Archive | irakurlearen txokoa

RSS feed for this section

Ez zaigu ahaztu – Alberto Barandiaran

By on 2010(e)ko urtarrilak 18 in irakurlearen txokoa, literatura

Alberto hitzaldi bateanAitortu beharra daukat liburu hau hautatu badut, ez dela aurrez entzuna nuelako edo idazlearen beste ezer ezagutzen nuelako izan, liburutegian topatu nuelako baizik. Portada begietatik sartu zitzaidan, bertan ageri den torturaturiko gizon erdi biluziaren argazkia itzulinguruak saihestuko zituen ikurtzat hartu bainuen. Atzeko azalean zioenak aurrez ondorioztatutakoa ziurtatu zidan. Ez naiz Ez Zaigu Ahaztu aukeratu izanaz damu.

Alberto Barandiaran Amillano 1964ko irailaren 24an jaio zen Altsasun (Nafarroa). Historia eta Geografian lizentziatu ostean kazetari eta idazle lanetan ibilia, gaur egun Berrian dihardu, 1990etik Euskaldunon Egunkarian lan egiten aritu ondoren. Rikardo Arregi eta Argia kazetaritza sariak irabazi ditu (azken hau bitan, 1991 eta 1999an), eta bere liburuak ere ez dira oharkabean pasa. Argitaratu dituen obren artean Atea itxi ezinik, Tene Mujika beka eskuratzea bideratu zuen lana; Pedro Diez de Ulzurrun (Eusko Jaurlaritza, 1996), izen bereko gizonaren biografia; Ez Zaigu Ahaztu kronika (Susa, 1998); Pasionaria (Elkar, 1998), Dolores Ibarruriren biografia; Gaizkileen faktoria (Euskaldunon Egunkaria, 2000), Ernest Hemingway eta euskaldunen arteko erlazioa aztertzen duena; Mundu Txikia ipuin bilduma (Susa, 2005); eta Postkronikak (Elkar, 2009), berriz Tene Mujika saria irabaztea eraman duena.

Alberto Barandiaran on Dipity.

Ez Zaigu Ahaztu 70eko hamarkadan, Argentinan, izandako sarraskiak azaleratzen dituen kronika da; horietan hil ziren euskaldunak ardatz hartuta, Hego Amerikako bigarren herrialde handienean zehar egiten duen bidaian senitartekoek emandako informazioaz eta berak herrialde horretan izandako bizipenez hornitua. Iraganeko heriotza eta masakreak lurralde horretan gaur egun bizi duenarekin tartekatze horrek irakurrerraz bihurtzen dute liburua, eta baita interesgarria ere, bertako kultura eta ohituretara hurbiltzen baikaitu Albertok, dastatu dituen zapore, entzun duen musika eta ikusi duenari hitzak jarriz.

EZ ZAIGU AHAZTU

ez zaigu ahaztuKronika honetan kontatzen dena, denborari dagokionez, Argentinako diktadura militarraren garaian alde batetik (1976-1983), eta duela hamabi bat urte Barandianek herrialdea bisitatzen duenean, bestetik, kokatu behar da. Espazioari dagokionez, berriz, gertaerak, bi garai ezberdinetan izanagatik, leku berean jazotzen dira: Argentinako hiriburuan gehienbat, baina baita Pampan zehar ere.

Argentinako diktadura militarrean, 1973tik 1978ra bitarteko epean bereziki, izandako desagerpen, tortura eta heriotzak argitara atera nahi izan ditu idazleak, egiaren bila. Asko dira errepresioak desagerrarazi zituenak, hil arte torturatu, fusilatu edo hegazkinetatik itsasora botaz; 30.000 inguru, kalkuluen arabera. Eta horietako bakoitzak atzean utzi zituen senitartekoek isilean eraman dute maite zituztenen galera, eta isilean daramate arimak isildu eta gorputzak ezkutatzen ibili diren horiek aske ikustea, kalean, horiekin bizitzea edo topo egitea. Idazleak aberria aitzakiatzat hartuta, pertsona horien artean dauden euskaldunen historiak ilunpetik atera ditu liburuxka honetan.

