Archive | irakurlearen txokoa

RSS feed for this section

Lurtarra da begiratua – XABIER ETXABE

By on 2009(e)ko abuztuak 1 in irakurlearen txokoa, literatura

Atsedeneko txirrinak jo bezain pronto hartu nuen liburutegirako bidea, hiru ikaskide lagun nituela. Betiko moduan, ateko kisketa emanda zegoen; beraz, giltza bila joatea beste erremediorik ez genuen izan. Apalez apal ibili nintzen gustuko nuen liburu baten arrastoaren bila, eta balda guztiak hankaz gora jarri ondoren, hortxe ikusi nuen nire ikusmira piztu zuen argazkia. Hura ikusi orduko, nire aitona zenaren isla etorri zitzaidan burura, bera ere gazte- gaztetatik eskusoinu jotzailea izan baitzen. Ez nago ziur zergatik, baina liburu hori nire aitonaren gazteko bizipenenetara bidaia egiteko giltza zela igarri nuen; honetaz gain, garai hartako Euskal Herriko giroa ezagutzeko aukera aparta esku artean nuela antzeman nuen. Horiek horrela, bitan pentsatu gabe liburua etxera ekartzea erabaki nuen. Ni neu ere eskusoinu jotzailea izan naiz; nahiko kaxkarra, egia esan, baina al den neurrian aitonaren eskutik amak entzundako fandangoak eta arin-arinei jarraipentxoa ematen saiatu naiz. Ildo beretik, izenburuak nire harridura piztu zuela aipatu behar dut, bitxia egin baitzitzaidan “lurtarra da begiratua” hori.

lurtarra_da_begiratuaLiburua ireki eta autorearen bibliografia irakurtzeko parada izan nuen. Xabier Etxabe Zulaika euskal autorea, Zarautzen jaio zen orain dela 35 udaberri. Informatika ikasketak egin zituen (liburuan ere aipatzen du), eta gaur egun Zarauzko Salbatore Mitxelena ikastolan irakasle da. Bestalde, Txaparro herri- aldizkarian hainbat artikulu eta elkarrizketen egile izan da; hala ere, hau da idazle zarauztarraren lehenengo liburua.

Lurtarra da begiratua liburuak Jexux Zulaikaren eta bere familiako kideen bizitzako hainbat pasarte kontatzen dizkigu, Jexuxen oroitzapenak gehienbat. Honekin batera, autoreak liburua idazteko pausoak eta liburuko istorioen nondik norakoak tartekatzen ditu bertan; beraz, bi garaien arteko nahasketan oinarrituta dagoen liburua dela esan genezake.Fikziorik gabeko nobela dela esan genezake, autorearen eta bere gertuko kideen bizitza kontatzen baitira liburu honetan. Nobelaren zati handi bat fikzio gabea dela argi ikusten da, errealitate hutsaren isla; hala nola, gerra garaiko kontuak, esperoan dauden maitaleen “ahalordezko ezkontzak“… Gertakizun hauek azaltzeko garaian, Etxabek bere aitonaren -aurretik aipatutako Jexux Zulaika- ahotik ateratako hitzak hartzen ditu oinarritzat. Hitz horiei guztiei erreparo eginez bere esku dagoen lan guztia egiten du aitonak kontatutako istorioen “informazio ofizialaren” berri izateko, nobelaren errealitateari sendotasuna emanez. Bi garai ezberdineko errealitateak aurkezten saiatzen da idazlea: aitonaren hitzaz baliatuz iraganeko gertakizunetara itzultzeko aukera eman digu autoreak, eta, aldi berean, Jexux eta Xabier beraren gaur egungo bizitzaren hainbat pasarteren berri izaten dugu.

