Gaurko hitza

Updates from otsaila, 2021 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:54 pm on 2021/02/20 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  bizitore 

  adj. Ipar. Azkarra, bizkorra, indartsua. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  bizitore. 1. (B; Dv→A, Hb, Foix). Emprendedor, trabajador, que sabe ganarse la vida. “Diligens, diligent” Dv. “Activo, diligente” A. “Actif” Foix. “Persona que se agarra […] al trabajo” Izeta BHizt2. v. bizikari (3). .
  Esku nagiak dakhar erromestasuna, aldiz bizitorearen eskuak biltzen ditu aberastasunak. “Fortium” . Dv Prov 10, 4 (Ol beso langilleak, Ker esku lanzaleak). Emazte bizitorea bere senharrarentzat khoro bat da. Ib. 12,4. 2. (B; Dv). Vivaz, que muestra vitalidad, que vive mucho tiempo (referido tanto a seres animados como a plantas). “Qui promet de vivre” Dv. “Vividor, persona que se agarra a la vida” Izeta BHizt2. v. bizitorio, bizikor. .
  Halako adarra ez da moko-mokoan hautatu nahi; ez dira han azkarrenak ez eta bizitoreenak. Dv Lab 351. Belhar gaxtuak aldiz artho lantharia beno bizitoreago, bixkorrago. ArmUs 1906, 91. Laur xerri ttipi, gothorrak, bizitore handi-gei,… bena gütixko. GAlm 1954, 44. (ap. DRA)

  Sinonimoak: izond. Ipar.

  [azkarra]: azkar, bortitz, errutsu, finko, gotor, indartsu, irmo, sendo, tinko, zozkotsu, fermu Ipar., martzal Heg., errime Bizk., zindo Bizk., fier Ipar./Naf., beleratz Zub., indarti g.e., tenkor g.e., erskon zah., firme zah., fuerte Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. (Ipar.) fuerte, vigoroso, -a; trabajador, -a
  fr izond. (Ipar.) fort, musclé, vigoureux; travailleur, travailleuse; bosseur, bosseuse
  en izond. (Ipar.) strong, vigorous, hard-working
  port izond. (Ipar.) forte, vigoroso, -a; trabalhador, -a, diligente

  Testuinguruan

  Esku nagiak dakhar erromestasuna, aldiz bizitorearen eskuak biltzen ditu aberastasunak. (Dv Prov 10, 4. OEH)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:19 pm on 2021/02/19 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  tetele 

  adj. Ipar. eta Naf. Ergela. Jakintsu direla esanez, tetele bihurtzen dira. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tetele. 1. (L, BN, S; H (L)), tetel (AN-larr). Ref.: A; Asp Leiz2 (tetel).
  “Personne de peu de sens” H (s.v. tatalea). “Bobo” A. “Bobo, atontadillo” Asp Leiz2. . Budaren emazteak tetele batzuek dire; Kristorenak, etxeko aingeruak. Hb Egia 66 (Azkue traduce “charlatanas”). Eskual-herri guzian etzuen ikusi emazte uli, gizon tresna eta haur basa […], bere gisako tetele batzu baizik. HU Zez 121. Erranik aski, bero, loale, / abiatu zen gure tetele. Ox 116. Zer elhe tetele zuriak atheratzen othe ditu orduan urinak? Zer perekak egiten? JE Bur 87. Ez nizala pikaren azken umia, ez eta ere irri egiteko errekaitu bat, tetela, ergela edo mentsa. Zub 69. Ago ixillik tetela! TP Kattalin 181. Beharrik ez baituzue gogoan atxiki, Orreagako laborari tetele harek erakutsia. JE Ber 97. Irriz zaudezte segur sendagailu tetele huntaz. Larz GH 1934, 410. Iakintsu dirala esanez, tetel biurtzen dira. Or Aitork 168. Ez da aski tetele edo maltzur izaitea, zanpa-zanpa partiden lerroan eremaiteko. SoEg Herr 21-4-1960, 1. Zerbait athera ditake, balitz ere tetele. Harrazpi “Larresoroko Semenarioa” (ap. DRA). “(BN-lab), persona apática, muelle, sin iniciativa” A. Sinets-araz zazu zure buruari zure zainak, iguzkitarat malinkerian dagon gatuaren pare, tetelearen teteleaz loaren maletan sartzerat doatzila. Herr 22-12-1959 (ap. DRA; la ref. es incorrecta). 2. (H (L)), tetel (B, BN). Ref.: A; Lh; Gte Erd 301; Izeta BHizt2. . “Qui articule mal, en parlant, certaines lettres, et las confond avec d’autres” H s.v. tatalea. “Ceceoso” A. “Solas tetela du (B)” Gte Erd 301. v. tatale. TETELE ETA TATALA. Diciendo tonterías. Ez dute merezi populu-buruzagi izaitea, tetele eta tatala, egi gordina gordez, aiseria eta utzieria predikatzen dutenek. Herr 22-12-1966 2. TETELE-METELE. A lo tonto. Batzuetan goxatzen zaio begitartea [Khrouchtchevi] eta tetele-metele eskaintzen Amerikari, duela gutixko hasi den bezela, bien artean mundua erdizka dezaten. SoEg Herr 7-9-1961, 3.