Hegazkina hartzearekin batera ematen dio hasiera kronikari Albertok. Inguruak behatzen hasiko da Bill eta Hilary Clinton ere bisitari izango diren hirian. Kontaktuekin harremanetan jarriz –Maiatza Plazako Amak, Arozarena familia, Atxilotu Ohien Elkartea, Javier Tisera…- eta helburua betez doan heinean, leku ezberdinak ezagutzen joango da: La Bombonera, Boca Juniorsen futbol zelaia (egun batzuetara Boca Juniors–River Plate jokoa ikusiko duen zelai bera) edo Pampako Trenque Lauquen hirira esaterako.

Are garrantzitsuagoa da, ordea, kontakizun hauen artean emago digun informazioa, hildako horiei buruzkoa:

  • Alicia Meroño: 31 urte zituela, 1978ko urtarrilaren 5ean, militarrak bere etxean agertu ziren eta inoiz gehiago ez zuten ikusi.
  • Jon Pirmin Arozarena: 1977ko apirilaren 27an, Arozarenaren bila joan ziren militarrak bere etxera, baina ez zegoen han. Familiakoak 3 egunez egon ziren etxe barruan bahituta Jon iritsiko zain, eta hau iritsi bezain laster eraman egin zuten. Ez zen gehiago agertu.
  • Arturo Garin Gaucho: Montoneroen adar sindikaleko buruzagia zen. Harrapatu eta tortura gelara eraman zuten baina ez zuen ezer esan, bere ingurukoen datu guztiak eduki arren. Torturatu ondoren, burua hautsita ageriko koman zela utzi zuten zementu gainean, eta horrela egon zen egun eta erdiz, militarrak hilda zelako ustean zeudela. Baina esku eta hanketako korapiloak askatu, herdoildutako leihoa ireki eta ihes egin zuen biluzik, hesi metalikoa salto sinesgaitzaz gaindituta. Funtzionarioen auto bat gidatzea lortu bai, baina tamalez ez zuen irteera atea aurkitu eta harrapatu egin zuten. Gero basatiki torturatu ziurrenik hil arte.
  • Andres Armendariz: peronista zen eta 1976. urte hasieran sindikatuko ordezkaria, Austral hegazkin konpainian. Arratsalde batean, Felipe anaiarekin eta haren neskalagunarekin zegoela, eraman egin zuten eta bi egun geroago itzuli zen jipoituta. Lau hilabeteetara, hirurak batera zeudela berriro, etxea txikitu eta neska eraman zuten. 1977ko martxoaren 27an desagertu egin zen. Andresen neskalagun Graciela eta Mª Angeles arreba bere bila aritu ziren, egun bakar batean erakunde zibil eta erlijiosoetara 25 gutun bidali zituztela. Desagerpenetik aste batera polizia-etxe bat Andresen hilketa ikertzen hasi zen. Autopsian ondorengoa jakinarazi zitzaien familiarrei: 10 saihets hautsi, hortzak eta haginak erauzita, barea lehertuta eta biriketan endemia larria.
  • Celia Lopez Ugalde: 1976ko urriaren 13an bere etxeko atea bota eta eraman egin zuten. Ez zuten gehiago ikusi. 1987an lehenego aldiz Celiaren auzoko poliziburuarekin hitz egitea lortu zuten, baina ez zuten ezer asko jakin, militarrek eraman zutela besterik ez baitzien ziurtatu.
  • Pablo Tello eta Rafael Tello: Larzabaleko artzain baten biloba hauek gau batean tortura zentrora eraman zituzten. Euren emazteak ere bai. Emazteak askatu zituzten, senarrak ez zituzten gehiago ikusi. Emazteetako batek urte batzuk geroago torturatzaileetako batekin egin zuen topo kalean.
  • Salvador Arestin: gurasoak galiziarrak izanagatik Errenterian jaioa zen abokatu hau 1977ko uztailaren 6an bere bulegoan zegoela eraman zuten (Gorbaten Gaua, abokatu batzuk torturaz hil baitzituzten), burua ireki zioten eta anestesiarik gabe josi zioten gero kaskezurra, tortura gehiagorekin jarraituz.