Hitz gutxitan esanda, nobela honetan Xabier Etxabek bere aitonaren eskutik lortu dituen bizipenak kontatzen dizkigu. Bere aitona Jexux eskusoinu- jotzailea zen, familiako kide guztien artean amaren gogokoenetarikoa. Zortzi bat urte zituela, eskusoinua jotzen ikasi era handik gutxira inguruko erromeria guztien protagonista izatera ailegatu zen. Bizitza osoan soinua izan zuen lagun Jexuxek; bere azken urteetan ere, noski. Honek oso gustuko zituen bere gaztaroko kontuak ezagutzera ematea, eta beti kontatzeko prest izaten zuen kontuetako bat bere anaia Pio txirrindulariaren istorioa zen. Alegia, bera txikia zela, Beote baserriaren inguruan eginiko bizikleta apustuak azaltzea gustuko zuen eta nola ez, bada, bere anaiaren garaipenak. Kontua da denbora joan ahala, alde batera utzi behar izan zituela; izan ere, putzuaren beste alderako bidea hartu beharra izan baitzuen Piok, bere Felixa kuttuna Euskal Herrian utziz. Ahalordez ezkontzea besterik ez zitzaien geratu bi gazteei; bata Arantzazu zegoela, eta bestea, Venezuelan. Modu berean, bere amaren kontakizunak ditu altxor preziatutzat Jexuxek, bere bihotzeko ama maitearen kontuak. 1,45m eta ehun bat kilotik gorako emakumea zen ama, atetik ezin sartu ibiltzen zena. Langile fin eta apartatzat aurkezten zuen Xabierren aitonak ama; bere gorputza handia izanik ere, artzain arinaren aurka dantza apustua irabazteko gai izan zena.

Xabier EtxabeLiburuaren formari erreparatzen badiogu, pixkana- pixkana autoreak bere familiako eta inguruko kide guztiak aurkezten dituela ikusiko dugu, kontakizunaren ardatza Jexux izanik betiere. Pertsonaien deskribapenaz aparte, inguruko paisaien xarma eta garaiko gizarte egoera azaltzen saiatzen da Etxabe, gehienbat iraganeko kontakizunetan. Gerra garaiko Orio eta Zarautz arteko mendien paisaiak dira nagusi deskribapenetan. Hauek hitz gutxitan azaltzen ditu, bertako bidezidorrei, baserriei…erreferentzia eginez. Gaur egungo gertaeretara bueltatzen denean, ordea, Zarauzko kaleak aukeratzen ditu eszenatoki, bere etxea eta hainbat taberna aipatuz.

Bi garai ezberdinen arteko talka dela esan genezake; hala ere, bi hauek oso era originalean lotzea lortu du autoreak. Etxabe bera eta bere lagun Xabierren arteko solasaren bidez, alegia, zati handi batean behintzat. Etxabek bere kapitulua pentsatu eta idatzi ondoren, beraien webguneko pasahitza asmatzeko pista bidaltzen dio Xabierri, honek pasartea irakur dezan. Hauen arteko tirabirak direla medio, pasartearen informazio gehigarria eta hurrengo pasarteko pausoa hartzen du autoreak. Lotura mota honek liburua alde batera ezin uztera bultzatzen ninduen, uneoro zerbait berria txertatzera zihoala baitzirudien. Honek nire irakurtzeko irrika handiagotzen zuen. Hau horrela izanik, argi dago egun gutxitan irakurtzeko nobela dela.

Bestalde, lexikoari erreparatzen badiogu, sinplea eta ulerterraza dela argi ikusten da. Kontuan izanda nobelak beste garai batzuetara eramaten gaituela, idazkera mota hau askoz ere egokiagoa dela iruditzen zait, jende askori horrelako liburuak nahiko astunak egiten baitzaizkio; beraz,zenbat eta hizkuntza sinpleago erabili, arintasuna handiagoa izango da. Egia da bai, tarteka, euskalkian idatzitako hitzak erabiltzen dituela, baina hauen zailtasuna murritza da; beraz, ez dut uste irakurleak hizkuntza aldetik inongo oztoporik aurkituko duenik. Beharrezkoa da esatea istorioa protagonistaren ahotik moldatzen dela: bere pentsamenduak, iritzia… dena protagonistaren eskutik emana dator. Honek nobela are erakargarriago egiten duen kutsu errealista batez janzten duela iruditzen zait. (Jarraitu irakurtzen…)

Comments { 1 }

Golgota – XABIER MONTOIA

By on 2009(e)ko ekainak 25 in irakurlearen txokoa, literatura

golgotaGerra zibilak arrasto handia utzi zuen. Gerra eta gerra ondorenak bizitza askorekin amaitu zuen. Hilotzak han geratu ziren, lubaki eta bide bazterretan; bizirik iraun zutenek, berriz, miseriaz beteriko existentziari aurre egin behar izan zioten. Garai hartantxe kokatzen da Golgota liburua. Aukeraketa egitean, egoerak behartuta moja sartzen zen emakume baten bizimodua aurkituko nuelakoan nengoen; oker nengoen, ordea.

