Archive | solasean

Kaxiano Ibarguren (Antzuola, 1932 – 2002) euskal soinujole ospetsuak Lizartzan eman zituen bere bizitzako urterik gehienak; horregatik eta gaztetan izandako istripu bat tarteko itsu geratu zelako, Lizartzako itsua ezizenez ezaguna zen eta da. Itsutu ondoren ikasi zuen soinua jotzen, akordeoi handia, hain zuzen ere. 2002an hil zen.

Joxepa Atxegari egindako elkarrizketa aurkezten dizuegu oraingoan. Joxepaz eta, bereziki, bere senarra izandako Kaxianori buruzko bitxikeriez eta bizitako hainbat pasartez arituko gara, Lizartzako itsua izandakoaren memoria gal ez dadin batik bat. Beraz, Kaxianoren omenez…

♣ Kaxiano, Lizartzako itsua, deskriba ezazu hitz gutxitan.
Niretzat munduko senarrik hoberena besterik ez. Bestela, pertsona ona eta denen laguna zen beti.

♣ Noiz eta nola ezagutu zenuten elkar?
Ezagutu? Txiki-txikitatik ezagutzen ginen. Bion gurasoak lagunak zirenez, Kaxiano nire baserrira askotan etortzen zen. Bost urterekin umezurtz geratu zen eta bere osabekin Antzuolara joan behar izan zuen. Helduago egitean, bost senideak Lizartzan elkartu ziren eta hogeita bi urterekin elkarrekin maitemindu eta hiru urtetara ezkondu egin ginen. Hiru seme-alaba eta zortzi biloba ditugu.

♣ Kaxiano gaztetan, 17 urterekin, geratu zen itsu Lizartzako tunela egiten ziharduela izandako eztanda batean. Esaten da gertaera honek ez zuela eraginik izan bere bizitzan. Egia al da?
Erraz gainditu zituen gertaera honek eragindako oztopo guztiak, batez ere, bere nortasun sendoak zuzendua. Hala ere, pentsa dezakegu zorigaitz hori zorion ere bihurtu zitzaiola, bere bokazioa landu baitzuen.

♣ Esan duzun bezala, gertaera honen ostean ikasi zuen akordeoia jotzen. Hala ere, bertsotan ere ibiltzen zela entzun dut. Hala al da?
Horrela da, bai, baina musikako ikasketak gertaera lazgarri hori baino lehendik bazituen eta soinua ere jotzen zuen noizbehinka. Hala ere, esan beharra dago ordutik ekin ziola gogo handiagoarekin. Braille sistema ere oso azkar ikasi zuen. Beti izan zen oso pertsona burutsua, ikasi izan balu urrutira iritsiko zen seguru. Gaztetatik koadrilarekin tabernetan zehar ibiltzen zen bertsotan. Jende aurrean kantatu zuen lehenengo aldian Uztapiderekin lehiatu zen. Berezkoa zuen bertsotan aritzea, bertso eskolarik gabe.

♣ Hasieran, akordeoiarekin ezkontzetan eta plazetan jotzeko ohitura zuen “Axariak” bere taldearekin. Askotan deitzen al zioten eta gustuko al zuen festa horietan jotzea?
Axariak taldea hiru lagunek osatzen zuten, saxofoi-jole bat, bateria jotzaile bat (azken postu honetan aldaketak izan ziren) eta Kaxiano bera soinuarekin. Plaza eta ezkontzetan jotzea oso gustukoa zuen bai, jendearen pozak ikaragarri animatzen baitzuten.

♣ Laster bere kantu propioak idazteari ekin zion. Ba al dakizu nondik ateratzen zuen inspirazioa kantak idazterakoan?
Hasiera-hasieran gaztelaniaz idatzitako kantuak euskaratzen jarduten zuen denbora. Geroago hasi zen bere abesti propioak paratzen eta diskoetxeak segituan deitu zion. Sei disko eta azken bilduma bat atera zituen. Hil zenean, beste batentzat materiala bazuen, baina hor segitzen du konpondu eta argitaratu gabe.

