Archive | orokorra

RSS feed for this section

Krisia, denon arazoa

By on 2009(e)ko martxoak 12 in orokorra

jendea-erostenKrisiarena aurten gehiegi entzuten ari garen gaia irudituko zaio askori; niri, ordea, ez. Nahiz eta milaka artikulu gehiago idatzi krisiari buruz, gauza gutxi konpontzea lortuko dugula uste dut. Edonola ere, gertatzen ari denari buruz informatzea gustatuko litzaidake; izan ere, kontuan izan behar dugu denei eragiten digun gaia dela. Norena da, baina, krisiaren errua?

Ez da batere erraza errua norbaiti leporatzea, baina askoren ustean krisiaren jatorria Estatu Batuetan dago. Arrazoi potoloena diruaren erabilera okerra izan da, eta badirudi hori esanda dena konponduta dagoela; pentsatzen hasita, ordea, konturatuko gara erru osoa gizartean dagoela. Estatu Batuetan garrantzi gehiena diruak dauka, eta nahiz eta duten diru kopuru hori txikia izan, denek gastatu egiten dute; hau da, gorde beharrean gastatu egiten dute. Arazoa kulturala da, eta kontuan izaten badugu Estatu Batuak mundu osoan zehar duen eragina itzela dela, kultura hori toki guztietara zabaldu dela esan dezakegu. Dirua = gastatu. Pertsona askok ez dute behar adina diru; hala ere, erosteko behar hori sentitzen dute eta biderik errazenera jotzen dute hau konpontzeko: dirua bankuari eskatu.

Horra hor krisiaren eragile handi bat: bankuak. La crisis Ninja artikuluan irakur dezakegunez, bankuek edonori utzi diote dirua eta edozein kantitatetan; alabaina, horietako zenbait pertsonak ezin dute diru hori bueltatu. Horrela sortzen da krisiaren zatirik handiena: hainbat banku edo fintza etxek itxi behar izan du bertan dirurik ez dagoelako. Gertatzen ari dena ongi ulertzeko, adibide erraz bat ipiniko dizuet. Imajina ezazue etxea ordaintzen ari den familia batek kreditu bat eskatzen diola bankuari auto bat erosteko eta beste bat oporretara joateko. Pentsa ezazue familia horrek dituen diru-sarrerekin doi-doi iristen dela hilabete bukaerara. Honi bankuari bueltatu behar dion diru guztia batzen badiogu, argi geratzen da ezin grafikoaizango duela dirua itzuli, ez baitauka. Gerta liteke errua bankuarena izatea kreditua eman baino lehen familiaren bizi baldintzak ez dituelako oso ondo begiratu; hala eta guztiz ere, errua bankuei bota beharrean, zergatik ez dugu gure albora begiratzen? Zenbatek ez ditu eskatzen kredituak oporretara joateko edota auto bat erosteko, jakinda ezingo duela diru hori bueltatu? Galdetu diezaiogun gure buruari ea hori benetan beharrezkoa den. Bankuek ez dituzte begiratuko familien bizi-baldintzak, baina guk behinik behin begiratuko beharko genituzke mailegu bat eskatzera joan aurretik…

Eta orain beste galdera bat: zeintzuk izaten ari dira krisi honen ondorioak? Erantzun garbiena eta benetan sufritzen ari garena langabezia da. Tasa oso handia da eta izugarri igotzen ari da azkenaldi honetan. Espainian, % 6 inguruan ibili ohi bada, aurten % 12,1eraino igo da; datuak ikaragarriak dira, benetan beldurgarriak. Hainbat arlo izan dira kaltetuak, baina etxegintzarena izan da kolpe handiena jaso duena; izan ere, sektore hau langabeziak gogor astintzeaz gain, etxeen salneurriek behera egin dute krisiarengatik. Burtsa ere ondorio larriak jasotzen ari da: egunak joan egunak etorri, milaka pertsonek ezin dute ezertxo ere egin beraien akzioak balioa galtzen ari diren bitartean. Eta zer egiten dute boterea dutenek hau konpontzeko? Bada, milaka dolar injektatu bankuei! Oraindik ere soluzio horren emaitzen zain gaude. Hori gutxi balitz, neurri honen ondorio larria diruak bere balioa galtzea izan daiteke. Batek daki noraino irits gaitezkeen!