1936ko abuztuko gau batean, Felisak aita eta ahizpa galduko ditu. Indarrez etxean sartzen zaizkien falangistek errotik banatuko dituzte euren bideak. Aita eta ahizpa zaharrena inguruko bide bazter batean fusilatuta lurperatuko dituzte; etxean geratzen diren ama eta bi ahizpen etorkizuna, baina, ez da gozoagoa izango. Amak bi alaba txikien ardura hartu beharko du. Horretarako, Iruñera joango dira bizitzera, jaiotetxea uzteak gau hura ahazten lagunduko dielakoan; alabaina, amak bizitze hutsa bere senarrarekiko traiziotzat joko du, justua senarraren ondoan hilik egotea ikusirik. Hori dela eta, bere atsekabe guztia alabengan zuzenduko du, azken horiekiko mespretxua agertuz.

Egia esan, bi alabek susmatzen zuten amak traidoretzat zituena. Baita bere burua ere. Senarra eta alabarik zaharrena zulo ilun batean harren bazka ziren bitartean, hirurek bizirik jarraitzea zen traiziorik ankerrena amarentzat. Hala iruditzen zitzaien bederen, haren ahotik irtendakoak adituta.

Felisak etxean sufritzeaz gain, eskolan ere sufrituko du; ikasketetarako oso argia den arren, Gorriaren alaba izate hutsagatik baztertu egingo baitute. Inguratzen duen giroa dela eta, behin aitak gaitzetsi zuen Jainkoarengan sinesten hasiko da, bere familiak eginiko bekatuak berak ordaindu behar dituela pentsatzean. Horrela, oso gaztetxoa dela, ahizpa eta amaren nahiaren kontra, Lezkairun moja sartuko da.

Ordurako Felisa hasia zen debekuaren benetako zioa susmatzen: Gorriaren alaba zen berriz ere, eskolan bezala. San Franziskon aurpegira esaten zioten eta Lezkairun ez, horra bi lekuen arteko aldea. Ezer gutxi.

Baina dena barkatzen duen Jainkoaren etxeak ere Gorriaren alaba bezala ikusiko du. Munduaren beste aldera bidaliko dute, han ere Gorriaren alaba izateko. Bidean jende andana ezagutuko du, baina oso gutxik tratatuko dute Felisa edo ahizpa Elena bezala.

Hasieran izandako fedearen sugarra itzaltzen joango da pixkanaka. Jainkoarekiko fedea bakarrik ez zaio agortuko, ordea, baita bere izatea eraikitzerako orduan hain garrantzitsu izan ziren haiekikoa ere.

Iraganik ez, dena presente. Horra oroimenaren lege zorrotza. Joan den mendeko gau hura eta gaurko hauxe, gau bera. Orduan hasitakoa hirurogeita hamar urtez luzatu da, sekula heldu ez eta sekula helduko ez zaion egunsentiaren zain. Etenik gabeko, ilargirik gabeko gau mardul, berunezkoa. Ia bizitza oso bat. Luzea, iluna, saihestezina. Amets gaiztoz betea.

xabier-montoiaXabier Montoiak emakume batek bere buruarekin duen borroka agertzen digu. Denbora guztian Felisaren barne pentsamenduaren gogoetak agertuko dizkigu, maiz min psikologikoa fisikoa baino gogorragoa dela erakutsiz. Pertsona bat benetan bakarrik aurkitzen denean bere burua nola zigortu dezakeen kontatzen digu. Izenburuak horixe adierazi nahi du: golgota edo kalbario.