♣ Akordeoitik aparte, zein beste hobby edo zaletasun zituen?
Txistua, pianoa eta organoa ere jotzen zituen. Azken hau elizetan 30 urtez jo zuen eta bertako kantuak ere idazten zituen. Musikaz aparte, lagunekin kartetan, Braille kartetan, ibiltzea oso gustukoa zuen eta Lazkao Txikirekin hizketaldi luzeak izaten zituen, elkarri adarra joz ibiltzen ziren denbora osoa.

♣ Aipatu beharreko mania edo ohitura arrarorik?
Orokorrean ez. Hala ere, esan beharra dago oso perfekzionista zela eta ez zuen lanik uzten bere azken pasara bat eman gabe.

♣ Ondo eramaten al zuen musikari, senar eta aita izatea?
Bai, harro zegoen aita eta aitona izatearekin. Asko maite zuen familia eta bere abesti asko guri eskainiak ziren. Hor dago bere bilobarentzat sortutako “Zorionak” kanta famatua.

♣ Kaxianok hainbat disko atera du. Denetatik zein duzu gustukoen? Eta kanta gustukoena?
Denak gustatzen zaizkit, baina egia da bati estimu berezia diodala, “Gaztea nintzen” abestia konkretuki, niri eskaini zidana. Bai, hori dut gustukoen. Antzuolan egindako omenaldian orkestrak jo zuenean, guztiz hunkiturik geratu ginen.

♣ Seme alabaren batek bere aitaren pausoak jarraitu nahi al ditu?
Alabak beti lagundu izan dio senarrari bere abestiekin, gehienbat hauek euskara egokira zuzentzen. Egun bi biloba piano ikasketak egiten ari dira eta esan beharra dago Kaxianoren herentzia artistikoa bete-betean jaso dutela.

♣ Zure ustez burutu al zituen bere proiektu eta amets guztiak?
Lehentxeago esan dizudan bezala, zenbait abesti argitaratu gabe geratu dira, bere gaixotasunak ezustean harrapatu baitzigun guztioi. Baina ziur nago bizi izandako guztia gustura igaro zuela, denekin oso esker onekoa baitzen, eta nahiz eta ia bizi osoa itsu pasatu, bizia nolakoa zen bazekiela esaten zuen, “Nere andrea beti gazte ikusten diat” zioen, noski, aurpegia ikusi zidan azken aldia 17 urte zituela izan baitzen. Honelako hitzek erakusten dute Kaxianok izandako nortasun sendoa eta alaia.

Agurtzen ditut maite minakin izatez zoragarriak Euskal Herriko baso ta mendi sagasti ta belardiak, errota zaharrak, errekatxoak, ibai eta iturriak, baserri, borda, mendiko ermitak eta ohitura garbiak.

Bere hitz propiorik ezin izan dut atera, bere abestietatik baino ez; halere, esan beharreko guztiak esanda ditu Kaxianok. Mila esker, Joxepa, solasaldi honengatik eta zorte on.

Ordizia egungo artista honen hezieraren lekuko izan zen. Nisak txikitatik aurkitu zuen pintura adierazpen bide bezala, gizatasun eta naturaren arteko elkartasuna adierazteko bidea. Niri artearen benetako esanahia erakutsi dit elkarrizketa honen bitartez, begiak ireki dizkit eta pinturaren sakontasun konplexua ulertzen eta irakurtzen irakatsi dit. Tolosan kokaturiko bere estudioan izateko aukera izan nuen, eta nola ez, berarekin solasean aritzeko. Besterik gabe, hementxe duzue Nisa Goiburu solasean.

Zerk bultzatu zintuen artea sortzera? Noiz?
Txiki-txikitatik gustuko izan ditut eskulanak, eta guk ezer jakin gabe gauza asko sortzen genituen. Niretzat eskolako ikasgai politena marrazketa zen, eta nire lagun baten ama artista izatearen zortea nuen. Lagun honekin lasterketak egiten nituen ea nork egingo marrazki bat bizkorrago. Gainera, mojek nire amari esan zioten ez nuela ikasketetarako balio, marrazteko baizik, eta nire ama garai hartarako oso irekia zenez, emakumeek sukaldean jarduteko baino gehiagorako balio zutela pentsatzen zuen eta, horren ondorioz, hamazortzi urte nituela Donostiara joaten hasi nintzen klaseetara.