wall-streetEdonola ere, ez da krisi izugarria jasaten dugun lehengo aldia. Atzera egiten badugu, 1929ko krisiarekin egingo dugu topo. Garai hartan, gaur egun bezala, krisia Estatu Batuetan sortu zen, eta ondoren mundu guztira zabaldu zen. Nola izan zen, bada, krisi honen hasiera? 1929ko krisia Wall Streeten hasi zen, burtsak krak egin ondoren Ostegun Beltza delakoan. Lehen Mundu Gerraren ostean gertatu zen. Hasiera batean, ekonomia gora egiten hasi zen eta honekin batera burtsa ere bai. Orduan, jendea maileguak eskatzen hasi zen burtsan inbertitzeko. Halako batean, urriaren 24an, burtsak krak egin zuen, utzitako kapitala itzulitakoa baino handiagoa zelako. Jendeak ezin zuen dirua itzuli eta bankuek behea jo zuten.

Aurreko guztia irakurri ondoren, konturatuko zarete gizartea ez dela horrenbeste aldatu: lehengo akats berberak egiten jarraitzen dugu. 1929ko krisia eta egun pairatzen ari garenaren artean ez dago alde handirik. Ulergaitza da, jasan zuten guztia jasan ondoren, gaur egungo gizarte aurreratuak gauza berdinetan erori izana. Argi dago beste krisi batzuetatik irteteko gai izan baziren, gu ez garela gutxiago izango. Agian, denon artean lortu beharko genuke irtenbide bat, denoi galdetuz eta noreberak bere harri korkorrak jarriz. Garbi dago gobernuek ezarritako neurriek orain arte ez dutela emaitza positiborik eman, oraingoz ez da intebinde garbirik aurkitu krisi honi amaiera emateko. Nire uste apalean, zulotik ateratzeko lehenengo pausoa eta zailena gizartea aldatzea da, gure pentsakera aldatzea. Agian, hortik hasita urrats bat emango genuke krisia desagertzeko.

Comments { 1 }

Lo egitea ezinbestekoa bizi ahal izateko

By on 2009(e)ko martxoak 4 in orokorra

sleep-stagesPertsona batzuek bestelako jarduerei garrantzi gehiago ematen diete lo egiteari baino; eta beraiek ez badakite ere, luzaroan lo ez egiteak era askotako ondorio kaltegarriak sortzen ditu. Gutxi batzuek esaten dute 4-5 orduko loaldiarekin nahikoa dutela hurrengo egunari sasoiz ekiteko. Egun bat, bi eta, agian, hiru pasatuko dituzte horrela, baina azkenean pot egingo dute nekearen ondorioz, eta hainbat loaldi luze egin beharko dituzte ezinbestean. Pertsona batek ezin du jarraitu aurrez aipatutako bizimoduarekin; bestela, ez litzateke pertsona izango. Bizidunok, bai gizakiok eta baita animaliek ere, atseden hartu behar dugu eta deskantsatzeko jarduerarik onena lo egitea da. Beraz, izenburuan aipatu dudan bezala, lo egitea ezinbestekoa da bizitzeko. Loaren garrantzia azpimarratuta, loa zer den, loaren faseak eta nahasteak azaltzeari ekingo diot.

Zer da loa

Lo egotea esna egotearen aurkakoa da; organismoak atseden hartzeko erabiltzen du. Ekintza hau inkontzienteki egiten dugu; hau da, ez gara jabetzen lo hartu dugun edo ez esnatu arte. Hau burutzea jatea bezain garrantzitsua da; bestela, hil egingo ginateke. Lo gauden bitartean, gorputzak atsedena hartzeko aprobetxatzen du, eta baita galdu dituen energiak birsortzeko ere. Egoera honetan gaudenean, gorputzeko jarduera sentsorialak, alerta egoera eta mugikortasuneko mugimenduak eten egiten dira. Ez da egoera pasibo bat, egoera aktiboa baizik; izan ere, hemen ematen dira gorputz-funtzio eta buru-jardueren aldaketak eta hauek oso garrantzitsuak dira organismoaren oreka psikiko eta fisikorako.

Loaren faseak
Lo dagoen pertsona bat 2 orduz behatuko bagenu, bere gorputzean aldaketak ematen direla konturatuko ginateke. A. Rechstchaffen eta A. Kalesek, loa fase ezberdinetan sailkatu zuten, gizakiaren gorputzak dituen ezaugarrien arabera: begien mugimenduak, muskulu-tonua, odolaren oxigeno kantitatea, arnas erritmoa eta buru-jarduerak. Loaldia bi fasetan edo periodotan bana daiteke: SOL edo ez-REM fasea eta REM (begien mugimendu bizkorra) fasea.

