Gaurko hitza

Updates from azaroa, 2020 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Inaki Agirre 11:02 pm on 2020/11/29 Permalink | Reply
  Tags: L ( 239 )   

  lamada 

  iz. Bero bafada, bero bolada. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  lamada , lamaa . v. lamara .

  lamara. (G-azp-bet), lamada (V-ger, AN-larr-gip; Asp Gehi ), llamara, lamaa, flamada, lanbara. Ref.: Asp Leiz (lamada); Gketx Loiola (lamara); Gte Erd 87; X. Kintana Iker-10 155. Ráfaga (de calor); vaho, vapor. “Vaho” Asp Leiz. “(¿Llamarada?). Emanación, vaho, efluvio, irradiación, vapor” Gketx Loiola. “Ráfaga de calor” Asp Gehi. “Bero ortxinga ederrak egin ditu gaur (AN-gip), eguzki onek lamada ederrak botatzen dizkik (AN-gip)” Gte Erd 87. “Toki bero batetik datorren edo irteten den beroaldi handia. Adibidez, udan etxe barru freskotik irten eta eguerdian kanpoko eguzkitara irtetean: Hau lamadea!; labearen atea irikitzean: Pua! zelangoko lamadea datorren! Itxizu ate hori, mesedez!” (V-ger) X. Kintana Iker-10, 1997, 154. “Bero-lamara” (G-azp). “Au lamara!, ¡qué vaho!” (G-bet). Cf. 1 lama. Eguzki gáu báda / nik ikústen eztút, / baña bai flamáda / batzútan senti dút. LE Kop 110. Lanparak, itzaltzera / dijoan orduan, / llamarak bota oi ditu. It Fab 252 (v. tbn. 253). Lamara ugariya datorkio gaixoari eta Balbea (eriotza) urrutiratu naiez, arnas luzeak dagizki. Ayerb EEs 1912, 18. Amak eman bear dio semeari maitasun bero eta garbi ori. Biotz orren lanbarak umearen biotza ta dan guztia lasaitu egiten du. EgutAr 29-5-1959 (ap. DRA, que traduce “ardor”). Simaurrak botatzen dun lamaa. Oñatibia Baserria 15. Teiladiak odol hezearen lamada dariotela. PPer Harrip 60.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. emanación (de calor)
  fr iz. émanation [de chaleur]
  en  iz. heat given off from somewhere; heat coming out from somewhere
  port iz. emanação, exalação (de calor)

  Testuinguruan

  Maiatzak badaki, eguna eguzkiak berak aski luzatu diolako, batetik, eta uda bideko malkarra pasatuxea ere baduelako bestetik, badaki lorail honek azaleko mapen egoera aprobetxatu eta bero dezentekoak ekartzen: ez dira izango horren zakar sapatsu usteletakoak igoal, baina hegoaren lamada epeletatik hasi eta izerdi sapatsutan bustiz, bero itogarriren bat edo beste ekartzen ere badaki. [Naturaren mintzoa, Pello Zabala (Alberdania, 2000)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:07 pm on 2020/11/28 Permalink | Reply
  Tags: U ( 112 )   

  uxo 

  izond. Iheskor. (Hiztegi Batua)

  Hiztegi batuan

  iz. Adkor. Usoa. Ik. izar uxo. Uxo polit hori.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 uxo. (V-oroz ap. A ), uzo (V-ger-ple ap. A). “Espantadizo” A. ” Uzo […], arisco, espantadizo, incivil” Ib. v. 3 ixo, 1 uxaka. Zer liteke zaldi uxo ostikari batez, eziko ezpaliz? Añ MisE 69.

  2 uxo. 1. “(BN-mix), voz con que se detiene a los animales” A. Cf. ux. 2. ” Ãœxo! Ãœxo! (S-saug), cri de pasteur pour pousser le bétail” Lh. Cf. 2 ixo, iso.

  3 uxo. (V-gip), ixo (V-gip). “Uxo, ixo, ixua, el hongo” Iz ArOñ (s.v. onddua).

  4 uxo. v. ux.

  Sinonimoak: izond.