Historia ezberdinak bildu behar dituen kronika bat idazteak dituen zailtasunak ezerezean utzi ditu Barandiaranen lanak, eta era berean, kontatzeko zuen hori bikainki azaldu digu. Liburu honetan desagertutako argentinar euskaldunen historiez gain, Argentinaren historia apur bat, eta bere bizipen propio eta deskribapenak uztartze horrek arintasuna ematen diote kontakizunari, eta irakurleengan interesa pizten. Gainera, ez dabil hitzekin jolasean orriak bete nahian, zuzenean harira jotzen du, idatzitakoa baliozkoa dela erakutsiz, eta nik asko baloratzen dut hori, darabilen estilo neutralarekin batera. Bestalde, bikainki transmititzen du biktimen sufrimendua, eta senidea torturatu dizutenak kalean aske daudela jakiteak suposatzen duen inpotentzia. Zerbait esan behar izanez gero, txanponaren beste abegikoa aipatuko nuke. Egia da, biktima euskaldunez gain, errepresore euskaldunen gaia ere lantzen duela; baina, agian, hori oso gainetik egiten duela iruditzen zait. Nolanahi ere, lan aparta Alberto Barandiaranena.

Bibliografia:
http://zubitegia.armiarma.com/egileak/00166.htm
http://www.susa-literatura.com/cgi-bin/liburuak.pl?lib=narr31
http://www1.euskadi.net/euskara_sustapena/bidegileak/datos/pedro.pdf
http://www.diariovasco.com/20080112/cultura/alberto-barandiaran-kazetariaren-erreportaje-20080112.html
http://eu.wikipedia.org/wiki/Alberto_Barandiaran

Alberto Barandiaran on Dipity.

Comments { 1 }

Kalamidadeen liburua – JOAN MARI IRIGOIEN

By on 2009(e)ko irailak 2 in irakurlearen txokoa

Joan Mari IrigoienZaila izan ohi da liburu bat aukeratzea, beharbada gustatuko ote zaigun betiko zalantza dela eta; oraingo honetan, ordea, J.M. Irigoienen Kalamidadeen liburua aukeratzeko dudarik ez dut izan. Izan ere, benetan erakargarria iruditu zait titulua, ohikoa ez den zerbait. Horregatik, garrantzitsua deritzot idazle honi buruzko informazioa biltzeari eta behar bezalako aurkezpena eskaintzeari.

Joan Mari Irigoien 1948ko irailaren 30ean jaio zen, Donostiako Altza auzoan. Ingeniaritza ikasi zuen bere ikasle garaian eta futbolaria ere izan zen. Hala ere, biak utzi zituen Venezuelara joateko; bidaia honek berebiziko eragina izango zuen bere bizitza eta literaturan. Irakasle lanetan aritu zen eta ETBrentzako ehunka filmen itzultzaile izandakoa da. Irun Hiria Saria irabazi zuen Hutsatik esperantzara bere lehen poema liburuarekin. Dena den, genero gehiago landu ditu; besteak beste, eleberria, haur eta gazte literatura eta biografia. Eleberri asko idatzi ditu, baina guztietan ezagunenak Babilonia (1989) eta Lur bat haratago (2000) dira. Azken hau, gainera, euskaraz idatziriko fikziozko libururik luzeena den. Kalamidadeen liburua lanean apurtu zituen idazleak molde guztiak. Hona hemen idazle ikaragarri honi eginiko elkarrizketa bat El País egunkariaren eskutik.

Liburuan azaltzen den istorioaren generoari dagokionez, komedia da eta autorea hirugarren pertsonan kontatzen duen narratzaile orojakilea da. Lan honetako gertakizunak argitzeko, idazleak deskribapen anitzez eta elkarrizketez baliatzen da, irakurleari erosoa eta eraman erraza suertatuz istorioa.

azalaLiburuaren gaia ez da bakarra; nolabait esateko, familia xelebre batean sortzen diren harremanak, matxismoa, sexua eta erlijioaren arteko nahasketa baizik. Istorioak hasiera eta bukaera izan arren, esan liteke bizitza bateko zati bakarra baino ez duela hautatu. Kontua da Enriketa nazkatuta dagoela bere senar Ladisez, errealitatean bizi ez den poeta delako. Hark bere aita Gorki ezagutzen duenean hasiko dira komeriak, euren etxera joango delako bizitzera. Bestalde, bi alaba bikiak senargai bila dabiltza, baina ez edonolakoak. Egun batean aldizkari batean iragarriko dute euren nahiak eta hala ezagutuko dituzte Koldobika eta Krispin. Hemendik aurrera, dena korapilatzen hasiko da eta benetan dibertigarriak diren gertaerak jazoko dira: bi bikoteen arteko sexu-arazoak, Koldobikaren haurdunaldia…