Nondik lortzen duzu inspirazioa?
Niri beti gustatu zait natura, asko gainera, baina baita asko gustatzen zait gizatasun natura, pertsonen izakera eta jarrera. Nire lehenengo lanetan bi hauek lotu nituen koadroan islatuz. Nire helburua gizakiaren barnea eta kanpoa lotzea zen, baina biak oso ondo bereizten nituen, zer garen barrutik eta zer garen kanpotik. Beranduago, kanpokoa barrukoarekin nahasten hasi nintzen.

Nola definituko zenuke zure lana? Zein da zure lanaren alderdirik txarrena?
Tira, hori oso zaila da erantzuten, guk ez dugu gure lana definitzen. Alderdirik txarrena, duda barik, ekonomikoa; hau dena (bere obrak seinalatuz) ez da horren erraz saltzen. Gainera, erakustaldiak egiteko lokal egokiak aurkitu behar dira eta horretarako nahiko bizia izan behar da.

Pintura edo eskultura, zein duzu gustukoago? Zein da gehien praktikatzen duzuna?
Pintura askoz ere gehiago gustatzen zait eta, horren ondorioz, gehien praktikatzen dudana da. Eskultura pinturatik jaio zen. Nik gogo handia nuen eskultura praktikatzeko, eta zuk buruan daukazu sortu nahi duzula, baina askotan ez dakizu nola, ikusten ez baduzu ezin duzu egin. Nik esan dezaket “eskultura bat egin behar det”, baina ezin duzu edozer gauza egin, ideia burura etorri behar zaizu jarraian ideia hori gauzatzeko. Tolosan erakusketa bat antolatu nuen, erakusketa horretan azaldutako koadroak altxatu egin nituen hirugarren dimentsio bat emanez, horrela jaio ziren nire eskulturak.

Hemendik kanpo ere jarri dituzu zure lanak ikusgai, New Yorken, adibidez. Zure karrera profesionalean aurrerapauso bat kontsideratzen al duzu?
Pertsonalki aurrerapauso handia iruditzen zait. Momentu bat iritsi zen non ezin nituen Espainia mailan inon erakutsi nire artelanak eta lagun batek esan zidan ea nahi nuen berarekin bidaia bat egin, eta nik New York-era joan nahi nuenez, bertara joatea proposatu nion. Ados jarri eta abiatu ginen. Nik dossier bat besterik ez nuen eraman, eta lehenengo galeria itxuroso bat ikusi bezain pronto, sartu ginen dossierra erakustera. Ordu luze batez igaro zuten txostena begiztatzen eta, azkenik, zera esan ziguten: “Egia esango dizuet, koadroak oso onak dira, baina zona honetan arte hau ez dute gustuko eta ez da saltzen. Pintura honekin arrakasta izateko, Chelsea-ra joan beharko zinatekete”. Honen esperientziari amen eginez, Chelseara joan ginen eta, galeria topatzean, atean “cerrado por vacaciones” zioen oharra aurkitu genuen. Baina, azkenean, tirabira eta buruhauste ugari ondoren, lortu nuen nire artelanak ikusgai jartzea New Yorken.

Pinturan, zein estilo da gehien erabiltzen duzuna? Hauetatik zein da gehien gustatzen zaizuna?
Gehienbat oleoa lantzen dut nahiz eta paperean ere marrazki asko egin. Azken hau azkarragoa da eta ez da bestea bezain sakona. Koadroak mentalagoak dira; paperekoak, aldiz, zuzenean bihotzetik ateratakoak dira. Ezingo nuke hauetako batekin gelditu, artelan batean murgildurik zaudenean dena ematen baituzu buruan duzun ideia aurrera ateratzeko eta gorputza emateko. Denekin disfrutatzen da neurri berean.

