Zer dira kometak?

Harri eta izotzez osaturiko zeruko gorputz hauek eguzkiaren inguruan biraka dabiltza orbita eliptikoak jarraituz. Beraien gorputza hauskorra, txikia eta forma irregularrekoa da. Kometek, asteroide, planeta eta sateliteekin batera, eguzki sistema osatzen dute. Zeruko gorputz solido hauek, eguzkitik oso gertu daudenean, sublimatu egiten dira. Eguzki-sistemako astro nagusitik urruti daudenean, bere nukleoa eta materiala izoztuta dute. Kometak “izotzezko bolak” edo “izeberg zikinak” izenez ere ezagunak dira.

Astro hauek eguzkitik gertu daudenean baino ezin ikus daitezke; izan ere, orbita oso luze eta txikiak baitituzte. Gorputz dirdiratsu hauek ikusi nahi baditugu, teleskopio binokular bat erabili beharko dugu. Hala ere, gaur egun ordenagailu eta interneteko konexio batekin ere aurki dezakegu kometa bat; orain dela urte gutxi, esaterako, DVSOko astronomo afizionatuek kometa ugari aurkitu zituzten horrela.

Non sortzen dira?

Astro dirdiratsu hauek nagusiki 2 lekutatik datoz: Oorteko lainotik eta Kuiperreko gerrikotik. Zientzialariek periodo luzeko kometak Oorteko lainoan sortzen direla eta beraien bizitzako denbora gehiena bertan pasatzen dutela pentsatzen dute. Laino horri horrela deitzen zaio Oort izeneko ikerlari batek aurkitu zuelako eta eguzkitik 50.000-100.000 argi urtera dago. Periodo handiko kometek milaka urte behar dituzte eguzkiari buelta emateko, orbital eliptiko oso luzeak jarraitzen dituztelako.

Zientzialarientzat, berriz, horrela sortzen dira periodo motzeko kometak: eguzki-sistematik izar bat pasatzen denean, laino horretan dauden zeruko gorputzen orbitak aldatu egiten dira. Horietako batzuk eguzki sistematik kanporatuak izaten dira eta beste batzuek orbitak laburtzen dituzte. Gerard Kuiperrek, periodo motzeko kometen existentzia esplikatzeko, Kuiperren gerrikoa sortu zuen eta Neptuno baino urrutiago kokatu zuen. Jupiterreko grabitatearen eraginez, gerriko honetan dauden astro txiki hauek handik alde egitera behartuta daude eta Oorteko lainora edo eguzki-sistematik at doaz.

Kometen orbitak etengabe aldatzen ari dira: beraien jatorria eguzki-sistemaren kanpoaldean dagoela pentsatzen da eta beraien orbitek, planeta batera hurbiltzen direnean, aldatzeko joera dute .

Osaketa eta egitura

Kometak urez, izotz lehorrez, amoniakoz, metanoz, burdinaz, magnesioz eta silikatoz osaturik daude. Astro hau osatzen duten substantziak izoztuta daude; izan ere, oso tenperatura baxua baitute egoten diren lekuetan. Izotzez osaturik daudenez, bere dentsitatea 1g/cm3-koa dela pentsatzen da. Zeruko gorputz hauen egiturak anitzak eta dinamikoak dira.

Kometak ulertzeko, hasierako eguzki-sistemara jo behar dugu. Hasierako eguzki-sistemako nukleoan material pisutsuenak, metalak eta harrizko silikatoak, kondentsatuta zeuden. Kanpoaldean hotz handia egiten zuenez, elementu arinenak kondentsatu egin ziren. Izotzezko metanoa, amoniakoa eta ura sortzeaz gain, eguzki sistema estaltzen duen Oorteko hodeia ere sortu zen. Kometak laino horretan eta material horien bidez sortu ziren. Bat-batean izar baten grabitazio-abiadak kometa bat asaldatzen du eta eguzkiaren erakarpenak kometa Oorteko lainotik orbita batera bidaltzen du.