  [itzurkorra]: itzurkor jas., itzurti g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. espantadizo, -a; huidizo, -a
  fr izond. fuyant, craintif(ive)
  en izond. easily frightened, easily scared; elusive, evasive
  port izond. espantadiço, -a; fugidio, -a

  Testuinguruan

  Aizaroak ilunpean murgiltzen gintuen, eta hitza baino ez zen azaleratzen handik, ausaz han edo hemen, eta berehala itzaltzen zen izar uxo bat bezala. [Ene herri txikia, Gaël Faye / Irati Bereau (Igela, 2019)]

  

  https://twitter.com/protoeuskaldun/status/1329417089573146624

   
• 

  Maite 11:53 pm on 2020/11/27 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  punpuila 

  iz. Ipar. Burbuila. Ozpinak irakiten badu edo botatzen baditu punpuilak, gisua badagoela ageri da. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  punpuila.

  1. punpulu (H), ponpoila (H; -illa Ht VocGr 393, Lecl, H). “Onde” Ht VocGr.

  2. (Dv; -illa L-ain, R ap. A), punpuilo (-illo L-sar ap. A), punpulu (H), punpula (L-ain ap. A), ponpoila (H (+ -illa)), ponpilla, ponpolo. Burbuja. Minagreak irakitzen badu edo botatzen baditu punpuilak, gisua badagokala ageri da. Dv Dial 51 (It maskullo, Ur puspulutxu, Ip küsküllü). Noizik bein an ikusiko dituzu barren barrendik ateratzen ondarretik, ponpolo txiki txiki batzuk uraren axaleraiño. Or QA 184s. Lurruñaren ondoren irakin ponpolloak azaltzen dira esnearen gañean. ZArg 1958, 174. Bits-ponpilla aize uts. EZBB I 72.

  3. (Dv; -illa L-côte, BN-baig ap. A ), punpuilo (Dv), punpulu (H), punpula (BNc ap. A ), ponpoila (H (+ -illa)). Lágrima. “Grosse larme dite nigar punpuila” Dv. v. 1 purpuila.
  Nigar punpulak begietan. Zub 50.

  4. (Dv; -illa L, BN ap. A ). “Gota de rocío” A.

  5. (-illa B ap. A), punpuilo (-illo G-to ap. A), punpuilu. Chichón. Punpullu bat aterako / balitzaigu kopetean. EA OlBe 102. Kolpeak ez zion beste kalterik egin, punpuillu bi aundi xamarrak atera besterik. Berron Kijote 188.

  6. punpula. Bombilla. Zoin gogotik hauts eta xeha nitzazkeen elektrikaren punpula guziak! JE Bur 74.

  7. punpuilu (G-to ap. Iz To), pinpulu (T-L). “Bulle, éruption” T-L. “Punpullu bat, una ampolla (en la piel)” Iz To. Halako min tzar punpula gorri bat, handitxu, atsesaren pare heldu dena bethi, lephoan, beso edo ixtape azpietan. GH 1921, 579

  Sinonimoak: iz.

  [punpuila] : burbuila (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) pompa, burbuja
  fr iz. (Ipar.) grosse goutte
  en iz. bubble
  port iz. bolha

  Testuinguruan

  Xaboi punpuilak ari ziren egiten, esan bezala, eta xaboi usaina etorri zitzaidan gogora. [Ohe hotzak, Jon Ariza de Miguel (Elkar, 2016)]

  

   
• 

  Maite 11:48 pm on 2020/11/26 Permalink | Reply
  Tags: S ( 160 )   

  sabelzuri 

  adj. g.er. Itxuratia. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  sabelzuri. (L, BN, S ap. Lh; Lar, Lar in Aq 1395 y 1458 A, H), sabeltzuri (Urt III 337), sabeltsuri, zabelzuri (Lar) Tramposo, falso, embustero. “Doblado, fingido” Lar. “Falso hombre” Ib. “Hombre falso” Lar in Aq 1395. “Tramposo, que engaña, gizon sabelzuria, gizon sabelzuri” Id. Ib. 1458 ( A). “Faux, fourbe (littér., ventre blanc)” H. v. sabelpezuri. Aiena zaizkiotzu o gure Jainko andia, aiena zaizkiotzu lausengari sabel zuriak. Lar Fueros 8. Ugazaba negarrez ikusi ixan baleue, eurak be negarrez asi, naiz-ta gogo barik, sabeltsuri alakuak, ugazabari eder egittiarren! Otx 170. Sabel-zuri batek ostu daustaz nire aginte-lurrak. TAg GaGo 43. An biltzen ziran gabero udalditar aundizki batzuk eta jokoetxeetara inguratu oi diran gizagaldu sabelzuri batzuk ere. TAg Uzt 173. 2. sabelxuri (L ap. Lh), sabeltxuri (Garate 2.ª Cont RIEV 1933, 101). “Ventre blanc: partisan des d’Urtubie, contre le seigneur de Saint-Pée” Lh (que cita a Hb). v. tbn. Htoy Recherches 156. Cf. sabelgorri. Urthubiarrak ziren deitzen sabel-zuri, / senpertarren izena berritz sabel-gorri. Hb Esk 119.