Idazlearen izena aipatuta, ezin berari buruz ezer esan gabe geratu. 1955ean jaiotako musikari eta idazle Xabier Montoia Hertzainak taldearen sortzaileetako bat izan zen. Lehenengo albuma grabatu gabe zegoenean, taldea utzi zuen M-ak taldea sortzeko. Azkeneko honekin bost album grabatu eta gero, bakarlari gisa jarraitu du.

Hori guztia musikaren munduari dagokiona. Bere idazle alderdiari erreparatuz gero, lehen liburua 1983an idatzi zuen: Anfetamina poema bilduma. Geroztik, hiru poema liburu, zortzi nobela eta kronika sozial bat idatzi ditu. Horien artean dagoen Euskal Hiria Sutan liburuagatik 2007ko Euskadi Literatura Saria irabazirik.

Berriz ere harira joanez, dudarik gabe, benetan hunkitu nau istorioak. Egia da zenbaitetan aspergarri samarra egin zaidala irakurketa, bakarrik aurkitzen den moja baten gogoetak astunak izan baitaitezke. Askotan akzio gutxi eta gogoeta askotxo aurkitzen direnez, zenbaitetan errepikapenak emanez istorioak aurrera ez duela jarraitzen iruditu zait. Baina horrek guztiak garrantzia galtzen du amaieraren aurrean. Bukaeran, bizi oso bat igaro duen emakume helduaren gogoetak hunkigarriak, baina, era berean, tristeak dira. Benetan gogorra da bizitzan zehar borrokan emaniko indarrak alferrikako direla konturatzea. Zenbaitetan pentsatu ote dugu “eta atzera egiterik balego aukeratu ez dudan beste bide bat jarraitzeko?”

Gainera, liburuan aipatzen denez, Felisa benetako pertsonaia da. Horrek indar handia ematen dio liburuari. Bere jatorriari bizkarra ematen dionaren azalean jartzea zaila den arren, idazleak oso ondo azaldu eta justifikatzen du inguruneak bultzatu duela horretara. Horrela, protagonistaren lekuan jartzea lortzen da, hainbeste aipaturiko sufrimendua ulertuz.

Beraz, aurrez aipatutako guztiagatik, liburua pazientziaz irakurtzeko prest daudenei soilik aholkatzen diet. Horrekin ez nuke inor desanimatu nahi, baina liburua gozatzeko kontuan hartu beharreko puntua dela iruditzen zait.

Comments { 0 }

Ugerra eta Kedarra – SONIA GONZALEZ

By on 2009(e)ko apirilak 18 in irakurlearen txokoa, literatura

sonia-gonzalezLiburutegian liburu bat aukeratzen nengoela, bat-batean Sonia Gonzalezen eleberri hau iritsi zen nire eskuetara. Egia esan, liburuaren izenburua irakurri nuenean, ez neukan ideia zipitzik ere zeri buruzkoa izan zitekeen, baina argi gelditu zitzaidan atzealdeko argumentua irakurri ostean. Azkenean, nobela hartzea erabaki nuen; izan ere, idazle gazte batek drogen inguruan dabiltzan gazte batzuen bizitza nola deskriba zezakeen jakin nahi nuen.

Sonia Gonzalez idazlea 1977an jaio zen Barakaldon. Txiki-txikitatik ipuinak idaztea zuen gustuko, eta bai berak eta bai bere gurasoek argi zuten nagusitan idazlea izango zela. Deustuko unibertsitatean Euskal Filologia ikasi eta, ikasketak amaitu ondoren, bertako irakasle izan zen pare bat urtez. Gaur egun, Sonia idazlea izateaz gain, LAB sindikatuan parte hartzen du. “Sagarroiak” poema liburuarekin Euskaltzaindiaren Felipe Arresebeitia saria irabazi zuen eta horrela eman zen ezagutzera. 1999-2000 urteetan idazle euskaldunak bere lehen eleberria idatzi zuen: “Ugerra eta kedarra” izenekoa. Txalaparta argitaletxearen deia jaso ondoren, Soniak bere nobela errepasatzeari ekin zion. Urte osoa pasatu zuen horretan, eta azkenean aipatutako argitaletxeak bere liburua argitaratu zuen 2003an. Urte batzuk geroago, 2005ean, idazleak “Poema amniotikoak (Gerizpeko guda)” izeneko poema bilduma argitaratu zuen. Ez ditu lan gehiago argitaratu, baina kontuan hartu behar da oraindik idazle gaztea dela.