  Sinonimoak: iz.

  [ergela] : izond. Ipar./Naf.

  arin, babalore, babo, bulunba, buruarin, eltze, ergel, ero, eroxka, inozo, kaiku, kaskarin, kirten, lelantoni, lerdo, memo, tonto, tontolapiko, tutulu, txatxu, txoriburu, zoro, zoroxka, zozo, zozoilo, ments Ipar., pello Ipar., xanfarin Ipar., zuntzun Ipar., tontolo Heg., txoropito Heg., atunburu Bizk., gangar Bizk., ganorabako Bizk., ganoragabe Bizk., ganoragabeko Bizk., kokolo Bizk., lapiko Bizk., lelo Bizk., mozolo Bizk., papao Bizk., pepelerdo Bizk., taket Bizk., tankalo Bizk., tentel Bizk., txotxolo Bizk., pettux Lap., ilupa Naf., pergut Zub., astapito beh., ganbelu beh., alotza g.e., haizebelats g.e., inputika g.e., narra g.e., txolin g.e., zoroko g.e., memelo Bizk. beh., koko Bizk. g.e., txotxin Bizk. g.e., pikabuztan Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. (GN/Ipar.) apático, -a, desganado, -a; apocado, -a; tontaina
  fr izond. (GN/Ipar.) imbécile, sot, sotte, idiot, -e
  en izond. (GN/Ipar.) fool, idiot
  port izond. (GN/Ipar.) desanimado(a), apático(a), sem vontade; diminuído(a); burro, tonto

  Testuinguruan

  -Uste duzu tetele hutsak garela ala? [Susmaezinak, Itxaro Borda (Alberdania, 2019)]

  

   
• 

  Maite 10:13 pm on 2021/02/18 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gutixko 

  zenbtz./adb. Gutxitxo. Jende gutixko jin da ortziraleko bilkura horretara.   (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gutixko. v. gutxixko.

  gutxixko. gutixko (Sal ap. A ; VocBN , Dv, H), gut(x)izko, gut(x)isko.
  Dim. de gutxi. “Bien peu” VocBN . “Frantzixko, asti gutixko, neskatxetako molde gutixko (B)” A EY III 42. Gomendatu duten gutizko minzatzeaz. SP Phil 364. Urri edo gutxizko nagusiak zeritzan bereari, ta gutxiago ote zan esan zion. Cb Eg III 337. Misionestak dira gutixko, leihor zabal haren bazterretara heltzeko. Prop 1881, 205. Elepide gutixko emaiten duena. HU Aurp 109. Hemen ere berri gutisko. Zub 75. Frantses kanoiek oraino lan gutisko egin zutela. Zerb Gerlan 64. Oiñez asko ibiltzen gutxixko oitua omen zegon-ta. Berron Kijote 88. v. tbn. Mattin 60. Xa Odol 31. Lf in Casve SGrazi 13. Gutisko: Gy 304. Gutxizko: Zait Plat 129. Gutxisko: Ol Gen 16, 4.