  Sinonimoak: izond. g.e.

  [ele-zuria]: elezuri, irrizuri, itxuralari, itxurati, itxurazale, tolesdun, zuri, faltsu beh., azaluts jas., gezur-zuri g.e., filus Ipar. g.e., fazati Ipar. zah., ele-zuri (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. falso, -a, de mala fe, tramposo, -a; pillo, -a, pícaro, -a
  fr izond. fourbe, faux, hypocrite
  en izond. false, cheat, cheater; cheeky, crafty
  port izond. falso, -a, tramposo(a), trapaceiro(a); travesso, daninho, malicioso

  Testuinguruan

  – Sabelzuri txepel halakoa! [Kristo irakiarra, Blasim, Hassan / Ana Morales (Pasazaite, 2017) Orr.: 103]

  

   
• 

  Maite 10:54 pm on 2020/11/25 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gogorkeria 

  1 iz. Gogortasun gaitzesgarria. Etxekoen bihotz-gogorkeria. Zoriaren gogorkeria ankerra! 2 iz. Indarkeria. Hitzetan gogorkeria eta begietan eztia jartzen. Hark egindako sarraskiak eta gogorkeriak. Ez zaizkio gehiegi atsegin gogorkeriak eta odol isurtzeak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gogorkeria. (Vc ap. A; Dv). Acción dura, severa, cruel; dureza, severidad. “Violence, dureté de traitement” Dv. Juramentu egiten deutsubet, eztodala inos aztuko zuben gogorkerija au. Astar II 174. Orrekaz, eure gogorkeriokaz il dok eure alaba ederra! Echta Jos 162. Arek egindako sarraskiak eta gogorkeriak. Or SCruz 107. Odola ixurtzeraiñoko gogorkeriren bat gertatu da. Goen Y 1934, 179. Etxekoen biotz gogorkeria. Etxde JJ 73. Munduaren ezbidea! Eta Zoriaren gogorkeria ankerra! Txill Let 64. Itzetan gogorkeria ta begietan eztia jartzen jarraitu zuen. NEtx LBB 149. Gogorkeriak egin lezakean irainik itsusiena garbitu duana. Berron Kijote 62. Gorrotoa eta gogorkeria obeto dabiltza baztarretan. BAyerbe 162. Mobimentu gogorra sortuaz joian diktadura eta gogorkerien aurka. Gerrika 191. Ez zaizkio gehiegi atsegin Izetari gogorkeriak eta odol ixurtzeak ere. MEIG III 85. En DFrec hay 27 ejs. v. tbn. Arr GB 35. Zby Pel 85. EEs 1913, 163. Ag EEs 1917, 171. Kk Ab I 44. TAg Uzt 257. Erkiag BatB 183. Larz Senper 64. Olea 279. FEtxeb 55.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [dorpekeria]: dorpekeria, dorpezia    

  [indarkeria]: biolentzia, bortizkeria, bortxakeria, indarkeria, bortxa Ipar.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. dureza, rigidez, severidad excesiva (2) iz. violencia, crueldad
  fr (1) iz. dureté, extrême sévérité (2) iz. violence, cruauté
  en (1)  iz. hardness; harshness; severity; strictness (2) iz. [indarkeria] force, violence; cruelty
  port (1) iz. dureza, rigidez, severidad excesiva (2) iz. violencia, crueldad

  Testuinguruan

  Gogorkeriarik ez! [Europako mugetan barrena, Edorta Jimenez (Txalaparta, 2000)]

  

   
• 

  Maite 11:07 pm on 2020/11/24 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  ausart 

  1 adj./iz. Arriskuen aurrean atzera egiten ez duena; ausardia adierazten duena. Gizon ausarta. Zalakain ausarta ez da noski Baroja beldurtia. Ahalke dela, ez dela jendartean ausart. Ekinaldi ausartak. Egia ez dute ausartek baizik maite. 2 adj. Ausarkeria adierazten duena. Ele ausartak. || ausart izan da ad. Ausartu. Ez naiz ausart zure aitzinean agertzera. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: izond.