Ez-REM edo SOL fasea
Periodo geldo hau atsedena hartzeko eta desgaste fisikotik indarberritzeko erabiltzen dugu. Fase honetako loaldiari ortodoxo deitzen zaio. Hemen bertan, lau azpifase daude:

  • I. fasea. Jakina da, pertsona batek lo egin nahi badu, egiten duen lehenengo gauza begiak ixtea dela. Hori egitean, SOLeko lehenengo zatian sartuko da. Zati hau, lo arinaren faseaz ezagutzen da. Esna-aldi eta loaldiaren arteko erdiko fasea da, hau da, subjektua oraindik esna dagoela gertatzen da. Horregatik, oraindik gure inguruan ematen diren estimuluak hautematen ditugu. Periodo honetan gutxi indarberritzen gara; izan ere, egoera honek gehienez zazpi minutu irauten du. Zati honetan begien mugimenduak geldoak dira eta muskulu-tonua pixka bat murrizten d
  • II. fasea. Azpifase honetan subjektua lo dago. Lotiaren buru-jarduera momentu honetan sakabanatuta dago eta pentsamenduz beteta. Gure nerbio sistemak zentzumenezko informazioa jasotzeko sarbidea blokeatzen du. Blokeo honen bidez lotia kanpoko mundutik deskonektatu edo isolatu egiten da, eta horrela subjektuak lo errazago egin dezake. Fase honetan gorputza zertxobait gehiago indarberritzen da, baina oraindik ez da guztiz errekuperatu.
  • III. fasea. Lo hartu eta 20-30 minutura, subjektua 3. periodoan sartzen da. Zati honetan aurreko faseko blokeoa biziagotu egiten da. Hori dela eta, lo sakonagoa egiten dugu. Lotia SOLeko aldi honetan esnatzen bada, nahasirik egongo da; izan ere, momentu batean subjektuak kontzientzia galtzen du. Muskulu-tonua aurreko bi aldietan baino gehiago murrizten da eta ez dago mugimendurik begietan. Bestalde, arteria-presioa, tenperatura, buru-jarduerak eta arnas erritmoa ere murriztu egiten dira. Honenbestez, fase hau ideala da atsedena hartzeko. Ez da egoera pasibo bat, egoera aktiboa baizik; izan ere, hemen ematen dira gorputz-funtzio eta buru-jardueren aldaketak, eta, lehen adierazi dugun legez, hauek oso garrantzitsuak dira organismoaren oreka psikiko eta fisikorako.
  • IV. fasea. Lo geldoaren periodoaz ezagutzen da eta 20 minutu irauten du. Zati honetako loa lehenagokoa baino sakonagoa da, eta loari delta deitzen zaio. Garuneko uhinak geldoak eta zabalak dira, eta nerbio-sistema zentralaren aginduz hazkundearen hormona jariatzen da. Honen ondorioz, gorputzak izan duen energia gastutik indarberritzen da. Bestalde, fase hau 3. fasea bezain garrantzitsua da organismoaren errestaurazio fisiko eta psikikoarentzat. Periodo honetan esnatzen bada subjektua, oso aztoratuta esnatuko da; izan ere, lotiaren gorputzak eroriko delako sentsazioa du. Fenomeno honi mioklonia deitzen zaio, hots, atake epileptiko baten ondorioz sortutako fenomenoa. Batzuetan ametsak ager daitezke, nahiz eta ohikoa ez den. Amets gaiztoak eta sonanbulismoa bezalako aztorapenak periodo honetan sortzen dira.