Pertsonaiei dagokielarik, ez dago protagonista bakarra; halere, badirudi Gorki eta Ladis nabarmentzen direla, hauek jartzen baitiote, azken finean, umore ukitu hori eleberriari. Beraz, hauek dira, beste zenbait pertsonaiarekin batera, istorioko gertakizun zoro eta dibertigarriak biziko dituztenak:

edukiaLadis: Gorkiren semea da (nolako egurra, halako ezpala). Poeta eta, gainera, kalamidadea. Enriketarekin dago ezkonduta (bere Mona Lisarekin) eta bi alaba ditu. Horretaz aparte, beste planeta batean bizi dela esan daiteke. Poeta Bizien Klubeko kide ere bada.

Gorki: Ladisen aita. Hau ere poeta eta, noski, kalamidadea. Ezkontzaren aurkako gizona dugu eta, horregatik, gazte zela, neska haurdun geratu eta ezkon zitezen proposatu zionean, Asturiasera alde egin zuen. Zenbait arrazoi direla eta, Euskal Herrira itzuli zenean ezagutu zuen Ladis semea. Aipatzekoa ere aberriaren aldekoa dela.

Enriketa: Ladisen emaztea. Nazkatuta bizi da. Bere bi alabei aholkuak emango dizkie Ladis bezalako gizonekin ez ezkontzeko. Istorioaren erdialdean etxetik alde egingo du, baina amaieran…

Manoli eta Juanita: Ladis eta Enriketaren bi alaba bikiak. Moja eskolan burutu zituzten euren ikasketak eta urtero ikasle ohien afarira joango dira, baita goiz etxeratuko ere. Senargaiak bilatzeko aldizkari batera idatziko ondoren, bikoteak topatu eta ezkondu egingo dira… Orduan hasiko dira komeriak!

Koldobika Sagastizabalbeitia Pagazaurtundua Gabikagogeaskoa Atxalandabaso etab. eta Krispin (D)Irureta Frescobaldiri: ahizpa bikien senarrak, zein baino zein xelebreagoa. Gainera, Makrokutxa Kutxako bi “perla” kontsidera daitezke, matxistak eta diruzaleak, alegia.

Formaren ildotik, istorioan zehar autoreak hiztegi aberatsa darabil eta elkarrizketetan hitanoa erabiltzen du, pertsonaien artean dagoen konfiantza igorriz irakurleari. Ulerterraza dela esan daiteke. Kalamidadeen liburuak, aldiz, ez du kokapen zehatzik: ematen den datu kronologiko bakarra Gorkik Gerra Karlista bizi izan zuela da, baina ez da gehiagorik zehazten. Aipatzekoa da ere liburuaren hasieran sarreratxo bat egiten dela eta, ondoren, sarreratxo horretan parte hartu dutenen bizitza eta izaeran sakontzen dela, banan-banan deskribatuz eta euren artean erlazionatuz.

Estilo-baliabideei erreparatuz, ironia eta konparazioa azpimarratuko nituzke. Metafora anitz ere topa dezakegu. Orokorrean hitz eginda, ordea, ez dira ulermena zailduko duen estilo-baliabide ugari erabiliko. Badirudi autoreak liburua guztiz ulergarria izatea nahi izan duela. Irakurtzea gehiegi gustatzen ez zaigun gazteoi erakargarriagoa egiten zaigu horrela, zalantzarik gabe. Hona hemen liburuaren zati bat baliabide horien erabileraren froga gisa:

Baina nola zegoen Ladisen etxea Enriketak bertatik alde egin zuenetik? Huts egiteko beldur handirik gabe espero zitekeen bezala, desastre bat egina! Hautsa hemen, hautsa han; armiarmak nonahi, beren trapezioetan zabuka… eta giroan zegoen keru gaizto hura, etxeko leiho guztiek Frantziara joko balute bezala: Roquefortera edo Camembertera… Baita Frantzia hartako erregea zirudien sagu hura ere, armairu baten azpitik irten eta Rosa garrasi batean jarri zuena.