Eleberriaren izenburuak hasiera batean ez digu ezer iradokitzen. Irakurri ostean, izenburua metafora bat dela konturatzen gara, hau da, liburuan Bilbo uger eta kedarrez osaturik dagoela esaten denean, Bilboren alderdi ilunaz ari da: alkohola, drogak, heriotza, sexua, gaueko martxa, delinkuentzia… Beraz, nobelak 80 eta 90eko hamarkadetako Bilboko gau-giro ilunaz dihardu. Hala ere, gaur egungo istorio bezala ere konta zezakeen Soniak; izan ere, nahiz eta azken hamarkadetan hiri hau dezente aldatu den, gaueko giro ilun hori oraindik ez da desagertu. Gaia eta lekuak liburua errealista izatea ahalbidetzen dute, nahiz eta gauza batzuk fikziozkoak iruditu zaizkidan. Deskribapen gutxi, objektibo eta motzak ematen dira pertsonaien arteko elkarrizketek eta narrazioek pisurik handiena hartzen duten liburu honetan. Bestalde, pertsonaien barne bakarrizketak ere agertzen dira, nahiz eta oso gutxitan ematen diren.

Liburuaren hari orokorra hauxe da: Kat eta Ebe drogen munduan dabiltzan bi neskato dira. Bizimodu mota hau gogoko dute eta ez dute aldatu nahi. Bizitzan, ganorazko inor ez dutela ezagutuko uste dute. Hari orokor horren azpian, eleberriak drama moduko bat dauka: Kat eta Eñauten arteko maitasun istorioa.

Aurrez aipatutako 2 neskak dira protagonista nagusiak, nahiz eta Katen figurak garrantzi handiagoa duen. Sonia Gonzalezek Eñaut bigarren mailako pertsonaia bezala aurkezten du eta, gainera, eleberrian garrantzirik ez duela esan du. Nire ustez, autorea oker dago horretan eta mutila pertsonaia nagusia da; izan ere, bere agerpenari esker Kat hobeto ezagutzen dugu. Eleberri honetako protagonistak biribilak dira; denbora aurrera pasatu ahala, hobeto ezagutzen dute euren burua. Hemen dituzue pertsonaia garrantzitsuenen deskribapena:

  • Kat emakume gogorra da eta egoerak bere kontrolpean izatea gustuko du. Txikitan oso lagun gutxi zituen eta zituenak ez zituen gustuko. Nahiko bakartia zen, baina egun batean Ebe ezagutzen du eta berehala bihurtzen dira lagun-min. Ebe da munduan duen familia bakarra, eta bere laguna babesteko edozer egiteko prest dago. Egun batean, Eñaut ezagutzen du eta, konturatu gabe, hartaz maitemintzen da. Katek, izaera hotz eta gogor horren azpian sentimenduak ere badituela erakutsiko digu.
  • Ebe da istorioko pertsonaiarik samurrena. Oso pertsona sentibera eta negatiboa da. Askotan pentsatzen du bera mundu honetan egongo ez balitz Katek bizi erosoagoa izango lukeela.
  • Eñauten ezaugarri nagusia koldartasuna da. Beti zalantzez betea dabil eta honek ez dio asko laguntzen bere bizitzan, mutilak ez du itxaropena inoiz galtzen. Hala ere, behin pertsona batekin konfiantza hartzen duenean, erraz adierazten ditu bere sentimenduak. Lagunekin ateratzea oso gustuko du.

Sonia Gonzalezek erabiltzen duen lexikoa nahiko aberatsa da; izan ere, erabiltzen dituen zenbait hitz eta espresio ez ditugu normalean gure bizitzan erabiltzen. Bestalde, autoreak bizkaiera eta lagunarteko hizkuntza erabiltzen ditu elkarrizketa batzuetan, eta honek liburua errazago eta biziago irakurtzea ahalbidetzen du. Gainera, nobelari errealismo gehiago emateko ere balio du.