REM (begien mugimendu bizkorra) fasea:
Periodo azkar honek mundu birtual moduko bat sortzen du, subjektuaren buruak kanpoko errealitatetik atseden hartu ahal izateko. Oreka psikologikoa mantentzeko beharrezkoa da. lo egitenFase honetan ematen den loaldi motari paradoxikoa deitzen zaio. Loaldi mota hau hainbat izenez ezagutzen da: begien mugimendu bizkorra, loaldi aktiboa, loaldi arkaikoa, loaldi azkarra… Jouvetek “paradoxiko” deitu zion periodo honetan kontraste handiak daudelako. Muskuluak guztiz erlaxatzen dira; eta nerbio sistema zentrala, aldiz, aktibatu egiten da. Gaur egun, Jouvet loaren ikertzaile garrantzitsuenetakoa da. REMen fasea lo hartu eta 80-100 minutura gertatzen da eta 20-30 minutuko iraupena du. Zati honetan sistema sinpatikoa aktibatu egiten da eta buru-jarduerak azkar ematen dira. Honek zerebroa oso aktibo egotea eta garun-enborrak neurona motoreak blokeatzea eragiten du. Ondoren, zerebroak substantzia batzuk jariatzen ditu eta lotian paralisi bat sortzen dute. Paralisi hau ez da erabatekoa, oraindik muskulu-mugimendu irregularrak eta begien mugimenduak ematen direlako. Paralisi hau beharrezkoa da, bestela, irudimen onirikoek lotian kalteak sortuko lituzke. Honen ondorioz, bihotz-maiztasuna eta arnas erritmoa irregularrak dira. Hori gutxi balitz, metabolismo erreakzioen eta gorputzeko tenperaturaren igoera ematen da. Bestalde, gizonezkoetan erekzioa ematen da; emakumeetan, berriz, basodilatazioa. Loaren fase honetan egiten dugu amets eta gure ingurutik informazio asko jasotzen dugu buru-jarduera handien ondorioz. Ametsak errazago gogoratzen dira loaldiaren zati honetan.

Pertsona batek lo hartzen duenean, lehenengo SOLeko azpifaseetatik pasatzen da (60-70 minutu) eta, ondoren, REM fasean sartzen da (20-30 minutu). 2 zati hauek egitean, ziklo bat betetzen da. Gau batean ziklo ugari ematen dira, eta honen kopurua bakoitzaren adina eta ezaugarrien araberakoa da.

Loaren nahasteak edo trastornoak
Loaren nahasteak iratzarri-egoera eta loaldiaren arteko zikloan ematen dira eta kalitatea, kantitatea, loaldiaren ordutegia eta anormaltasun baten agerpenaren ondorioz sortzen dira. 2 mota bereizten dira: disomnioak eta parasomnioak.

Loaren trastorno bat egoten bada kalitatean, kantitatean edo loaren ordutegian, orduan disomnioa sortzen da. Hauek dira disomnio mota ezagunenak:

  1. Insomnioa
  2. Hipersomnioa
  3. Narkolepsia
  4. Arnasketari loturiko nahastea
  5. Bihotz-erritmoari loturiko nahastea
  6. Zehaztu gabeko disomnioa

Insomnioak eta hipersomnioak dira gizakietan gehien ematen diren disomnio motak. Insomnioa lo egiteko zailtasuna edo atsedena hartzeko ezintasuna dela esan dezakegu. Azken batean, lo gutxi egitea dela esan genezake edo gorputzak oso gutxi deskantsatzea. Trastorno hau beste nahaste mental batzuekin lotzen da: depresioa, antsia… Hipersomnioa, berriz, lo gehiegi egitea edo iratzarri-egoeran lokuma gehiegi izatea da. Trastorno bipolarra duten pertsona gehienek nahaste hau izaten dute, eta kasu batzuetan insomnioa ere eduki dezakete. Hortaz, ikus dezakegunez, insomnioa eta hipersomnioa batera eman daitezke.

Aurrez aipatutako zikloan sistema fisiologikoa aktibatzen bada momentu batean, orduan parasomnioa sortzen da. Parasomnio mota bakoitza ziklo horren fase konkretu batean sortzen da eta hauek nerbio-sistema begetatiboaren menpe daude; izan ere, berak erabakitzen du noiz produzitu aktibazio jarduerak. Arazo hau dutenek portaera arraroa izaten dute gauetan, jokaera anormalak agertuz lo egiten ari den subjektuarengan. Hauek dira nagusienak:

  1. Amesgaiztoak
  2. Gaueko izualdiak
  3. Sonanbulismoa
  4. Zehaztu gabeko parasomnioa

Aurrez aipatutako nahaste horiek izan nahi ez badituzue, emaiozue garrantzia ondo lo egiteari. Izan ere, ondo egiten badugu lo, eguna ondo hasiko dugu eta egunean zehar burutu beharreko jarduerei hobeto ekingo diegu. Gainera, errazago pasatuko zaigu eguna. Gaizki eta ordu gutxiegi lo eginez gero, ordea, nekaturik sentituko gara eta nekeak traba besterik ez digu egingo egunean zehar: saiatu ondo lo egiten, gorputzak eskertuko dizu eta.