Eta benetan diotsuet lortu duela, nire kasuan, batik bat, erakartzea. Izan ere, ez naiz inoiz izan oso irakurzalea eta oso liburu gutxik lortu dute ni liluratzea. Nahiz eta liburu luzea izan, istorioa motza egiten da, oso interesgarria eta, aldi berean, dibertigarria. Alde batetik, kapitulu bakoitzaren hasieran laburpentxo bat egiten delako kontatuko denaren aurrerapen gisa eta horrek intriga handia sortzen duelako irakurlearengan. Kalamidadeen liburuak duen bereizgarrietariko bat dugu hau. Eta, bestetik, aipatzea ezinbestekoa iruditu zaidan narratzaileak irakurlearekin duen lotura zuzenarengatik. Emaile eta hartzailearen arteko konplizitate hori ondorengo adibidean ikus dezakegu:

“… irakurle batek baino gehiagok itaun lezake: nola bukatu ote zuen Koldobikak eta Krispinek?” edo “…ongi ari natzaizu, bai, irakurle: aita ez ezik, aitona ere bai! (…) Baina jadanik galderak egiten sumatzen zaitut liburua esku artean duzun gizon nahiz emakumezko hori…”

Dena den, kapitulu gutxi batzuk pisutsuegiak egin zaizkit. Gainerakoekin alderatuz, oso luzeak dira eta, gainera, liburua itxi ondoren, askorako balio izan ez zaizkidala ohartu naiz.

Ondorioz, balantze bat egin behar izango banu, ziur nago ezaugarri onek txarrei irabaziko lieketela, alde handiagatik gainera. Horregatik, zalantzarik gabe, gomendatuko nukeen liburua da Kalamidadeen liburua, gustura irakurtzen den horietakoa delako eta umore ukitu horrek berezia bihurtzen duelako.

Bibliografia

Comments { 0 }

Lurtarra da begiratua – XABIER ETXABE (II)

By on 2009(e)ko abuztuak 1 in irakurlearen txokoa, literatura

Aurretik aipatu dudan bezala (Lurtarra da begiratua I), nobela honetan pertsonaia dezentek du bere papertxoa. Horietatik guztietatik esanguratsuenak egin zaizkidanak aipatzea erabaki dut; Izan ere, guztiak aipatuz gero, artikulu amaigabea bihurtuko bailitzateke. Lastima, dena den, guztiei txoko bat egin ezina, pertsonaia guztiek baitute bere xarma. Edozein modutan, hauek dira nire arreta piztu duten horietako batzuk:

  • lurtarra da begiratuaJexux: Beote baserriko eskusoinu jotzailea da, gaztetan erromeriaz erromeria ibilitakoa hauspoa dantzatzen. Gaur egun, biloba Xabierrekin bizi da (beste protagonistetako bat, liburuaren autorea). Bere gaztaroko kontuak kontatzea ditu gogoko. Honen eskutik hainbat sekreturen jabe bilakatuko da irakurlea.
  • Xabier Etxabe: Liburu bat idazten saiatzen ari den gaztea da, eta horretarako bere aitona Jexuxen kontakizunez baliatuko da. Bere lagunen eta familiartekoen eskutik aitonak kontatutako gertaeren informazioa eskuratzen ahaleginduko da, bere nobela idazteko. Horretarako, pertsona ezberdinen laguntza beharko du; hala nola, lagun-min Xabierrena.
  • Ama: Jexuxen ama zen hau, emakume langile eta zintzoa bere esanetan. 1,45mko altuera era 100kg-tik gorako pisua zuen; hala ere, arintasunez mugitzeko oztoporik ez zuen izan bere azken arnasaldiak ailegatu bitartean. Nobelan azaltzen den apustuetako batean garaile suertatuko da. Bere heriotza istorioaren bukaerako puntu sendoa bilakatuko da.
  • Maria: Jexuxen arreba bakarra da, honekin batera gaur egun bizirik diraun senide bakarra. Familiaren tabernaren esku geratu zen ama hil ostean. Ondoren, Ondarroa hartu zuen bizileku eta bertara eramango du Xabier, nobelaren zati interesgarrienetako baten berri izateko.