  Sinonimoak: zenbtz. Ipar.

  [gutxitxo]: gutxitxo, gutxixko beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  zenbtz. zehaztgb. demasiado poco, bastante poco
  fr adb. trop peu
  en adb. too little, enough little
  port adb. muito pouco, muito pouco

  Testuinguruan

  – Ile gutixko zaukatek hauek larruan, otsoak izateko! [Sua nahi, Mr. Churchil?, Koldo Izagirre (Susa, 2005)]

  

   
• 

  Maite 10:09 pm on 2021/02/17 Permalink | Reply
  Tags: L ( 239 )   

  latsuntatu 

  latsuntatu, latsunta, latsuntatzen || du ad. Batez ere Zub. Kareztatu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  latsundatu. latsuntatu. Encalar, abonar con cal. Latsüntatzen da lürra larrazkenian eta, hoberena, bedatsian. Herr 4-6-1964 3.

  Sinonimoak: ad. Zub.

  [kareztatu]: karetu, kareztatu, gisuztatu Ipar./Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. (batez ere Z) encalar
  fr caiar
  en whitewash, blanch
  port encalar, blanquear

  Testuinguruan

  Latsüntatzen da lürra larrazkenian eta, hoberena, bedatsian. [Herr 4-6-1964 3. (Orotariko Euskal Hiztegian)]

  

   
• 

  Maite 10:53 pm on 2021/02/16 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zira 

  1 iz. Arropen gainean jartzen den jantzi irazgaitza. Eskuan arpoia, soinean zira. 2 iz. Zirak egiteko erabiltzen den ehun irazgaitza. Arroparen gainetik, zirazko txamarra zabalak. Itsasora ateratzeko, zirazko galtzak jantzi zituen. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zira. 1. (B, BN ap. A; Dv, H, VocB <zara>), zirai (L, BN, S ap. Lh ).
  Betún. “Cirage” Dv. “Cirage de chaussure” H. “(B, BN), betún. Zapata lodiak urina emanez guriago gelditzen dira zira emanez baiño, los zapatos de cuero grueso se quedan más blandos dándoles grasa en lugar de betún” A. En VocB figura zara ‘betún, lustre’ que sin duda se trata de una errata por zira, puesto que tbn. hay ziratu ‘embeturar (sic), lustrar, dar lustre o sacar lustre’. v. ziraje. Idako pike, ezko likin, itsas-tipula, lupu-belar kirats eta zira (bitumen) beltzarekin naasita. Ibiñ Virgil 103. (BN, S ap. A ; Chaho, H).
  “Cire à cirer un parquet” H. “Cera” A. 2. (V-m, G, AN, L ap. A), zia (V-m, G-azp ap. A), xira. Impermeable, prenda de vestir impermeabilizada. “Encerado, impermeable” A. “Impermeable” Ib. Cf. Echaide Orio 141: “Sira, prenda impermeable, antes encerada, ahora de plástico, que emplean los pescadores para resguardarse de la lluvia o del frío. Se llama también sira a los impermeables de plástico o de nylon ligeros, no de abrigo, que se emplean en general para la lluvia”. Arrantzaliak, beren sudesta, zira eta barrendik sagardoz alkitranatuak. Iraola 115. Iñaxi: ekarri zazu nagusiyaren zira, ia nola ematen diyon. Alz Bern 71. Arratsaldia an pasatuta / illuntzian erretira, / bote batian amasei lagun, / danok ziraren azpira. Arrantz 143. T’egualdi txarrez soñeko-zira, / txano, zuezta buruko dira. Inzag EEs 1915, 6. Eskuan arpoia, zoñean zira. Ldi BB 138 (v. tbn. el mismo ej. en SMitx Aranz 231). Kaki kolorezko zira bat. “Impermeable-gabardina” . EAEg 8-1-1937 756. Ondoren, iltoki edo mataderi batean izan giñan. Xira bana eta gorro bana jantzi arazi zizkiguten. Aiek garbitasunak eta aurrerapenak! TxGarm Auspoa 177, 24s. Xira arin bat ere / gañetik bazan da. Zendoia 65. Asto-saskiak estaltzeko izaten genitun zira lodi zabal aietako bat. Ataño TxanKan 139. ZIRAZKO. De tela impermeable.
  Jasten ditue zirezko soñak, euria bada. Ag Kr 61. Itsasora ateratzeko ordua etorri zanean […] zirazko galtzak eta zirazko beste soñekoak jantzi erazi zizkion. Etxeg Itzald II 183. Zumitzezko otartxoen babespean eta zirazko estalpeetan dute gerizpe gizon eta emakumeak. TAg Uzt 37. Jantzi zituzten arroparen gaiñetik zirazko txamar zabalak. Etxde JJ 256. Zirazko jantziak jantzita. Etxabu Kontu 141. Zirazko galtza ta jakea. Ib. 120.