Estresatuta sentitzen zarenean, arteak lasaitzen laguntzen al dizu?
Estudioko atetik sartu bezain laster, estresak alde batera uzten ditut. Estresatuta ez nagoenean, errazago pentsatzen dut nire artelanetan. Estresatuta banago, aldiz, ez daukat denborarik artean pentsatzeko. Baina, esan dudan bezala, atetik sartzean kanpoko dena ahazten dut. Azken finean, nik uste dut estresa baino gehiago nire barne sentimenduak espresatzen ditudala koadroetan, estresa azaleko zerbait besterik ez da.

Aurrera begira, ba al duzu inongo helbururik?
Lanean jarraitzea da nire helburu bakarra, esperimentatu eta arteaz gozatzen jarraitu.

Elkarrizketari amaiera emateko, eskerrak eman nahi nizkioke Nisari Jakintza ikastolako ikasle xume bati solasaldi paregabe bat eskaintzeagatik eta euskaljakintzarako artikulu bikain bat emateagatik.

“Amaia, gaur ikastolatik ateratzean, elkarrizketa!”. Hitzok entzundakoan, klasera itzuli eta ondorengo bi edo hiru orduetan ezin izan nuen esaldi hura burutik kendu, txirrinak noiz joko zain egon nintzen nerbioak airean nituela. Honela, bada, tramankulu guztiak bizkarrean hartu eta erdigunerantz abiatu ginen nire laguna den Marta eta ni Izaro Iraeta elkarrizketatzeko asmoz.

Duela 30 urte Zaldibian jaio zen Izaro Iraeta familia handi batean. Leioako Kazetaritza Fakultatean ikasten ari zela, Euskal Telebistan hasi zen Ikimilikiliklip izeneko musika programan aurkezle lanetan, ikasketak eta lana uztartzen zituela. Behin lizentziatura lortu eta gero, ETB2ko La Monda programan erreportari moduan kolaboratu zuen. Ondoren, Ikusgela saio didaktikoa aurkeztu zuen 5 urtez ETB1ean. Azkenik, EITBko 2. katean, astean zehar arratsaldero Ésta es mi gente elkarrizketa-saioa presentatu zuen. Horretaz gain, beste hainbat emanaldi berezi ere aurkeztu izan ditu Euskal Herriko kate publikoan.

Hitzordua egokitu genuen tabernara zuzendu eta barrura sartzean Izaro Iraeta bertan ez zegoela konturatzean, kanpora atera ginen. Kalean itxaroten ari ginela, bat-batean tabernak bi ate dituela konturatu eta berriro barrurantz egin genuen. Hantxe zegoen. Nire laguna eta ni, nerbioak askatzeko edo, barrez algaraka hasi ginen, baina ez zegoen horretarako astirik. Ahal izan genuen bezala Izaro Iraetarekin hitz batzuk trukatu eta grabatzeko lekua aukeratu ondoren, elkarrizketarekin hasi ginen.

1. Aurtengoa ikastolan igaroko dugun azken urtea da eta, dakizunez, gure bizitzako erabaki garrantzitsuenetako bat hartzekotan gaude. Zuk betidanik izan al duzu kazetari izateko grina?
Kazetari izan nahi nuela argi-argi beti ez dut eduki, banekien nireak letrak zirela eta ez zientziak. Hori oso argi neukan, eta Jakintzako irakasleek ere oso garbi edukiko dute, baina zehazki kazetaritza egin nahi nuela ez. Soziologia, hizkuntzak eta baita kazetaritza ere baziren hainbat karrera gustuko nituenak. Azkenean, pentsatu nuen kazetaritza zela egin nahi nuenarekin egokiena zihoana.

2. 19 urterekin lehen aldiz telebista saio bat, Ikimilikiliklip, aurkezteko parada izan zenuen. Hasiera gogorra izan al zen?
Ez, ez, jolas baten antzekoa zen. Gazteak ginen (19 urterekin hasi ginen), lau gaztek egiten genuen saioa eta orain pentsatzen jarrita, arratsalde eta batzuetan egun osoa pasatzen genuen programa grabatzen, ez zen zuzenekoa. Gure artean oso giro ona zegoen eta baita kamera atzean lan egiten zutenen artean ere. Oso ondo pasatzen genuen, guretzat denbora-pasa on bat zen eta nik ez dut gogoratzen inongo nerbiorik.