Orbita barnean, kometa berora ohituta ez dagoenez, bere izotza sublimatzen hasten da, eta berak askatutako gas eta hautsek adatsa sortzen dute. Honek nukleoa inguratzeko balio du. Kometak eguzkirantz hurbiltzeko sortutako adats dirdiratsuaren tamaina eta dirdira handitzen joango da bertara iristen doan heinean. Aurrez aipatutako adatsak eta buruak osatzen dute kometa bat. Bi motatako adatsak daude: urdinak, gas ionikoz osatuak, eta, horiak, hautsez osatuak. Astro nagusiko izpi ultramoreek isats urdin fluoreszentea sortzen dute. Gasezkoak beti eguzkiaren aurkako noranzkoa du; hautsezkoa, berriz, gasezkoaren eta kometaren ibilbidean kokatzen da. Astro nagusiko argi izpiek eta eguzkitik botatako partikulek erradiazioan presio bat eragiten dute, eta honek aldi berean kometaren adatsa buruaren aurrean jartzea ahalbidetzen du. Honela, kometak astro handitik alde egiten du adatsik gabe. Eguzkia inguratu ondoren, kometari bi gauza gerta dakizkioke: orbita eliptikoan harrapatuta gelditzea edo eguzki sistematik at joatea.

Kometen orbiten eta ezaugarri fisikoen historia

1577. urte arte kometak gure planetako fenomeno atmosferiko sinpletzat hartzen ziren, baina orduan Tycho Brahe agertu zen eta astro txiki hauek zeruko gorputzak zirela baieztatu zuen. Teleskopioa asmatu eta gero, astronomoak kometak zehatzago ikertzen hasi ziren. Gauzak horrela, XVII. mendean, Isaac Newtonek grabitazioaren Legea formulatu zuen. Teoria honen arabera, grabitateak kometen mugimendua kontrolatu eta planetak bere orbitetan egoteko arrazoia zela frogatu zuen. Urte batzuk beranduago, Edmund Halley 1682an, 1606an eta 1531n agertu zen kometaren ezaugarriak eta orbitak berdinak zirela konturatu zen. Hori ikusita,  Halleyk bi ondorio atera zituen. Alde batetik, hiru data horietan agertu zen kometa bakarra zela ondorioztatu zuen. Bera izan zenez honetaz lehen ohartu zena, bere izena eman zitzaion astro horri, Halley. Bestetik, zeruko gorputz hauen mugimendua periodikoa zela konturatu zen. Horretarako, Newtonen grabitazioaren legea erabili behar izan zuen. Halleyk kometa hura 1759an berriro agertuko zela esan zuen, baita bete-betean asmatu ere.

1821ean, John Enckek beste astro horietako bati orbita periodikoa aurkitu zion. Bere omenez, astro horri bere izena jarri zitzaion, Encke. Kometa honek kometa guztien artean periodorik motzena du, 3,3 urtekoa. Bere orbita grabitazio-indarren menpe ez zegoen lehenengo kometa kontsideratzen da.

XIX. mendearen hasieran, Friedich Bessel matematiko alemaniarrak gorputz solidoak gas egoeran egon zitezkeela baieztatu zuen. Horrela, Besselek azaldu zuen Encke kometaren mugimendu ez grabitatorioak kometa berak sortutako zurrusta batzuen ondorioz jaio zirela. Ideia hau ahaztu egin zen eta 100 urte beranduago, Fred Lawrence Whipple izeneko astronomo estatubatuar batek ideia horixe plazaratu zuen. Freden aburuz, amoniako, karbono dioxido, metano eta hautsarekin nahasitako izotz-zatiek osatzen zuten kometen nukleoa. Beranduago, zientzialariak gizon honek esandakoa aztertzen hasi ziren, eta, kometa askotan hainbat proba egin ondoren, bere teoria zuzena zela frogatu zuten. Gizon honen teoriak bikain deskribatzen zituen orduan ezagutzen ziren kometak, baita haien ezaugarriak ere, eta urte askotan guztiz egiazkotzat jo ziren. Dena den, 1983an, Whipplelek bere teoria zalantzan jarri zuen, zientzialariek kometa batzuk asteroideek bezala, eta alderantziz, jokatzen zutela ikusi baitzuten.

Gure iraganaren giltza

Kometak, asteroideak eta eguzki-sistemako beste astro txikiek dute gure iraganaren giltza. Horregatik, gaur egungo zientzialariek misio ugari martxan jartzen ari dira astro hauek hobeto aztertzeko. Hala ere, ez da lan erraza izango seguru. Lehen esan dugun bezala, ikerketa batzuen arabera, kometa osatzen duten materialak organikoak dira eta bizia determinatzen dute. Gaur egungo zientzialari batzuen hipotesia da kometa batek Lurra planeta jotzearen ondorioz sortu zela bizia guren planetan.