Argi dago nobela gogoko izan dudala, baina pasarte guztien artean, Jexuxen aitak eta anaiak fusilatutako lau langile ehortzi behar izan zutenekoa izan da zirrara gehien sorrarazi didana:

“Aitaren ondoan ikusi zuten, ikaraz beterik, fusilez armatutako bi uniforme ukuilura sartzen. Ia hitzik esan gabe, Aita eta Juanito kanpora eraman zituzten.
Fusilen beldur egin zuten biek Txindurritarako bidea. Sasiz betetako parajea aukeratu zuten fusildunek, ezkutukoa eta inguruko baserrietatik isolatua, bere obra burutzeko. Lau langile zeuden lurrean etzanda. Laneko jantziekin zeuden artean, eta lanetik bertatik hara eraman izanaren traza hartu zien Aitak.Egun batzuk pasata jakin zuen Usurbil ingurukoak zirela denak, hango ferrokarrileko langileak. Goizeko txanda bukatu bezain pronto sartu zituzten automobilean eta Zubigainera eraman.”

Gerra hasteko denbora gutxi falta zen garaikoa da gertakizuna. Euskal Herrian tankera honetako hainbat hilketa burutu zen, eta Beote baserri inguruan ere honen testigu izan ziren. Pertsonetako bat heriotzaren mugan zegoela lurperatu behar izan zuten aita-semeek, soldaduen fusilen begirada atzetik kendu ezinean. Ondorengo pasarteak dioenez, hurrengo egunean lau pertsona horien familiekin kontaktuan jarri ziren baserrikoak, hauen gorpuak bertatik ateraz eta gura zuten lekuan ehortzeko aukera emanaz. Pasarte honek nire harridura piztu zuen, oso gertaera gogorra eta krudela argitara ematen baitzuen: mutil koxkor bat eta bere aita bizia eta heriotzaren arteko lehian zeuden pertsonak lurperatzen. Benetan sinesgaitza.

Orokorrean, oso gustuko izan dut liburua, nire aitona-amonen garaiko gertaeren berri izateko aukera aparta eman baitit nobelak. Egia da, bai, familia bakoitzaren gertakizunak ezberdinak direla, baina seguru nago liburuan aipatutako askok gure familien antzekotasun ñimiño bat baino gehiago izango dutela. Nork ez du, bada, behin baino gehiagotan bere aitonaren ahotik erromerien berri izan? Edota garaiko apustuen berri? Beraien etxea utzi eta Ameriketara bidaiatu behar izaneko garai latzei buruz entzun? Nire familiaren antza hartu diet nobelako protagonistei, aitona soinu-jotzailea bainuen; eta beste aitona, berriz, Jexuxen anaia Pioren antzera, Ameriketara bidaiatu behar izan zuena. Beraz, pertsonaia ezberdinak baina gertakizun “berberak” edo oso antzekoak azken finean. Bestalde, liburuak gogoetara bultzatu nau, gure nagusiak behin eta berriro kontatzen dituzten istorioak oso interesgarriak izan daitezkeela ondorioztatu dut; ezin ditugula, askotan egiten dugun antzera, zaharren kontuak bailiran erdeinatu, bertan baitago gure arbasoen bizitzako eta gure kulturan oinarri diren hainbat ezaugarriren jatorria. Inork jaramonik egin ezean, aitona zahar baten txoro kontuak izango dira; arreta pixka bat jarrita, ordea, Euskal Herriko historian atzera bidaiatzeko giltza ezin hobea. Beraz, norberak ikus dezala zer-nolako probetxua eman nahi dion. Xabier Etxabek erakutsi digu kontu horiei zukua ateratzen, eta horrela bilakatu dira bere aitonaren eta ingurukoen istorioak nobela eder. Laburbilduz, irakurtzeko nobela aparta baten aurrean zaudetela aurreratzen dizuet. Xabierrek egin duen antzera, ez galdu parada eta bidaia ezazue aitona-amonen mundu ahantzi hartara.

Autoreari buruz gehiago…

Egia esan, nahiko zaila izan da interneten Xabier Etxaberi buruzko bizitzaren nondik norakoak aurkitzea, hau baita berak idatzitako lehenengo nobela; hala ere, irratian egindako elkarrizketa baten helbidea eta bere liburuaren inguruko informazioa duen gune baten helbidea utziko dizkizuet:

Comments { 2 }
-->