  Sinonimoak: iz.

  [zira]: euri-kapusai (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. chubasquero, impermeable
  fr iz. imperméable, ciré
  en iz. (Ipar.) notebook
  port iz. raincoat

  Testuinguruan

  Itsasora ateratzeko, zirazko galtzak jantzi zituen. (Elhuyar hiztegia)

  

   
• 

  Maite 10:42 pm on 2021/02/15 Permalink | Reply
  Tags: L ( 239 )   

  losko 

  1. iz. Urez estalitako hedadura, sarritan hondo lohitsua eta landare ugari izaten duena. 2. iz. Aintzira txikia; bereziki, parke edo lorategietako urtegia, askotan barandaz eta apaingarriz hornitua dagoena.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  losko. (S; Lecl, Gèze, Dv (S), H (BN, S)), lozko (S). Ref.: A (losko, lozko); Lrq.
  “Petit étang” Lecl. “Marais” Gèze. “Marécage” Dv. “1.º pantano; 2.º estanque” A. “Lozko (S), concavidades en el fondo de arroyos” Ib. “Ur-lozko (?), profundidad de poca anchura en los ríos” Ib. “Petit bourbier” Lrq.
  Eta zunbat gaitz ezta jiten pützü eta loskuetarik! Ip Dial 37s (Dv aintzira, It, Ur zingira). Izeste herrian […] emazte bat itho da losko batetan. Eskual 22-1-1909, 3. Zingira sakonetako loskoen artean bizi ziren ibai-zaldiei dei egin nien. Mde Pr 119. Zingira-lur batetan gaindi […] hirurok losko ezkutu batean amildu ziren. Ib. 97.

  Sinonimoak: iz.

  [zingira] : zingira, istinga; urtegi

  [urmael] : urmael, putzu

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. pantano, embalse (2) iz. estanque, laguna
  fr (1) iz. marécage, marais, réservoir (2) iz. étang, lagune
  en (1) iz. swamp, marsh (2) iz. pond, lake, pool
  port (1) iz. pântano, reservatório (2) iz. tanque, reservatório, laguna, lagoa

  Testuinguruan

  Izeste herrian […] emazte bat itho da losko batetan. [Eskual 22-1-1909, 3. (Orotariko Euskal Hiztegian)]

  

   
• 

  Maite 10:21 pm on 2021/02/14 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  perdoi 

  iz. Mekan. Pieza batean edo produktu batean neurri estandarrarekiko edo planoetan adierazitako neurriarekiko onartzen den desberdintasun tartea. Diametroa: 16,30 zentimetro, 2 zentimetroko perdoiarekin. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  perdoi. “Tolerancia. Orri trankil ja-ezkixo (jan eikio) beste pare bat milimetro geixao, ainbeste perdoi ba-jaukak eta” SM EiTec2 138. En DFrec hay 9 ejs.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  iz. (Teknol.) tolerancia
  fr iz. tolérance
  en iz. tolerance
  port iz. margem de segurança

  Testuinguruan

  Neurriak hartzen direnean perdoia egoten da. (Elhuyar hiztegia)