Izenburua: Ugerra eta Kedarra
Idazlea: Sonia Gonzalez
Argitaletxea: Txalaparta
Bilduma: Amaiur
Urtea: 2003
Generoa: Eleberria

Narratzaileari dagokionez, pertsona guztietako narratzaileak erabiltzen ditu. 1.pertsona erabiltzen duenean, protagonistetako bat da narratzailea eta normalean bere sentimenduak edo pentsamenduak islatzen dira kapitulu horretan. 2. pertsona protagonistetako bati erreferentzia egiteko erabiltzen du; 3.pertsona, berriz, narrazio arruntak kontatzeko. Funtzioei buruz esan daiteke, 1.pertsona pertsonaiekiko gertutasuna transmititzeko erabiltzen duela eta, aldiz, 2. eta 3.pertsona urruntasuna adierazteko. Autoreak erabiltzen dituen narratzaile guztiak orojakileak dira.

Narrazioa ez dago linealki kontatua; izan ere, jauzi ugari ematen dira iraganera. Jauzi hauek beharrezkoak dira iraganean gertatutako pasarte horiek protagonisten bizitzetan erabakigarriak izan direlako. Liburua kapituluetan banatzen da. Kronologikoki kontatzen ez direnez gertaerak, kapitulu baten amaieraren jarraipena ez du zertan izan hurrengo kapitulua. Historia hasten den bezala bukatzen da. Pasarte honen errepikapenarekin autoreak garrantzia eman nahi dio gertakari honi. Bestalde, autoreak elipsia eta laburpena erabiltzen ditu batera. Elipsia, ekintza guztiak ez aipatzeko erabiltzen du; eta laburpena, aldiz, aipatutakoak laburtzeko.

Liburua gustatu egin zaidala aitortu behar dut, nahiz eta gauza batzuk fikziozkoak iruditu zaizkidan. Autoreak erabiltzen dituen gaiak (suizidioa, drogak, alkohola, heriotza…) oso modan daude gaur egun. Gainera, hasieratik interesgarria iruditu zitzaidan gazte batek nolako ikusmoldea ager zezakeen ugerra-eta-kedarramundu horretan dauden pertsonei buruz. Liburutik gehien gustatu zaidana pertsonaien barne pentsamenduak izan dira. Hauen arteko elkarrizketak ere ederrak dira; izan ere, hizketaldiak nahiko originalak iruditu zaizkit. Gainera, autoreak asmatu egin du kaleko hizkera eta bizkaiera erabiltzean. Hala ere, esan behar dut, ni goierritarra izanda, makina bat arazo izan ditudala hitz batzuk ulertzeko; dena den, hiztegi baten laguntzaz erraz asko ulertu ditut eta nire hizkuntza aberasteko balio izan du. Liburutik azpimarragarriena autoreak pertsonaiei eman dien alderdi humanoa izan da; izan ere, autoreak esan nahi izan digu pertsona hauek gu bezalakoak direla: pentsamenduak, kezkak…dituztela.

Istorioa gustatu zaidan arren, gauza dezente ez zaizkit batere laket. Alde batetik, denboran atzera pila bat aldiz egiten da, eta honek, irakurlea adi-adi irakurtzera behartzen du, irakurtzen ari den pasarte hori zein garaitakoa den jakiteko. Hainbeste denbora-jauzi daudenez, normalena galtzea da. Hori gutxi balitz, irakurlea nahastea ere eragiten du. Ondorioz, ez zait iruditzen liburuan erabili den ordena egokia denik. Liburua hobeto ulertzeko, autoreak istorioa beste modu batera antola zezakeela uste dut. Hala ere, autorearen defentsan esan daiteke, hurrenkera hau erabilita, liburuari izugarrizko intriga eta suspensea eman diola; bestetik, narratzaile gehiegi erabiltzen ditu nire gusturako. Gainera, etengabe ari da narratzaileez aldatzen eta honek irakurlea oraindik gehiago nahastea eragiten du. Lehenengo pertsonako narratzaile erabilita, egia da gertutasuna ematen diela pertsonaiei, baina irakurleoi sekulako arazoa ematen digu; izan ere, kapitulu bat hasten denean, ez dakigu zein pertsona den hitz egiten ari dena.

Biografia sarean:

Comments { 1 }
-->