  [ausarditsua]: adoretsu, ausarditsu, ausarti, errutsu, gori, gupidagabe, indardun, kartsu, kaskail, kemendun, kementsu, saiatu, bipil Ipar., fetxo Ipar., kalipudun Ipar., kaliputsu Ipar., kuraios Ipar., suhar Ipar., azarri Bizk., pijo Gip., mutiri Ipar./Naf., bihoztoi Zub., animotsu g.e., dulabre g.e., ekin g.e., kopetadun g.e., alai zah., bulartsu zah., hardit zah., animoso Heg. beh., baliente Heg. beh., bihoztun Heg. beh., balent Ipar. zah., baleroso Heg. zah., bulardetsu Gip. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. atrevido, -a; audaz; osado, -a; valiente; decidido, -a (2)  izond. imprudente; temerario, -a
  fr  izond. audacieux, -euse ; hardi, -e ; imprudent, -e ; téméraire
  en  izond. bold, daring, audacious; courageous, brave

  Testuinguruan

  LAGUNAK BABESTUZ SUPER HEROIAK GARA
  ZATOZ GUGANA
  GORA, GORA, GORA AUSARTEN KLUBA!!

  

  AUSARTEN KLUBA / Yogurinha Borova

  Musika : Mikel Inun
  Letra : Bihotz Gorospe

  Irudia : Enrique Morente

  @euskaljakintza
  Azaroaren 24an bullying-en aurkako abesti berri bat aurkeztuko det:
  " Ausarten Kluba " bere izena izango da.

  — yogurinha borova (@YOGURINHA) November 12, 2020

   
• 

  Maite 11:42 pm on 2020/11/23 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gehiago 

  1 zenbtz. asko eta kideko zenbatzaile zehaztugabeei dagokien konparatibozko era. (Izen sintagma bati dagokiola, haren eskuinean; kasu atzizkiak hartzen baditu, mugagabean hartzen ditu). Ik. areago; haboro. Anton. gutxiago. Diru asko, diru gehiago. Etxe berri gehiago erosi ditu. Gogo gehiago agertzen dute orain. Urrats bat gehiago. Denbora gehiago behar du. Lo gehiago egin. Han eta leku gehiagotan. Arreta gehiagoz zaindu.

  2 zenbtz. (Izenordain zehaztugabe bati edo galdetzaile bati dagokiola, ‘aipatzen denaz beste’ adierarekin). Ik. beste¹ 2. Zerbait gehiago. Ez naizela ezer gehiagoren jabe. Zer gehiago egin dezakezu? Beste zenbat gehiagori ere ez ote die esan? Eta nork gehiago?

  3 zenbtz. (Izen sintagma ezabaturik). Diru asko zuen eta orain gehiago du. Beti gehiago nahi du. Markiegik eta beste gehiagok. Ez zuen gehiagoren beharrik. Ez nazazula gehiagotara hertsa. Horretarako eta gehiagotarako gai da. Inoiz baino gehiagoren eske.

  4 adb. Orain lau aldiz gehiago balio du. Beharrezkoak ditugu, gero eta gehiago, erdaratiko hitzak. Denok, nork gehiago, nork gutxiago, aldatzen dugu hizkuntza.

  5 zenbtz. (Desberdintasunezko erkaketako bi alderdiak agertzen direla). Zuk baino diru gehiago dut. Animalia batzuek gehiago irauten dute beste batzuek baino.

  6 adb. (Ezezko esaldietan). Aurrerantzean. Ik. berriz 1; berriro 1. Ez zaio gehiago ahaztuko. Ez nire aurrean gehiago jar. Ez zuen gehiago Ama Birjina ikusi. || Ipar. Aita-amek, aita-ama bilakatu direnetik, ez dakite gehiago zer den amodioa. Gehiago ez zuen nehork kasurik egiten.

  (Hiztegi batua)

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  adond. [haboro]: haboro Zub.

  zenbtz. [haboro]: haboro Zub.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb./ zenbtz. zehaztgb. (kasu-atzizkiak mugagabean hartzen ditu) más
  fr adb./ zenbtz. zehaztgb. plus
  en adb./ zenbtz. zehaztgb. (kasu-atzizkiak mugagabean hartzen ditu) more
  port adb./ zenbtz. zehaztgb. (kasu-atzizkiak mugagabean hartzen ditu) mais

  Testuinguruan

  Ustezko paradoxa ez da horren paradoxikoa. [Europako mugetan barrena, Edorta Jimenez (Txalaparta, 2000)]

  Gehiago, gehiagorekin, gehiagotan (euskaraldia.eus)