Comments { 2 }

Eskola-porrota: gizartearen arazo gorria

By on 2009(e)ko otsailak 28 in orokorra

eskola-porrota1Haur batek bere adin urrirako eskuratu behar duen errendimendu maila ez oso altua jadetsi ez duenean, kalifikazio negatiboak, gehienetan oso negatiboak, erdietsi ohi dira. Kurtsoa amaitzean, 2 gutxiegi baino gehiago ditu eta, ondorioz, kurtsoa errepikatu beharrean aurkitzen da gaztea. Baina zerk sortzen du eskola-porrota? Zergatik sortzen da?

Atzerapen mentalak, ikaste-nahasteak, nahaste emozionalak, hiperaktibitatearen nahastea, besteak beste, dira eskola-porrotaren kausa agerienak. Aipaturikoetatik gutxien ematen dena oztopo mentala da, %2 hain zuzen ere. Ikasketako nahasteak, dislexia esaterako, eta emozionalak antzeko portzentajea heltzen dute, %29 eta %30 hurrenez hurren. Azkenik, hiperaktibitatearen nahasteak, baita TDAH izenez (gaztelaniaz) ezaguna ere , %10 bereganatzen dute. Gainerako %29a beste hainbat kausak atzematen du.

Eskola-porrotaren zergatia aztertzea da norako mamitsuena. Batetik, familia giroa ediren dugu, haurren eta gazteen ikasketetan gehien eragiten duena baita. Gurasoen jarrera takarrak eta gogorrak, edo agian gogorregiak, maitasun ezak, autoestimu baxuak, besteak beste, eskola-porrota sor dezake. Egoera honen irtenbidea lortzeko, gurasoekin hitz egitea izango litzateke gomendagarria edo, zenbait kasutan, profesionalengana joatea. Bigarrenik, motibazio gabeziarekin egiten dugu topo. Eragite eskasa dagoenean, askotan eskolako emaitzak ez dira onak izaten. Horrelako arazo baten aurrean, hasiera batean, haurrak gehien atsegin duen gai bat lantzera bultzatu beharko litzaioke. Horrela, gero, ez hain gustuko dituenak ikasteko erraztasun handiagoa izango du. Azkenik, arazo fisiko eta psikologikoak dauzkagu. Entzumen edo ikusmen arazoak, lehen esan bezala, dislexia eta abar.

eskola-porrota2Aurrezaindu al daiteke eskola-porrota? Gurasoek lan korapilatsu horretan dute protagonismo zuzena. Txiki-txikitatik umea estimulatu beharra daukate, haurraren lehenengo urteak erabakigarriak baitira bere garapen intelektualerako. Marraztera bultzatuz, musikaren laguntzarekin… haurrak estimulu egokiak eskura ditzake. Bestetik, eredu zuzena, hots, ona eman behar zaio txikiari, liburuak gomendatuz, antzerki-aretoetara edo erakusketetara joanez, kultura atsegin duzula erakusteko asmoz, alegia. Gora handikoa ikasketekiko interesa azaltzea da. Hala eta guztiz ere, ez zaio gehiegi exijitu behar, emaitza okerragoak lortzeko aukera dago eta. Sekula egin behar ez direnak konparazioak dira, bakoitzak bere maila baitu. Azkenik, aholkugarria da haurraren irakaslearekin harremana izatea.

Gaur egun, %29 inguruan dago eskola-porrota Espainian (EAEn %16,5ean gutxi gorabehera), Europako batez bestetik oso urrun. Herrialde bakarra dago Espainiaren gainetik portzentajean, Portugal hain zuzen ere. Europako beste zenbait herrialdetan, Suedian esate baterako, %7koa bakarrik da eskola-porrota. Zergatik hainbesteko berdingabetasuna? Orobat, Lehen Hezkuntzan %32k kurtsoa errepikatzen du, %35ek ez du DBHko bigarren maila gainditzen, %48k ez du batxilergoa gailentzen eta, azkenekoz, unibertsitatean hasten diren erdiak bere ikasketak alde batera uzten dituzte.

Non dago aterabidea? Badirudi gurasoek daukatela giltza. Baina, zergatik hainbesteko diferentzia Suedia eta Espainiaren artean? Zertan ezberdintzen dira? Nahiz eta gero eta oihartzun garaiagoa izan arlo honek, afera handiago bilakatzen ari da. Noiz hasiko ote da portzentaje hori murrizten?

Comments { 0 }
-->