3. Aurkezle izateaz gain, erreportari moduan ere egin duzu lan, zein dira bakoitzaren alde on eta txarrak?
Aurkezlea izateak duen alde txarra zera izaten da, zuk ez duzula esan behar duzun informazio hori lantzen eta askotan eguneroko programa batean, esaterako, ez dago aukerarik horretarako eta hori handicap bat da. Azkenean, informazioa zuk lantzen baduzu eta zuk osatzen badituzu gidoiak, gaia barneratuagoa duzu eta, gauzak esaterakoan, zure moduan esateko aukera izaten duzu. Aurkezle izanda ez dago horretarako aukerarik eta besteek egindako gidoiak zureak izango balira bezala esan behar dituzu.

Bestalde, erreportari izateak gauza on asko ditu, eta txarrak ere bai tamalez, beti ibiltzen garelako denbora gutxirekin gaia lantzeko. Askotan kalera joan behar izaten dugu grabatzera. Aurkitzen ditugun egoerak ez dira aproposenak izaten. Adibidez, euria hasten badu, grabazioa moztu behar izaten dugu eta beste toki batera joan, edo obraren bat badago, audioa gaizki sartzen da eta errepikatu beharra izaten dugu behin eta berriz. Baina niri gustatzen zaidan lana da.

4. Nolakoak izaten dira telebista saioren bat aurkeztu baino lehen pasa behar izaten diren probak?
Pentsatzen dut telebistan behin baino gehiagotan ikusiko zenituztela, ezta? Horrelakoxeak dira. Ahalik eta egoera muturrenekoetan jartzen saiatzen dira, egoera horien aurrean zuk nola erreakzionatzen duzun ikusteko. Nik denetatik egin dut: txisteak kontatu, dantza egin… Horrez gain, seria-seria jarri eta ez dakit zein etorri dela eta, elkarrizketa bat egin behar diozula eta inprobisatzen hasten zara. Gero zera esaten dizute, zuzeneko programa batean zaudela eta ezbehar bat gertatu dela autopistan, 10 hildako daudela eta informazio hori eman behar duzula… Egia esan, gero horrelakoak gertatzen dira telebistan, albistegietan. Castinga egiten dutenak oso ondo pasatzen dute castinga egiten!

5. EITB 2an “Ésta es mi gente” saioa aurkeztu zenuen. Kasu honetan, arratsaldero etortzen ziren gonbidatuekin gaztelaniaz solastu behar izaten zenuen. Eroso sentitzen al zinen?
Ahal nuen bezala. Nire ama hizkuntza euskara da eta ni euskaraz bizi naiz. Euskaraz egin nituen ikasketak eta orduan euskaraz moldatzen naiz hobekien, erraztasun gehiago eta hizkuntza aldetik aberastasun gehiago dut euskaraz. Egoerara moldatu behar izan nuen, herri honetan bi hizkuntza ditugulako eta bietara moldatzen jakin behar dugulako, erdaraz ez euskaraz bezain ondo baina moldatu behar. Niri gertatzen zitzaidana erdaraz hitz egiterakoan, erdaldunei gertatzen zaienaren kontra, zera zen: euskarakadak botatzen nituela. Euskaraz pentsatu eta gero gaztelaniaz itzultzean, hori gertatzen da.

6. Kamera baten aurrean zaudenean zer sentitzen duzu?
Nerbio asko ez, egia esan. Azkenean, ez dakit zer daukan kamerak baina komunikatzeko modu bat da. Esaten da grina bat edo har txiki bat sartzen dela hor barruan eta tiratu egiten dizula eta egia da. Badu zerbait barrura sartzen zaizuna eta gero kamera ikusten duzunean gustatzen zaizuna.

7. Zaila egiten al zaizu zuzeneko saio bat aurkeztea edo, agian, nahiago duzu aurretik grabatutako bat egitea?
Nik nahiago dut zuzenekoa egitea aurretik grabatzea baino. Grabaketa ona da, hanka sartzeren bat egiten baduzu, moztu daitekeelako eta zuzendu daitekeelako, baina horrek alde onak eta, aldi berean, txarrak ere baditu jendea asko erlaxatzen delako. ”Egingo dugu”,”lasai”… eta horrela gauzak asko luzatzen dira eta gero zuzenekoak duen freskotasuna ez du izaten. Kazetari bezala eta aurkezle bezala, erronka handiagoa da zuzenekoak egitea, zure burua frogan jartzen duzu eta gehiago bizi duzu telebistako mundu hori.

