badirudi espedizioan hilko den arren, bere gaixotasunari aurre eginaz hilko dela, hil arte biziko dela, alegia; bere ekintzak, ostera, bestelakoak dira eta hil hilko da, baina ez edonork espero lukeen moduan.

Zer pentsatu ematen duten pasarte asko eta asko aipa daitezke, baina ez dago norberak irakurri, eta bakoitzak bere ondorioak ateratzea bezalakorik. Gainera, Sarrionandiak aipatzen ari garen “esaldi klabeak” bere nahimenera erabiltzen dituela esan daiteke, liburua hiru zatitan banatuta egonik, gaztaroari dagokionean, ez baitira horrelako landutako esaerak antzematen.

Egitura horrek, hiztegi aldetik denaz gain, irakurrazkarrago bilakatzen du istorioa, eta ez da batere zaila hiru kontakizunen artean kokatzea. Behin irakurrita, ez kontatzeko moduko eleberria da; irakurri ostean beste norbaitek irakurriko balu, zuku ezberdina aterako liokeela dirudien laranjaren antza baitu. Horregatik, merezi du laranja erdibitu, zukua atera eta dastatzea.

Comments { 0 }
-->