8. Urte hauetan seguru nago anekdotaren bat izango zenuela. Baten bat kontatu al dezakezu?
Anekdotak, asko. Gauza asko gertatzen dira zuzenekoetan. Baten bat aipatzekotan, barrez lehertzen zaren momentu horietako bat, askotan ezin izaten duzu aguantatu eta, azkenean, lehertu. Edo kremailera hausten ari zaizula notatzen duzula eta esku batekin eutsi behar hori…Horrelako gauza asko gertatzen dira.

9. Ordizian edo beste nonbait kalean zoazela, jendeak begiratzen zaituela nabarituko duzulakoan nago. Horrek molestatzen al zaitu?
Ordizian ez, hemen denak ezagutzen gara. Kanpora joanez gero, Donostiara edo beste herriren batera, orduan bai nabari ditut begiradak. Gainera, jendeari iruditzen zaio zu ez zarela konturatzen, “ez da konturatu, ikusi digu baina ez da konturatu”, eta enteratuko ez bazina bezala, aurrera jarraitzen duzu. Bestetik, jende askori gertatzen zaio aurpegi ezaguna ikusten dutela, baina ez dakitela nondik nora ezagutzen zaituzten: “Aizu! Ezautzen zaitut, ez? Nundio?”. Hala ere, ez du molestatzen.

10. Telebistako aurkezle izango ez bazina, ikusten al duzu zeure burua beste lanbideren batean?

Egia esan, ni ez naiz telebistako aurkezle bakarrik. Beste hainbat lan ere egiten ditut. Orain, adibidez, enpresa bat martxan jarri dugu. Halaber, telebistan noizbehinka jarraitzen dut lan egiten, nahiz eta orain burutzen dudan lana kamera atzean egitekoa den, ekitaldiak, sari banaketak edo galak antolatuz, produkzioaz arduratuz, gidoiak idatziz… Horien koordinazioa eramaten dut eta hori ere asko gustatzen zaidan lana da.

11.Kazetari izan nahi duen bati zein aholku emango zenioke?
Alde batetik, pazientzia asko izatea ez delako erraza hasieratik lanean hastea. Nik badakit sekulako suertea izan nuela, baina ez da batere erraza. Hasieran bekari moduan hasi behar duzu, mila buelta emanez, praktikak toki batean edo bestean egiten. Pazientzia behar da. Gero, kuriositate handia izatea eta ikasteko gogoa. Nik uste bi gauza horiek batera doazela. Azken finean, kazetari bati gai asko jorratzea tokatzen zaio eta garrantzitsua da bakoitzean haratago iristea.

Nabari da neska ederra izateaz gain, langile sutsua ere badela Izaro Iraeta. Bere ibilbidean zehar lortutako fruituak bere esfortzuaren isla dira, hain zuzen ere. Kontuak kontu, berak bere jarduna eskaintzen jarraituko du hainbeste maite duen mundurako, telebistaren mundurako. Beraz, bai kamera aurrean, zein atzean bere lana ikus ahal izango dugu.

Solasaldi paregabea izan zen arratsalde hartakoa. Grabazioan zehar hainbat bitxikeria gertatu ziren; mobilaren pare bat interbentzio, kamioi handi baten presentzia… Hala ere, umorez hartu genituen eta nik uste elkarrizketari halako puntu dibertigarri bat ere eman diela. Bukatzeko, nola ez, Izaro Iraetari eskerrak eman nahi nizkioke eskaini zidan denboragatik eta grabaketa osoan zehar erakutsi zuen adeitasunagatik, horrelako jarrera jatorrak gauzak zeharo erraztu baitzizkidan.

[kml_flashembed movie="http://video.google.com/googleplayer.swf?docid=5149103729670707097" width="400" height="326" wmode="transparent" /]